| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၉. ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
9. Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanā
၂၄၆. ဧတေဟီတိ ဒုစိန္တိတာဒီဟိ။ ဧတေန လက္ခဏသဒ္ဒသ္သ ကရဏတ္ထတမာဟ။ တာနေဝာတိ လက္ခဏာနိ ဧဝ။ တသ္သာတိ ဗာလသ္သ။ ‘‘အယံ ဗာလော’’တိ နိမီယတိ သဉ္စာနီယတိ ဧတေဟီတိ ဗာလနိမိတ္တာနိ။ အပဒာနံ ဝုစ္စတိ ဝိခ္ယာတံ ကမ္မံ။ ဒုစိန္တိတာဒီနိ စ ဗာလေ ဝိခ္ယာတာနိ, အဝဓာရဏဘာဝေ ဝာ, တသ္မာ ဗာလသ္သ အပဒာနာနီတိ ဗာလာပဒာနာနိ။ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဒူသိတံ စိန္တေတီတိ ဒုစိန္တိတစိန္တီ။ လောဘာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဘာသိတံ မုသာဝာဒာဒိံ ဘာသတီတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ။ တေသံ တေသံယေဝ ဝသေန ကတ္တဗ္ဗတော ဒုက္ကဋကမ္မံ ပာဏာတိပာတာဒိံ ကရောတီတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ တေနာဟ ‘‘စိန္တယန္တော’’တိအာဒိ။ တာနိ ဥပနိသ္သာယ ဇာတန္တိ တဇ္ဇံ။ တတော ဧဝ တေသံ သာရုပ္ပံ အနုရူပန္တိ တသ္သာရုပ္ပံ။ တေနာဟ ‘‘တဇ္ဇာတိက’’န္တိအာဒိ။ ကစ္ဆမာနာယာတိ ကထိယမာနာယ။
246.Etehīti ducintitādīhi. Etena lakkhaṇasaddassa karaṇatthatamāha. Tānevāti lakkhaṇāni eva. Tassāti bālassa. ‘‘Ayaṃ bālo’’ti nimīyati sañcānīyati etehīti bālanimittāni. Apadānaṃ vuccati vikhyātaṃ kammaṃ. Ducintitādīni ca bāle vikhyātāni, avadhāraṇabhāve vā, tasmā bālassa apadānānīti bālāpadānāni. Abhijjhādīhi duṭṭhaṃ dūsitaṃ cintetīti ducintitacintī. Lobhādīhi duṭṭhaṃ bhāsitaṃ musāvādādiṃ bhāsatīti dubbhāsitabhāsī. Tesaṃ tesaṃyeva vasena kattabbato dukkaṭakammaṃ pāṇātipātādiṃ karotīti dukkaṭakammakārī. Tenāha ‘‘cintayanto’’tiādi. Tāni upanissāya jātanti tajjaṃ. Tato eva tesaṃ sāruppaṃ anurūpanti tassāruppaṃ. Tenāha ‘‘tajjātika’’ntiādi. Kacchamānāyāti kathiyamānāya.
၂၄၈. ယသ္မာ သတ္တာနံ ယထူပစိတာနိ ကမ္မာနိ ကတောကာသာနိ တဒုပဋ္ဌာပိတာနိ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနိ မရဏသ္သ အာသန္နကာလေ စိတ္တသ္သ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တာနိ, တဒာ ဩလမ္ဗန္တာနိ ဝိယ အဘိဘဝန္တာနိ ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဩလမ္ဗနာဒိအာကာရေန ဟိ တာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဧဝ တဒာ စိတ္တသ္သ ဂောစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘တသ္မိံ ဥပဋ္ဌာနာကာရေ အာပာထဂတေ’’တိ။
248. Yasmā sattānaṃ yathūpacitāni kammāni katokāsāni tadupaṭṭhāpitāni kammanimittagatinimittāni maraṇassa āsannakāle cittassa āpāthaṃ āgacchantāni, tadā olambantāni viya abhibhavantāni viya ajjhottharantāni viya upaṭṭhahanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘olambanādiākārena hi tāni upaṭṭhahantī’’ti. Upaṭṭhānākāro eva tadā cittassa gocarabhāvaṃ gacchatīti āha – ‘‘tasmiṃ upaṭṭhānākāre āpāthagate’’ti.
၂၄၉. န သက္ကာတိ န ဝဒတီတိ ဧတေန ဒ္ဝေပိ ပဋိသေဓာ ပကတိအတ္ထာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ န သုကရာတိ ပန ဣမိနာ ဒုက္ကရဘာဝော ဒီပိတော, ဒုက္ကရဉ္စ တာဝ ဥပာယေန သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒသ္သေန္တော အာဟ – ‘‘န သုကရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဂမနေန အညမညံ သံဝိဇ္ဈနေန။ အသ္သာတိ စောရသ္သ။ ဣတော ဥတ္တရိပီတိ မဇ္ဈန္ဟိကသမယံ သာယန္ဟသမယဉ္စ သတ္တိသတေန။
249.Na sakkāti na vadatīti etena dvepi paṭisedhā pakatiatthāti ayamattho vutto hoti. Na sukarāti pana iminā dukkarabhāvo dīpito, dukkarañca tāva upāyena sakkā kātunti dassento āha – ‘‘na sukaraṃ panā’’tiādi. Tenāti vinivijjhitvā gamanena aññamaññaṃ saṃvijjhanena. Assāti corassa. Ito uttaripīti majjhanhikasamayaṃ sāyanhasamayañca sattisatena.
