| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
8. ආනාපානස්‌සතිසුත්‌තවණ්‌ණනා
8. Ānāpānassatisuttavaṇṇanā
144. එවං මෙ සුතන්‌ති ආනාපානස්‌සතිසුත්‌තං. තත්‌ථ අඤ්‌ඤෙහි චාති ඨපෙත්‌වා පාළියං ආගතෙ දස ථෙරෙ අඤ්‌ඤෙහිපි අභිඤ්‌ඤාතෙහි බහූහි සාවකෙහි සද්‌ධිං. තදා කිර මහා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො අහොසි අපරිච්‌ඡින්‌නගණනො.
144.Evaṃme sutanti ānāpānassatisuttaṃ. Tattha aññehi cāti ṭhapetvā pāḷiyaṃ āgate dasa there aññehipi abhiññātehi bahūhi sāvakehi saddhiṃ. Tadā kira mahā bhikkhusaṅgho ahosi aparicchinnagaṇano.
ඔවදන්‌ති අනුසාසන්‌තීති ආමිසසඞ්‌ගහෙන ධම්‌මසඞ්‌ගහෙන චාති ද්‌වීහි සඞ්‌ගහෙහි සඞ්‌ගණ්‌හිත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානොවාදානුසාසනීහි ඔවදන්‌ති ච අනුසාසන්‌ති ච. තෙ චාති චකාරො ආගමසන්‌ධිමත්‌තං. උළාරං පුබ්‌බෙනාපරං විසෙසං ජානන්‌තීති සීලපරිපූරණාදිතො පුබ්‌බවිසෙසතො උළාරතරං අපරං කසිණපරිකම්‌මාදිවිසෙසං ජානන්‌තීති අත්‌ථො.
Ovadanti anusāsantīti āmisasaṅgahena dhammasaṅgahena cāti dvīhi saṅgahehi saṅgaṇhitvā kammaṭṭhānovādānusāsanīhi ovadanti ca anusāsanti ca. Te cāti cakāro āgamasandhimattaṃ. Uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ jānantīti sīlaparipūraṇādito pubbavisesato uḷārataraṃ aparaṃ kasiṇaparikammādivisesaṃ jānantīti attho.
145. ආරද්‌ධොති තුට්‌ඨො. අප්‌පත්‌තස්‌ස පත්‌තියාති අප්‌පත්‌තස්‌ස අරහත්‌තස්‌ස පාපුණනත්‌ථං. සෙසපදද්‌වයෙපි අයමෙව අත්‌ථො. කොමුදිං චාතුමාසිනින්‌ති පච්‌ඡිමකත්‌තිකචාතුමාසපුණ්‌ණමං. සා හි කුමුදානං අත්‌ථිතාය කොමුදී, චතුන්‌නං වස්‌සිකානං මාසානං පරියොසානත්‌තා චාතුමාසිනීති වුච්‌චති. ආගමෙස්‌සාමීති උදික්‌ඛිස්‌සාමි, අජ්‌ජ අපවාරෙත්‌වා යාව සා ආගච්‌ඡති, තාව කත්‌ථචි අගන්‌ත්‌වා ඉධෙව වසිස්‌සාමීති අත්‌ථො. ඉති භික්‌ඛූනං පවාරණසඞ්‌ගහං අනුජානන්‌තො එවමාහ.
145.Āraddhoti tuṭṭho. Appattassa pattiyāti appattassa arahattassa pāpuṇanatthaṃ. Sesapadadvayepi ayameva attho. Komudiṃ cātumāsininti pacchimakattikacātumāsapuṇṇamaṃ. Sā hi kumudānaṃ atthitāya komudī, catunnaṃ vassikānaṃ māsānaṃ pariyosānattā cātumāsinīti vuccati. Āgamessāmīti udikkhissāmi, ajja apavāretvā yāva sā āgacchati, tāva katthaci agantvā idheva vasissāmīti attho. Iti bhikkhūnaṃ pavāraṇasaṅgahaṃ anujānanto evamāha.
පවාරණසඞ්‌ගහො නාම ඤත්‌තිදුතියෙන කම්‌මෙන දිය්‍යති කස්‌ස පනෙස දිය්‍යති, කස්‌ස න දිය්‍යතීති. අකාරකස්‌ස තාව බාලපුථුජ්‌ජනස්‌ස න දිය්‍යති, තථා ආරද්‌ධවිපස්‌සකස්‌ස චෙව අරියසාවකස්‌ස ච. යස්‌ස පන සමථො වා තරුණො හොති විපස්‌සනා වා, තස්‌ස දිය්‍යති. භගවාපි තදා භික්‌ඛූනං චිත්‌තාචාරං පරිවීමංසන්‌තො සමථවිපස්‌සනානං තරුණභාවං ඤත්‌වා – ‘‘මයි අජ්‌ජ පවාරෙන්‌තෙ දිසාසු වස්‌සංවුට්‌ඨා භික්‌ඛූ ඉධ ඔසරිස්‌සන්‌ති. තතො ඉමෙ භික්‌ඛූ වුඩ්‌ඪතරෙහි භික්‌ඛූහි සෙනාසනෙ ගහිතෙ විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං න සක්‌ඛිස්‌සන්‌ති. සචෙපි චාරිකං පක්‌කමිස්‌සාමි, ඉමෙසං වසනට්‌ඨානං දුල්‌ලභමෙව භවිස්‌සති. මයි පන අපවාරෙන්‌තෙ භික්‌ඛූපි ඉමං සාවත්‌ථිං න ඔසරිස්‌සන්‌ති, අහම්‌පි චාරිකං න පක්‌කමිස්‌සාමි, එවං ඉමෙසං භික්‌ඛූනං වසනට්‌ඨානං අපලිබුද්‌ධං භවිස්‌සති. තෙ අත්‌තනො අත්‌තනො වසනට්‌ඨානෙ ඵාසු විහරන්‌තා සමථවිපස්‌සනා ථාමජාතා කත්‌වා විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං සක්‌ඛිස්‌සන්‌තී’’ති සො තංදිවසං අපවාරෙත්‌වා කත්‌තිකපුණ්‌ණමායං පවාරෙස්‌සාමීති භික්‌ඛූනං පවාරණසඞ්‌ගහං අනුජානි. පවාරණසඞ්‌ගහස්‌මිඤ්‌හි ලද්‌ධෙ යස්‌ස නිස්‌සයපටිපන්‌නස්‌ස ආචරියුපජ්‌ඣායා පක්‌කමන්‌ති, සොපි ‘‘සචෙ පතිරූපො නිස්‌සයදායකො ආගමිස්‌සති, තස්‌ස සන්‌තිකෙ නිස්‌සයං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති යාව ගිම්‌හානං පච්‌ඡිමමාසා වසිතුං ලභති. සචෙපි සට්‌ඨිවස්‌සා භික්‌ඛූ ආගච්‌ඡන්‌ති, තස්‌ස සෙනාසනං ගහෙතුං න ලභන්‌ති. අයඤ්‌ච පන පවාරණසඞ්‌ගහො එකස්‌ස දින්‌නොපි සබ්‌බෙසං දින්‌නොයෙව හොති.
Pavāraṇasaṅgaho nāma ñattidutiyena kammena diyyati kassa panesa diyyati, kassa na diyyatīti. Akārakassa tāva bālaputhujjanassa na diyyati, tathā āraddhavipassakassa ceva ariyasāvakassa ca. Yassa pana samatho vā taruṇo hoti vipassanā vā, tassa diyyati. Bhagavāpi tadā bhikkhūnaṃ cittācāraṃ parivīmaṃsanto samathavipassanānaṃ taruṇabhāvaṃ ñatvā – ‘‘mayi ajja pavārente disāsu vassaṃvuṭṭhā bhikkhū idha osarissanti. Tato ime bhikkhū vuḍḍhatarehi bhikkhūhi senāsane gahite visesaṃ nibbattetuṃ na sakkhissanti. Sacepi cārikaṃ pakkamissāmi, imesaṃ vasanaṭṭhānaṃ dullabhameva bhavissati. Mayi pana apavārente bhikkhūpi imaṃ sāvatthiṃ na osarissanti, ahampi cārikaṃ na pakkamissāmi, evaṃ imesaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ apalibuddhaṃ bhavissati. Te attano attano vasanaṭṭhāne phāsu viharantā samathavipassanā thāmajātā katvā visesaṃ nibbattetuṃ sakkhissantī’’ti so taṃdivasaṃ apavāretvā kattikapuṇṇamāyaṃ pavāressāmīti bhikkhūnaṃ pavāraṇasaṅgahaṃ anujāni. Pavāraṇasaṅgahasmiñhi laddhe yassa nissayapaṭipannassa ācariyupajjhāyā pakkamanti, sopi ‘‘sace patirūpo nissayadāyako āgamissati, tassa santike nissayaṃ gaṇhissāmī’’ti yāva gimhānaṃ pacchimamāsā vasituṃ labhati. Sacepi saṭṭhivassā bhikkhū āgacchanti, tassa senāsanaṃ gahetuṃ na labhanti. Ayañca pana pavāraṇasaṅgaho ekassa dinnopi sabbesaṃ dinnoyeva hoti.