၂၅၀. သင္ခမ္ပိ န ဥပေတီတိ ဣမိနာ သင္ခာတဗ္ဗမတ္တံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဂဏနာမတ္တမ္ပိ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဥပနိက္ခေပနမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကလဘာဂန္တိ ကလာနံ သင္ဂဏနကောဋ္ဌာသံ။ တေနာဟ ‘‘သတိမံ ကလ’’န္တိအာဒိ။ ဩလောကိတမတ္တမ္ပီတိ ဥပနိက္ခေပနဝသေန ဩလောကနမတ္တကမ္ပိ။ တံ ကမ္မကာရဏန္တိ တံ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏံ စတုန္နမ္ပိ ပသ္သာနံ ဝသေန သမ္ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ကရောန္တိယေဝ, ပာဠိယံ ပန ဧကပသ္သဝသေန အာဂတာ။ ဂေဟသ္သာတိ မဟတော ဂေဟသ္သ။ သဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗာဝယဝတော။ သမ္ပဇ္ဇလိတေ ဧကဇာလီဘူတေ။ သုပက္ကုထိတာယာတိ သုဋ္ဌု နိပက္ကာယ။
250.Saṅkhampi na upetīti iminā saṅkhātabbamattaṃ natthīti dīpitaṃ hotīti āha – ‘‘gaṇanāmattampi na gacchatī’’ti. Upanikkhepanamattampīti etthāpi eseva nayo. Kalabhāganti kalānaṃ saṅgaṇanakoṭṭhāsaṃ. Tenāha ‘‘satimaṃ kala’’ntiādi. Olokitamattampīti upanikkhepanavasena olokanamattakampi. Taṃ kammakāraṇanti taṃ pañcavidhabandhanakammakāraṇaṃ catunnampi passānaṃ vasena samparivattetvā karontiyeva, pāḷiyaṃ pana ekapassavasena āgatā. Gehassāti mahato gehassa. Sabbatoti sabbāvayavato. Sampajjalite ekajālībhūte. Supakkuthitāyāti suṭṭhu nipakkāya.
ဝိဘတ္တောတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မုနာ ဝိဘတ္တော ဝိယ နိဗ္ဗတ္တော။ အယောပာကာရေန ပရိတော အတ္တော ဂဟိတောတိ အယောပာကာရပရိယတ္တော ပရိက္ခိတ္တော။
Vibhattoti tattha nibbattakasattānaṃ sādhāraṇakammunā vibhatto viya nibbatto. Ayopākārena parito atto gahitoti ayopākārapariyatto parikkhitto.
ယမကဂောဠကာတိ ဒာရကာနံ ကီဠနယုဂဠာ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခောတိ ယထာဝုတ္တဥသ္သဒနိရယဝသေနပိ သောတ-ဃာန-ဇိဝ္ဟာ-ကာယ-မနော-ဂောစရတာဝသေနပိ ဣမိနာ အာကာရေန ဒုက္ခောတိ။
Yamakagoḷakāti dārakānaṃ kīḷanayugaḷā. Evampi dukkhoti yathāvuttaussadanirayavasenapi sota-ghāna-jivhā-kāya-mano-gocaratāvasenapi iminā ākārena dukkhoti.
၂၅၁. ဒန္တေဟိ ဥလ္လေဟိတ္ဝာတိ ဥတ္တရဒန္တေဟိ အဉ္ဆိတ္ဝာ။ ရသဝသေန အတိတ္တော အသ္သာဒော ရသာဒော။ တေနာဟ ‘‘ရသဂေဓေန ပရိဘုတ္တရသော’’တိ။
251.Dantehi ullehitvāti uttaradantehi añchitvā. Rasavasena atitto assādo rasādo. Tenāha ‘‘rasagedhena paribhuttaraso’’ti.
၂၅၂. ဒုရူပောတိ ဝိရူပော။ ဒုဒ္ဒသောတိ တေနေဝ ဝိရူပဘာဝေန အနိဋ္ဌဒသ္သနော။ လကုဏ္ဌကောတိ ရသ္သော။ ပဝိဋ္ဌဂီဝောတိ ခန္ဓန္တရံ အနုပဝိဋ္ဌဂီဝော။ မဟောဒရောတိ ဝိပုလကုစ္ဆိ။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ လကုဏ္ဋကာ သတ္တာ ရသ္သဂီဝာ ပုထုလကုစ္ဆိကာဝ ဟောန္တီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ကာဏော နာမ စက္ခုဝိကလောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကက္ခိကာဏော ဝာ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝာ’’တိ။ ကုဏီတိ ဟတ္ထဝိကလော ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ဧကဟတ္ထကုဏီ ဝာ ဥဘယဟတ္ထကုဏီ ဝာ’’တိ။ ဝာတာဒိနာ ဥပဟတကာယပက္ခော ဣဓ ပက္ခဟတောတိ အဓိပ္ပေတော, န ပက္ခိဟတောတိ အာဟ – ‘‘ပက္ခဟတောတိ ပီဌသပ္ပီ’’တိ။ ဒုက္ခာနုပဗန္ဓဒသ္သနတ္ထန္တိ အပရာပရဇာတီသု ဝိပာကဒုက္ခသ္သ အနုပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိဒသ္သနတ္ထံ။
252.Durūpoti virūpo. Duddasoti teneva virūpabhāvena aniṭṭhadassano. Lakuṇṭhakoti rasso. Paviṭṭhagīvoti khandhantaraṃ anupaviṭṭhagīvo. Mahodaroti vipulakucchi. Yebhuyyena hi lakuṇṭakā sattā rassagīvā puthulakucchikāva hontīti tathā vuttaṃ. Kāṇo nāma cakkhuvikaloti vuttaṃ – ‘‘ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā’’ti. Kuṇīti hatthavikalo vuccatīti āha – ‘‘ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā’’ti. Vātādinā upahatakāyapakkho idha pakkhahatoti adhippeto, na pakkhihatoti āha – ‘‘pakkhahatoti pīṭhasappī’’ti. Dukkhānupabandhadassanatthanti aparāparajātīsu vipākadukkhassa anupabandhavasena pavattidassanatthaṃ.