සාවත්‌ථිං ඔසරන්‌තීති භගවතා පවාරණසඞ්‌ගහො දින්‌නොති සුතසුතට්‌ඨානෙයෙව යථාසභාවෙන එකං මාසං වසිත්‌වා කත්‌තිකපුණ්‌ණමාය උපොසථං කත්‌වා ඔසරන්‌තෙ සන්‌ධාය ඉදං වුත්‌තං. පුබ්‌බෙනාපරන්‌ති ඉධ තරුණසමථවිපස්‌සනාසු කම්‌මං කත්‌වා සමථවිපස්‌සනා ථාමජාතා අකංසු, අයං පුබ්‌බෙ විසෙසො නාම. තතො සමාහිතෙන චිත්‌තෙන සඞ්‌ඛාරෙ සම්‌මසිත්‌වා කෙචි සොතාපත්‌තිඵලං…පෙ.… කෙචි අරහත්‌තං සච්‌ඡිකරිංසු. අයං අපරො උළාරො විසෙසො නාම.
Sāvatthiṃ osarantīti bhagavatā pavāraṇasaṅgaho dinnoti sutasutaṭṭhāneyeva yathāsabhāvena ekaṃ māsaṃ vasitvā kattikapuṇṇamāya uposathaṃ katvā osarante sandhāya idaṃ vuttaṃ. Pubbenāparanti idha taruṇasamathavipassanāsu kammaṃ katvā samathavipassanā thāmajātā akaṃsu, ayaṃ pubbe viseso nāma. Tato samāhitena cittena saṅkhāre sammasitvā keci sotāpattiphalaṃ…pe… keci arahattaṃ sacchikariṃsu. Ayaṃ aparo uḷāro viseso nāma.
146. අලන්‌ති යුත්‌තං. යොජනගණනානීති එකං යොජනං යොජනමෙව, දසපි යොජනානි යොජනානෙව, තතො උද්‌ධං යොජනගණනානීති වුච්‌චන්‌ති. ඉධ පන යොජනසතම්‌පි යොජනසහස්‌සම්‌පි අධිප්‌පෙතං. පුටොසෙනාපීති පුටොසං වුච්‌චති පාථෙය්‍යං. තං පාථෙය්‍යං ගහෙත්‌වාපි උපසඞ්‌කමිතුං යුත්‌තමෙවාති අත්‌ථො. ‘‘පුටංසෙනා’’තිපි පාඨො, තස්‌සත්‌ථො – පුටො අංසෙ අස්‌සාති පුටංසො, තෙන පුටංසෙන, අංසෙ පාථෙය්‍යපුටං වහන්‌තෙනාපීති වුත්‌තං හොති.
146.Alanti yuttaṃ. Yojanagaṇanānīti ekaṃ yojanaṃ yojanameva, dasapi yojanāni yojanāneva, tato uddhaṃ yojanagaṇanānīti vuccanti. Idha pana yojanasatampi yojanasahassampi adhippetaṃ. Puṭosenāpīti puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ. taṃ pātheyyaṃ gahetvāpi upasaṅkamituṃ yuttamevāti attho. ‘‘Puṭaṃsenā’’tipi pāṭho, tassattho – puṭo aṃse assāti puṭaṃso, tena puṭaṃsena, aṃse pātheyyapuṭaṃ vahantenāpīti vuttaṃ hoti.
147. ඉදානි එවරූපෙහි චරණෙහි සමන්‌නාගතා එත්‌ථ භික්‌ඛූ අත්‌ථීති දස්‌සෙතුං සන්‌ති, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ චතුන්‌නං සතිපට්‌ඨානානන්‌තිආදීනි තෙසං භික්‌ඛූනං අභිනිවිට්‌ඨකම්‌මට්‌ඨානදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තානි. තත්‌ථ සත්‌තතිංස බොධිපක්‌ඛියධම්‌මා ලොකියලොකුත්‌තරා කථිතා. තත්‍ර හි යෙ භික්‌ඛූ තස්‌මිං ඛණෙ මග්‌ගං භාවෙන්‌ති, තෙසං ලොකුත්‌තරා හොන්‌ති. ආරද්‌ධවිපස්‌සකානං ලොකියා. අනිච්‌චසඤ්‌ඤාභාවනානුයොගන්‌ති එත්‌ථ සඤ්‌ඤාසීසෙන විපස්‌සනා කථිතා . යස්‌මා පනෙත්‌ථ ආනාපානකම්‌මට්‌ඨානවසෙන අභිනිවිට්‌ඨාව බහූ භික්‌ඛූ, තස්‌මා සෙසකම්‌මට්‌ඨානානි සඞ්‌ඛෙපෙන කථෙත්‌වා ආනාපානකම්‌මට්‌ඨානං විත්‌ථාරෙන කථෙන්‌තො ආනාපානස්‌සති, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. ඉදං පන ආනාපානකම්‌මට්‌ඨානං සබ්‌බාකාරෙන විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ විත්‌ථාරිතං, තස්‌මා තත්‌ථ වුත්‌තනයෙනෙවස්‌ස පාළිත්‌ථො ච භාවනානයො ච වෙදිතබ්‌බො.
147. Idāni evarūpehi caraṇehi samannāgatā ettha bhikkhū atthīti dassetuṃ santi, bhikkhavetiādimāha. Tattha catunnaṃ satipaṭṭhānānantiādīni tesaṃ bhikkhūnaṃ abhiniviṭṭhakammaṭṭhānadassanatthaṃ vuttāni. Tattha sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā lokiyalokuttarā kathitā. Tatra hi ye bhikkhū tasmiṃ khaṇe maggaṃ bhāventi, tesaṃ lokuttarā honti. Āraddhavipassakānaṃ lokiyā. Aniccasaññābhāvanānuyoganti ettha saññāsīsena vipassanā kathitā . Yasmā panettha ānāpānakammaṭṭhānavasena abhiniviṭṭhāva bahū bhikkhū, tasmā sesakammaṭṭhānāni saṅkhepena kathetvā ānāpānakammaṭṭhānaṃ vitthārena kathento ānāpānassati, bhikkhavetiādimāha. Idaṃ pana ānāpānakammaṭṭhānaṃ sabbākārena visuddhimagge vitthāritaṃ, tasmā tattha vuttanayenevassa pāḷittho ca bhāvanānayo ca veditabbo.
149. කායඤ්‌ඤතරන්‌ති පථවීකායාදීසු චතූසු කායෙසු අඤ්‌ඤතරං වදාමි, වායො කායං වදාමීති අත්‌ථො. අථ වා රූපායතනං…පෙ.… කබළීකාරො ආහාරොති පඤ්‌චවීසති රූපකොට්‌ඨාසා රූපකායො නාම. තෙසු ආනාපානං ඵොට්‌ඨබ්‌බායතනෙ සඞ්‌ගහිතත්‌තා කායඤ්‌ඤතරං හොති, තස්‌මාපි එවමාහ. තස්‌මාතිහාති යස්‌මා චතූසු කායෙසු අඤ්‌ඤතරං වායොකායං, පඤ්‌චවීසතිරූපකොට්‌ඨාසෙ වා රූපකායෙ අඤ්‌ඤතරං ආනාපානං අනුපස්‌සති, තස්‌මා කායෙ කායානුපස්‌සීති අත්‌ථො. එවං සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. වෙදනාඤ්‌ඤතරන්‌ති තීසු වෙදනාසු අඤ්‌ඤතරං, සුඛවෙදනං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. සාධුකං මනසිකාරන්‌ති පීතිපටිසංවෙදිතාදිවසෙන උප්‌පන්‌නං සුන්‌දරමනසිකාරං. කිං පන මනසිකාරො සුඛවෙදනා හොතීති. න හොති, දෙසනාසීසං පනෙතං. යථෙව හි ‘‘අනිච්‌චසඤ්‌ඤාභාවනානුයොගමනුයුත්‌තා’’ති එත්‌ථ සඤ්‌ඤානාමෙන පඤ්‌ඤා වුත්‌තා, එවමිධාපි මනසිකාරනාමෙන වෙදනා වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. එතස්‌මිං චතුක්‌කෙ පඨමපදෙ පීතිසීසෙන වෙදනා වුත්‌තා, දුතියපදෙ සුඛන්‌ති සරූපෙනෙව වුත්‌තා. චිත්‌තසඞ්‌ඛාරපදද්‌වයෙ ‘‘සඤ්‌ඤා ච වෙදනා ච චෙතසිකා, එතෙ ධම්‌මා චිත්‌තපටිබද්‌ධා චිත්‌තසඞ්‌ඛාරා’’ති (පටි. ම. 1.174) වචනතො ‘‘විතක්‌කවිචාරෙ ඨපෙත්‌වා සබ්‌බෙපි චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තකා ධම්‌මා චිත්‌තසඞ්‌ඛාරෙ සඞ්‌ගහිතා’’ති වචනතො චිත්‌තසඞ්‌ඛාරනාමෙන වෙදනා වුත්‌තා. තං සබ්‌බං මනසිකාරනාමෙන සඞ්‌ගහෙත්‌වා ඉධ ‘‘සාධුකං මනසිකාර’’න්‌ති ආහ.