ကလီယတိ ခလီယတိ အပ္ပဟီယတိ သာသနံ ဧတေနာတိ ကလိ, ဇုတပရာဇယော။ သော ဧဝ ဂဟသဒိသတာယ ‘‘ကလိဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိဗန္ဓန္တိ ကုဋုမ္ဗသ္သ အဓိဝုတ္ထသ္သ မူလဘူတသ္သ အတ္တနော ဗန္ဓိတဗ္ဗတံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာပိ ဗန္ဓံ နိဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ။ ဗာလဘူမိယာ ဗာလဘာဝသ္သ မတ္ထကပ္ပတ္တိ နိရယဂာမိကမ္မကာရိတာတိ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန တတော မုဒုမုဒုတရာဒိကမ္မဝသေန သေသာပာယေသု အပရာပရနိဗ္ဗတ္တာဒိဗာလဘူမိ ဝိဘာဝိတာ ဟောတီတိ။
Kalīyati khalīyati appahīyati sāsanaṃ etenāti kali, jutaparājayo. So eva gahasadisatāya ‘‘kaliggaho’’ti vutto. Adhibandhanti kuṭumbassa adhivutthassa mūlabhūtassa attano bandhitabbataṃ. Tenāha ‘‘attanāpi bandhaṃ nigaccheyyā’’ti. Bālabhūmiyā bālabhāvassa matthakappatti nirayagāmikammakāritāti ‘‘niraye nibbattati’’cceva vuttaṃ. Taggahaṇeneva pana tato mudumudutarādikammavasena sesāpāyesu aparāparanibbattādibālabhūmi vibhāvitā hotīti.
၂၅၃. ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တသ္သ အတ္ထဝစနသ္သ ‘‘ပဏ္ဍိတော အယ’’န္တိ ဧတေဟိ လက္ခီယတီတိအာဒိနာ အနုသာရေန။ မနောသုစရိတာဒီနံ ဝသေနာတိ စိန္တေန္တော အနဘိဇ္ဈာ-အဗ္ယာပာဒ-သမ္မာဒသ္သနံ သုစိန္တိတမေဝ စိန္တေတီတိအာဒိနာ မနောသုစရိတာနံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
253.Vuttānusārenāti ‘‘bālo aya’’ntiādinā vuttassa atthavacanassa ‘‘paṇḍito aya’’nti etehi lakkhīyatītiādinā anusārena. Manosucaritādīnaṃ vasenāti cintento anabhijjhā-abyāpāda-sammādassanaṃ sucintitameva cintetītiādinā manosucaritānaṃ tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vasena yojetabbāni.
စက္ကရတနဝဏ္ဏနာ
Cakkaratanavaṇṇanā
၂၅၆. ဥပောသထံ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၂.၂၄၃) ဝုစ္စတိ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတံ သဗ္ဗဒိဝသေသု ဂဟဋ္ဌေဟိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလံ, သမာဒာနဝသေန တံ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ဥပောသထိကော, တသ္သ။ တေနာဟ ‘‘သမာဒိန္နဥပောသထင္ဂသ္သာ’’တိ။ တဒာတိ တသ္မိံ ကာလေ, ယသ္မိံ ပန ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝသံဝတ္တနိယ-ဒာန-သီလာဒိ-ပုညသမ္ဘာရသမုဒာဂမသမ္ပန္နော ပူရိတစက္ကဝတ္တိဝတ္တော ကာဒီပဒေသဝိသေသပစ္စာဇာတိယာ စေဝ ကုလရူပဘောဂာဓိပတေယ္ယာဒိဂုဏဝိသေသသမ္ပတ္တိယာ စ တဒနုရူပေ အတ္တဘာဝေ ဌိတော ဟောတိ, တသ္မိံ ကာလေ။ တာဒိသေ ဟိ ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝီ ပုရိသုတ္တမော ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတော ရာဇာ ခတ္တိယော ဟုတ္ဝာ မုဒ္ဓာဝသိတ္တော ဝိသုဒ္ဓသီလော အနုပောသထံ သတသဟသ္သဝိသ္သဇ္ဇနာဒိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇတိ, န ယဒာ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒာ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘ပာတော။ပေ.။ ဓမ္မတာ’’တိ။ (တတ္ထ ဒမော ဣန္ဒ္ရိယသံဝရော, သံယမော သီလသံဝရော။)
256. Uposathaṃ (dī. ni. ṭī. 2.243) vuccati aṭṭhaṅgasamannāgataṃ sabbadivasesu gahaṭṭhehi rakkhitabbasīlaṃ, samādānavasena taṃ etassa atthīti uposathiko, tassa. Tenāha ‘‘samādinnauposathaṅgassā’’ti. Tadāti tasmiṃ kāle, yasmiṃ pana kāle cakkavattibhāvasaṃvattaniya-dāna-sīlādi-puññasambhārasamudāgamasampanno pūritacakkavattivatto kādīpadesavisesapaccājātiyā ceva kularūpabhogādhipateyyādiguṇavisesasampattiyā ca tadanurūpe attabhāve ṭhito hoti, tasmiṃ kāle. Tādise hi kāle cakkavattibhāvī purisuttamo yathāvuttaguṇasamannāgato rājā khattiyo hutvā muddhāvasitto visuddhasīlo anuposathaṃ satasahassavissajjanādinā sammāpaṭipattiṃ paṭipajjati, na yadā cakkaratanaṃ uppajjati, tadā eva. Tenāha – ‘‘pāto…pe… dhammatā’’ti. (Tattha damo indriyasaṃvaro, saṃyamo sīlasaṃvaro.)