149.Kāyaññataranti pathavīkāyādīsu catūsu kāyesu aññataraṃ vadāmi, vāyo kāyaṃ vadāmīti attho. Atha vā rūpāyatanaṃ…pe… kabaḷīkāro āhāroti pañcavīsati rūpakoṭṭhāsā rūpakāyo nāma. Tesu ānāpānaṃ phoṭṭhabbāyatane saṅgahitattā kāyaññataraṃ hoti, tasmāpi evamāha. Tasmātihāti yasmā catūsu kāyesu aññataraṃ vāyokāyaṃ, pañcavīsatirūpakoṭṭhāse vā rūpakāye aññataraṃ ānāpānaṃ anupassati, tasmā kāye kāyānupassīti attho. Evaṃ sabbattha attho veditabbo. Vedanāññataranti tīsu vedanāsu aññataraṃ, sukhavedanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sādhukaṃ manasikāranti pītipaṭisaṃveditādivasena uppannaṃ sundaramanasikāraṃ. Kiṃ pana manasikāro sukhavedanā hotīti. Na hoti, desanāsīsaṃ panetaṃ. Yatheva hi ‘‘aniccasaññābhāvanānuyogamanuyuttā’’ti ettha saññānāmena paññā vuttā, evamidhāpi manasikāranāmena vedanā vuttāti veditabbā. Etasmiṃ catukke paṭhamapade pītisīsena vedanā vuttā, dutiyapade sukhanti sarūpeneva vuttā. Cittasaṅkhārapadadvaye ‘‘saññā ca vedanā ca cetasikā, ete dhammā cittapaṭibaddhā cittasaṅkhārā’’ti (paṭi. ma. 1.174) vacanato ‘‘vitakkavicāre ṭhapetvā sabbepi cittasampayuttakā dhammā cittasaṅkhāre saṅgahitā’’ti vacanato cittasaṅkhāranāmena vedanā vuttā. Taṃ sabbaṃ manasikāranāmena saṅgahetvā idha ‘‘sādhukaṃ manasikāra’’nti āha.
එවං සන්‌තෙපි යස්‌මා එසා වෙදනා ආරම්‌මණං න හොති, තස්‌මා වෙදනානුපස්‌සනා න යුජ්‌ජතීති. නො න යුජ්‌ජති, සතිපට්‌ඨානවණ්‌ණනායම්‌පි හි ‘‘තංතංසුඛාදීනං වත්‌ථුං ආරම්‌මණං කත්‌වා වෙදනාව වෙදයති, තං පන වෙදනාපවත්‌තිං උපාදාය ‘අහං වෙදයාමී’ති වොහාරමත්‌තං හොතී’’ති වුත්‌තං . අපිච පීතිපටිසංවෙදීතිආදීනං අත්‌ථවණ්‌ණනායමෙතස්‌ස පරිහාරො වුත්‌තොයෙව. වුත්‌තඤ්‌හෙතං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ –
Evaṃ santepi yasmā esā vedanā ārammaṇaṃ na hoti, tasmā vedanānupassanā na yujjatīti. No na yujjati, satipaṭṭhānavaṇṇanāyampi hi ‘‘taṃtaṃsukhādīnaṃ vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayati, taṃ pana vedanāpavattiṃ upādāya ‘ahaṃ vedayāmī’ti vohāramattaṃ hotī’’ti vuttaṃ . Apica pītipaṭisaṃvedītiādīnaṃ atthavaṇṇanāyametassa parihāro vuttoyeva. Vuttañhetaṃ visuddhimagge –
‘‘ද්‌වීහාකාරෙහි පීති පටිසංවිදිතා හොති ආරම්‌මණතො ච අසම්‌මොහතො ච. කථං ආරම්‌මණතො පීති පටිසංවිදිතා හොති? සප්‌පීතිකෙ ද්‌වෙ ඣානෙ සමාපජ්‌ජති, තස්‌ස සමාපත්‌තික්‌ඛණෙ ඣානපටිලාභෙන ආරම්‌මණතො පීති පටිසංවිදිතා හොති ආරම්‌මණස්‌ස පටිසංවිදිතත්‌තා. කථං අසම්‌මොහතො (පීති පටිසංවිදිතා හොති)? සප්‌පීතිකෙ ද්‌වෙ ඣානෙ සමාපජ්‌ජිත්‌වා වුට්‌ඨාය ඣානසම්‌පයුත්‌තං පීතිං ඛයතො වයතො සම්‌මසති, තස්‌ස විපස්‌සනාක්‌ඛණෙ ලක්‌ඛණපටිවෙධා අසම්‌මොහතො පීති පටිසංවිදිතා හොති. වුත්‌තම්‌පි චෙතං පටිසම්‌භිදායං ‘දීඝං අස්‌සාසවසෙන චිත්‌තස්‌ස එකග්‌ගතං අවික්‌ඛෙපං පජානතො සති උපට්‌ඨිතා හොති, තාය සතියා, තෙන ඤාණෙන සා පීති පටිසංවිදිතා හොතී’ති. එතෙනෙව නයෙන අවසෙසපදානිපි අත්‌ථතො වෙදිතබ්‌බානී’’ති.
‘‘Dvīhākārehi pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇato ca asammohato ca. Kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti? Sappītike dve jhāne samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhena ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā. Kathaṃ asammohato (pīti paṭisaṃviditā hoti)? Sappītike dve jhāne samāpajjitvā vuṭṭhāya jhānasampayuttaṃ pītiṃ khayato vayato sammasati, tassa vipassanākkhaṇe lakkhaṇapaṭivedhā asammohato pīti paṭisaṃviditā hoti. Vuttampi cetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘dīghaṃ assāsavasena cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānato sati upaṭṭhitā hoti, tāya satiyā, tena ñāṇena sā pīti paṭisaṃviditā hotī’ti. Eteneva nayena avasesapadānipi atthato veditabbānī’’ti.