ဝုတ္တပ္ပကာရပုညကမ္မပစ္စယန္တိ စက္ကဝတ္တိဘာဝာဝဟဒာနဒမသံယမာဒိပုညကမ္မဟေတုကံ။ နီလမဏိသင္ဃာဋသဒိသန္တိ ဣန္ဒနီလမဏိသဉ္စယသမာနံ။ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝယုတ္တတ္တာတိ ဒသ္သနီယတာ မနုညဃောသတာ အာကာသဂာမိတာ ဩဘာသဝိသ္သဇ္ဇနာ အပ္ပဋိဃာတတာ ရညော ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိကာရဏတာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဒိဗ္ဗသဒိသေဟိ အာနုဘာဝေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ။ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သုန္ဒရေဟိ အာကာရေဟိ။ ပရိပူရန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သာ စသ္သ ပာရိပူရိ ဣဒာနေဝ ဝိတ္ထာရီယတိ။
Vuttappakārapuññakammapaccayanti cakkavattibhāvāvahadānadamasaṃyamādipuññakammahetukaṃ. Nīlamaṇisaṅghāṭasadisanti indanīlamaṇisañcayasamānaṃ. Dibbānubhāvayuttattāti dassanīyatā manuññaghosatā ākāsagāmitā obhāsavissajjanā appaṭighātatā rañño icchitatthanipphattikāraṇatāti evamādīhi dibbasadisehi ānubhāvehi samannāgatattā. Sabbehi ākārehīti sabbehi sundarehi ākārehi. Paripūranti paripuṇṇaṃ. Sā cassa pāripūri idāneva vitthārīyati.
ပနာဠီတိ ဆိဒ္ဒံ။ သုဒ္ဓသိနိဒ္ဓဒန္တပန္တိယာ နိဗ္ဗိဝရာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ နာဘိပနာဠိ ပရိက္ခေပပဋ္ဋေသူတိ နာဘိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စေဝ နာဘိယာ ပနာဠိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စ။ သုဝိဘတ္တာဝာတိ အညမညံ အသံကိဏ္ဏတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာ။ ပရိစ္ဆေဒလေခန္တရေသု မဏိကာ သုဝိဘတ္တာ ဟုတ္ဝာ ပညာယန္တီတိ ဝဒန္တိ။
Panāḷīti chiddaṃ. Suddhasiniddhadantapantiyā nibbivarāyāti adhippāyo. Nābhipanāḷi parikkhepapaṭṭesūti nābhiparikkhepapaṭṭe ceva nābhiyā panāḷiparikkhepapaṭṭe ca. Suvibhattāvāti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇattā suṭṭhu vibhattā. Paricchedalekhantaresu maṇikā suvibhattā hutvā paññāyantīti vadanti.
ပရိစ္ဆေဒလေခာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာလာကမ္မာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ သုရတ္တာတိအာဒီသု သုရတ္တဂ္ဂဟဏေန မဟာနာမဝဏ္ဏတံ ပဋိက္ခိပတိ, သုဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန သံကိလိဋ္ဌတံ, သိနိဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန လူခတံ။ ကာမံ တသ္သ စက္ကရတနသ္သ နေမိမဏ္ဍလံ အသန္ဓိကံဝ နိဗ္ဗတ္တံ, သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပန ကေဝလံ ပဝာဠဝဏ္ဏောဝ န သောဘတီတိ ပကတိစက္ကသ္သ သန္ဓိယုတ္တေသု ဌာနေသု ရတ္တဇမ္ဗုနဒပရိက္ခတံ အဟောသိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္ဓီသု ပနသ္သာ’’တိအာဒိ။
Paricchedalekhādīnīti ādi-saddena mālākammādiṃ saṅgaṇhāti. Surattātiādīsu surattaggahaṇena mahānāmavaṇṇataṃ paṭikkhipati, suddhaggahaṇena saṃkiliṭṭhataṃ, siniddhaggahaṇena lūkhataṃ. Kāmaṃ tassa cakkaratanassa nemimaṇḍalaṃ asandhikaṃva nibbattaṃ, sabbatthakameva pana kevalaṃ pavāḷavaṇṇova na sobhatīti pakaticakkassa sandhiyuttesu ṭhānesu rattajambunadaparikkhataṃ ahosi, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sandhīsu panassā’’tiādi.