ඉති යථෙව ඣානපටිලාභෙන ආරම්‌මණතො පීතිසුඛචිත්‌තසඞ්‌ඛාරා පටිසංවිදිතා හොන්‌ති, එවං ඉමිනාපි ඣානසම්‌පයුත්‌තෙන වෙදනාසඞ්‌ඛාතමනසිකාරපටිලාභෙන ආරම්‌මණතො වෙදනා පටිසංවිදිතා හොති. තස්‌මා සුවුත්‌තමෙතං හොති ‘‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී තස්‌මිං සමයෙ භික්‌ඛු විහරතී’’ති.
Iti yatheva jhānapaṭilābhena ārammaṇato pītisukhacittasaṅkhārā paṭisaṃviditā honti, evaṃ imināpi jhānasampayuttena vedanāsaṅkhātamanasikārapaṭilābhena ārammaṇato vedanā paṭisaṃviditā hoti. Tasmā suvuttametaṃ hoti ‘‘vedanāsu vedanānupassī tasmiṃ samaye bhikkhu viharatī’’ti.
නාහං, භික්‌ඛවෙ, මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌ස අසම්‌පජානස්‌සාති එත්‌ථ අයමධිප්‌පායො – යස්‌මා චිත්‌තපටිසංවෙදී අස්‌සසිස්‌සාමීතිආදිනා නයෙන පවත්‌තො භික්‌ඛු කිඤ්‌චාපි අස්‌සාසපස්‌සාසනිමිත්‌තං ආරම්‌මණං කරොති, තස්‌ස පන චිත්‌තස්‌ස ආරම්‌මණෙ සතිඤ්‌ච සම්‌පජඤ්‌ඤඤ්‌ච උපට්‌ඨපෙත්‌වා පවත්‌තනතො චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සීයෙව නාමෙස හොති. න හි මුට්‌ඨස්‌සතිස්‌ස අසම්‌පජානස්‌ස ආනාපානස්‌සතිභාවනා අත්‌ථි. තස්‌මා ආරම්‌මණතො චිත්‌තපටිසංවිදිතාදිවසෙන චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී තස්‌මිං සමයෙ භික්‌ඛු විහරතීති. සො යං තං අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සානං පහානං, තං පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා සාධුකං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතා හොතීති එත්‌ථ අභිජ්‌ඣාය කාමච්‌ඡන්‌දනීවරණං, දොමනස්‌සවසෙන බ්‍යාපාදනීවරණං දස්‌සිතං. ඉදඤ්‌හි චතුක්‌කං විපස්‌සනාවසෙනෙව වුත්‌තං, ධම්‌මානුපස්‌සනා ච නීවරණපබ්‌බාදිවසෙන ඡබ්‌බිධා හොති, තස්‌සා නීවරණපබ්‌බං ආදි, තස්‌සපි ඉදං නීවරණද්‌වයං ආදි, ඉති ධම්‌මානුපස්‌සනාය ආදිං දස්‌සෙතුං ‘‘අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සාන’’න්‌ති ආහ. පහානන්‌ති අනිච්‌චානුපස්‌සනාය නිච්‌චසඤ්‌ඤං පජහතීති එවං පහානකරඤාණං අධිප්‌පෙතං. තං පඤ්‌ඤාය දිස්‌වාති තං අනිච්‌චවිරාගනිරොධපටිනිස්‌සග්‌ගාඤාණසඞ්‌ඛාතං පහානඤාණං අපරාය විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාය, තම්‌පි අපරායාති එවං විපස්‌සනාපරම්‌පරං දස්‌සෙති. අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතා හොතීති යඤ්‌ච සමථපටිපන්‌නං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛති, යඤ්‌ච එකතො උපට්‌ඨානං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛතීති ද්‌විධා අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛති නාම. තත්‌ථ සහජාතානම්‌පි අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනා හොති ආරම්‌මණස්‌සපි අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනා, ඉධ ආරම්‌මණඅජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනා අධිප්‌පෙතා. තස්‌මාතිහ, භික්‌ඛවෙති යස්‌මා අනිච්‌චානුපස්‌සී අස්‌සසිස්‌සාමීතිආදිනා නයෙන පවත්‌තො න කෙවලං නීවරණාදිධම්‌මෙ, අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සසීසෙන පන වුත්‌තානං ධම්‌මානං පහානඤාණම්‌පි පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතා හොති, තස්‌මා ‘‘ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී තස්‌මිං සමයෙ භික්‌ඛු විහරතී’’ති වෙදිතබ්‌බො.