နေမိမဏ္ဍလပိဋ္ဌိယန္တိ နေမိမဏ္ဍလသ္သ ပိဋ္ဌိပဒေသေ။ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနမန္တရေတိ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနံ အန္တရသမီပေ ပဒေသေ။ ဆိဒ္ဒမဏ္ဍလစိတ္တောတိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနဆိဒ္ဒဝိစိတ္တော။ သုကုသလသမန္နာဟတသ္သာတိ သုဋ္ဌု ကုသလေန သိပ္ပိနာ ပဟတသ္သ, ဝာဒိတသ္သာတိ အတ္ထော။ ဝဂ္ဂူတိ မနောရမော ရဇနီယောတိ သုဏန္တာနံ ရာဂုပ္ပာဒကော။ ကမနီယောတိ ကန္တော။ သမောသရိတကုသုမဒာမာတိ ဩလမ္ဗိတသုဂန္ဓကုသုမဒာမာ။ နေမိပရိက္ခေပသ္သာတိ နေမိပရိယန္တပရိက္ခေပသ္သ။ နာဘိပနာဠိယာ ဒ္ဝိန္နံ ပသ္သာနံ ဝသေန ‘‘ဒ္ဝိန္နမ္ပိ နာဘိပနာဠီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ သာ ပနာဠိ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဒ္ဝီဟိ သီဟမုခေဟိ။ ပုန ယေဟီတိ မုတ္တာကလာပေဟိ။
Nemimaṇḍalapiṭṭhiyanti nemimaṇḍalassa piṭṭhipadese. Dasannaṃ dasannaṃ arānamantareti dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antarasamīpe padese. Chiddamaṇḍalacittoti maṇḍalasaṇṭhānachiddavicitto. Sukusalasamannāhatassāti suṭṭhu kusalena sippinā pahatassa, vāditassāti attho. Vaggūti manoramo rajanīyoti suṇantānaṃ rāguppādako. Kamanīyoti kanto. Samosaritakusumadāmāti olambitasugandhakusumadāmā. Nemiparikkhepassāti nemipariyantaparikkhepassa. Nābhipanāḷiyā dvinnaṃ passānaṃ vasena ‘‘dvinnampi nābhipanāḷīna’’nti vuttaṃ. Ekā eva hi sā panāḷi. Yehīti yehi dvīhi sīhamukhehi. Puna yehīti muttākalāpehi.
ဩဓာပယမာနန္တိ သောတုံ အဝဟိတာနိ ကုရုမာနံ။ စန္ဒော ပုရတော, စက္ကရတနံ ပစ္ဆာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရိယေန ပုဗ္ဗာပရဘာဂေန။
Odhāpayamānanti sotuṃ avahitāni kurumānaṃ. Cando purato, cakkaratanaṃ pacchāti evaṃ pubbāpariyena pubbāparabhāgena.
အန္တေ ပုရသ္သာတိ အနုရာဓပုရေ ရညော အန္တေပုရသ္သ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရအာသန္နေ တဒာ ရညော ပာသာဒေ တာဒိသသ္သ ဥတ္တရဒိသာယ သီဟပဉ္ဇရသ္သ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုခေန သက္ကာတိ ကိဉ္စိ အနာရုဟိတ္ဝာ သရီရဉ္စ အနုလ္လင္ဃိတ္ဝာ ယထာဌိတေနေဝ ဟတ္ထေန ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိတ္ဝာ သုခေန သက္ကာ ဟောတိ ပူဇေတုံ။
Ante purassāti anurādhapure rañño antepurassa uttarasīhapañjaraāsanne tadā rañño pāsāde tādisassa uttaradisāya sīhapañjarassa labbhamānattā vuttaṃ. Sukhena sakkāti kiñci anāruhitvā sarīrañca anullaṅghitvā yathāṭhiteneva hatthena pupphamuṭṭhiyo khipitvā sukhena sakkā hoti pūjetuṃ.
နာနာဝိရာဂရတနပ္ပဘာသမုဇ္ဇလန္တိ နာနာဝိဓစိတ္တဝဏ္ဏရတနောဘာသပဘသ္သရံ။ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တ္ဝာ ပဝတ္တေတိ။ အာဂန္တ္ဝာ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥပရိ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တ္ဝာ ပဝတ္တေ။
Nānāvirāgaratanappabhāsamujjalanti nānāvidhacittavaṇṇaratanobhāsapabhassaraṃ. Ākāsaṃ abbhuggantvā pavatteti. Āgantvā ṭhitaṭṭhānato upari ākāsaṃ abbhuggantvā pavatte.
သန္နိဝေသက္ခမောတိ ခန္ဓဝာရသန္နိဝေသယောဂ္ယော။ သုလဘာဟာရူပကရဏောတိ သုခေနေဝ လဒ္ဓဗ္ဗဓညဂောရသဒာရုတိဏာဒိဘောဇနသာဓနော။ ပရစက္ကန္တိ ပရသ္သ ရညော သေနာ, အာဏာ ဝာ။
Sannivesakkhamoti khandhavārasannivesayogyo. Sulabhāhārūpakaraṇoti sukheneva laddhabbadhaññagorasadārutiṇādibhojanasādhano. Paracakkanti parassa rañño senā, āṇā vā.
အာဂတနန္ဒနောတိ အာဂတော ဟုတ္ဝာ နန္ဒိဇနနော။ အာဂတံ ဝာ အာဂမနံ, တေန နန္ဒတီတိ အာဂတနန္ဒနော။ ဂမနေန သောစေတီတိ ဂမနသောစနော။ ဥပကပ္ပေထာတိ ဥပရူပရိ ကပ္ပေထ သံဝိဒဟထ, ဥပနေထာတိ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတ္ဝာတိ ဟေတုတောပိ သဘာဝတောပိ ဖလတောပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအာဒီနဝတောပိ ဝီမံသိတ္ဝာ။
Āgatanandanoti āgato hutvā nandijanano. Āgataṃ vā āgamanaṃ, tena nandatīti āgatanandano. Gamanena socetīti gamanasocano. Upakappethāti uparūpari kappetha saṃvidahatha, upanethāti attho. Upaparikkhitvāti hetutopi sabhāvatopi phalatopi diṭṭhadhammikasamparāyikaādīnavatopi vīmaṃsitvā.
ဝိဘာဝေန္တိ ပညာယ အတ္ထံ ဝိဘူတံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝိနော, ပညဝန္တော။ အနုယန္တာတိ အနုဝတ္တကာ။ ဩဂစ္ဆမာနန္တိ ဩသီဒန္တံ။ ယောဇနမတ္တန္တိ ဝိတ္ထာရတော ယောဇနမတ္တံ ပဒေသံ။ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ပန ယထာ ဘူမိ ဒိသ္သတိ, ဧဝံ ဩဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒတလ’’န္တိအာဒိ။ အန္တေ စက္ကရတနံ ဥဒကေန သေနာယ အနဇ္ဈောတ္ထရဏတ္ထံ။
Vibhāventi paññāya atthaṃ vibhūtaṃ karontīti vibhāvino, paññavanto. Anuyantāti anuvattakā. Ogacchamānanti osīdantaṃ. Yojanamattanti vitthārato yojanamattaṃ padesaṃ. Gambhīrabhāvena pana yathā bhūmi dissati, evaṃ ogacchati. Tenāha ‘‘mahāsamuddatala’’ntiādi. Ante cakkaratanaṃ udakena senāya anajjhottharaṇatthaṃ.
၂၅၇. ပုရတ္ထိမော သမုဒ္ဒော ပရိယန္တော အသ္သာတိ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒပရိယန္တော, ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒံ ပရိယန္တံ ကတ္ဝာ။ စာတုရန္တာယာတိ စာတုသမုဒ္ဒန္တာယ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာဒိစတုကောဋ္ဌာသန္တာယ။
257. Puratthimo samuddo pariyanto assāti puratthimasamuddapariyanto, puratthimasamuddaṃ pariyantaṃ katvā. Cāturantāyāti cātusamuddantāya pubbavidehādicatukoṭṭhāsantāya.
ဟတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ
Hatthiratanavaṇṇanā
၂၅၈. ဟရိစန္ဒနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ အာဂမနံ စိန္တေထာတိ ဝဒန္တိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသ္သ ပူရိတတာယ ပရိစိတတ္တာ။ ဘူမိဖုသနကေဟိ ဝာလဓိ, ဝရင္ဂံ ဟတ္ထောတိ ဣမေဟိ စ တီဟိ, စတူဟိ ပာဒေဟိ စာတိ သတ္တဟိ အဝယဝေဟိ ဌိတတ္တာ သတ္တပတိဋ္ဌော။ ဣတရေသံ အမစ္စာဒီနံ စိန္တယန္တာနံ န အာဂစ္ဆတိ။ အပနေတ္ဝာတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အပနေတ္ဝာ။ ဂန္ဓမေဝ ဟိ တသ္သ ဣတရေ ဟတ္ထိနော န သဟန္တိ။
258.Haricandanādīhīti ādi-saddena catujjātiyagandhādiṃ saṅgaṇhāti. Āgamanaṃ cintethāti vadanti cakkavattivattassa pūritatāya paricitattā. Bhūmiphusanakehi vāladhi, varaṅgaṃ hatthoti imehi ca tīhi, catūhi pādehi cāti sattahi avayavehi ṭhitattā sattapatiṭṭho. Itaresaṃ amaccādīnaṃ cintayantānaṃ na āgacchati. Apanetvāti attano ānubhāvena apanetvā. Gandhameva hi tassa itare hatthino na sahanti.
အသ္သရတနဝဏ္ဏနာ
Assaratanavaṇṇanā
သိန္ဓဝကုလတောတိ သိန္ဓဝသ္သာဇာနီယကုလတော။
Sindhavakulatoti sindhavassājānīyakulato.