Nāhaṃ, bhikkhave, muṭṭhassatissa asampajānassāti ettha ayamadhippāyo – yasmā cittapaṭisaṃvedī assasissāmītiādinā nayena pavatto bhikkhu kiñcāpi assāsapassāsanimittaṃ ārammaṇaṃ karoti, tassa pana cittassa ārammaṇe satiñca sampajaññañca upaṭṭhapetvā pavattanato citte cittānupassīyeva nāmesa hoti. Na hi muṭṭhassatissa asampajānassa ānāpānassatibhāvanā atthi. Tasmā ārammaṇato cittapaṭisaṃviditādivasena citte cittānupassī tasmiṃ samaye bhikkhu viharatīti. So yaṃ taṃ abhijjhādomanassānaṃ pahānaṃ, taṃ paññāya disvā sādhukaṃ ajjhupekkhitā hotīti ettha abhijjhāya kāmacchandanīvaraṇaṃ, domanassavasena byāpādanīvaraṇaṃ dassitaṃ. Idañhi catukkaṃ vipassanāvaseneva vuttaṃ, dhammānupassanā ca nīvaraṇapabbādivasena chabbidhā hoti, tassā nīvaraṇapabbaṃ ādi, tassapi idaṃ nīvaraṇadvayaṃ ādi, iti dhammānupassanāya ādiṃ dassetuṃ ‘‘abhijjhādomanassāna’’nti āha. Pahānanti aniccānupassanāya niccasaññaṃ pajahatīti evaṃ pahānakarañāṇaṃ adhippetaṃ. Taṃ paññāya disvāti taṃ aniccavirāganirodhapaṭinissaggāñāṇasaṅkhātaṃ pahānañāṇaṃ aparāya vipassanāpaññāya, tampi aparāyāti evaṃ vipassanāparamparaṃ dasseti. Ajjhupekkhitā hotīti yañca samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati, yañca ekato upaṭṭhānaṃ ajjhupekkhatīti dvidhā ajjhupekkhati nāma. Tattha sahajātānampi ajjhupekkhanā hoti ārammaṇassapi ajjhupekkhanā, idha ārammaṇaajjhupekkhanā adhippetā. Tasmātiha, bhikkhaveti yasmā aniccānupassī assasissāmītiādinā nayena pavatto na kevalaṃ nīvaraṇādidhamme, abhijjhādomanassasīsena pana vuttānaṃ dhammānaṃ pahānañāṇampi paññāya disvā ajjhupekkhitā hoti, tasmā ‘‘dhammesu dhammānupassī tasmiṃ samaye bhikkhu viharatī’’ti veditabbo.
150. පවිචිනතීති අනිච්‌චාදිවසෙන පවිචිනති. ඉතරං පදද්‌වයං එතස්‌සෙව වෙවචනං. නිරාමිසාති නික්‌කිලෙසා. පස්‌සම්‌භතීති කායිකචෙතසිකදරථපටිප්‌පස්‌සද්‌ධියා කායොපි චිත්‌තම්‌පි පස්‌සම්‌භති. සමාධියතීති සම්‌මා ඨපියති, අප්‌පනාපත්‌තං විය හොති. අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතා හොතීති සහජාතඅජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනාය අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිතා හොති.
150.Pavicinatīti aniccādivasena pavicinati. Itaraṃ padadvayaṃ etasseva vevacanaṃ. Nirāmisāti nikkilesā. Passambhatīti kāyikacetasikadarathapaṭippassaddhiyā kāyopi cittampi passambhati. Samādhiyatīti sammā ṭhapiyati, appanāpattaṃ viya hoti. Ajjhupekkhitā hotīti sahajātaajjhupekkhanāya ajjhupekkhitā hoti.
එවං චුද්‌දසවිධෙන කායපරිග්‌ගාහකස්‌ස භික්‌ඛුනො තස්‌මිං කායෙ සති සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො, සතියා සම්‌පයුත්‌තං ඤාණං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො, තංසම්‌පයුත්‌තමෙව කායිකචෙතසිකවීරියං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො, පීති, පස්‌සද්‌ධි, චිත්‌තෙකග්‌ගතා සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො, ඉමෙසං ඡන්‌නං සම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං අනොසක්‌කනඅනතිවත්‌තනසඞ්‌ඛාතො මජ්‌ඣත්‌තාකාරො උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො. යථෙව හි සමප්‌පවත්‌තෙසු අස්‌සෙසු සාරථිනො ‘‘අයං ඔලීයතී’’ති තුදනං වා, ‘‘අයං අතිධාවතී’’ති ආකඩ්‌ඪනං වා නත්‌ථි, කෙවලං එවං පස්‌සමානස්‌ස ඨිතාකාරොව හොති, එවමෙව ඉමෙසං ඡන්‌නං සම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගානං අනොසක්‌කනඅනතිවත්‌තනසඞ්‌ඛාතො මජ්‌ඣත්‌තාකාරො උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො නාම හොති. එත්‌තාවතා කිං කථිතං? එකචිත්‌තක්‌ඛණිකා නානාරසලක්‌ඛණා විපස්‌සනාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගා නාම කථිතා.
Evaṃ cuddasavidhena kāyapariggāhakassa bhikkhuno tasmiṃ kāye sati satisambojjhaṅgo, satiyā sampayuttaṃ ñāṇaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo, taṃsampayuttameva kāyikacetasikavīriyaṃ vīriyasambojjhaṅgo, pīti, passaddhi, cittekaggatā samādhisambojjhaṅgo, imesaṃ channaṃ sambojjhaṅgānaṃ anosakkanaanativattanasaṅkhāto majjhattākāro upekkhāsambojjhaṅgo. Yatheva hi samappavattesu assesu sārathino ‘‘ayaṃ olīyatī’’ti tudanaṃ vā, ‘‘ayaṃ atidhāvatī’’ti ākaḍḍhanaṃ vā natthi, kevalaṃ evaṃ passamānassa ṭhitākārova hoti, evameva imesaṃ channaṃ sambojjhaṅgānaṃ anosakkanaanativattanasaṅkhāto majjhattākāro upekkhāsambojjhaṅgo nāma hoti. Ettāvatā kiṃ kathitaṃ? Ekacittakkhaṇikā nānārasalakkhaṇā vipassanāsambojjhaṅgā nāma kathitā.
152. විවෙකනිස්‌සිතන්‌තිආදීනි වුත්‌තත්‌ථානෙව. එත්‌ථ පන ආනාපානපරිග්‌ගාහිකා සති ලොකියා හොති, ලොකියා ආනාපානා ලොකියසතිපට්‌ඨානං පරිපූරෙන්‌ති, ලොකියා සතිපට්‌ඨානා ලොකුත්‌තරබොජ්‌ඣඞ්‌ගෙ පරිපූරෙන්‌ති, ලොකුත්‌තරා බොජ්‌ඣඞ්‌ගා විජ්‌ජාවිමුත්‌තිඵලනිබ්‌බානං පරිපූරෙන්‌ති. ඉති ලොකියස්‌ස ආගතට්‌ඨානෙ ලොකියං කථිතං, ලොකුත්‌තරස්‌ස ආගතට්‌ඨානෙ ලොකුත්‌තරං කථිතන්‌ති. ථෙරො පනාහ ‘‘අඤ්‌ඤත්‌ථ එවං හොති, ඉමස්‌මිං පන සුත්‌තෙ ලොකුත්‌තරං උපරි ආගතං, ලොකියා ආනාපානා ලොකියසතිපට්‌ඨානෙ පරිපූරෙන්‌ති, ලොකියා සතිපට්‌ඨානා ලොකියෙ බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙ පරිපූරෙන්‌ති, ලොකියා බොජ්‌ඣඞ්‌ගා ලොකුත්‌තරං විජ්‌ජාවිමුත්‌තිඵලනිබ්‌බානං පරිපූරෙන්‌ති, විජ්‌ජාවිමුත්‌තිපදෙන හි ඉධ විජ්‌ජාවිමුත්‌තිඵලනිබ්‌බානං අධිප්‌පෙත’’න්‌ති.
152.Vivekanissitantiādīni vuttatthāneva. Ettha pana ānāpānapariggāhikā sati lokiyā hoti, lokiyā ānāpānā lokiyasatipaṭṭhānaṃ paripūrenti, lokiyā satipaṭṭhānā lokuttarabojjhaṅge paripūrenti, lokuttarā bojjhaṅgā vijjāvimuttiphalanibbānaṃ paripūrenti. Iti lokiyassa āgataṭṭhāne lokiyaṃ kathitaṃ, lokuttarassa āgataṭṭhāne lokuttaraṃ kathitanti. Thero panāha ‘‘aññattha evaṃ hoti, imasmiṃ pana sutte lokuttaraṃ upari āgataṃ, lokiyā ānāpānā lokiyasatipaṭṭhāne paripūrenti, lokiyā satipaṭṭhānā lokiye bojjhaṅge paripūrenti, lokiyā bojjhaṅgā lokuttaraṃ vijjāvimuttiphalanibbānaṃ paripūrenti, vijjāvimuttipadena hi idha vijjāvimuttiphalanibbānaṃ adhippeta’’nti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ආනාපානස්‌සතිසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ānāpānassatisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 8. ආනාපානස්‌සතිසුත්‌තං • 8. Ānāpānassatisuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 8. ආනාපානස්‌සතිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 8. Ānāpānassatisuttavaṇṇanā