မဏိရတနဝဏ္ဏနာ
Maṇiratanavaṇṇanā
သကဋနာဘိသမပ္ပမာဏန္တိ ပရိဏာဟတော မဟာသကဋသ္သ နာဘိယာ သမပ္ပမာဏံ။ ဥဘောသု အန္တေသူတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စာတိ ဒ္ဝီသု အန္တေသု။ ကဏ္ဏိကပရိယန္တတောတိ ဒ္ဝိန္နံ ကဉ္စနပဒုမာနံ ကဏ္ဏိကာယ ပရိယန္တတော။ မုတ္တာဇာလကေ ဌပေတ္ဝာတိ သုဝိသုဒ္ဓေ မုတ္တာမယေ ဇာလကေ ပတိဋ္ဌပေတ္ဝာ။
Sakaṭanābhisamappamāṇanti pariṇāhato mahāsakaṭassa nābhiyā samappamāṇaṃ. Ubhosu antesūti heṭṭhā upari cāti dvīsu antesu. Kaṇṇikapariyantatoti dvinnaṃ kañcanapadumānaṃ kaṇṇikāya pariyantato. Muttājālake ṭhapetvāti suvisuddhe muttāmaye jālake patiṭṭhapetvā.
ဣတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ
Itthiratanavaṇṇanā
‘‘ဣတ္ထိရတနံ ပာတုဘဝတီ’’တိ ဝတ္ဝာ အသ္သ ပာတုဘဝနာကာရံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒရဋ္ဌံ ကိရ အဘိရူပာနံ ဣတ္ထီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သဏ္ဌာနပာရိပူရိယာတိ ဟတ္ထပာဒာဒိသရီရာဝယဝာနံ သုသဏ္ဌိတတာယ။ အဝယဝပာရိပူရိယာ ဟိ သမုဒာယပာရိပူရိသိဒ္ဓိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။ ဒသ္သနီယာတိ သုရူပဘာဝေန ပသ္သိတဗ္ဗယုတ္တာ။ သောမနသ္သဝသေန စိတ္တံ ပသာဒေတိ ယောနိသော စိန္တေန္တာနံ ကမ္မဖလသဒ္ဓာယ ဝသေန။ ပသာဒာဝဟတ္တာတိ ကာရဏဝစနေန ယထာ ပာသာဒိကတာယ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ, ဧဝံ ဒသ္သနီယတာယ ပာသာဒိကတာသိဒ္ဓိ, အဘိရူပတာယ စ ဒသ္သနီယတာသိဒ္ဓိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယံ ဒသ္သေတိ။ ပဋိလောမတော ဝာ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာယ ပာသာဒိကတာသိဒ္ဓိ, ပာသာဒိကတာယ ဒသ္သနီယတာသိဒ္ဓိ, ဒသ္သနီယတာယ အဘိရူပတာသိဒ္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သရီရသမ္ပတ္တိဝသေန အဘိရူပတာဒိကေ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ သရီရေ ဒောသာဘာဝဝသေနပိ တေ ဒသ္သေတုံ, ‘‘အဘိရူပာ ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ပမာဏယုတ္တာ, ဧဝံ အာရောဟပရိဏာဟယောဂတော စ ပာသာဒိကာ နာတိဒီဃတာဒယော။ ဧဝံ မနုသ္သာနံ ဒိဗ္ဗရူပတာသမ္ပတ္တိပီတိ ‘‘အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိပတ္တိယာတိ သရီရဒောသသ္သ။ အဘာဝောတိ အစ္စန္တမေဝ ဒူရီဘာဝော။
‘‘Itthiratanaṃpātubhavatī’’ti vatvā assa pātubhavanākāraṃ dassetuṃ, ‘‘maddarājakulato vā’’tiādi vuttaṃ. Maddaraṭṭhaṃ kira abhirūpānaṃ itthīnaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Saṇṭhānapāripūriyāti hatthapādādisarīrāvayavānaṃ susaṇṭhitatāya. Avayavapāripūriyā hi samudāyapāripūrisiddhi. Rūpanti sarīraṃ. Dassanīyāti surūpabhāvena passitabbayuttā. Somanassavasena cittaṃ pasādeti yoniso cintentānaṃ kammaphalasaddhāya vasena. Pasādāvahattāti kāraṇavacanena yathā pāsādikatāya vaṇṇapokkharatāsiddhi vuttā, evaṃ dassanīyatāya pāsādikatāsiddhi, abhirūpatāya ca dassanīyatāsiddhi vattabbāti nayaṃ dasseti. Paṭilomato vā vaṇṇapokkharatāya pāsādikatāsiddhi, pāsādikatāya dassanīyatāsiddhi, dassanīyatāya abhirūpatāsiddhi yojetabbā. Evaṃ sarīrasampattivasena abhirūpatādike dassetvā idāni sarīre dosābhāvavasenapi te dassetuṃ, ‘‘abhirūpā vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathā pamāṇayuttā, evaṃ ārohapariṇāhayogato ca pāsādikā nātidīghatādayo. Evaṃ manussānaṃ dibbarūpatāsampattipīti ‘‘appattā dibbavaṇṇa’’nti vuttaṃ. Kāyavipattiyāti sarīradosassa. Abhāvoti accantameva dūrībhāvo.
သတဝိဟတသ္သာတိ သတက္ခတ္တုံ ဝိဟတသ္သ။ သတဝိဟတသ္သာတိ စ ဣဒံ ကပ္ပာသပိစုဝသေန ဝုတ္တံ, တူလပိစုနော ပန ဝိဟနနမေဝ နတ္ထိ။ ကုင္ကုမတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနိ စတုဇ္ဇာတိ။ တမာလတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနီတိ အပရေ။
Satavihatassāti satakkhattuṃ vihatassa. Satavihatassāti ca idaṃ kappāsapicuvasena vuttaṃ, tūlapicuno pana vihananameva natthi. Kuṅkumatagaraturukkhayavanapupphāni catujjāti. Tamālatagaraturukkhayavanapupphānīti apare.
အဂ္ဂိဒဍ္ဎာ ဝိယာတိ အာသနဂတေန အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ ဝိယ။ ပဌမမေဝာတိ အညကိစ္စတော ပဌမမေဝ, ဒသ္သနသမကာလမေဝာတိ အတ္ထော။ တံ တံ အတ္တနာ ရညော ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ကိံ ကရောမီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ ကိံ ကရဏန္တိ ပဋိသ္သာဝေတီတိ ကိင္ကာရပဋိသ္သာဝိနီ။
Aggidaḍḍhā viyāti āsanagatena agginā daḍḍhā viya. Paṭhamamevāti aññakiccato paṭhamameva, dassanasamakālamevāti attho. Taṃ taṃ attanā rañño kātabbakiccaṃ kiṃ karomīti pucchitabbatāya kiṃ karaṇanti paṭissāvetīti kiṅkārapaṭissāvinī.
မာတုဂာမော နာမ ယေဘုယ္ယေန သဌဇာတိကော, ဣတ္ထိရတနသ္သ ပန တံ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတုံ, ‘‘သ္ဝာသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဏာတိ ရူပဂုဏာ စေဝ အာစာရဂုဏာ စ။ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနာတိ တသ္သာ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေန။ ဣတ္ထိရတနသ္သ တဗ္ဘာဝသံဝတ္တနိယပုရိမကမ္မသ္သ အာနုဘာဝေန, စက္ကဝတ္တိနောပိ ပရိဝာရသံဝတ္တနိယံ ပုညကမ္မံ တာဒိသသ္သ ဖလဝိသေသသ္သ ဥပနိသ္သယော ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘စက္ကဝတ္တိနော ပုညံ ဥပနိသ္သာယာ’’တိ။ ဧတေန သေသရတနေသုပိ တေသံ ဝိသေသာနံ တဒုပနိသ္သယတာ ဝိဘာဝိတာ ဧဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဧကဒေသဝသေန လဗ္ဘမာနပာရိပူရီ ရညော စက္ကဝတ္တိဘာဝူပဂမနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗာကာရပာရိပူရာ ဇာတာ။
Mātugāmo nāma yebhuyyena saṭhajātiko, itthiratanassa pana taṃ natthīti dassetuṃ, ‘‘svāssā’’tiādi vuttaṃ. Guṇāti rūpaguṇā ceva ācāraguṇā ca. Purimakammānubhāvenāti tassā purimakammānubhāvena. Itthiratanassa tabbhāvasaṃvattaniyapurimakammassa ānubhāvena, cakkavattinopi parivārasaṃvattaniyaṃ puññakammaṃ tādisassa phalavisesassa upanissayo hotiyeva. Tenāha ‘‘cakkavattino puññaṃ upanissāyā’’ti. Etena sesaratanesupi tesaṃ visesānaṃ tadupanissayatā vibhāvitā evāti daṭṭhabbaṃ. Pubbe ekadesavasena labbhamānapāripūrī rañño cakkavattibhāvūpagamanato paṭṭhāya sabbākārapāripūrā jātā.
ဂဟပတိရတနဝဏ္ဏနာ
Gahapatiratanavaṇṇanā
ပကတိယာဝာတိ သဘာဝေနေဝ, စက္ကရတနပာတုဘာဝတော ပုဗ္ဗေပိ။
Pakatiyāvāti sabhāveneva, cakkaratanapātubhāvato pubbepi.
ပရိဏာယကရတနဝဏ္ဏနာ
Pariṇāyakaratanavaṇṇanā
နိသ္သာယာတိ ဥပနိသ္သာယ။
Nissāyāti upanissāya.
၂၆၀. ကဋဂ္ဂဟော ဝုစ္စတိ ဇယဂ္ဂဟော သကာနံ ပဏာနံ ကဋဘာဝေန အတ္ထသိဒ္ဓိဝသေန သင္ဂဏ္ဟနန္တိ ကတ္ဝာ။ တေနာဟ ‘‘ဇယဂ္ဂာဟေနာ’’တိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝာတိ ဧကပ္ပယောဂေနေဝ သတသဟသ္သာနိ အဓိဂစ္ဆေယ္ယာတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
260.Kaṭaggaho vuccati jayaggaho sakānaṃ paṇānaṃ kaṭabhāvena atthasiddhivasena saṅgaṇhananti katvā. Tenāha ‘‘jayaggāhenā’’ti. Ekappahārenevāti ekappayogeneva satasahassāni adhigaccheyyāti yojanā. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.
ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၉. ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တံ • 9. Bālapaṇḍitasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၉. ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanā
