| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
4. භයභෙරවසුත්‌තවණ්‌ණනා
4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā
34. එවං මෙ සුතන්‌ති භයභෙරවසුත්‌තං. තත්‍රායං අපුබ්‌බපදවණ්‌ණනා – අථාති අවිච්‌ඡෙදනත්‌ථෙ නිපාතො. ඛොති අවධාරණත්‌ථෙ, භගවතො සාවත්‌ථියං විහාරෙ අවිච්‌ඡින්‌නෙයෙවාති වුත්‌තං හොති. ජාණුස්‌සොණීති නෙතං තස්‌ස මාතාපිතූහි කතනාමං, අපිච ඛො ඨානන්‌තරපටිලාභලද්‌ධං. ජාණුස්‌සොණිට්‌ඨානං කිර නාමෙතං පුරොහිතට්‌ඨානං, තං තස්‌ස රඤ්‌ඤා දින්‌නං, තස්‌මා ‘‘ජානුස්‌සොණී’’ති වුච්‌චති. බ්‍රහ්‌මං අණතීති බ්‍රාහ්‌මණො, මන්‌තෙ සජ්‌ඣායතීති අත්‌ථො. ඉදමෙව හි ජාතිබ්‍රාහ්‌මණානං නිරුත්‌තිවචනං. අරියා පන බාහිතපාපත්‌තා බ්‍රාහ්‌මණාති වුච්‌චන්‌ති.
34.Evaṃme sutanti bhayabheravasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – athāti avicchedanatthe nipāto. Khoti avadhāraṇatthe, bhagavato sāvatthiyaṃ vihāre avicchinneyevāti vuttaṃ hoti. Jāṇussoṇīti netaṃ tassa mātāpitūhi katanāmaṃ, apica kho ṭhānantarapaṭilābhaladdhaṃ. Jāṇussoṇiṭṭhānaṃ kira nāmetaṃ purohitaṭṭhānaṃ, taṃ tassa raññā dinnaṃ, tasmā ‘‘jānussoṇī’’ti vuccati. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti vuccanti.
යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමීති යෙනාති භුම්‌මත්‌ථෙ කරණවචනං, තස්‌මා යත්‌ථ භගවා, තත්‌ථ උපසඞ්‌කමීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. යෙන වා කාරණෙන භගවා දෙවමනුස්‌සෙහි උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො, තෙන කාරණෙන උපසඞ්‌කමීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. කෙන ච කාරණෙන භගවා උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො? නානප්‌පකාරගුණවිසෙසාධිගමාධිප්‌පායෙන, සාදුඵලූපභොගාධිප්‌පායෙන දිජගණෙහි නිච්‌චඵලිතමහාරුක්‌ඛො විය.
Yenabhagavā tenupasaṅkamīti yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ, tasmā yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya.
උපසඞ්‌කමීති ච ගතොති වුත්‌තං හොති. උපසඞ්‌කමිත්‌වාති උපසඞ්‌කමනපරියොසානදීපනං. අථ වා එවං ගතො තතො ආසන්‌නතරං ඨානං භගවතො සමීපසඞ්‌ඛාතං ගන්‌ත්‌වාතිපි වුත්‌තං හොති. භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදීති යථා ඛමනීයාදීනි පුච්‌ඡන්‌තො භගවා තෙන, එවං සොපි භගවතා සද්‌ධිං සමප්‌පවත්‌තමොදො අහොසි, සීතොදකං විය උණ්‌හොදකෙන සම්‌මොදිතං එකීභාවං අගමාසි. යාය ච ‘‘කච්‌චි තෙ, භො ගොතම, ඛමනීයං, කච්‌චි යාපනීයං, කච්‌චි භොතො ගොතමස්‌ස ගොතමසාවකානඤ්‌ච අප්‌පාබාධං අප්‌පාතඞ්‌කං ලහුට්‌ඨානං බලං ඵාසුවිහාරො’’තිආදිකාය කථාය සම්‌මොදි, තං පීතිපාමොජ්‌ජසඞ්‌ඛාතසම්‌මොදජනනතො සම්‌මොදිතුං යුත්‌තභාවතො ච සම්‌මොදනීයං, අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනමධුරතාය සුචිරම්‌පි කාලං සාරෙතුං නිරන්‌තරං පවත්‌තෙතුං අරහරූපතො සරිතබ්‌බභාවතො ච සාරාණීයං. සුය්‍යමානසුඛතො ච සම්‌මොදනීයං, අනුස්‌සරියමානසුඛතො ච සාරණීයං. තථා බ්‍යඤ්‌ජනපරිසුද්‌ධතාය සම්‌මොදනීයං, අත්‌ථපරිසුද්‌ධතාය සාරණීයන්‌ති එවං අනෙකෙහි පරියායෙහි සම්‌මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්‌වා පරියොසාපෙත්‌වා නිට්‌ඨාපෙත්‌වා යෙනත්‌ථෙන ආගතො, තං පුච්‌ඡිතුකාමො එකමන්‌තං නිසීදි.
Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti. Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci te, bho gotama, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa gotamasāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sārāṇīyaṃ. Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato ca sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato, taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.
එකමන්‌තන්‌ති භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො, ‘‘විසමං චන්‌දිමසූරියා පරිවත්‌තන්‌තී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.70) විය. තස්‌මා යථා නිසින්‌නො එකමන්‌තං නිසින්‌නො හොති, තථා නිසීදීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. භුම්‌මත්‌ථෙ වා එතං උපයොගවචනං. නිසීදීති උපාවිසි. පණ්‌ඩිතා හි පුරිසා ගරුට්‌ඨානියං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ආසනකුසලතාය එකමන්‌තං නිසීදන්‌ති, අයඤ්‌ච නෙසං අඤ්‌ඤතරො, තස්‌මා එකමන්‌තං නිසීදි.
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso, ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti, ayañca nesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
කථං නිසින්‌නො පන එකමන්‌තං නිසින්‌නො හොතීති. ඡ නිසජ්‌ජදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා. සෙය්‍යථිදං, අතිදූරං අච්‌චාසන්‌නං උපරිවාතං උන්‌නතපදෙසං අතිසම්‌මුඛං අතිපච්‌ඡාති. අතිදූරෙ නිසින්‌නො හි සචෙ කථෙතුකාමො හොති, උච්‌චාසද්‌දෙන කථෙතබ්‌බං හොති. අච්‌චාසන්‌නෙ නිසින්‌නො සඞ්‌ඝට්‌ටනං කරොති. උපරිවාතෙ නිසින්‌නො සරීරගන්‌ධෙන බාධති. උන්‌නතප්‌පදෙසෙ නිසින්‌නො අගාරවං පකාසෙති. අතිසම්‌මුඛා නිසින්‌නො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති, චක්‌ඛුනා චක්‌ඛුං ආහච්‌ච දට්‌ඨබ්‌බං හොති. අතිපච්‌ඡා නිසින්‌නො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති, ගීවං පසාරෙත්‌වා දට්‌ඨබ්‌බං හොති. තස්‌මා අයම්‌පි එතෙ ඡ නිසජ්‌ජදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා නිසීදි, තෙන වුත්‌තං ‘‘එකමන්‌තං නිසීදී’’ති.
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti. Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ, atidūraṃ accāsannaṃ uparivātaṃ unnatapadesaṃ atisammukhaṃ atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi, tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
යෙමෙති යෙ ඉමෙ. කුලපුත්‌තාති දුවිධා කුලපුත්‌තා ජාතිකුලපුත්‌තා ආචාරකුලපුත්‌තා. තත්‌ථ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන රට්‌ඨපාලො නාම කුලපුත්‌තො තස්‌මිංයෙව ථුල්‌ලකොට්‌ඨිකෙ අග්‌ගකුලස්‌ස පුත්‌තො’’ති (ම. නි. 2.294) එවං ආගතා උච්‌චාකුලප්‌පසුතා ජාතිකුලපුත්‌තා නාම. ‘‘යෙ තෙ කුලපුත්‌තා සද්‌ධා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතා’’ති (ම. නි. 3.78) එවං ආගතා පන යත්‌ථ කත්‌ථචි කුලෙ පසුතාපි ආචාරසම්‌පන්‌නා ආචාරකුලපුත්‌තා නාම. ඉධ පන ද්‌වීහිපි කාරණෙහි කුලපුත්‌තායෙව.
Yemeti ye ime. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ācārakulaputtā. Tattha ‘‘tena kho pana samayena raṭṭhapālo nāma kulaputto tasmiṃyeva thullakoṭṭhike aggakulassa putto’’ti (ma. ni. 2.294) evaṃ āgatā uccākulappasutā jātikulaputtā nāma. ‘‘Ye te kulaputtā saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitā’’ti (ma. ni. 3.78) evaṃ āgatā pana yattha katthaci kule pasutāpi ācārasampannā ācārakulaputtā nāma. Idha pana dvīhipi kāraṇehi kulaputtāyeva.
සද්‌ධාති සද්‌ධාය. අගාරස්‌මාති අගාරතො. අනගාරියන්‌ති පබ්‌බජ්‌ජං භික්‌ඛුභාවඤ්‌ච. පබ්‌බජ්‌ජාපි හි නත්‌ථෙත්‌ථ අගාරියන්‌ති අනගාරියා, අගාරස්‌ස හිතං කසිගොරක්‌ඛාදිකම්‌මමෙත්‌ථ නත්‌ථීති අත්‌ථො. භික්‌ඛුපි නත්‌ථෙතස්‌ස අගාරන්‌ති අනගාරො, අනගාරස්‌ස භාවො අනගාරියං. පබ්‌බජිතාති උපගතා, එවං සබ්‌බථාපි අනගාරියසඞ්‌ඛාතං පබ්‌බජ්‌ජං භික්‌ඛුභාවං වා උපගතාති වුත්‌තං හොති. පුබ්‌බඞ්‌ගමොති පුරතො ගාමී නායකො. බහුකාරොති හිතකිරියාය බහූපකාරො. භවං තෙසං ගොතමො සමාදපෙතාති තෙ කුලපුත්‌තෙ භවං ගොතමො අධිසීලාදීනි ගාහෙතා සික්‌ඛාපෙතා. සා ජනතාති සො ජනසමූහො. දිට්‌ඨානුගතිං ආපජ්‌ජතීති දස්‌සනානුගතිං පටිපජ්‌ජති, යන්‌දිට්‌ඨිකො භවං ගොතමො යංඛන්‌තිකො යංරුචිකො, තෙපි තන්‌දිට්‌ඨිකා හොන්‌ති තංඛන්‌තිකා තංරුචිකාති අත්‌ථො.
Saddhāti saddhāya. Agārasmāti agārato. Anagāriyanti pabbajjaṃ bhikkhubhāvañca. Pabbajjāpi hi natthettha agāriyanti anagāriyā, agārassa hitaṃ kasigorakkhādikammamettha natthīti attho. Bhikkhupi natthetassa agāranti anagāro, anagārassa bhāvo anagāriyaṃ. Pabbajitāti upagatā, evaṃ sabbathāpi anagāriyasaṅkhātaṃ pabbajjaṃ bhikkhubhāvaṃ vā upagatāti vuttaṃ hoti. Pubbaṅgamoti purato gāmī nāyako. Bahukāroti hitakiriyāya bahūpakāro. Bhavaṃ tesaṃ gotamo samādapetāti te kulaputte bhavaṃ gotamo adhisīlādīni gāhetā sikkhāpetā. Sā janatāti so janasamūho. Diṭṭhānugatiṃ āpajjatīti dassanānugatiṃ paṭipajjati, yandiṭṭhiko bhavaṃ gotamo yaṃkhantiko yaṃruciko, tepi tandiṭṭhikā honti taṃkhantikā taṃrucikāti attho.
කස්‌මා පනායං එවමාහාති? එස කිර පුබ්‌බෙ අනෙකෙ කුලපුත්‌තෙ අගාරමජ්‌ඣෙ වසන්‌තෙ දෙවපුත්‌තෙ විය පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි පරිචාරියමානෙ අන්‌තො ච බහි ච සුසංවිහිතාරක්‌ඛෙ දිස්‌වා, තෙ අපරෙන සමයෙන භගවතො මධුරරසං ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා සද්‌ධාය ඝරා නික්‌ඛම්‌ම පබ්‌බජිත්‌වා ඝාසච්‌ඡාදනපරමතාය සන්‌තුට්‌ඨෙ ආරඤ්‌ඤකෙසු සෙනාසනෙසු කෙනචි අරක්‌ඛියමානෙපි අනුස්‌සඞ්‌කිතාපරිසඞ්‌කිතෙ හට්‌ඨපහට්‌ඨෙ උදග්‌ගුදග්‌ගෙ අද්‌දස, දිස්‌වා ච ඉමෙසං කුලපුත්‌තානං ‘‘අයං ඵාසුවිහාරො කං නිස්‌සාය උප්‌පන්‌නො’’ති චින්‌තෙන්‌තො ‘‘සමණං ගොතම’’න්‌ති භගවති පසාදං අලත්‌ථ. සො තං පසාදං නිවෙදෙතුං භගවතො සන්‌තිකං ආගතො, තස්‌මා එවමාහ.
Kasmā panāyaṃ evamāhāti? Esa kira pubbe aneke kulaputte agāramajjhe vasante devaputte viya pañcahi kāmaguṇehi paricāriyamāne anto ca bahi ca susaṃvihitārakkhe disvā, te aparena samayena bhagavato madhurarasaṃ dhammadesanaṃ sutvā saddhāya gharā nikkhamma pabbajitvā ghāsacchādanaparamatāya santuṭṭhe āraññakesu senāsanesu kenaci arakkhiyamānepi anussaṅkitāparisaṅkite haṭṭhapahaṭṭhe udaggudagge addasa, disvā ca imesaṃ kulaputtānaṃ ‘‘ayaṃ phāsuvihāro kaṃ nissāya uppanno’’ti cintento ‘‘samaṇaṃ gotama’’nti bhagavati pasādaṃ alattha. So taṃ pasādaṃ nivedetuṃ bhagavato santikaṃ āgato, tasmā evamāha.
අථස්‌ස භගවා තං වචනං සම්‌පටිච්‌ඡන්‌තො අබ්‌භනුමොදන්‌තො ච එවමෙතං බ්‍රාහ්‌මණාතිආදිමාහ. වචනසම්‌පටිච්‌ඡනානුමොදනත්‌ථොයෙව හි එත්‌ථ අයං එවන්‌ති නිපාතො. මමං උද්‌දිස්‌සාති මං උද්‌දිස්‌ස. සද්‌ධාති සද්‌ධායෙව. න ඉණට්‌ඨා න භයට්‌ටාතිආදීනි සන්‌ධායාහ. ඊදිසානංයෙව හි භගවා පුබ්‌බඞ්‌ගමො, න ඉතරෙසං. දුරභිසම්‌භවානි හීති සම්‌භවිතුං දුක්‌ඛානි දුස්‌සහානි, න සක්‌කා අප්‌පෙසක්‌ඛෙහි අජ්‌ඣොගාහිතුන්‌ති වුත්‌තං හොති. අරඤ්‌ඤවනපත්‌ථානීති අරඤ්‌ඤානි ච වනපත්‌ථානි ච. තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි අභිධම්‌මෙ නිප්‌පරියායෙන, ‘‘නික්‌ඛමිත්‌වා බහි ඉන්‌දඛිලා සබ්‌බමෙතං අරඤ්‌ඤ’’න්‌ති වුත්‌තං, තථාපි යන්‌තං ‘‘පඤ්‌චධනුසතිකං පච්‌ඡිම’’න්‌ති ආරඤ්‌ඤිකඞ්‌ගනිප්‌ඵාදකං සෙනාසනං වුත්‌තං, තදෙව අධිප්‌පෙතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Athassa bhagavā taṃ vacanaṃ sampaṭicchanto abbhanumodanto ca evametaṃ brāhmaṇātiādimāha. Vacanasampaṭicchanānumodanatthoyeva hi ettha ayaṃ evanti nipāto. Mamaṃ uddissāti maṃ uddissa. Saddhāti saddhāyeva. Na iṇaṭṭhā na bhayaṭṭātiādīni sandhāyāha. Īdisānaṃyeva hi bhagavā pubbaṅgamo, na itaresaṃ. Durabhisambhavāni hīti sambhavituṃ dukkhāni dussahāni, na sakkā appesakkhehi ajjhogāhitunti vuttaṃ hoti. Araññavanapatthānīti araññāni ca vanapatthāni ca. Tattha kiñcāpi abhidhamme nippariyāyena, ‘‘nikkhamitvā bahi indakhilā sabbametaṃ arañña’’nti vuttaṃ, tathāpi yantaṃ ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti āraññikaṅganipphādakaṃ senāsanaṃ vuttaṃ, tadeva adhippetanti veditabbaṃ.
වනපත්‌ථන්‌ති ගාමන්‌තං අතික්‌කමිත්‌වා මනුස්‌සානං අනුපචාරට්‌ඨානං, යත්‌ථ න කසීයති න වපීයති. වුත්‌තම්‌පි චෙතං ‘‘වනපත්‌ථන්‌ති දූරානමෙතං සෙනාසනානං අධිවචනං, වනපත්‌ථන්‌ති වනසණ්‌ඩානමෙතං සෙනාසනානං, වනපත්‌ථන්‌ති භිංසනකානමෙතං, වනපත්‌ථන්‌ති සලොමහංසානමෙතං, වනපත්‌ථන්‌ති පරියන්‌තානමෙතං, වනපත්‌ථන්‌ති න මනුස්‌සූපචාරානමෙතං සෙනාසනානං අධිවචන’’න්‌ති. එත්‌ථ ච පරියන්‌තානන්‌ති ඉමමෙකං පරියායං ඨපෙත්‌වා සෙසපරියායෙහි වනපත්‌ථානි වෙදිතබ්‌බානී. පන්‌තානීති පරියන්‌තානි අතිදූරානි. දුක්‌කරං පවිවෙකන්‌ති කායවිවෙකං දුක්‌කරං. දුරභිරමන්‌ති අභිරමිතුං න සුඛං. එකත්‌තෙති එකීභාවෙ. කිං දස්‌සෙති? කායවිවෙකෙ කතෙපි තත්‌ථ චිත්‌තං අභිරමාපෙතුං දුක්‌කරං. ද්‌වයංද්‌වයාරාමො හි අයං ලොකොති. හරන්‌ති මඤ්‌ඤෙති හරන්‌ති විය ඝසන්‌ති විය. මනොති මනං. සමාධිං අලභමානස්‌සාති උපචාරසමාධිං වා අප්‌පනාසමාධිං වා අලභන්‌තස්‌ස. කිං දස්‌සෙති? ඊදිසස්‌ස භික්‌ඛුනො තිණපණ්‌ණමිගාදිසද්‌දෙහි විවිධෙහි ච භිංසනකෙහි වනානි චිත්‌තං වික්‌ඛිපන්‌ති මඤ්‌ඤෙති, සබ්‌බං බ්‍රාහ්‌මණො සද්‌ධාපබ්‌බජිතානං කුලපුත්‌තානං අරඤ්‌ඤවාසෙ (විභ. 529) විම්‌හිතො ආහ.
Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasīyati na vapīyati. Vuttampi cetaṃ ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ, vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ, vanapatthanti bhiṃsanakānametaṃ, vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ, vanapatthanti pariyantānametaṃ, vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti. Ettha ca pariyantānanti imamekaṃ pariyāyaṃ ṭhapetvā sesapariyāyehi vanapatthāni veditabbānī. Pantānīti pariyantāni atidūrāni. Dukkaraṃ pavivekanti kāyavivekaṃ dukkaraṃ. Durabhiramanti abhiramituṃ na sukhaṃ. Ekatteti ekībhāve. Kiṃ dasseti? Kāyaviveke katepi tattha cittaṃ abhiramāpetuṃ dukkaraṃ. Dvayaṃdvayārāmo hi ayaṃ lokoti. Haranti maññeti haranti viya ghasanti viya. Manoti manaṃ. Samādhiṃ alabhamānassāti upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā alabhantassa. Kiṃ dasseti? Īdisassa bhikkhuno tiṇapaṇṇamigādisaddehi vividhehi ca bhiṃsanakehi vanāni cittaṃ vikkhipanti maññeti, sabbaṃ brāhmaṇo saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ araññavāse (vibha. 529) vimhito āha.
කායකම්‌මන්‌තවාරකථා
Kāyakammantavārakathā
35. අථස්‌ස භගවා පුරිමනයෙනෙව ‘‘එවමෙතං බ්‍රාහ්‌මණා’’තිආදීහි තං තං වචනං සම්‌පටිච්‌ඡිත්‌වා අබ්‌භනුමොදිත්‌වා ච යස්‌මා සොළසසු ඨානෙසු ආරම්‌මණපරිග්‌ගහරහිතානංයෙව තාදිසානි සෙනාසනානි දුරභිසම්‌භවානි, න තෙසු ආරම්‌මණපරිග්‌ගාහයුත්‌තානං, අත්‌තනා ච බොධිසත්‌තො සමානො තාදිසො අහොසි, තස්‌මා අත්‌තනො තාදිසානං සෙනාසනානං දුරභිසම්‌භවතං දස්‌සෙතුං, මය්‌හම්‌පි ඛොතිආදිමාහ.
35. Athassa bhagavā purimanayeneva ‘‘evametaṃ brāhmaṇā’’tiādīhi taṃ taṃ vacanaṃ sampaṭicchitvā abbhanumoditvā ca yasmā soḷasasu ṭhānesu ārammaṇapariggaharahitānaṃyeva tādisāni senāsanāni durabhisambhavāni, na tesu ārammaṇapariggāhayuttānaṃ, attanā ca bodhisatto samāno tādiso ahosi, tasmā attano tādisānaṃ senāsanānaṃ durabhisambhavataṃ dassetuṃ, mayhampi khotiādimāha.
තත්‌ථ පුබ්‌බෙව සම්‌බොධාති සම්‌බොධතො පුබ්‌බෙව, අරියමග්‌ගප්‌පත්‌තිතො අපරභාගෙයෙවාති වුත්‌තං හොති. අනභිසම්‌බුද්‌ධස්‌සාති අප්‌පටිවිද්‌ධචතුසච්‌චස්‌ස. බොධිසත්‌තස්‌සෙව සතොති බුජ්‌ඣනකසත්‌තස්‌සෙව සම්‌මාසම්‌බොධිං අධිගන්‌තුං අරහසත්‌තස්‌සෙව සතො, බොධියා වා සත්‌තස්‌සෙව ලග්‌ගස්‌සෙව සතො. දීපඞ්‌කරස්‌ස හි භගවතො පාදමූලෙ අට්‌ඨධම්‌මසමොධානෙන අභිනීහාරසමිද්‌ධිතො පභුති තථාගතො බොධියා සත්‌තො ලග්‌ගො ‘‘පත්‌තබ්‌බා මයා එසා’’ති තදධිගමාය පරක්‌කමං අමුඤ්‌චන්‌තොයෙව ආගතො, තස්‌මා බොධිසත්‌තොති වුච්‌චති. තස්‌ස මය්‌හන්‌ති තස්‌ස එවං බොධිසත්‌තස්‌සෙව සතො මය්‌හං. යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්‍රාහ්‌මණා වාති යෙ කෙචි පබ්‌බජ්‌ජූපගතා වා භොවාදිනො වා.
Tattha pubbeva sambodhāti sambodhato pubbeva, ariyamaggappattito aparabhāgeyevāti vuttaṃ hoti. Anabhisambuddhassāti appaṭividdhacatusaccassa. Bodhisattasseva satoti bujjhanakasattasseva sammāsambodhiṃ adhigantuṃ arahasattasseva sato, bodhiyā vā sattasseva laggasseva sato. Dīpaṅkarassa hi bhagavato pādamūle aṭṭhadhammasamodhānena abhinīhārasamiddhito pabhuti tathāgato bodhiyā satto laggo ‘‘pattabbā mayā esā’’ti tadadhigamāya parakkamaṃ amuñcantoyeva āgato, tasmā bodhisattoti vuccati. Tassa mayhanti tassa evaṃ bodhisattasseva sato mayhaṃ. Ye kho keci samaṇā vā brāhmaṇā vāti ye keci pabbajjūpagatā vā bhovādino vā.
අපරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තාති අපරිසුද්‌ධෙන පාණාතිපාතාදිනා කායකම්‌මන්‌තෙන සමන්‌නාගතා. අපරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තසන්‌දොසහෙතූති අපරිසුද්‌ධස්‌ස කායකම්‌මන්‌තසඞ්‌ඛාතස්‌ස අත්‌තනො දොසස්‌ස හෙතු, අපරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තකාරණාති වුත්‌තං හොති. හවෙති එකංසවචනෙ නිපාතො. අකුසලන්‌ති සාවජ්‌ජං අක්‌ඛෙමඤ්‌ච. භයභෙරවන්‌ති භයඤ්‌ච භෙරවඤ්‌ච. චිත්‌තුත්‍රාසස්‌ස ච භයානකාරම්‌මණස්‌ස චෙතං අධිවචනං. තත්‍ර භයං සාවජ්‌ජට්‌ඨෙන අකුසලං, භෙරවං අක්‌ඛෙමට්‌ඨෙනාති වෙදිතබ්‌බං. අව්‌හායන්‌තීති පක්‌කොසන්‌ති. කථං? තෙ හි පාණාතිපාතාදීනි කත්‌වා ‘‘මයං අයුත්‌තමකම්‌හා, සචෙ නො තෙ ජානෙය්‍යුං, යෙසං අපරජ්‌ඣිම්‌හා, ඉදානි අනුබන්‌ධිත්‌වා අනයබ්‍යසනං ආපාදෙය්‍යු’’න්‌ති අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තරෙ වා ගුම්‌බන්‌තරෙ වා නිසීදන්‌ති. තෙ ‘‘අප්‌පමත්‌තකම්‌පි තිණසද්‌දං වා පණ්‌ණසද්‌දං වා සුත්‌වා, ඉදානිම්‌හා නට්‌ඨා’’ති තසන්‌ති විත්‌තසන්‌ති, ආගන්‌ත්‌වා පරෙහි පරිවාරිතා විය බද්‌ධා වධිතා විය ච හොන්‌ති. එවං තං භයභෙරවං අත්‌තනි සමාරොපනට්‌ඨෙන අව්‌හායන්‌ති පක්‌කොසන්‌ති.
Aparisuddhakāyakammantāti aparisuddhena pāṇātipātādinā kāyakammantena samannāgatā. Aparisuddhakāyakammantasandosahetūti aparisuddhassa kāyakammantasaṅkhātassa attano dosassa hetu, aparisuddhakāyakammantakāraṇāti vuttaṃ hoti. Haveti ekaṃsavacane nipāto. Akusalanti sāvajjaṃ akkhemañca. Bhayabheravanti bhayañca bheravañca. Cittutrāsassa ca bhayānakārammaṇassa cetaṃ adhivacanaṃ. Tatra bhayaṃ sāvajjaṭṭhena akusalaṃ, bheravaṃ akkhemaṭṭhenāti veditabbaṃ. Avhāyantīti pakkosanti. Kathaṃ? Te hi pāṇātipātādīni katvā ‘‘mayaṃ ayuttamakamhā, sace no te jāneyyuṃ, yesaṃ aparajjhimhā, idāni anubandhitvā anayabyasanaṃ āpādeyyu’’nti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vā nisīdanti. Te ‘‘appamattakampi tiṇasaddaṃ vā paṇṇasaddaṃ vā sutvā, idānimhā naṭṭhā’’ti tasanti vittasanti, āgantvā parehi parivāritā viya baddhā vadhitā viya ca honti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti.
න ඛො පනාහං…පෙ.… පටිසෙවාමීති අහං ඛො පන අපරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තො හුත්‌වා අරඤ්‌ඤවනපත්‌ථානි පන්‌තානි සෙනාසනානි න පටිසෙවාමි. යෙ හි වොති එත්‌ථ වොති නිපාතමත්‌තං. අරියා වුච්‌චන්‌ති බුද්‌ධා ච බුද්‌ධසාවකා ච. පරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තාති ඊදිසා හුත්‌වා. තෙසමහං අඤ්‌ඤතරොති තෙසං අහම්‌පි එකො අඤ්‌ඤතරො. බොධිසත්‌තො හි ගහට්‌ඨොපි පබ්‌බජිතොපි පරිසුද්‌ධකායකම්‌මන්‌තොව හොති. භිය්‍යොති අතිරෙකත්‌ථෙ නිපාතො. පල්‌ලොමන්‌ති පන්‌නලොමතං, ඛෙමං සොත්‌ථිභාවන්‌ති අත්‌ථො. ආපාදින්‌ති ආපජ්‌ජිං, අතිරෙකං සොත්‌ථිභාවං අතිරෙකෙන වා සොත්‌ථිභාවමාපජ්‌ජින්‌ති වුත්‌තං හොති. අරඤ්‌ඤෙ විහාරායාති අරඤ්‌ඤෙ විහාරත්‌ථාය.
Nakho panāhaṃ…pe… paṭisevāmīti ahaṃ kho pana aparisuddhakāyakammanto hutvā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni na paṭisevāmi. Ye hi voti ettha voti nipātamattaṃ. Ariyā vuccanti buddhā ca buddhasāvakā ca. Parisuddhakāyakammantāti īdisā hutvā. Tesamahaṃ aññataroti tesaṃ ahampi eko aññataro. Bodhisatto hi gahaṭṭhopi pabbajitopi parisuddhakāyakammantova hoti. Bhiyyoti atirekatthe nipāto. Pallomanti pannalomataṃ, khemaṃ sotthibhāvanti attho. Āpādinti āpajjiṃ, atirekaṃ sotthibhāvaṃ atirekena vā sotthibhāvamāpajjinti vuttaṃ hoti. Araññe vihārāyāti araññe vihāratthāya.
කායකම්‌මන්‌තවාරකථා නිට්‌ඨිතා.
Kāyakammantavārakathā niṭṭhitā.
වචීකම්‌මන්‌තවාරාදිවණ්‌ණනා
Vacīkammantavārādivaṇṇanā
36. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. අයං පන විසෙසො, වචීකම්‌මන්‌තවාරෙ තාව අපරිසුද්‌ධවචීකම්‌මන්‌තාති අපරිසුද්‌ධෙන මුසාවාදාදිනා වචීකම්‌මන්‌තෙන සමන්‌නාගතා. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ මුසාවාදෙන පරස්‌ස අත්‌ථං භඤ්‌ජිත්‌වා, පිසුණවාචාය මිත්‌තභෙදං කත්‌වා ඵරුසවාචාය පරෙසං පරිසමජ්‌ඣෙ මම්‌මානි තුදිත්‌වා නිරත්‌ථකවාචාය පරසත්‌තානං කම්‌මන්‌තෙ නාසෙත්‌වා ‘‘මයං අයුත්‌තමකම්‌හා, සචෙ නො තෙ ජානෙය්‍යුං, යෙසං අපරජ්‌ඣිම්‌හා, ඉදානි අනුබන්‌ධිත්‌වා අනයබ්‍යසනං පාපෙය්‍යු’’න්‌ති අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තරෙ වා ගුම්‌බන්‌තරෙ වා නිසීදන්‌ති. තෙ ‘‘අප්‌පමත්‌තකම්‌පි තිණසද්‌දං වා පණ්‌ණසද්‌දං වා සුත්‌වා ඉදානිම්‌හා නට්‌ඨා’’ති තසන්‌ති විත්‌තසන්‌ති ආගන්‌ත්‌වා පරෙහි පරිවාරිතා විය බද්‌ධා වධිතා විය ච හොන්‌ති. එවං තං භයභෙරවං අත්‌තනි සමාරොපනට්‌ඨෙන අව්‌හායන්‌ති, පක්‌කොසන්‌ති.
36. Esa nayo sabbattha. Ayaṃ pana viseso, vacīkammantavāre tāva aparisuddhavacīkammantāti aparisuddhena musāvādādinā vacīkammantena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te musāvādena parassa atthaṃ bhañjitvā, pisuṇavācāya mittabhedaṃ katvā pharusavācāya paresaṃ parisamajjhe mammāni tuditvā niratthakavācāya parasattānaṃ kammante nāsetvā ‘‘mayaṃ ayuttamakamhā, sace no te jāneyyuṃ, yesaṃ aparajjhimhā, idāni anubandhitvā anayabyasanaṃ pāpeyyu’’nti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vā nisīdanti. Te ‘‘appamattakampi tiṇasaddaṃ vā paṇṇasaddaṃ vā sutvā idānimhā naṭṭhā’’ti tasanti vittasanti āgantvā parehi parivāritā viya baddhā vadhitā viya ca honti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti, pakkosanti.
මනොකම්‌මන්‌තවාරෙ අපරිසුද්‌ධමනොකම්‌මන්‌තාති අපරිසුද්‌ධෙන අභිජ්‌ඣාදිනා මනොකම්‌මන්‌තෙන සමන්‌නාගතා. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ පරෙසං රක්‌ඛිතගොපිතෙසු භණ්‌ඩෙසු අභිජ්‌ඣාවිසමලොභං උප්‌පාදෙත්‌වා පරස්‌ස කුජ්‌ඣිත්‌වා පරසත්‌තෙ මිච්‌ඡාදස්‌සනං ගාහාපෙත්‌වා මයං අයුත්‌තමකම්‌හා…පෙ.… අත්‌තනි සමාරොපනට්‌ඨෙන අව්‌හායන්‌ති පක්‌කොසන්‌ති.
Manokammantavāre aparisuddhamanokammantāti aparisuddhena abhijjhādinā manokammantena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te paresaṃ rakkhitagopitesu bhaṇḍesu abhijjhāvisamalobhaṃ uppādetvā parassa kujjhitvā parasatte micchādassanaṃ gāhāpetvā mayaṃ ayuttamakamhā…pe… attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti.
ආජීවවාරෙ අපරිසුද්‌ධාජීවාති අපරිසුද්‌ධෙන වෙජ්‌ජකම්‌මදූතකම්‌මවඩ්‌ඪිපයොගාදිනා එකවීසතිඅනෙසනභෙදෙන ආජීවෙන සමන්‌නාගතා. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ එවං ජීවිකං කප්‌පෙත්‌වා සුණන්‌ති – ‘‘සාසනසොධකා කිර තෙපිටකා භික්‌ඛූ සාසනං සොධෙතුං නික්‌ඛන්‌තා, අජ්‌ජ වා ස්‌වෙ වා ඉධාගමිස්‌සන්‌තී’’ති අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තරෙ වා…පෙ.… තසන්‌ති විත්‌තසන්‌ති. තෙ හි ආගන්‌ත්‌වා පරිවාරෙත්‌වා ගහිතා විය ඔදාතවත්‌ථනිවාසිතා විය ච හොන්‌තීති. සෙසං තාදිසමෙව.
Ājīvavāre aparisuddhājīvāti aparisuddhena vejjakammadūtakammavaḍḍhipayogādinā ekavīsatianesanabhedena ājīvena samannāgatā. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te evaṃ jīvikaṃ kappetvā suṇanti – ‘‘sāsanasodhakā kira tepiṭakā bhikkhū sāsanaṃ sodhetuṃ nikkhantā, ajja vā sve vā idhāgamissantī’’ti araññaṃ pavisitvā gacchantare vā…pe… tasanti vittasanti. Te hi āgantvā parivāretvā gahitā viya odātavatthanivāsitā viya ca hontīti. Sesaṃ tādisameva.
37. ඉතො පරං අභිජ්‌ඣාලූතිආදීසු කිඤ්‌චාපි අභිජ්‌ඣාබ්‍යාපාදා මනොකම්‌මන්‌තෙන සඞ්‌ගහිතා තථාපි නීවරණවසෙන පුන වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ අභිජ්‌ඣාලූති පරභණ්‌ඩාදිඅභිජ්‌ඣායනසීලා. කාමෙසු තිබ්‌බසාරාගාති වත්‌ථුකාමෙසු බහලකිලෙසරාගා, තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ අවවත්‌ථිතාරම්‌මණා හොන්‌ති, තෙසං අවවත්‌ථිතාරම්‌මණානං අරඤ්‌ඤෙ විහරන්‌තානං දිවා දිට්‌ඨං රත්‌තිං භයභෙරවං හුත්‌වා උපට්‌ඨාති – ‘‘තෙ ආකුලචිත්‌තා අප්‌පමත්‌තකෙනපි තසන්‌ති විත්‌තසන්‌ති, රජ්‌ජුං වා ලතං වා දිස්‌වා සප්‌පසඤ්‌ඤිනො හොන්‌ති, ඛාණුං දිස්‌වා යක්‌ඛසඤ්‌ඤිනො, ථලං වා පබ්‌බතං වා දිස්‌වා හත්‌ථිසඤ්‌ඤිනො සප්‌පාදීහි අනයබ්‍යසනං ආපාදිතා විය හොන්‌තී’’ති. සෙසං තාදිසමෙව.
37. Ito paraṃ abhijjhālūtiādīsu kiñcāpi abhijjhābyāpādā manokammantena saṅgahitā tathāpi nīvaraṇavasena puna vuttāti veditabbā. Tattha abhijjhālūti parabhaṇḍādiabhijjhāyanasīlā. Kāmesu tibbasārāgāti vatthukāmesu bahalakilesarāgā, te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te avavatthitārammaṇā honti, tesaṃ avavatthitārammaṇānaṃ araññe viharantānaṃ divā diṭṭhaṃ rattiṃ bhayabheravaṃ hutvā upaṭṭhāti – ‘‘te ākulacittā appamattakenapi tasanti vittasanti, rajjuṃ vā lataṃ vā disvā sappasaññino honti, khāṇuṃ disvā yakkhasaññino, thalaṃ vā pabbataṃ vā disvā hatthisaññino sappādīhi anayabyasanaṃ āpāditā viya hontī’’ti. Sesaṃ tādisameva.
38. බ්‍යාපන්‌නචිත්‌තාති පකතිභාවවිජහනෙන විපන්‌නචිත්‌තා. කිලෙසානුගතඤ්‌හි චිත්‌තං පකතිභාවං විජහති, පුරාණභත්‌තබ්‍යඤ්‌ජනං විය පූතිකං හොති. පදුට්‌ඨමනසඞ්‌කප්‌පාති පදුට්‌ඨචිත්‌තසඞ්‌කප්‌පා, අභද්‍රකෙන පරෙසං අනත්‌ථජනකෙන චිත්‌තසඞ්‌කප්‌පෙන සමන්‌නාගතාති වුත්‌තං හොති. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? භයභෙරවාව්‌හායනං ඉතො පභුති අභිජ්‌ඣාලුවාරෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. යත්‌ථ පන විසෙසො භවිස්‌සති, තත්‌ථ වක්‌ඛාම. න ඛො පනාහං බ්‍යාපන්‌නචිත්‌තොති එත්‌ථ පන මෙත්‌තචිත්‌තො අහං හිතචිත්‌තොති දස්‌සෙති, ඊදිසා හි බොධිසත්‌තා හොන්‌ති. එවං සබ්‌බත්‌ථ වුත්‌තදොසපටිපක්‌ඛවසෙන බොධිසත්‌තස්‌ස ගුණා වණ්‌ණෙතබ්‌බා.
38.Byāpannacittāti pakatibhāvavijahanena vipannacittā. Kilesānugatañhi cittaṃ pakatibhāvaṃ vijahati, purāṇabhattabyañjanaṃ viya pūtikaṃ hoti. Paduṭṭhamanasaṅkappāti paduṭṭhacittasaṅkappā, abhadrakena paresaṃ anatthajanakena cittasaṅkappena samannāgatāti vuttaṃ hoti. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Bhayabheravāvhāyanaṃ ito pabhuti abhijjhāluvāre vuttanayeneva veditabbaṃ. Yattha pana viseso bhavissati, tattha vakkhāma. Na kho panāhaṃ byāpannacittoti ettha pana mettacitto ahaṃ hitacittoti dasseti, īdisā hi bodhisattā honti. Evaṃ sabbattha vuttadosapaṭipakkhavasena bodhisattassa guṇā vaṇṇetabbā.
39. ථිනමිද්‌ධපරියුට්‌ඨිතාති චිත්‌තගෙලඤ්‌ඤභූතෙන ථිනෙන සෙසනාමකායගෙලඤ්‌ඤභූතෙන මිද්‌ධෙන ච පරියුට්‌ඨිතා, අභිභූතා ගහිතාති වුත්‌තං හොති. තෙ නිද්‌දාබහුලා හොන්‌ති.
39.Thinamiddhapariyuṭṭhitāti cittagelaññabhūtena thinena sesanāmakāyagelaññabhūtena middhena ca pariyuṭṭhitā, abhibhūtā gahitāti vuttaṃ hoti. Te niddābahulā honti.
40. උද්‌ධතාති උද්‌ධච්‌චපකතිකා විප්‌ඵන්‌දමානචිත්‌තා, උද්‌ධච්‌චෙන හි එකාරම්‌මණෙ චිත්‌තං විප්‌ඵන්‌දති ධජයට්‌ඨියං වාතෙන පටාකා විය. අවූපසන්‌තචිත්‌තාති අනිබ්‌බුතචිත්‌තා, ඉධ කුක්‌කුච්‌චං ගහෙතුං වට්‌ටති.
40.Uddhatāti uddhaccapakatikā vipphandamānacittā, uddhaccena hi ekārammaṇe cittaṃ vipphandati dhajayaṭṭhiyaṃ vātena paṭākā viya. Avūpasantacittāti anibbutacittā, idha kukkuccaṃ gahetuṃ vaṭṭati.
41. කඞ්‌ඛී විචිකිච්‌ඡීති එත්‌ථ එකමෙවිදං පඤ්‌චමං නීවරණං. කිං නු ඛො ඉදන්‌ති ආරම්‌මණං කඞ්‌ඛනතො කඞ්‌ඛා, ඉදමෙවිදන්‌ති නිච්‌ඡෙතුං අසමත්‌ථභාවතො විචිකිච්‌ඡාති වුච්‌චති, තෙන සමන්‌නාගතා සමණබ්‍රාහ්‌මණා ‘‘කඞ්‌ඛී විචිකිච්‌ඡී’’ති වුත්‌තා.
41.Kaṅkhī vicikicchīti ettha ekamevidaṃ pañcamaṃ nīvaraṇaṃ. Kiṃ nu kho idanti ārammaṇaṃ kaṅkhanato kaṅkhā, idamevidanti nicchetuṃ asamatthabhāvato vicikicchāti vuccati, tena samannāgatā samaṇabrāhmaṇā ‘‘kaṅkhī vicikicchī’’ti vuttā.
42. අත්‌තුක්‌කංසනකා පරවම්‌භීති යෙ අත්‌තානං උක්‌කංසෙන්‌ති උක්‌ඛිපන්‌ති, උච්‌චෙ ඨානෙ ඨපෙන්‌ති, පරඤ්‌ච වම්‌භෙන්‌ති ගරහන්‌ති නින්‌දන්‌ති, නීචෙ ඨානෙ ඨපෙන්‌ති, තෙසමෙතං අධිවචනං. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ පරෙහි ‘‘අසුකො ච කිර අසුකො ච අත්‌තානං උක්‌කංසෙන්‌ති, අම්‌හෙ ගරහන්‌ති, දාසෙ විය කරොන්‌ති, ගණ්‌හථ නෙ’’ති අනුබද්‌ධා පලායිත්‌වා අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තරෙ වා ගුම්‌බන්‌තරෙ වාති කායකම්‌මන්‌තසදිසං විත්‌ථාරෙතබ්‌බං.
42.Attukkaṃsanakā paravambhīti ye attānaṃ ukkaṃsenti ukkhipanti, ucce ṭhāne ṭhapenti, parañca vambhenti garahanti nindanti, nīce ṭhāne ṭhapenti, tesametaṃ adhivacanaṃ. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te parehi ‘‘asuko ca kira asuko ca attānaṃ ukkaṃsenti, amhe garahanti, dāse viya karonti, gaṇhatha ne’’ti anubaddhā palāyitvā araññaṃ pavisitvā gacchantare vā gumbantare vāti kāyakammantasadisaṃ vitthāretabbaṃ.
43. ඡම්‌භීති කායථම්‌භනලොමහංසනකරෙන ථම්‌භෙන සමන්‌නාගතා. භීරුකජාතිකාති භීරුකපකතිකා, ගාමදාරකා විය භයබහුලා අසූරා කාතරාති වුත්‌තං හොති.
43.Chambhīti kāyathambhanalomahaṃsanakarena thambhena samannāgatā. Bhīrukajātikāti bhīrukapakatikā, gāmadārakā viya bhayabahulā asūrā kātarāti vuttaṃ hoti.
44. ලාභසක්‌කාරසිලොකන්‌ති එත්‌ථ ලබ්‌භතීති ලාභො, චතුන්‌නං පච්‌චයානමෙතං අධිවචනං. සක්‌කාරොති සුන්‌දරකාරො, පච්‌චයා එව හි පණීතපණීතා සුන්‌දරසුන්‌දරා ච අභිසඞ්‌ඛරිත්‌වා කතා සක්‌කාරාති වුච්‌චන්‌ති. යා ච පරෙහි අත්‌තනො ගාරවකිරියා පුප්‌ඵාදීහි වා පූජා. සිලොකොති වණ්‌ණභණනං එතං , ලාභඤ්‌ච සක්‌කාරඤ්‌ච සිලොකඤ්‌ච ලාභසක්‌කාරසිලොකං. නිකාමයමානාති පත්‌ථයමානා. භයභෙරවාව්‌හායනං අභිජ්‌ඣාලුවාරසදිසමෙව. තදත්‌ථදීපකං පනෙත්‌ථ පියගාමිකවත්‌ථුං කථෙන්‌ති –
44.Lābhasakkārasilokanti ettha labbhatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkāroti sundarakāro, paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā ca abhisaṅkharitvā katā sakkārāti vuccanti. Yā ca parehi attano gāravakiriyā pupphādīhi vā pūjā. Silokoti vaṇṇabhaṇanaṃ etaṃ , lābhañca sakkārañca silokañca lābhasakkārasilokaṃ. Nikāmayamānāti patthayamānā. Bhayabheravāvhāyanaṃ abhijjhāluvārasadisameva. Tadatthadīpakaṃ panettha piyagāmikavatthuṃ kathenti –
එකො කිර පියගාමිකො නාම භික්‌ඛු සමාදින්‌නධුතඞ්‌ගානං භික්‌ඛූනං ලාභං දිස්‌වා ‘‘අහම්‌පි ධුතඞ්‌ගං සමාදියිත්‌වා ලාභං උප්‌පාදෙමී’’ති චින්‌තෙත්‌වා සොසානිකඞ්‌ගං සමාදාය සුසානෙ වසති. අථෙකදිවසං එකො කම්‌මමුත්‌තො ජරග්‌ගවො දිවා ගොචරෙ චරිත්‌වා රත්‌තිං තස්‌මිං සුසානෙ පුප්‌ඵගුම්‌බෙ සීසං කත්‌වා රොමන්‌ථයමානො අට්‌ඨාසි. පියගාමිකො රත්‌තිං චඞ්‌කමනා නික්‌ඛන්‌තො තස්‌ස හනුසද්‌දං සුත්‌වා චින්‌තෙසි ‘‘අද්‌ධා මං ලාභගිද්‌ධො එස සුසානෙ වසතීති ඤත්‌වා දෙවරාජා විහෙඨෙතුං ආගතො’’ති, සො ජරග්‌ගවස්‌ස පුරතො අඤ්‌ජලිං පග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘සප්‌පුරිස දෙවරාජ අජ්‌ජ මෙ එකරත්‌තිං ඛම, ස්‌වෙ පට්‌ඨාය න එවං කරිස්‌සාමී’’ති නමස්‌සමානො සබ්‌බරත්‌තිං යාචන්‌තො අට්‌ඨාසි. තතො සූරියෙ උට්‌ඨිතෙ තං දිස්‌වා කත්‌තරයට්‌ඨියා පහරිත්‌වා පලාපෙසි ‘‘සබ්‌බරත්‌තිං මං භිංසාපෙසී’’ති.
Eko kira piyagāmiko nāma bhikkhu samādinnadhutaṅgānaṃ bhikkhūnaṃ lābhaṃ disvā ‘‘ahampi dhutaṅgaṃ samādiyitvā lābhaṃ uppādemī’’ti cintetvā sosānikaṅgaṃ samādāya susāne vasati. Athekadivasaṃ eko kammamutto jaraggavo divā gocare caritvā rattiṃ tasmiṃ susāne pupphagumbe sīsaṃ katvā romanthayamāno aṭṭhāsi. Piyagāmiko rattiṃ caṅkamanā nikkhanto tassa hanusaddaṃ sutvā cintesi ‘‘addhā maṃ lābhagiddho esa susāne vasatīti ñatvā devarājā viheṭhetuṃ āgato’’ti, so jaraggavassa purato añjaliṃ paggahetvā ‘‘sappurisa devarāja ajja me ekarattiṃ khama, sve paṭṭhāya na evaṃ karissāmī’’ti namassamāno sabbarattiṃ yācanto aṭṭhāsi. Tato sūriye uṭṭhite taṃ disvā kattarayaṭṭhiyā paharitvā palāpesi ‘‘sabbarattiṃ maṃ bhiṃsāpesī’’ti.
45. කුසීතාති කොසජ්‌ජානුගතා. හීනවීරියාති හීනා වීරියෙන විරහිතා වියුත්‌තා, නිබ්‌බීරියාති වුත්‌තං හොති. තත්‌ථ කුසීතා කායිකවීරියාරම්‌භවිරහිතා හොන්‌ති, හීනවීරියා චෙතසිකවීරියාරම්‌භවිරහිතා. තෙ ආරම්‌මණවවත්‌ථානමත්‌තම්‌පි කාතුං න සක්‌කොන්‌ති. තෙසං අවවත්‌ථිතාරම්‌මණානන්‌ති සබ්‌බං පුබ්‌බසදිසමෙව.
45.Kusītāti kosajjānugatā. Hīnavīriyāti hīnā vīriyena virahitā viyuttā, nibbīriyāti vuttaṃ hoti. Tattha kusītā kāyikavīriyārambhavirahitā honti, hīnavīriyā cetasikavīriyārambhavirahitā. Te ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkonti. Tesaṃ avavatthitārammaṇānanti sabbaṃ pubbasadisameva.
46. මුට්‌ඨස්‌සතීති නට්‌ඨස්‌සතී. අසම්‌පජානාති පඤ්‌ඤාරහිතා, ඉමස්‌ස ච පටිපක්‌ඛෙ ‘‘උපට්‌ඨිතස්‌සතීහමස්‌මී’’ති වචනතො සතිභාජනියමෙවෙතං. පඤ්‌ඤා පනෙත්‌ථ සතිදුබ්‌බල්‍යදීපනත්‌ථං වුත්‌තා. දුවිධා හි සති පඤ්‌ඤාසම්‌පයුත්‌තා පඤ්‌ඤාවිප්‌පයුත්‌තා ච. තත්‌ථ පඤ්‌ඤාසම්‌පයුත්‌තා බලවතී, විප්‌පයුත්‌තා දුබ්‌බලා, තස්‌මා යදාපි තෙසං සති හොති, තදාපි අසම්‌පජානන්‌තා මුට්‌ඨස්‌සතීයෙව තෙ, දුබ්‌බලාය සතියා සතිකිච්‌චාභාවතොති එතමත්‌ථං දීපෙතුං ‘‘අසම්‌පජානා’’ති වුත්‌තං. තෙ එවං මුට්‌ඨස්‌සතී අසම්‌පජානා ආරම්‌මණවවත්‌ථානමත්‌තම්‌පි කාතුං න සක්‌කොන්‌තීති සබ්‌බං පුබ්‌බසදිසමෙව.
46.Muṭṭhassatīti naṭṭhassatī. Asampajānāti paññārahitā, imassa ca paṭipakkhe ‘‘upaṭṭhitassatīhamasmī’’ti vacanato satibhājaniyamevetaṃ. Paññā panettha satidubbalyadīpanatthaṃ vuttā. Duvidhā hi sati paññāsampayuttā paññāvippayuttā ca. Tattha paññāsampayuttā balavatī, vippayuttā dubbalā, tasmā yadāpi tesaṃ sati hoti, tadāpi asampajānantā muṭṭhassatīyeva te, dubbalāya satiyā satikiccābhāvatoti etamatthaṃ dīpetuṃ ‘‘asampajānā’’ti vuttaṃ. Te evaṃ muṭṭhassatī asampajānā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkontīti sabbaṃ pubbasadisameva.
47. අසමාහිතාති උපචාරප්‌පනාසමාධිවිරහිතා. විබ්‌භන්‌තචිත්‌තාති උබ්‌භන්‌තචිත්‌තා. සමාධිවිරහෙන ලද්‌ධොකාසෙන උද්‌ධච්‌චෙන තෙසං සමාධිවිරහානං චිත්‌තං නානාරම්‌මණෙසු පරිබ්‌භමති, වනමක්‌කටො විය වනසාඛාසු උද්‌ධච්‌චෙන එකාරම්‌මණෙ විප්‌ඵන්‌දති. පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙන තෙ එවං අසමාහිතා විබ්‌භන්‌තචිත්‌තා ආරම්‌මණවවත්‌ථානමත්‌තම්‌පි කාතුං න සක්‌කොන්‌තීති සබ්‌බං පුබ්‌බසදිසමෙව.
47.Asamāhitāti upacārappanāsamādhivirahitā. Vibbhantacittāti ubbhantacittā. Samādhivirahena laddhokāsena uddhaccena tesaṃ samādhivirahānaṃ cittaṃ nānārammaṇesu paribbhamati, vanamakkaṭo viya vanasākhāsu uddhaccena ekārammaṇe vipphandati. Pubbe vuttanayenena te evaṃ asamāhitā vibbhantacittā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkontīti sabbaṃ pubbasadisameva.
48. දුප්‌පඤ්‌ඤාති නිප්‌පඤ්‌ඤානමෙතං අධිවචනං. පඤ්‌ඤා පන දුට්‌ඨා නාම නත්‌ථි. එළමූගාති එලමුඛා, ඛ-කාරස්‌ස ග-කාරො කතො. ලාලමුඛාති වුත්‌තං හොති. දුප්‌පඤ්‌ඤානඤ්‌හි කථෙන්‌තානං ලාලා මුඛතො ගලති, ලාලා ච එලාති වුච්‌චති. යථාහ ‘‘පස්‌සෙලමූගං උරගං දුජ්‌ජිව්‌හ’’න්‌ති. තස්‌මා තෙ ‘‘එළමූගා’’ති වුච්‌චන්‌ති. ‘‘එලමුඛා’’තිපි පාඨො. ‘‘එලමුගා’’ති කෙචි පඨන්‌ති, අපරෙ ‘‘එලමුකා’’තිපි, සබ්‌බත්‌ථ ‘‘එලමුඛා’’ති අත්‌ථො. තෙ කථං භයභෙරවං අව්‌හායන්‌ති? තෙ දුප්‌පඤ්‌ඤා එළමූගා ආරම්‌මණවවත්‌ථානමත්‌තම්‌පි කාතුං න සක්‌කොන්‌ති. තෙසං අවවත්‌ථිතාරම්‌මණානං අරඤ්‌ඤෙ විහරන්‌තානං දිවා දිට්‌ඨං රත්‌තිං භයභෙරවං හුත්‌වා උපට්‌ඨාති ‘‘තෙ ආකුලචිත්‌තා අප්‌පමත්‌තකෙනපි තසන්‌ති විත්‌තසන්‌ති, රජ්‌ජුං වා ලතං වා දිස්‌වා සප්‌පසඤ්‌ඤිනො හොන්‌ති, ඛාණුං දිස්‌වා යක්‌ඛසඤ්‌ඤිනො, ථලං වා පබ්‌බතං වා දිස්‌වා හත්‌ථිසඤ්‌ඤිනො සප්‌පාදීහි අනයව්‍යසනං ආපාදිතා විය හොන්‌තී’’ති. එවං තං භයභෙරවං අත්‌තනි සමාරොපනට්‌ඨෙන අව්‌හායන්‌ති පක්‌කොසන්‌ති. පඤ්‌ඤාසම්‌පන්‌නොහමස්‌මීති එත්‌ථ පඤ්‌ඤාසම්‌පන්‌නොති පඤ්‌ඤාය සම්‌පන්‌නො සමන්‌නාගතො, නො ච ඛො විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාය, න මග්‌ගපඤ්‌ඤාය, අපිච ඛො පන ඉමෙසු සොළසසු ඨානෙසු ආරම්‌මණවවත්‌ථානපඤ්‌ඤායාති අත්‌ථො. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ වුත්‌තනයමෙවාති.
48.Duppaññāti nippaññānametaṃ adhivacanaṃ. Paññā pana duṭṭhā nāma natthi. Eḷamūgāti elamukhā, kha-kārassa ga-kāro kato. Lālamukhāti vuttaṃ hoti. Duppaññānañhi kathentānaṃ lālā mukhato galati, lālā ca elāti vuccati. Yathāha ‘‘passelamūgaṃ uragaṃ dujjivha’’nti. Tasmā te ‘‘eḷamūgā’’ti vuccanti. ‘‘Elamukhā’’tipi pāṭho. ‘‘Elamugā’’ti keci paṭhanti, apare ‘‘elamukā’’tipi, sabbattha ‘‘elamukhā’’ti attho. Te kathaṃ bhayabheravaṃ avhāyanti? Te duppaññā eḷamūgā ārammaṇavavatthānamattampi kātuṃ na sakkonti. Tesaṃ avavatthitārammaṇānaṃ araññe viharantānaṃ divā diṭṭhaṃ rattiṃ bhayabheravaṃ hutvā upaṭṭhāti ‘‘te ākulacittā appamattakenapi tasanti vittasanti, rajjuṃ vā lataṃ vā disvā sappasaññino honti, khāṇuṃ disvā yakkhasaññino, thalaṃ vā pabbataṃ vā disvā hatthisaññino sappādīhi anayavyasanaṃ āpāditā viya hontī’’ti. Evaṃ taṃ bhayabheravaṃ attani samāropanaṭṭhena avhāyanti pakkosanti. Paññāsampannohamasmīti ettha paññāsampannoti paññāya sampanno samannāgato, no ca kho vipassanāpaññāya, na maggapaññāya, apica kho pana imesu soḷasasu ṭhānesu ārammaṇavavatthānapaññāyāti attho. Sesaṃ sabbattha vuttanayamevāti.
වචීකම්‌මන්‌තවාරාදිවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vacīkammantavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
සොළසට්‌ඨානාරම්‌මණපරිග්‌ගහො නිට්‌ඨිතො.
Soḷasaṭṭhānārammaṇapariggaho niṭṭhito.
භයභෙරවසෙනාසනාදිවණ්‌ණනා
Bhayabheravasenāsanādivaṇṇanā
49. තස්‌ස මය්‌හන්‌ති කො අනුසන්‌ධි? බොධිසත්‌තො කිර ඉමානි සොළසාරම්‌මණානි පරිග්‌ගණ්‌හන්‌තො ච භයභෙරවං අදිස්‌වා භයභෙරවං නාම එවරූපාසු රත්‌තීසු එවරූපෙ සෙනාසනෙ ච පඤ්‌ඤායති, හන්‌ද නං තත්‌ථාපි ගවෙසිස්‌සාමීති භයභෙරවගවෙසනමකාසි, එතමත්‌ථං භගවා ඉදානි බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස දස්‌සෙන්‌තො තස්‌ස මය්‌හන්‌තිආදිමාහ.
49.Tassamayhanti ko anusandhi? Bodhisatto kira imāni soḷasārammaṇāni pariggaṇhanto ca bhayabheravaṃ adisvā bhayabheravaṃ nāma evarūpāsu rattīsu evarūpe senāsane ca paññāyati, handa naṃ tatthāpi gavesissāmīti bhayabheravagavesanamakāsi, etamatthaṃ bhagavā idāni brāhmaṇassa dassento tassa mayhantiādimāha.
තත්‌ථ යා තාති උභයමෙතං රත්‌තීනංයෙව උද්‌දෙසනිද්‌දෙසවචනං. අභිඤ්‌ඤාතාති එත්‌ථ අභීති ලක්‌ඛණත්‌ථෙ උපසග්‌ගො. තස්‌මා අභිඤ්‌ඤාතාති චන්‌දපාරිපූරියා චන්‌දපරික්‌ඛයෙනාති එවමාදීහි ලක්‌ඛණෙහි ඤාතාති වෙදිතබ්‌බා. අභිලක්‌ඛිතාති එත්‌ථ උපසග්‌ගමත්‌තමෙව, තස්‌මා අභිලක්‌ඛිතාති ලක්‌ඛණීයා ඉච්‌චෙව අත්‌ථො, උපොසථසමාදානධම්‌මස්‌සවනපූජාසක්‌කාරාදිකරණත්‌ථං ලක්‌ඛෙතබ්‌බා සල්‌ලක්‌ඛෙතබ්‌බා උපලක්‌ඛෙතබ්‌බාති වුත්‌තං හොති.
Tattha yā tāti ubhayametaṃ rattīnaṃyeva uddesaniddesavacanaṃ. Abhiññātāti ettha abhīti lakkhaṇatthe upasaggo. Tasmā abhiññātāti candapāripūriyā candaparikkhayenāti evamādīhi lakkhaṇehi ñātāti veditabbā. Abhilakkhitāti ettha upasaggamattameva, tasmā abhilakkhitāti lakkhaṇīyā icceva attho, uposathasamādānadhammassavanapūjāsakkārādikaraṇatthaṃ lakkhetabbā sallakkhetabbā upalakkhetabbāti vuttaṃ hoti.
චාතුද්‌දසීති පක්‌ඛස්‌ස පඨමදිවසතො පභුති චතුද්‌දසන්‌නං පූරණී එකා රත්‌ති. එවං පඤ්‌චදසී අට්‌ඨමී ච. පක්‌ඛස්‌සාති සුක්‌කපක්‌ඛස්‌ස කණ්‌හපක්‌ඛස්‌ස ච. එතා තිස්‌සො තිස්‌සො කත්‌වා ඡ රත්‌තියො, තස්‌මා සබ්‌බත්‌ථ පක්‌ඛවචනං යොජෙතබ්‌බං ‘‘පක්‌ඛස්‌ස චාතුද්‌දසී පක්‌ඛස්‌ස පඤ්‌චදසී පක්‌ඛස්‌ස අට්‌ඨමී’’ති. අථ පඤ්‌චමී කස්‌මා න ගහිතාති? අසබ්‌බකාලිකත්‌තා. බුද්‌ධෙ කිර භගවති අනුප්‌පන්‌නෙපි උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා අපරිනිබ්‌බුතෙපි පඤ්‌චමී අනභිලක්‌ඛිතායෙව, පරිනිබ්‌බුතෙ පන ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරා චින්‌තෙසුං ‘‘ධම්‌මස්‌සවනං චිරෙන හොතී’’ති. තතො සම්‌මන්‌නිත්‌වා පඤ්‌චමීති ධම්‌මස්‌සවනදිවසං ඨපෙසුං, තතො පභුති සා අභිලක්‌ඛිතා ජාතා, එවං අසබ්‌බකාලිකත්‌තා එත්‌ථ න ගහිතාති.
Cātuddasīti pakkhassa paṭhamadivasato pabhuti catuddasannaṃ pūraṇī ekā ratti. Evaṃ pañcadasī aṭṭhamī ca. Pakkhassāti sukkapakkhassa kaṇhapakkhassa ca. Etā tisso tisso katvā cha rattiyo, tasmā sabbattha pakkhavacanaṃ yojetabbaṃ ‘‘pakkhassa cātuddasī pakkhassa pañcadasī pakkhassa aṭṭhamī’’ti. Atha pañcamī kasmā na gahitāti? Asabbakālikattā. Buddhe kira bhagavati anuppannepi uppajjitvā aparinibbutepi pañcamī anabhilakkhitāyeva, parinibbute pana dhammasaṅgāhakattherā cintesuṃ ‘‘dhammassavanaṃ cirena hotī’’ti. Tato sammannitvā pañcamīti dhammassavanadivasaṃ ṭhapesuṃ, tato pabhuti sā abhilakkhitā jātā, evaṃ asabbakālikattā ettha na gahitāti.
තථාරූපාසූති තථාවිධාසු. ආරාමචෙතියානීති පුප්‌ඵාරාමඵලාරාමාදයො ආරාමා එව ආරාමචෙතියානි. චිත්‌තීකතට්‌ඨෙන හි චෙතියානීති වුච්‌චන්‌ති, පූජනීයට්‌ඨෙනාති වුත්‌තං හොති. වනචෙතියානීති බලිහරණවනසණ්‌ඩසුභගවනදෙවසාලවනාදීනි වනානියෙව වනචෙතියානි. රුක්‌ඛචෙතියානීති ගාමනිගමාදිද්‌වාරෙසු පූජනීයරුක්‌ඛායෙව රුක්‌ඛචෙතියානි. ලොකියා හි දිබ්‌බාධිවත්‌ථාති වා මඤ්‌ඤමානා තෙසුයෙව වා දිබ්‌බසඤ්‌ඤිනො හුත්‌වා ආරාමවනරුක්‌ඛෙ චිත්‌තීකරොන්‌ති , පූජෙන්‌ති, තෙන තෙ සබ්‌බෙපි චෙතියානීති වුච්‌චන්‌ති. භිංසනකානීති භයජනකානි, පස්‌සතොපි සුණතොපි භයං ජනෙන්‌ති. සලොමහංසානීති සහෙව ලොමහංසෙන වත්‌තන්‌ති, පවිසමානස්‌සෙව ලොමහංසජනනතො. අප්‌පෙව නාම පස්‌සෙය්‍යන්‌ති අපි නාම තං භයභෙරවං පස්‌සෙය්‍යමෙව. අපරෙන සමයෙනාති, ‘‘එතදහොසි යංනූනාහ’’න්‌ති එවං චින්‌තිතකාලතො පට්‌ඨාය අඤ්‌ඤෙන කාලෙන.
Tathārūpāsūti tathāvidhāsu. Ārāmacetiyānīti pupphārāmaphalārāmādayo ārāmā eva ārāmacetiyāni. Cittīkataṭṭhena hi cetiyānīti vuccanti, pūjanīyaṭṭhenāti vuttaṃ hoti. Vanacetiyānīti baliharaṇavanasaṇḍasubhagavanadevasālavanādīni vanāniyeva vanacetiyāni. Rukkhacetiyānīti gāmanigamādidvāresu pūjanīyarukkhāyeva rukkhacetiyāni. Lokiyā hi dibbādhivatthāti vā maññamānā tesuyeva vā dibbasaññino hutvā ārāmavanarukkhe cittīkaronti , pūjenti, tena te sabbepi cetiyānīti vuccanti. Bhiṃsanakānīti bhayajanakāni, passatopi suṇatopi bhayaṃ janenti. Salomahaṃsānīti saheva lomahaṃsena vattanti, pavisamānasseva lomahaṃsajananato. Appeva nāma passeyyanti api nāma taṃ bhayabheravaṃ passeyyameva. Aparena samayenāti, ‘‘etadahosi yaṃnūnāha’’nti evaṃ cintitakālato paṭṭhāya aññena kālena.
තත්‌ථ ච මෙ බ්‍රාහ්‌මණ විහරතොති තථාරූපෙසු සෙනාසනෙසු යං යං මනුස්‌සානං ආයාචනඋපහාරකරණාරහං යක්‌ඛට්‌ඨානං පුප්‌ඵධූපමංසරුහිරවසාමෙදපිහකපප්‌ඵාසසුරාමෙරයාදීහි ඔකිණ්‌ණකිලින්‌නධරණිතලං එකනිපාතං විය යක්‌ඛරක්‌ඛසපිසාචානං, යං දිවාපි පස්‌සන්‌තානං හදයං මඤ්‌ඤෙ ඵලති, තං ඨානං සන්‌ධායාහ ‘‘තත්‌ථ ච මෙ, බ්‍රාහ්‌මණ, විහරතො’’ති. මගො වා ආගච්‌ඡතීති සිඞ්‌ගානි වා ඛුරානි වා කොට්‌ටෙන්‌තො ගොකණ්‌ණඛග්‌ගදීපිවරාහාදිභෙදො මගො වා ආගච්‌ඡති, සබ්‌බචතුප්‌පදානඤ්‌හි ඉධ මගොති නාමං. කත්‌ථචි පන කාළසිඞ්‌ගාලොපි වුච්‌චති. යථාහ –
Tattha ca me brāhmaṇa viharatoti tathārūpesu senāsanesu yaṃ yaṃ manussānaṃ āyācanaupahārakaraṇārahaṃ yakkhaṭṭhānaṃ pupphadhūpamaṃsaruhiravasāmedapihakapapphāsasurāmerayādīhi okiṇṇakilinnadharaṇitalaṃ ekanipātaṃ viya yakkharakkhasapisācānaṃ, yaṃ divāpi passantānaṃ hadayaṃ maññe phalati, taṃ ṭhānaṃ sandhāyāha ‘‘tattha ca me, brāhmaṇa, viharato’’ti. Mago vā āgacchatīti siṅgāni vā khurāni vā koṭṭento gokaṇṇakhaggadīpivarāhādibhedo mago vā āgacchati, sabbacatuppadānañhi idha magoti nāmaṃ. Katthaci pana kāḷasiṅgālopi vuccati. Yathāha –
‘‘උසභස්‌සෙව තෙ ඛන්‌ධො, සීහස්‌සෙව විජම්‌භිතං;
‘‘Usabhasseva te khandho, sīhasseva vijambhitaṃ;
මගරාජ නමො ත්‍යත්‌ථු, අපි කිඤ්‌චි ලභාමසෙ’’ති. (ජා. 1.3.133);
Magarāja namo tyatthu, api kiñci labhāmase’’ti. (jā. 1.3.133);
මොරො වා කට්‌ඨං පාතෙතීති මොරො වා සුක්‌ඛකට්‌ඨං රුක්‌ඛතො චාලෙත්‌වා පාතෙති. මොරග්‌ගහණෙන ච ඉධ සබ්‌බපක්‌ඛිග්‌ගහණං අධිප්‌පෙතං, තෙන යො කොචි පක්‌ඛීති වුත්‌තං හොති. අථ වා මොරො වාති වා සද්‌දෙන අඤ්‌ඤො වා කොචි පක්‌ඛීති. එස නයො පුරිමෙ මගග්‌ගහණෙපි. වාතො වා පණ්‌ණකසටං එරෙතීති වාතො වා පණ්‌ණකචවරං ඝට්‌ටෙති. එතං නූන තං භයභෙරවං ආගච්‌ඡතීති යමෙතං ආගච්‌ඡති, තං භයභෙරවං නූනාති. ඉතො පභුති ච ආරම්‌මණමෙව භයභෙරවන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. පරිත්‌තස්‌ස ච අධිමත්‌තස්‌ස ච භයස්‌ස ආරම්‌මණත්‌තා සුඛාරම්‌මණං රූපං සුඛමිව. කිං නු ඛො අහං අඤ්‌ඤදත්‌ථු භයපටිකඞ්‌ඛී විහරාමීති අහං ඛො කිං කාරණං එකංසෙනෙව භයං ආකඞ්‌ඛමානො ඉච්‌ඡමානො හුත්‌වා විහරාමි.
Moro vā kaṭṭhaṃ pātetīti moro vā sukkhakaṭṭhaṃ rukkhato cāletvā pāteti. Moraggahaṇena ca idha sabbapakkhiggahaṇaṃ adhippetaṃ, tena yo koci pakkhīti vuttaṃ hoti. Atha vā moro vāti vā saddena añño vā koci pakkhīti. Esa nayo purime magaggahaṇepi. Vāto vā paṇṇakasaṭaṃ eretīti vāto vā paṇṇakacavaraṃ ghaṭṭeti. Etaṃ nūna taṃ bhayabheravaṃ āgacchatīti yametaṃ āgacchati, taṃ bhayabheravaṃ nūnāti. Ito pabhuti ca ārammaṇameva bhayabheravanti veditabbaṃ. Parittassa ca adhimattassa ca bhayassa ārammaṇattā sukhārammaṇaṃ rūpaṃ sukhamiva. Kiṃ nu kho ahaṃ aññadatthu bhayapaṭikaṅkhī viharāmīti ahaṃ kho kiṃ kāraṇaṃ ekaṃseneva bhayaṃ ākaṅkhamāno icchamāno hutvā viharāmi.
යථාභූතං යථාභූතස්‌සාති යෙන යෙන ඉරියාපථෙන භූතස්‌ස භවිතස්‌ස සතො වත්‌තමානස්‌ස සමඞ්‌ගීභූතස්‌ස වා. මෙති මම සන්‌තිකෙ. තථාභූතං තථාභූතො වාති තෙන තෙනෙව ඉරියාපථෙන භූතො භවිතො සන්‌තො වත්‌තමානො සමඞ්‌ගීභූතො වාති අත්‌ථො. සො ඛො අහං…පෙ.… පටිවිනෙමීති බොධිසත්‌තස්‌ස කිර චඞ්‌කමන්‌තස්‌ස තස්‌මිං මගසිඞ්‌ගඛුරසද්‌දාදිභෙදෙ භයභෙරවාරම්‌මණෙ ආගතෙ නෙව මහාසත්‌තො තිට්‌ඨති, න නිසීදති න සයති, අථ ඛො චඞ්‌කමන්‌තොව පරිවීමංසන්‌තො පරිවිචිනන්‌තො භයභෙරවං න පස්‌සති, මගසිඞ්‌ගඛුරසද්‌දාදිමත්‌තමෙව චෙතං හොති, සො තං ඤත්‌වා ඉදං නාමෙතං, න භයභෙරවන්‌ති තතො තිට්‌ඨති වා නිසීදති වා සයති වා. එතමත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සො ඛො අහ’’න්‌තිආදිමාහ. එස නයො සබ්‌බපෙය්‍යාලෙසු. ඉතො පරඤ්‌ච ඉරියාපථපටිපාටියා අවත්‌වා ආසන්‌නපටිපාටියා ඉරියාපථා වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා, චඞ්‌කමන්‌තස්‌ස හි භයභෙරවෙ ආගතෙ න ඨිතො න නිසින්‌නො න නිපන්‌නො ඨිතස්‌සාපි ආගතෙ න චඞ්‌කමීති එවං තස්‌ස ආසන්‌නපටිපාටියා වුත්‌තාති.
Yathābhūtaṃ yathābhūtassāti yena yena iriyāpathena bhūtassa bhavitassa sato vattamānassa samaṅgībhūtassa vā. Meti mama santike. Tathābhūtaṃ tathābhūto vāti tena teneva iriyāpathena bhūto bhavito santo vattamāno samaṅgībhūto vāti attho. So kho ahaṃ…pe… paṭivinemīti bodhisattassa kira caṅkamantassa tasmiṃ magasiṅgakhurasaddādibhede bhayabheravārammaṇe āgate neva mahāsatto tiṭṭhati, na nisīdati na sayati, atha kho caṅkamantova parivīmaṃsanto parivicinanto bhayabheravaṃ na passati, magasiṅgakhurasaddādimattameva cetaṃ hoti, so taṃ ñatvā idaṃ nāmetaṃ, na bhayabheravanti tato tiṭṭhati vā nisīdati vā sayati vā. Etamatthaṃ dassento ‘‘so kho aha’’ntiādimāha. Esa nayo sabbapeyyālesu. Ito parañca iriyāpathapaṭipāṭiyā avatvā āsannapaṭipāṭiyā iriyāpathā vuttāti veditabbā, caṅkamantassa hi bhayabherave āgate na ṭhito na nisinno na nipanno ṭhitassāpi āgate na caṅkamīti evaṃ tassa āsannapaṭipāṭiyā vuttāti.
භයභෙරවසෙනාසනාදිවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bhayabheravasenāsanādivaṇṇanā niṭṭhitā.
අසම්‌මොහවිහාරවණ්‌ණනා
Asammohavihāravaṇṇanā
50. එවං භිංසනකෙසුපි ඨානෙසු අත්‌තනො භයභෙරවාභාවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ඣායීනං සම්‌මොහට්‌ඨානෙසු අත්‌තනො අසම්‌මොහවිහාරං දස්‌සෙතුං සන්‌ති ඛො පන, බ්‍රාහ්‌මණාතිආදිමාහ.
50. Evaṃ bhiṃsanakesupi ṭhānesu attano bhayabheravābhāvaṃ dassetvā idāni jhāyīnaṃ sammohaṭṭhānesu attano asammohavihāraṃ dassetuṃ santi kho pana, brāhmaṇātiādimāha.
තත්‌ථ සන්‌තීති අත්‌ථි සංවිජ්‌ජන්‌ති උපලබ්‌භන්‌ති. රත්‌තිංයෙව සමානන්‌ති රත්‌තිංයෙව සන්‌තං, දිවාති සඤ්‌ජානන්‌තීති ‘‘දිවසො අය’’න්‌ති සඤ්‌ජානන්‌ති. දිවායෙව සමානන්‌ති දිවසංයෙව සන්‌තං. රත්‌තීති සඤ්‌ජානන්‌තීති ‘‘රත්‌ති අය’’න්‌ති සඤ්‌ජානන්‌ති. කස්‌මා පනෙතෙ එවංසඤ්‌ඤිනො හොන්‌තීති. වුට්‌ඨානකොසල්‌ලාභාවතො වා සකුණරුතතො වා. කථං? ඉධෙකච්‌චො ඔදාතකසිණලාභී දිවා පරිකම්‌මං කත්‌වා දිවා සමාපන්‌නො දිවායෙව වුට්‌ඨහාමීති මනසිකාරං උප්‌පාදෙති, නො ච ඛො අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදෙ කුසලො හොති. සො දිවසං අතික්‌කමිත්‌වා රත්‌තිභාගෙ වුට්‌ඨාති. ඔදාතකසිණඵරණවසෙන චස්‌ස විසදං හොති විභූතං සුවිභූතං. සො, දිවා වුට්‌ඨහාමීති උප්‌පාදිතමනසිකාරතාය ඔදාතකසිණඵරණවිසදවිභූතතාය ච රත්‌තිංයෙව සමානං දිවාති සඤ්‌ජානාති. ඉධ පනෙකච්‌චො නීලකසිණලාභී රත්‌තිං පරිකම්‌මං කත්‌වා රත්‌තිං සමාපන්‌නො රත්‌තිංයෙව වුට්‌ඨහාමීති මනසිකාරං උප්‌පාදෙති, නො ච ඛො අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදෙ කුසලො හොති. සො රත්‌තිං අතික්‌කමිත්‌වා දිවසභාගෙ වුට්‌ඨාති. නීලකසිණඵරණවසෙන චස්‌ස අවිසදං හොති අවිභූතං. සො රත්‌තිං වුට්‌ඨහාමීති උප්‌පාදිතමනසිකාරතාය නීලකසිණඵරණාවිසදාවිභූතතාය ච දිවායෙව සමානං රත්‌තීති සඤ්‌ජානාති. එවං තාව වුට්‌ඨානකොසල්‌ලාභාවතො එවංසඤ්‌ඤිනො හොන්‌ති.
Tattha santīti atthi saṃvijjanti upalabbhanti. Rattiṃyeva samānanti rattiṃyeva santaṃ, divāti sañjānantīti ‘‘divaso aya’’nti sañjānanti. Divāyeva samānanti divasaṃyeva santaṃ. Rattīti sañjānantīti ‘‘ratti aya’’nti sañjānanti. Kasmā panete evaṃsaññino hontīti. Vuṭṭhānakosallābhāvato vā sakuṇarutato vā. Kathaṃ? Idhekacco odātakasiṇalābhī divā parikammaṃ katvā divā samāpanno divāyeva vuṭṭhahāmīti manasikāraṃ uppādeti, no ca kho addhānaparicchede kusalo hoti. So divasaṃ atikkamitvā rattibhāge vuṭṭhāti. Odātakasiṇapharaṇavasena cassa visadaṃ hoti vibhūtaṃ suvibhūtaṃ. So, divā vuṭṭhahāmīti uppāditamanasikāratāya odātakasiṇapharaṇavisadavibhūtatāya ca rattiṃyeva samānaṃ divāti sañjānāti. Idha panekacco nīlakasiṇalābhī rattiṃ parikammaṃ katvā rattiṃ samāpanno rattiṃyeva vuṭṭhahāmīti manasikāraṃ uppādeti, no ca kho addhānaparicchede kusalo hoti. So rattiṃ atikkamitvā divasabhāge vuṭṭhāti. Nīlakasiṇapharaṇavasena cassa avisadaṃ hoti avibhūtaṃ. So rattiṃ vuṭṭhahāmīti uppāditamanasikāratāya nīlakasiṇapharaṇāvisadāvibhūtatāya ca divāyeva samānaṃ rattīti sañjānāti. Evaṃ tāva vuṭṭhānakosallābhāvato evaṃsaññino honti.
සකුණරුතතො පන ඉධෙකච්‌චො අන්‌තොසෙනාසනෙ නිසින්‌නො හොති. අථ දිවා රවනකසකුණා කාකාදයො චන්‌දාලොකෙන දිවාති මඤ්‌ඤමානා රත්‌තිං රවන්‌ති, අඤ්‌ඤෙහි වා කාරණෙහි. සො තෙසං සද්‌දං සුත්‌වා රත්‌තිංයෙව සමානං දිවාති සඤ්‌ජානාති. ඉධ පනෙකච්‌චො පබ්‌බතන්‌තරෙ ගම්‌භීරාය ඝනවනප්‌පටිච්‌ඡන්‌නාය ගිරිගුහාය සත්‌තාහවද්‌දලිකාය වත්‌තමානාය අන්‌තරහිතසූරියාලොකෙ කාලෙ නිසින්‌නො හොති. අථ රත්‌තිං රවනකසකුණා උලූකාදයො මජ්‌ඣන්‌හිකසමයෙපි තත්‌ථ තත්‌ථ සමන්‌ධකාරෙ නිලීනා රත්‌තිසඤ්‌ඤාය වා අඤ්‌ඤෙහි වා කාරණෙහි රවන්‌ති. සො තෙසං සද්‌දං සුත්‌වා දිවායෙව සමානං රත්‌තීති සඤ්‌ජානාති. එවං සකුණරුතතො එවංසඤ්‌ඤිනො හොන්‌තීති. ඉදමහන්‌ති ඉදං අහං එවං සඤ්‌ජානනං . සම්‌මොහවිහාරස්‌මිං වදාමීති සම්‌මොහවිහාරපරියාපන්‌නං අන්‌තොගධං, සම්‌මොහවිහාරානං අඤ්‌ඤතරං වදාමීති වුත්‌තං හොති.
Sakuṇarutato pana idhekacco antosenāsane nisinno hoti. Atha divā ravanakasakuṇā kākādayo candālokena divāti maññamānā rattiṃ ravanti, aññehi vā kāraṇehi. So tesaṃ saddaṃ sutvā rattiṃyeva samānaṃ divāti sañjānāti. Idha panekacco pabbatantare gambhīrāya ghanavanappaṭicchannāya giriguhāya sattāhavaddalikāya vattamānāya antarahitasūriyāloke kāle nisinno hoti. Atha rattiṃ ravanakasakuṇā ulūkādayo majjhanhikasamayepi tattha tattha samandhakāre nilīnā rattisaññāya vā aññehi vā kāraṇehi ravanti. So tesaṃ saddaṃ sutvā divāyeva samānaṃ rattīti sañjānāti. Evaṃ sakuṇarutato evaṃsaññino hontīti. Idamahanti idaṃ ahaṃ evaṃ sañjānanaṃ . Sammohavihārasmiṃ vadāmīti sammohavihārapariyāpannaṃ antogadhaṃ, sammohavihārānaṃ aññataraṃ vadāmīti vuttaṃ hoti.
අහං ඛො පන බ්‍රාහ්‌මණ…පෙ.… සඤ්‌ජානාමීති පාකටො බොධිසත්‌තස්‌ස රත්‌තින්‌දිවපරිච්‌ඡෙදො සත්‌තාහවද්‌දලෙපි චන්‌දිමසූරියෙසු අදිස්‌සමානෙසුපි ජානාතියෙව ‘‘එත්‌තකං පුරෙභත්‌තකාලො ගතො, එත්‌තකං පච්‌ඡාභත්‌තකාලො, එත්‌තකං පඨමයාමො, එත්‌තකං මජ්‌ඣිමයාමො, එත්‌තකං පච්‌ඡිමයාමො’’ති, තස්‌මා එවමාහ. අනච්‌ඡරියඤ්‌චෙතං යං පූරිතපාරමී බොධිසත්‌තො එවං ජානාති. පදෙසඤාණෙ ඨිතානං සාවකානම්‌පි හි රත්‌තින්‌දිවපරිච්‌ඡෙදො පාකටො හොති.
Ahaṃ kho pana brāhmaṇa…pe… sañjānāmīti pākaṭo bodhisattassa rattindivaparicchedo sattāhavaddalepi candimasūriyesu adissamānesupi jānātiyeva ‘‘ettakaṃ purebhattakālo gato, ettakaṃ pacchābhattakālo, ettakaṃ paṭhamayāmo, ettakaṃ majjhimayāmo, ettakaṃ pacchimayāmo’’ti, tasmā evamāha. Anacchariyañcetaṃ yaṃ pūritapāramī bodhisatto evaṃ jānāti. Padesañāṇe ṭhitānaṃ sāvakānampi hi rattindivaparicchedo pākaṭo hoti.
කල්‍යාණියමහාවිහාරෙ කිර ගොදත්‌තත්‌ථෙරො ද්‌වඞ්‌ගුලකාලෙ භත්‌තං ගහෙත්‌වා අඞ්‌ගුලකාලෙ භුඤ්‌ජති. සූරියෙ අදිස්‌සමානෙපි පාතොයෙව සෙනාසනං පවිසිත්‌වා තාය වෙලාය නික්‌ඛමති. එකදිවසං ආරාමිකා ‘‘ස්‌වෙ ථෙරස්‌ස නික්‌ඛමනකාලෙ පස්‌සාමා’’ති භත්‌තං සම්‌පාදෙත්‌වා කාලත්‌ථම්‌භමූලෙ නිසීදිංසු. ථෙරො ද්‌වඞ්‌ගුලකාලෙයෙව නික්‌ඛමති. තතො පභුති කිර සූරියෙ අදිස්‌සමානෙපි ථෙරස්‌ස නික්‌ඛමනසඤ්‌ඤාය එව භෙරිං ආකොටෙන්‌ති.
Kalyāṇiyamahāvihāre kira godattatthero dvaṅgulakāle bhattaṃ gahetvā aṅgulakāle bhuñjati. Sūriye adissamānepi pātoyeva senāsanaṃ pavisitvā tāya velāya nikkhamati. Ekadivasaṃ ārāmikā ‘‘sve therassa nikkhamanakāle passāmā’’ti bhattaṃ sampādetvā kālatthambhamūle nisīdiṃsu. Thero dvaṅgulakāleyeva nikkhamati. Tato pabhuti kira sūriye adissamānepi therassa nikkhamanasaññāya eva bheriṃ ākoṭenti.
අජගරවිහාරෙපි කාළදෙවත්‌ථෙරො අන්‌තොවස්‌සෙ යාමගණ්‌ඩිකං පහරති, ආචිණ්‌ණමෙතං ථෙරස්‌ස. න ච යාමයන්‌තනාළිකං පයොජෙති, අඤ්‌ඤෙ භික්‌ඛූ පයොජෙන්‌ති. අථ නික්‌ඛන්‌තෙ පඨමෙ යාමෙ ථෙරෙ මුග්‌ගරං ගහෙත්‌වා ඨිතමත්‌තෙයෙව එකං ද්‌වෙ වාරෙ පහරන්‌තෙයෙව වා යාමයන්‌තං පතති, එවං තීසු යාමෙසු සමණධම්‌මං කත්‌වා ථෙරො පාතොයෙව ගාමං පවිසිත්‌වා පිණ්‌ඩපාතං ආදාය විහාරං ආගන්‌ත්‌වා භොජනවෙලාය පත්‌තං ගහෙත්‌වා දිවා විහාරට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා සමණධම්‌මං කරොති. භික්‌ඛූ කාලත්‌ථම්‌භං දිස්‌වා ථෙරස්‌ස අදිස්‌වා ආගමනත්‌ථාය පෙසෙන්‌ති. සො භික්‌ඛු ථෙරං දිවා විහාරට්‌ඨානා නික්‌ඛමන්‌තමෙව වා අන්‌තරාමග්‌ගෙ වා පස්‌සති. එවං පදෙසඤාණෙ ඨිතානං සාවකානම්‌පි රත්‌තින්‌දිවපරිච්‌ඡෙදො පාකටො හොති, කිමඞ්‌ගං පන බොධිසත්‌තානන්‌ති.
Ajagaravihārepi kāḷadevatthero antovasse yāmagaṇḍikaṃ paharati, āciṇṇametaṃ therassa. Na ca yāmayantanāḷikaṃ payojeti, aññe bhikkhū payojenti. Atha nikkhante paṭhame yāme there muggaraṃ gahetvā ṭhitamatteyeva ekaṃ dve vāre paharanteyeva vā yāmayantaṃ patati, evaṃ tīsu yāmesu samaṇadhammaṃ katvā thero pātoyeva gāmaṃ pavisitvā piṇḍapātaṃ ādāya vihāraṃ āgantvā bhojanavelāya pattaṃ gahetvā divā vihāraṭṭhānaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karoti. Bhikkhū kālatthambhaṃ disvā therassa adisvā āgamanatthāya pesenti. So bhikkhu theraṃ divā vihāraṭṭhānā nikkhamantameva vā antarāmagge vā passati. Evaṃ padesañāṇe ṭhitānaṃ sāvakānampi rattindivaparicchedo pākaṭo hoti, kimaṅgaṃ pana bodhisattānanti.
යං ඛො තං බ්‍රාහ්‌මණ…පෙ.… වදෙය්‍යාති එත්‌ථ පන ‘‘යං ඛො තං, බ්‍රාහ්‌මණ, අසම්‌මොහධම්‌මො සත්‌තො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො…පෙ.… සුඛාය දෙවමනුස්‌සාන’’න්‌ති වචනං වදමානො කොචි සම්‌මා වදෙය්‍ය, සම්‌මා වදමානො සියා, න විතථවාදී අස්‌ස. මමෙව තං වචනං වදමානො සම්‌මා වදෙය්‍ය, සම්‌මා වදමානො සියා, න විතථවාදී අස්‌සාති එවං පදසම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො.
Yaṃ kho taṃ brāhmaṇa…pe… vadeyyāti ettha pana ‘‘yaṃ kho taṃ, brāhmaṇa, asammohadhammo satto loke uppanno…pe… sukhāya devamanussāna’’nti vacanaṃ vadamāno koci sammā vadeyya, sammā vadamāno siyā, na vitathavādī assa. Mameva taṃ vacanaṃ vadamāno sammā vadeyya, sammā vadamāno siyā, na vitathavādī assāti evaṃ padasambandho veditabbo.
තත්‌ථ අසම්‌මොහධම්‌මොති අසම්‌මොහසභාවො. ලොකෙති මනුස්‌සලොකෙ. බහුජනහිතායාති බහුජනස්‌ස හිතත්‌ථාය, පඤ්‌ඤාසම්‌පත්‌තියා දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකහිතූපදෙසකොති. බහුජනසුඛායාති බහුජනස්‌ස සුඛත්‌ථාය, චාගසම්‌පත්‌තියා උපකරණසුඛස්‌ස දායකොති. ලොකානුකම්‌පායාති ලොකස්‌ස අනුකම්‌පත්‌ථාය, මෙත්‌තාකරුණාසම්‌පත්‌තියා මාතාපිතරො විය ලොකස්‌ස රක්‌ඛිතා ගොපයිතාති. අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානන්‌ති ඉධ දෙවමනුස්‌සග්‌ගහණෙන ච භබ්‌බපුග්‌ගලවෙනෙය්‍යසත්‌තෙයෙව ගහෙත්‌වා තෙසං නිබ්‌බානමග්‌ගඵලාධිගමාය අත්‌තනො උප්‌පත්‌තිං දස්‌සෙතීති වෙදිතබ්‌බො. අත්‌ථායාති හි වුත්‌තෙ පරමත්‌ථත්‌ථාය නිබ්‌බානායාති වුත්‌තං හොති. හිතායාති වුත්‌තෙ තං සම්‌පාපකමග්‌ගත්‌ථායාති වුත්‌තං හොති, නිබ්‌බානසම්‌පාපකමග්‌ගතො හි උත්‌තරි හිතං නාම නත්‌ථි. සුඛායාති වුත්‌තෙ ඵලසමාපත්‌තිසුඛත්‌ථායාති වුත්‌තං හොති, තතො උත්‌තරි සුඛාභාවතො. වුත්‌තඤ්‌චෙතං ‘‘අයං සමාධි පච්‌චුප්‌පන්‌නසුඛො චෙව ආයතිඤ්‌ච සුඛවිපාකො’’ති (දී. නි. 3.355; අ. නි. 5.27; විභ. 804).
Tattha asammohadhammoti asammohasabhāvo. Loketi manussaloke. Bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhassa dāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopayitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena ca bhabbapuggalaveneyyasatteyeva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya attano uppattiṃ dassetīti veditabbo. Atthāyāti hi vutte paramatthatthāya nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti vutte taṃ sampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti, nibbānasampāpakamaggato hi uttari hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti vutte phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañcetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).
අසම්‌මොහවිහාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Asammohavihāravaṇṇanā niṭṭhitā.
පුබ්‌බභාගපටිපදාදිවණ්‌ණනා
Pubbabhāgapaṭipadādivaṇṇanā
51. එවං භගවා බුද්‌ධගුණපටිලාභාවසානං අත්‌තනො අසම්‌මොහවිහාරං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි යාය පටිපදාය තං කොටිප්‌පත්‌තං අසම්‌මොහවිහාරං අධිගතො, තං පුබ්‌බභාගතො පභුති දස්‌සෙතුං ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ බ්‍රාහ්‌මණාතිආදිමාහ.
51. Evaṃ bhagavā buddhaguṇapaṭilābhāvasānaṃ attano asammohavihāraṃ brāhmaṇassa dassetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ koṭippattaṃ asammohavihāraṃ adhigato, taṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇātiādimāha.
කෙචි පනාහු ‘‘ඉමං අසම්‌මොහවිහාරං සුත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස චිත්‌තමෙවං උප්‌පන්‌නං ‘කාය නු ඛො පටිපදාය ඉමං පත්‌තො’ති, තස්‌ස චිත්‌තමඤ්‌ඤාය ඉමායාහං පටිපදාය ඉමං උත්‌තමං අසම්‌මොහවිහාරං පත්‌තොති දස්‌සෙන්‌තො එවමාහා’’ති.
Keci panāhu ‘‘imaṃ asammohavihāraṃ sutvā brāhmaṇassa cittamevaṃ uppannaṃ ‘kāya nu kho paṭipadāya imaṃ patto’ti, tassa cittamaññāya imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ uttamaṃ asammohavihāraṃ pattoti dassento evamāhā’’ti.
තත්‌ථ ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ, බ්‍රාහ්‌මණ, වීරියං අහොසීති, බ්‍රාහ්‌මණ, න මයා අයං උත්‌තමො අසම්‌මොහවිහාරො කුසීතෙන මුට්‌ඨස්‌සතිනා සාරද්‌ධකායෙන වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තෙන වා අධිගතො, අපිච ඛො තදධිගමාය ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ වීරියං අහොසි, බොධිමණ්‌ඩෙ නිසින්‌නෙන මයා චතුරඞ්‌ගවීරියං ආරද්‌ධං අහොසි, පග්‌ගහිතං අසිථිලප්‌පවත්‌තිතන්‌ති වුත්‌තං හොති. ආරද්‌ධත්‌තායෙව ච මෙතං අසල්‌ලීනං අහොසි.
Tattha āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriyaṃ ahosīti, brāhmaṇa, na mayā ayaṃ uttamo asammohavihāro kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena vā adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi, bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgavīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca metaṃ asallīnaṃ ahosi.
උපට්‌ඨිතා සති අසම්‌මුට්‌ඨාති න කෙවලඤ්‌ච වීරියමෙව, සතිපි මෙ ආරම්‌මණාභිමුඛීභාවෙන උපට්‌ඨිතා අහොසි. උපට්‌ඨිතත්‌තායෙව ච අසම්‌මුට්‌ඨා. පස්‌සද්‌ධො කායොති කායචිත්‌තප්‌පස්‌සද්‌ධිසම්‌භවෙන කායොපි මෙ පස්‌සද්‌ධො අහොසි. තත්‌ථ යස්‌මා නාමකායෙ පස්‌සද්‌ධෙ රූපකායොපි පස්‌සද්‌ධොයෙව හොති, තස්‌මා නාමකායො රූපකායොති අවිසෙසෙත්‌වාව පස්‌සද්‌ධො කායොති වුත්‌තං. අසාරද්‌ධොති සො ච ඛො පස්‌සද්‌ධත්‌තායෙව අසාරද්‌ධො, විගතදරථොති වුත්‌තං හොති. සමාහිතං චිත්‌තං එකග්‌ගන්‌ති චිත්‌තම්‌පි මෙ සම්‌මා ආහිතං සුට්‌ඨු ඨපිතං අප්‌පිතං විය අහොසි. සමාහිතත්‌තා එව ච එකග්‌ගං අචලං නිප්‌ඵන්‌දනන්‌ති, එත්‌තාවතා ඣානස්‌ස පුබ්‌බභාගපටිපදා කථිතා හොති.
Upaṭṭhitā sati asammuṭṭhāti na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi. Upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā. Passaddho kāyoti kāyacittappassaddhisambhavena kāyopi me passaddho ahosi. Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā nāmakāyo rūpakāyoti avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti. Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi. Samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti, ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
ඉදානි ඉමාය පටිපදාය අධිගතං පඨමජ්‌ඣානං ආදිං කත්‌වා විජ්‌ජාත්‌තයපරියොසානං විසෙසං දස්‌සෙන්‌තො සො ඛො අහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… චතුත්‌ථජ්‌ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසින්‌ති එත්‌ථ තාව යං වත්‌තබ්‌බං සියා, තං සබ්‌බං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ පථවීකසිණකථායං වුත්‌තං. කෙවලඤ්‌හි තත්‌ථ ‘‘උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’’ති ආගතං, ඉධ ‘‘විහාසි’’න්‌ති, අයමෙව විසෙසො. කිං කත්‌වා පන භගවා ඉමානි ඣානානි උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසීති, කම්‌මට්‌ඨානං භාවෙත්‌වා. කතරං? ආනාපානස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානං.
Idāni imāya paṭipadāya adhigataṃ paṭhamajjhānaṃ ādiṃ katvā vijjāttayapariyosānaṃ visesaṃ dassento so kho ahantiādimāha. Tattha vivicceva kāmehi…pe… catutthajjhānaṃ upasampajjavihāsinti ettha tāva yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge pathavīkasiṇakathāyaṃ vuttaṃ. Kevalañhi tattha ‘‘upasampajja viharatī’’ti āgataṃ, idha ‘‘vihāsi’’nti, ayameva viseso. Kiṃ katvā pana bhagavā imāni jhānāni upasampajja vihāsīti, kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā. Kataraṃ? Ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ.
ඉමානි ච පන චත්‌තාරි ඣානානි කෙසඤ්‌චි චිත්‌තෙකග්‌ගතත්‌ථානි හොන්‌ති, කෙසඤ්‌චි විපස්‌සනාපාදකානි, කෙසඤ්‌චි අභිඤ්‌ඤාපාදකානි, කෙසඤ්‌චි නිරොධපාදකානි, කෙසඤ්‌චි භවොක්‌කමනත්‌ථානි. තත්‌ථ ඛීණාසවානං චිත්‌තෙකග්‌ගතත්‌ථානි හොන්‌ති. තෙ හි සමාපජ්‌ජිත්‌වා එකග්‌ගචිත්‌තා සුඛං දිවසං විහරිස්‌සාමාති ඉච්‌චෙවං කසිණපරිකම්‌මං කත්‌වා අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති. සෙක්‌ඛපුථුජ්‌ජනානං සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය සමාහිතෙන චිත්‌තෙන විපස්‌සිස්‌සාමාති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌තානං විපස්‌සනාපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා අභිඤ්‌ඤාපාදකජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජිත්‌වා සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය ‘‘එකොපි හුත්‌වා බහුධා හොතී’’ති (දී. නි. 1.238; පටි. ම. 1.102) වුත්‌තනයා අභිඤ්‌ඤායො පත්‌ථෙන්‌තා නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං අභිඤ්‌ඤාපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා නිරොධසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජිත්‌වා සත්‌තාහං අචිත්‌තා හුත්‌වා දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ නිරොධං නිබ්‌බානං පත්‌වා සුඛං විහරිස්‌සාමාති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං නිරොධපාදකානි හොන්‌ති. යෙ පන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා අපරිහීනජ්‌ඣානා බ්‍රහ්‌මලොකෙ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමාති නිබ්‌බත්‌තෙන්‌ති, තෙසං භවොක්‌කමනත්‌ථානි හොන්‌ති.
Imāni ca pana cattāri jhānāni kesañci cittekaggatatthāni honti, kesañci vipassanāpādakāni, kesañci abhiññāpādakāni, kesañci nirodhapādakāni, kesañci bhavokkamanatthāni. Tattha khīṇāsavānaṃ cittekaggatatthāni honti. Te hi samāpajjitvā ekaggacittā sukhaṃ divasaṃ viharissāmāti iccevaṃ kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattenti. Sekkhaputhujjanānaṃ samāpattito vuṭṭhāya samāhitena cittena vipassissāmāti nibbattentānaṃ vipassanāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’ti (dī. ni. 1.238; paṭi. ma. 1.102) vuttanayā abhiññāyo patthentā nibbattenti, tesaṃ abhiññāpādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhaṃ acittā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ patvā sukhaṃ viharissāmāti nibbattenti, tesaṃ nirodhapādakāni honti. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā aparihīnajjhānā brahmaloke uppajjissāmāti nibbattenti, tesaṃ bhavokkamanatthāni honti.
භගවතා පනිදං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං බොධිරුක්‌ඛමූලෙ නිබ්‌බත්‌තිතං, තං තස්‌ස විපස්‌සනාපාදකඤ්‌චෙව අහොසි අභිඤ්‌ඤාපාදකඤ්‌ච සබ්‌බකිච්‌චසාධකඤ්‌ච, සබ්‌බලොකියලොකුත්‌තරගුණදායකන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
Bhagavatā panidaṃ catutthajjhānaṃ bodhirukkhamūle nibbattitaṃ, taṃ tassa vipassanāpādakañceva ahosi abhiññāpādakañca sabbakiccasādhakañca, sabbalokiyalokuttaraguṇadāyakanti veditabbaṃ.
පුබ්‌බභාගපටිපදාදිවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pubbabhāgapaṭipadādivaṇṇanā niṭṭhitā.
පුබ්‌බෙනිවාසකථාවණ්‌ණනා
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā
52. යෙසඤ්‌ච ගුණානං දායකං අහොසි, තෙසං එකදෙසං දස්‌සෙන්‌තො සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ ද්‌වින්‌නං විජ්‌ජානං අනුපදවණ්‌ණනා චෙව භාවනානයො ච විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ විත්‌ථාරිතො. කෙවලඤ්‌හි තත්‌ථ ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ…පෙ.… අභිනින්‌නාමෙතී’’ති වුත්‌තං, ඉධ ‘‘අභිනින්‌නාමෙසි’’න්‌ති. අයං ඛො මෙ බ්‍රාහ්‌මණාති අයඤ්‌ච අප්‌පනාවාරො තත්‌ථ අනාගතොති අයමෙව විසෙසො. තත්‌ථ සොති සො අහං. අභිනින්‌නාමෙසින්‌ති අභිනීහරිං. අභිනින්‌නාමෙසින්‌ති ච වචනතො සොති එත්‌ථ සො අහන්‌ති එවමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
52. Yesañca guṇānaṃ dāyakaṃ ahosi, tesaṃ ekadesaṃ dassento so evaṃ samāhite cittetiādimāha. Tattha dvinnaṃ vijjānaṃ anupadavaṇṇanā ceva bhāvanānayo ca visuddhimagge vitthārito. Kevalañhi tattha ‘‘so evaṃ samāhite citte…pe… abhininnāmetī’’ti vuttaṃ, idha ‘‘abhininnāmesi’’nti. Ayaṃ kho me brāhmaṇāti ayañca appanāvāro tattha anāgatoti ayameva viseso. Tattha soti so ahaṃ. Abhininnāmesinti abhinīhariṃ. Abhininnāmesinti ca vacanato soti ettha so ahanti evamattho veditabbo.
යස්‌මා චිදං භගවතො වසෙන පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණං ආගතං, තස්‌මා ‘‘සො තතො චුතො ඉධූපපන්‌නො’’ති එත්‌ථ එවං යොජනා වෙදිතබ්‌බා. එත්‌ථ හි සො තතො චුතොති පටිනිවත්‌තන්‌තස්‌ස පච්‌චවෙක්‌ඛණං. තස්‌මා ඉධූපපන්‌නොති ඉමිස්‌සා ඉධූපපත්‌තියා අනන්‌තරං. අමුත්‍ර උදපාදින්‌ති තුසිතභවනං සන්‌ධායාහාති වෙදිතබ්‌බො. තත්‍රාපාසිං එවංනාමොති තත්‍රාපි තුසිතභවනෙ සෙතකෙතු නාම දෙවපුත්‌තො අහොසිං. එවංගොත්‌තොති තාහි දෙවතාහි සද්‌ධිං එකගොත්‌තො. එවංවණ්‌ණොති සුවණ්‌ණවණ්‌ණො. එවමාහාරොති දිබ්‌බසුධාහාරො. එවංසුඛදුක්‌ඛප්‌පටිසංවෙදීති එවං දිබ්‌බසුඛපටිසංවෙදී. දුක්‌ඛං පන සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛමත්‌තමෙව . එවමායුපරියන්‌තොති එවං සත්‌තපඤ්‌ඤාසවස්‌සකොටිසට්‌ඨිවස්‌සසතසහස්‌සායුපරියන්‌තො. සො තතො චුතොති සො අහං තතො තුසිතභවනතො චුතො. ඉධූපපන්‌නොති ඉධ මහාමායාය දෙවියා කුච්‌ඡිම්‌හි නිබ්‌බත්‌තො.
Yasmā cidaṃ bhagavato vasena pubbenivāsānussatiñāṇaṃ āgataṃ, tasmā ‘‘so tato cuto idhūpapanno’’ti ettha evaṃ yojanā veditabbā. Ettha hi so tato cutoti paṭinivattantassa paccavekkhaṇaṃ. Tasmā idhūpapannoti imissā idhūpapattiyā anantaraṃ. Amutra udapādinti tusitabhavanaṃ sandhāyāhāti veditabbo. Tatrāpāsiṃ evaṃnāmoti tatrāpi tusitabhavane setaketu nāma devaputto ahosiṃ. Evaṃgottoti tāhi devatāhi saddhiṃ ekagotto. Evaṃvaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇo. Evamāhāroti dibbasudhāhāro. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti evaṃ dibbasukhapaṭisaṃvedī. Dukkhaṃ pana saṅkhāradukkhamattameva . Evamāyupariyantoti evaṃ sattapaññāsavassakoṭisaṭṭhivassasatasahassāyupariyanto. Sotato cutoti so ahaṃ tato tusitabhavanato cuto. Idhūpapannoti idha mahāmāyāya deviyā kucchimhi nibbatto.
අයං ඛො මෙ බ්‍රාහ්‌මණාතිආදීසු මෙති මයා. විජ්‌ජාති විදිතකරණට්‌ඨෙන විජ්‌ජා. කිං විදිතං කරොති? පුබ්‌බෙනිවාසං. අවිජ්‌ජාති තස්‌සෙව පුබ්‌බෙනිවාසස්‌ස අවිදිතකරණට්‌ඨෙන තප්‌පටිච්‌ඡාදකො මොහො වුච්‌චති. තමොති ස්‌වෙව මොහො පටිච්‌ඡාදකට්‌ඨෙන ‘‘තමො’’ති වුච්‌චති. ආලොකොති සායෙව විජ්‌ජා ඔභාසකරණට්‌ඨෙන ‘‘ආලොකො’’ති වුච්‌චති. එත්‌ථ ච විජ්‌ජා අධිගතාති අයං අත්‌ථො, සෙසං පසංසාවචනං. යොජනා පනෙත්‌ථ අයං ඛො මෙ විජ්‌ජා අධිගතා, තස්‌ස මෙ අධිගතවිජ්‌ජස්‌ස අවිජ්‌ජා විහතා, විනට්‌ඨාති අත්‌ථො. කස්‌මා? යස්‌මා විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා. එස නයො ඉතරස්‌මිම්‌පි පදද්‌වයෙ.
Ayaṃ kho me brāhmaṇātiādīsu meti mayā. Vijjāti viditakaraṇaṭṭhena vijjā. Kiṃ viditaṃ karoti? Pubbenivāsaṃ. Avijjāti tasseva pubbenivāsassa aviditakaraṇaṭṭhena tappaṭicchādako moho vuccati. Tamoti sveva moho paṭicchādakaṭṭhena ‘‘tamo’’ti vuccati. Ālokoti sāyeva vijjā obhāsakaraṇaṭṭhena ‘‘āloko’’ti vuccati. Ettha ca vijjā adhigatāti ayaṃ attho, sesaṃ pasaṃsāvacanaṃ. Yojanā panettha ayaṃ kho me vijjā adhigatā, tassa me adhigatavijjassa avijjā vihatā, vinaṭṭhāti attho. Kasmā? Yasmā vijjā uppannā. Esa nayo itarasmimpi padadvaye.
යථා තන්‌ති එත්‌ථ යථාති ඔපම්‌මෙ. තන්‌ති නිපාතො. සතියා අවිප්‌පවාසෙන අප්‌පමත්‌තස්‌ස. වීරියාතාපෙන ආතාපිනො. කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්‌ඛතාය පහිතත්‌තස්‌ස, පෙසිතත්‌තස්‌සාති අත්‌ථො. ඉදං වුත්‌තං හොති ‘‘යථා අප්‌පමත්‌තස්‌ස ආතාපිනො පහිතත්‌තස්‌ස විහරතො අවිජ්‌ජා විහඤ්‌ඤෙය්‍ය, විජ්‌ජා උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය. තමො විහඤ්‌ඤෙය්‍ය, ආලොකො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය. එවමෙව මම අවිජ්‌ජා විහතා, විජ්‌ජා උප්‌පන්‌නා. තමො විහතො, ආලොකො උප්‌පන්‌නො. එතස්‌ස මෙ පධානානුයොගස්‌ස අනුරූපමෙව ඵලං ලද්‌ධ’’න්‌ති.
Yathātanti ettha yathāti opamme. Tanti nipāto. Satiyā avippavāsena appamattassa. Vīriyātāpena ātāpino. Kāye ca jīvite ca anapekkhatāya pahitattassa, pesitattassāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharato avijjā vihaññeyya, vijjā uppajjeyya. Tamo vihaññeyya, āloko uppajjeyya. Evameva mama avijjā vihatā, vijjā uppannā. Tamo vihato, āloko uppanno. Etassa me padhānānuyogassa anurūpameva phalaṃ laddha’’nti.
පුබ්‌බෙනිවාසකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pubbenivāsakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණකථාවණ්‌ණනා
Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā
53. චුතූපපාතකථායං යස්‌මා ඉධ භගවතො වසෙන පාළි ආගතා, තස්‌මා ‘‘පස්‌සාමි පජානාමී’’ති වුත්‌තං, අයං විසෙසො. සෙසං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ වුත්‌තසදිසමෙව.
53. Cutūpapātakathāyaṃ yasmā idha bhagavato vasena pāḷi āgatā, tasmā ‘‘passāmi pajānāmī’’ti vuttaṃ, ayaṃ viseso. Sesaṃ visuddhimagge vuttasadisameva.
එත්‌ථ පන විජ්‌ජාති දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණවිජ්‌ජා. අවිජ්‌ජාති සත්‌තානං චුතිපටිසන්‌ධිපටිච්‌ඡාදිකා අවිජ්‌ජා. සෙසං වුත්‌තනයමෙවාති. යස්‌මා ච පූරිතපාරමීනං මහාසත්‌තානං පරිකම්‌මකිච්‌චං නාම නත්‌ථි. තෙ හි චිත්‌තෙ අභිනින්‌නාමිතමත්‌තෙයෙව අනෙකවිහිතං පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරන්‌ති, දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා සත්‌තෙ පස්‌සන්‌ති. තස්‌මා යො තත්‌ථ පරිකම්‌මං ආදිං කත්‌වා භාවනානයො වුත්‌තො, න තෙන ඉධ අත්‌ථොති.
Ettha pana vijjāti dibbacakkhuñāṇavijjā. Avijjāti sattānaṃ cutipaṭisandhipaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayamevāti. Yasmā ca pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ parikammakiccaṃ nāma natthi. Te hi citte abhininnāmitamatteyeva anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussaranti, dibbena cakkhunā satte passanti. Tasmā yo tattha parikammaṃ ādiṃ katvā bhāvanānayo vutto, na tena idha atthoti.
දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ආසවක්‌ඛයඤාණකථාවණ්‌ණනා
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā
54. තතියවිජ්‌ජාය සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙති විපස්‌සනාපාදකං චතුත්‌ථජ්‌ඣානචිත්‌තං වෙදිතබ්‌බං. ආසවානං ඛයඤාණායාති අරහත්‌තමග්‌ගඤාණත්‌ථාය. අරහත්‌තමග්‌ගො හි ආසවවිනාසනතො ආසවානං ඛයොති වුච්‌චති, තත්‍ර චෙතං ඤාණං, තප්‌පරියාපන්‌නත්‌තාති. චිත්‌තං අභිනින්‌නාමෙසින්‌ති විපස්‌සනාචිත්‌තං අභිනීහරිං. සො ඉදං දුක්‌ඛන්‌ති එවමාදීසු ‘‘එත්‌තකං දුක්‌ඛං, න ඉතො භිය්‍යො’’ති සබ්‌බම්‌පි දුක්‌ඛසච්‌චං සරසලක්‌ඛණපටිවෙධෙන යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං ජානිං පටිවිජ්‌ඣිං. තස්‌ස ච දුක්‌ඛස්‌ස නිබ්‌බත්‌තිකං තණ්‌හං අයං දුක්‌ඛසමුදයොති. තදුභයම්‌පි යං ඨානං පත්‌වා නිරුජ්‌ඣති, තං තෙසං අප්‌පවත්‌තිං නිබ්‌බානං අයං දුක්‌ඛනිරොධොති. තස්‌ස සම්‌පාපකං අරියමග්‌ගං අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති සරසලක්‌ඛණපටිවෙධෙන යථාභූතං අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං ජානිං පටිවිජ්‌ඣින්‌ති එවමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
54. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ. Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya. Arahattamaggo hi āsavavināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati, tatra cetaṃ ñāṇaṃ, tappariyāpannattāti. Cittaṃ abhininnāmesinti vipassanācittaṃ abhinīhariṃ. So idaṃ dukkhanti evamādīsu ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhiṃ. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ayaṃ dukkhasamudayoti. Tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ ayaṃ dukkhanirodhoti. Tassa sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ abbhaññāsiṃ jāniṃ paṭivijjhinti evamattho veditabbo.
එවං සරූපතො සච්‌චානි දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි කිලෙසවසෙන පරියායතො දස්‌සෙන්‌තො ඉමෙ ආසවාතිආදිමාහ. තස්‌ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්‌සතොති තස්‌ස මය්‌හං එවං ජානන්‌තස්‌ස එවං පස්‌සන්‌තස්‌ස. සහ විපස්‌සනාය කොටිප්‌පත්‌තං මග්‌ගං කථෙති. කාමාසවාති කාමාසවතො. විමුච්‌චිත්‌ථාති ඉමිනා ඵලක්‌ඛණං දස්‌සෙති, මග්‌ගක්‌ඛණෙ හි චිත්‌තං විමුච්‌චති, ඵලක්‌ඛණෙ විමුත්‌තං හොති. විමුත්‌තස්‌මිං විමුත්‌තමිති ඤාණන්‌ති ඉමිනා පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං දස්‌සෙති. ඛීණා ජාතීතිආදීහි තස්‌ස භූමිං, තෙන හි ඤාණෙන භගවා පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො ‘‘ඛීණා ජාතී’’තිආදීනි අබ්‌භඤ්‌ඤාසි. කතමා පන භගවතො ජාති ඛීණා, කථඤ්‌ච නං අබ්‌භඤ්‌ඤාසීති? න තාවස්‌ස අතීතා ජාති ඛීණා, පුබ්‌බෙව ඛීණත්‌තා, න අනාගතා, අනාගතෙ වායාමාභාවතො, න පච්‌චුප්‌පන්‌නා, විජ්‌ජමානත්‌තා. යා පන මග්‌ගස්‌ස අභාවිතත්‌තා උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය එකචතුපඤ්‌චවොකාරභවෙසු එකචතුපඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධභෙදා ජාති, සා මග්‌ගස්‌ස භාවිතත්‌තා අනුප්‌පාදධම්‌මතං ආපජ්‌ජනෙන ඛීණා, තං සො මග්‌ගභාවනාය පහීනකිලෙසෙ පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා ‘‘කිලෙසාභාවෙ විජ්‌ජමානම්‌පි කම්‌මං ආයතිං අප්‌පටිසන්‌ධිකං හොතී’’ති ජානන්‌තො අබ්‌භඤ්‌ඤාසි.
Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha. Tassa me evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa mayhaṃ evaṃ jānantassa evaṃ passantassa. Saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti. Kāmāsavāti kāmāsavato. Vimuccitthāti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti, maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti. Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ, tena hi ñāṇena bhagavā paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādīni abbhaññāsi. Katamā pana bhagavato jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti? Na tāvassa atītā jāti khīṇā, pubbeva khīṇattā, na anāgatā, anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā, vijjamānattā. Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā, taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto abbhaññāsi.
වුසිතන්‌ති වුත්‌ථං පරිවුත්‌ථං, කතං චරිතං නිට්‌ඨිතන්‌ති අත්‌ථො. බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියං, පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකෙන හි සද්‌ධිං සත්‌තසෙක්‌ඛා බ්‍රහ්‌මචරියවාසං වසන්‌ති නාම, ඛීණාසවො වුත්‌ථවාසො. තස්‌මා භගවා අත්‌තනො බ්‍රහ්‌මචරියවාසං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො ‘‘වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරිය’’න්‌ති අබ්‌භඤ්‌ඤාසි. කතං කරණීයන්‌ති චතූසු සච්‌චෙසු චතූහි මග්‌ගෙහි පරිඤ්‌ඤාපහානසච්‌ඡිකිරියාභාවනාවසෙන සොළසවිධම්‌පි කිච්‌චං නිට්‌ඨාපිතන්‌ති අත්‌ථො. පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකාදයො හි තං කිච්‌චං කරොන්‌ති, ඛීණාසවො කතකරණීයො. තස්‌මා භගවා අත්‌තනො කරණීයං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො ‘‘කතං කරණීය’’න්‌ති අබ්‌භඤ්‌ඤාසි.
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ, puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ sattasekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vutthavāso. Tasmā bhagavā attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti abbhaññāsi. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā bhagavā attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti abbhaññāsi.
නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායාති ඉදානි පුන ඉත්‌ථභාවාය එවංසොළසකිච්‌චභාවාය, කිලෙසක්‌ඛයාය වා මග්‌ගභාවනාකිච්‌චං මෙ නත්‌ථීති අබ්‌භඤ්‌ඤාසි. අථ වා ඉත්‌ථත්‌තායාති ඉත්‌ථභාවතො ඉමස්‌මා එවංපකාරා ඉදානි වත්‌තමානක්‌ඛන්‌ධසන්‌තානා අපරං ඛන්‌ධසන්‌තානං මය්‌හං නත්‌ථි. ඉමෙ පන පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා පරිඤ්‌ඤාතා තිට්‌ඨන්‌ති ඡින්‌නමූලකා රුක්‌ඛා විය. තෙ චරිමකවිඤ්‌ඤාණනිරොධෙන අනුපාදානො විය ජාතවෙදො නිබ්‌බායිස්‌සන්‌තීති අබ්‌භඤ්‌ඤාසි.
Nāparaṃitthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃsoḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ me natthīti abbhaññāsi. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi. Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya. Te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti abbhaññāsi.
ඉදානි එවං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණපරිග්‌ගහිතං ආසවානං ඛයඤාණාධිගමං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස දස්‌සෙන්‌තො, අයං ඛො මෙ බ්‍රාහ්‌මණාතිආදිමාහ. තත්‌ථ විජ්‌ජාති අරහත්‌තමග්‌ගඤාණවිජ්‌ජා. අවිජ්‌ජාති චතුසච්‌චපටිච්‌ඡාදිකා අවිජ්‌ජා. සෙසං වුත්‌තනයමෙව. එත්‌තාවතා ච පුබ්‌බෙනිවාසඤාණෙන අතීතංසඤාණං, දිබ්‌බචක්‌ඛුනා පච්‌චුප්‌පන්‌නානාගතංසඤාණං, ආසවක්‌ඛයෙන සකලලොකියලොකුත්‌තරගුණන්‌ති එවං තීහි විජ්‌ජාහි සබ්‌බෙපි සබ්‌බඤ්‌ඤුගුණෙ සඞ්‌ගහෙත්‌වා පකාසෙන්‌තො අත්‌තනො අසම්‌මොහවිහාරං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස දස්‌සෙසි.
Idāni evaṃ paccavekkhaṇañāṇapariggahitaṃ āsavānaṃ khayañāṇādhigamaṃ brāhmaṇassa dassento, ayaṃ kho me brāhmaṇātiādimāha. Tattha vijjāti arahattamaggañāṇavijjā. Avijjāti catusaccapaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayameva. Ettāvatā ca pubbenivāsañāṇena atītaṃsañāṇaṃ, dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇaṃ, āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇanti evaṃ tīhi vijjāhi sabbepi sabbaññuguṇe saṅgahetvā pakāsento attano asammohavihāraṃ brāhmaṇassa dassesi.
ආසවක්‌ඛයඤාණකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Āsavakkhayañāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
අරඤ්‌ඤවාසකාරණවණ්‌ණනා
Araññavāsakāraṇavaṇṇanā
55. එවං වුත්‌තෙ කිර බ්‍රාහ්‌මණො චින්‌තෙසි – ‘‘සමණො ගොතමො සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පටිජානාති, අජ්‌ජාපි ච අරඤ්‌ඤවාසං න විජහති, අත්‌ථි නු ඛ්‌වස්‌ස අඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි කරණීය’’න්‌ති. අථස්‌ස භගවා අජ්‌ඣාසයං විදිත්‌වා ඉමිනා අජ්‌ඣාසයානුසන්‌ධිනා, සියා ඛො පන තෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ සියා ඛො පන තෙ, බ්‍රාහ්‌මණ, එවමස්‌සාති, බ්‍රාහ්‌මණ, කදාචි තුය්‌හං එවං භවෙය්‍ය. න ඛො පනෙතං බ්‍රාහ්‌මණ එවං දට්‌ඨබ්‌බන්‌ති එතං ඛො පන, බ්‍රාහ්‌මණ, තයා මය්‌හං පන්‌තසෙනාසනපටිසෙවනං අවීතරාගාදිතායාති එවං න දට්‌ඨබ්‌බං. එවං පන්‌තසෙනාසනපටිසෙවනෙ අකාරණං පටික්‌ඛිපිත්‌වා කාරණං දස්‌සෙන්‌තො ද්‌වෙ ඛො අහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අත්‌ථොයෙව අත්‌ථවසො. තස්‌මා ද්‌වෙ ඛො අහං, බ්‍රාහ්‌මණ, අත්‌ථවසෙති අහං ඛො, බ්‍රාහ්‌මණ, ද්‌වෙ අත්‌ථෙ ද්‌වෙ කාරණානි සම්‌පස්‌සමානොති වුත්‌තං හොති. අත්‌තනො ච දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරන්‌ති එත්‌ථ දිට්‌ඨධම්‌මො නාම අයං පච්‌චක්‌ඛො අත්‌තභාවො. සුඛවිහාරො නාම චතුන්‌නම්‌පි ඉරියාපථවිහාරානං ඵාසුතා, එකකස්‌ස හි අරඤ්‌ඤෙ අන්‌තමසො උච්‌චාරපස්‌සාවකිච්‌චං උපාදාය සබ්‌බෙව ඉරියාපථා ඵාසුකා හොන්‌ති, තස්‌මා දිට්‌ඨධම්‌මස්‌ස සුඛවිහාරන්‌ති අයමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. පච්‌ඡිමඤ්‌ච ජනතං අනුකම්‌පමානොති කථං අරඤ්‌ඤවාසෙන පච්‌ඡිමා ජනතා අනුකම්‌පිතා හොති? සද්‌ධාපබ්‌බජිතා හි කුලපුත්‌තා භගවතො අරඤ්‌ඤවාසං දිස්‌වා භගවාපි නාම අරඤ්‌ඤසෙනාසනානි න මුඤ්‌චති, යස්‌ස නෙවත්‌ථි පරිඤ්‌ඤාතබ්‌බං න පහාතබ්‌බං න භාවෙතබ්‌බං න සච්‌ඡිකාතබ්‌බං, කිමඞ්‌ගං පන මයන්‌ති චින්‌තෙත්‌වා තත්‌ථ වසිතබ්‌බමෙව මඤ්‌ඤිස්‌සන්‌ති. එවං ඛිප්‌පමෙව දුක්‌ඛස්‌සන්‌තකරා භවිස්‌සන්‌ති. එවං පච්‌ඡිමා ජනතා අනුකම්‌පිතා හොති. එතමත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘පච්‌ඡිමඤ්‌ච ජනතං අනුකම්‌පමානො’’ති.
55. Evaṃ vutte kira brāhmaṇo cintesi – ‘‘samaṇo gotamo sabbaññutaṃ paṭijānāti, ajjāpi ca araññavāsaṃ na vijahati, atthi nu khvassa aññampi kiñci karaṇīya’’nti. Athassa bhagavā ajjhāsayaṃ viditvā iminā ajjhāsayānusandhinā, siyā kho pana tetiādimāha. Tattha siyā kho pana te, brāhmaṇa, evamassāti, brāhmaṇa, kadāci tuyhaṃ evaṃ bhaveyya. Na kho panetaṃ brāhmaṇa evaṃ daṭṭhabbanti etaṃ kho pana, brāhmaṇa, tayā mayhaṃ pantasenāsanapaṭisevanaṃ avītarāgāditāyāti evaṃ na daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pantasenāsanapaṭisevane akāraṇaṃ paṭikkhipitvā kāraṇaṃ dassento dve kho ahantiādimāha. Tattha atthoyeva atthavaso. Tasmā dve kho ahaṃ, brāhmaṇa, atthavaseti ahaṃ kho, brāhmaṇa, dve atthe dve kāraṇāni sampassamānoti vuttaṃ hoti. Attano ca diṭṭhadhammasukhavihāranti ettha diṭṭhadhammo nāma ayaṃ paccakkho attabhāvo. Sukhavihāro nāma catunnampi iriyāpathavihārānaṃ phāsutā, ekakassa hi araññe antamaso uccārapassāvakiccaṃ upādāya sabbeva iriyāpathā phāsukā honti, tasmā diṭṭhadhammassa sukhavihāranti ayamattho veditabbo. Pacchimañca janataṃ anukampamānoti kathaṃ araññavāsena pacchimā janatā anukampitā hoti? Saddhāpabbajitā hi kulaputtā bhagavato araññavāsaṃ disvā bhagavāpi nāma araññasenāsanāni na muñcati, yassa nevatthi pariññātabbaṃ na pahātabbaṃ na bhāvetabbaṃ na sacchikātabbaṃ, kimaṅgaṃ pana mayanti cintetvā tattha vasitabbameva maññissanti. Evaṃ khippameva dukkhassantakarā bhavissanti. Evaṃ pacchimā janatā anukampitā hoti. Etamatthaṃ dassento āha ‘‘pacchimañca janataṃ anukampamāno’’ti.
අරඤ්‌ඤවාසකාරණවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Araññavāsakāraṇavaṇṇanā niṭṭhitā.
දෙසනානුමොදනාවණ්‌ණනා
Desanānumodanāvaṇṇanā
56. තං සුත්‌වා අත්‌තමනො බ්‍රාහ්‌මණො අනුකම්‌පිතරූපාතිආදිමාහ. තත්‌ථ අනුකම්‌පිතරූපාති අනුකම්‌පිතජාතිකා අනුකම්‌පිතසභාවා. ජනතාති ජනසමූහො. යථා තං අරහතා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙනාති යථා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අනුකම්‌පෙය්‍ය, තථෙව අනුකම්‌පිතරූපාති.
56. Taṃ sutvā attamano brāhmaṇo anukampitarūpātiādimāha. Tattha anukampitarūpāti anukampitajātikā anukampitasabhāvā. Janatāti janasamūho. Yathā taṃ arahatā sammāsambuddhenāti yathā arahaṃ sammāsambuddho anukampeyya, tatheva anukampitarūpāti.
එවඤ්‌ච පන වත්‌වා පුන තං භගවතො ධම්‌මදෙසනං අබ්‌භනුමොදමානො භගවන්‌තං එතදවොච අභික්‌කන්‌තං, භො ගොතම, අභික්‌කන්‌තං, භො ගොතමාති. තත්‌ථායං අභික්‌කන්‌තසද්‌දො ඛයසුන්‌දරාභිරූපඅබ්‌භනුමොදනෙසු දිස්‌සති. ‘‘අභික්‌කන්‌තා, භන්‌තෙ, රත්‌ති, නික්‌ඛන්‌තො පඨමො යාමො, චිරනිසින්‌නො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො’’තිආදීසු (චූළව. 383; අ. නි. 8.20) හි ඛයෙ දිස්‌සති. ‘‘අයං ඉමෙසං චතුන්‌නං පුග්‌ගලානං අභික්‌කන්‌තතරො ච පණීතතරො චා’’තිආදීසු (අ. නි. 4.100) සුන්‌දරෙ.
Evañca pana vatvā puna taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno bhagavantaṃ etadavoca abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamāti. Tatthāyaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanesu dissati. ‘‘Abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (cūḷava. 383; a. ni. 8.20) hi khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘කො මෙ වන්‌දති පාදානි, ඉද්‌ධියා යසසා ජලං;
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
අභික්‌කන්‌තෙන වණ්‌ණෙන, සබ්‌බා ඔභාසයං දිසා’’ති. –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
ආදීසු (වි. ව. 857) අභිරූපෙ. ‘‘අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ’’තිආදීසු (දී. නි. 1.250; පාරා. 15) අබ්‌භනුමොදනෙ . ඉධාපි අබ්‌භනුමොදනෙයෙව. යස්‌මා ච අබ්‌භනුමොදනෙ, තස්‌මා සාධු සාධු භො, ගොතමාති වුත්‌තං හොතීති වෙදිතබ්‌බං.
Ādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250; pārā. 15) abbhanumodane . Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane, tasmā sādhu sādhu bho, gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
‘‘භයෙ කොධෙ පසංසායං, තුරිතෙ කොතූහලච්‌ඡරෙ;
‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;
හාසෙ සොකෙ පසාදෙ ච, කරෙ ආමෙඩිතං බුධො’’ති. –
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti. –
ඉමිනා ච ලක්‌ඛණෙන ඉධ පසාදවසෙන පසංසාවසෙන චායං ද්‌වික්‌ඛත්‌තුං වුත්‌තොති වෙදිතබ්‌බො. අථ වා අභික්‌කන්‌තන්‌ති අභිකන්‌තං. අතිඉට්‌ඨං අතිමනාපං, අතිසුන්‌දරන්‌ති වුත්‌තං හොති.
Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo. Atha vā abhikkantanti abhikantaṃ. Atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti vuttaṃ hoti.
තත්‌ථ එකෙන අභික්‌කන්‌තසද්‌දෙන දෙසනං ථොමෙති, එකෙන අත්‌තනො පසාදං. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අධිප්‌පායො – අභික්‌කන්‌තං, භො ගොතම, යදිදං භොතො ගොතමස්‌ස ධම්‌මදෙසනා, අභික්‌කන්‌තං යදිදං භොතො ගොතමස්‌ස ධම්‌මදෙසනං ආගම්‌ම මම පසාදොති. භගවතොයෙව වා වචනං ද්‌වෙ ද්‌වෙ අත්‌ථෙ සන්‌ධාය ථොමෙති – භොතො ගොතමස්‌ස වචනං අභික්‌කන්‌තං දොසනාසනතො, අභික්‌කන්‌තං ගුණාධිගමනතො, තථා සද්‌ධාජනනතො, පඤ්‌ඤාජනනතො, සාත්‌ථතො, සබ්‍යඤ්‌ජනතො, උත්‌තානපදතො, ගම්‌භීරත්‌ථතො, කණ්‌ණසුඛතො, හදයඞ්‌ගමතො, අනත්‌තුක්‌කංසනතො, අපරවම්‌භනතො, කරුණාසීතලතො, පඤ්‌ඤාවදාතතො, ආපාථරමණීයතො, විමද්‌දක්‌ඛමතො, සුය්‍යමානසුඛතො, වීමංසීයමානහිතතොති එවමාදීහි යොජෙතබ්‌බං.
Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsīyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.
තතො පරම්‌පි චතූහි උපමාහි දෙසනංයෙව ථොමෙති. තත්‌ථ නික්‌කුජ්‌ජිතන්‌ති අධොමුඛඨපිතං, හෙට්‌ඨාමුඛජාතං වා. උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍යාති උපරි මුඛං කරෙය්‍ය. පටිච්‌ඡන්‌නන්‌ති තිණපණ්‌ණාදිච්‌ඡාදිතං. විවරෙය්‍යාති උග්‌ඝාටෙය්‍ය. මූළ්‌හස්‌සාති දිසාමූළ්‌හස්‌ස. මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍යාති හත්‌ථෙ ගහෙත්‌වා ‘‘එස මග්‌ගො’’ති වදෙය්‍ය. අන්‌ධකාරෙති කාළපක්‌ඛචාතුද්‌දසීඅඩ්‌ඪරත්‌තඝනවනසණ්‌ඩමෙඝපටලෙහි චතුරඞ්‌ගෙ තමෙ, අයං තාව අනුත්‌තානපදත්‌ථො.
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti upari mukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tame, ayaṃ tāva anuttānapadattho.
අයං පන අධිප්‌පායයොජනා – යථා කොචි නික්‌කුජ්‌ජිතං උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, එවං සද්‌ධම්‌මවිමුඛං අසද්‌ධම්‌මෙ පතිතං මං අසද්‌ධම්‌මා වුට්‌ඨාපෙන්‌තෙන, යථා පටිච්‌ඡන්‌නං විවරෙය්‍ය . එවං කස්‌සපස්‌ස භගවතො සාසනන්‌තරධානතො පභුති මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිගහනපටිච්‌ඡන්‌නං සාසනං විවරන්‌තෙන, යථා මූළ්‌හස්‌ස මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, එවං කුම්‌මග්‌ගමිච්‌ඡාමග්‌ගප්‌පටිපන්‌නස්‌ස මෙ සග්‌ගමොක්‌ඛමග්‌ගං ආචික්‌ඛන්‌තෙන, යථා අන්‌ධකාරෙ තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය, එවං මොහන්‌ධකාරෙ නිමුග්‌ගස්‌ස මෙ බුද්‌ධාදිරතනරූපානි අපස්‌සතො තප්‌පටිච්‌ඡාදකමොහන්‌ධකාරවිද්‌ධංසකදෙසනාපජ්‌ජොතධාරණෙන මය්‌හං භොතා ගොතමෙන එතෙහි පරියායෙහි පකාසිතත්‌තා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතොති.
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya . Evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ ācikkhantena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.
දෙසනානුමොදනාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Desanānumodanāvaṇṇanā niṭṭhitā.
පසන්‌නාකාරවණ්‌ණනා
Pasannākāravaṇṇanā
එවං දෙසනං ථොමෙත්‌වා ඉමාය දෙසනාය රතනත්‌තයපසන්‌නචිත්‌තො පසන්‌නාකාරං කරොන්‌තො එසාහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ එසාහන්‌ති එසො අහං. භවන්‌තං ගොතමං සරණං ගච්‌ඡාමීති භවං මෙ ගොතමො සරණං පරායණං, අඝස්‌ස තාතා , හිතස්‌ස ච විධාතාති ඉමිනා අධිප්‌පායෙන භවන්‌තං ගොතමං ගච්‌ඡාමි, භජාමි, සෙවාමි, පයිරුපාසාමි, එවං වා ජානාමි, බුජ්‌ඣාමීති. යෙසඤ්‌හි ධාතූනං ගතිඅත්‌ථො, බුද්‌ධිපි තෙසං අත්‌ථො. තස්‌මා ගච්‌ඡාමීති ඉමස්‌ස ජානාමි, බුජ්‌ඣාමීති අයමත්‌ථො වුත්‌තො. ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌චාති එත්‌ථ පන අධිගතමග්‌ගෙ සච්‌ඡිකතනිරොධෙ යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජමානෙ ච අපායෙසු අපතමානෙ ධාරෙතීති ධම්‌මො, සො අත්‌ථතො අරියමග්‌ගො චෙව නිබ්‌බානඤ්‌ච. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘යාවතා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මා සඞ්‌ඛතා, අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායතී’’ති (අ. නි. 4.34) විත්‌ථාරො. න කෙවලඤ්‌ච අරියමග්‌ගො චෙව නිබ්‌බානඤ්‌ච, අපිච ඛො අරියඵලෙහි සද්‌ධිං පරියත්‌තිධම්‌මොපි. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ඡත්‌තමාණවකවිමානෙ –
Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattayapasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyaṇaṃ, aghassa tātā , hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi, bhajāmi, sevāmi, payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi, bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa jānāmi, bujjhāmīti ayamattho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34) vitthāro. Na kevalañca ariyamaggo ceva nibbānañca, apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ chattamāṇavakavimāne –
‘‘රාගවිරාගමනෙජමසොකං, ධම්‌මමසඞ්‌ඛතමප්‌පටිකූලං;
‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;
මධුරමිමං පගුණං සුවිභත්‌තං, ධම්‌මමිමං සරණත්‌ථමුපෙහී’’ති. (වි. ව. 887);
Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);
එත්‌ථ රාගවිරාගොති මග්‌ගො කථිතො. අනෙජමසොකන්‌ති ඵලං. ධම්‌මමසඞ්‌ඛතන්‌ති නිබ්‌බානං. අප්‌පටිකූලං මධුරමිමං පගුණං සුවිභත්‌තන්‌ති පිටකත්‌තයෙන විභත්‌තා සබ්‌බධම්‌මක්‌ඛන්‌ධාති. දිට්‌ඨිසීලසඞ්‌ඝාතෙන සංහතොති සඞ්‌ඝො, සො අත්‌ථතො අට්‌ඨ අරියපුග්‌ගලසමූහො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං තස්‌මිංයෙව විමානෙ.
Ettha rāgavirāgoti maggo kathito. Anejamasokanti phalaṃ. Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti piṭakattayena vibhattā sabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho, so atthato aṭṭha ariyapuggalasamūho. Vuttañhetaṃ tasmiṃyeva vimāne.
‘‘යත්‌ථ ච දින්‌නමහප්‌ඵලමාහු, චතූසු සුචීසු පුරිසයුගෙසු;
‘‘Yattha ca dinnamahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesu;
අට්‌ඨ ච පුග්‌ගල ධම්‌මදසා තෙ, සඞ්‌ඝමිමං සරණත්‌ථමුපෙහී’’ති. (වි. ව. 888);
Aṭṭha ca puggala dhammadasā te, saṅghamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 888);
භික්‌ඛූනං සඞ්‌ඝො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො. එත්‌තාවතා බ්‍රාහ්‌මණො තීණි සරණගමනානි පටිවෙදෙසි.
Bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā brāhmaṇo tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi.
පසන්‌නාකාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pasannākāravaṇṇanā niṭṭhitā.
සරණගමනකථාවණ්‌ණනා
Saraṇagamanakathāvaṇṇanā
ඉදානි තෙසු සරණගමනෙසු කොසල්‌ලත්‌ථං සරණං, සරණගමනං. යො ච සරණං ගච්‌ඡති, සරණගමනප්‌පභෙදො , සරණගමනස්‌ස ඵලං, සංකිලෙසො, භෙදොති අයං විධි වෙදිතබ්‌බො. සෙය්‍යථිදං – පදත්‌ථතො තාව හිංසතීති සරණං, සරණගතානං තෙනෙව සරණගමනෙන භයං සන්‌තාසං දුක්‌ඛං දුග්‌ගතිපරිකිලෙසං හනති විනාසෙතීති අත්‌ථො, රතනත්‌තයස්‌සෙවෙතං අධිවචනං.
Idāni tesu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ. Yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo , saraṇagamanassa phalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo. Seyyathidaṃ – padatthato tāva hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiparikilesaṃ hanati vināsetīti attho, ratanattayassevetaṃ adhivacanaṃ.
අථ වා හිතෙ පවත්‌තනෙන අහිතා ච නිවත්‌තනෙන සත්‌තානං භයං හිංසති බුද්‌ධො. භවකන්‌තාරා උත්‌තාරණෙන අස්‌සාසදානෙන ච ධම්‌මො. අප්‌පකානම්‌පි කාරානං විපුලඵලපටිලාභකරණෙන සඞ්‌ඝො. තස්‌මා ඉමිනාපි පරියායෙන රතනත්‌තයං සරණං. තප්‌පසාදතග්‌ගරුතාහි විහතකිලෙසො තප්‌පරායණතාකාරප්‌පවත්‌තො චිත්‌තුප්‌පාදො සරණගමනං. තංසමඞ්‌ගිසත්‌තො සරණං ගච්‌ඡති, වුත්‌තප්‌පකාරෙන චිත්‌තුප්‌පාදෙන එතානි මෙ තීණි සරණානි සරණං, එතානි පරායණන්‌ති එවං උපෙතීති අත්‌ථො. එවං තාව සරණං සරණගමනං යො ච සරණං ගච්‌ඡතීති ඉදං තයං වෙදිතබ්‌බං.
Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati buddho. Bhavakantārā uttāraṇena assāsadānena ca dhammo. Appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihatakileso tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgisatto saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena etāni me tīṇi saraṇāni saraṇaṃ, etāni parāyaṇanti evaṃ upetīti attho. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ yo ca saraṇaṃ gacchatīti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
සරණගමනප්‌පභෙදෙ පන දුවිධං සරණගමනං ලොකුත්‌තරං ලොකියඤ්‌ච. තත්‌ථ ලොකුත්‌තරං දිට්‌ඨසච්‌චානං මග්‌ගක්‌ඛණෙ සරණගමනුපක්‌කිලෙසසමුච්‌ඡෙදෙන ආරම්‌මණතො නිබ්‌බානාරම්‌මණං හුත්‌වා කිච්‌චතො සකලෙපි රතනත්‌තයෙ ඉජ්‌ඣති. ලොකියං පුථුජ්‌ජනානං සරණගමනුපක්‌කිලෙසවික්‌ඛම්‌භනෙන ආරම්‌මණතො බුද්‌ධාදිගුණාරම්‌මණං හුත්‌වා ඉජ්‌ඣති, තං අත්‌ථතො බුද්‌ධාදීසු වත්‌ථූසු සද්‌ධාපටිලාභො, සද්‌ධාමූලිකා ච සම්‌මාදිට්‌ඨි දසසු පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූසු දිට්‌ඨිජුකම්‌මන්‌ති වුච්‌චති.
Saraṇagamanappabhede pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyañca. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena ārammaṇato nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati, taṃ atthato buddhādīsu vatthūsu saddhāpaṭilābho, saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi dasasu puññakiriyavatthūsu diṭṭhijukammanti vuccati.
තයිදං චතුධා පවත්‌තති අත්‌තසන්‌නිය්‍යාතනෙන තප්‌පරායණතාය සිස්‌සභාවූපගමනෙන පණිපාතෙනාති. තත්‌ථ අත්‌තසන්‌නිය්‍යාතනං නාම ‘‘අජ්‌ජ ආදිං කත්‌වා අහං අත්‌තානං බුද්‌ධස්‌ස නිය්‍යාතෙමි, ධම්‌මස්‌ස, සඞ්‌ඝස්‌සා’’ති එවං බුද්‌ධාදීනං අත්‌තපරිච්‌චජනං. තප්‌පරායණතා නාම ‘‘අජ්‌ජ ආදිං කත්‌වා අහං බුද්‌ධපරායණො, ධම්‌මපරායණො, සඞ්‌ඝපරායණො ඉති මං ධාරෙථා’’ති එවං තප්‌පරායණභාවො. සිස්‌සභාවූපගමනං නාම ‘‘අජ්‌ජ ආදිං කත්‌වා අහං බුද්‌ධස්‌ස අන්‌තෙවාසිකො, ධම්‌මස්‌ස, සඞ්‌ඝස්‌සාති මං ධාරෙථා’’ති එවං සිස්‌සභාවූපගමො. පණිපාතො නාම ‘‘අජ්‌ජ ආදිං කත්‌වා අහං අභිවාදනපච්‌චුට්‌ඨානඅඤ්‌ජලිකම්‌මසාමීචිකම්‌මං බුද්‌ධාදීනංයෙව තිණ්‌ණං වත්‌ථූනං කරොමි, ඉති මං ධාරෙථා’’ති එවං බුද්‌ධාදීසු පරමනිපච්‌චකාරො. ඉමෙසඤ්‌හි චතුන්‌නං ආකාරානං අඤ්‌ඤතරම්‌පි කරොන්‌තෙන ගහිතංයෙව හොති සරණගමනං.
Tayidaṃ catudhā pavattati attasanniyyātanena tapparāyaṇatāya sissabhāvūpagamanena paṇipātenāti. Tattha attasanniyyātanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi, dhammassa, saṅghassā’’ti evaṃ buddhādīnaṃ attapariccajanaṃ. Tapparāyaṇatā nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyaṇo, dhammaparāyaṇo, saṅghaparāyaṇo iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ tapparāyaṇabhāvo. Sissabhāvūpagamanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhassa antevāsiko, dhammassa, saṅghassāti maṃ dhārethā’’ti evaṃ sissabhāvūpagamo. Paṇipāto nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ buddhādīnaṃyeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomi, iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ buddhādīsu paramanipaccakāro. Imesañhi catunnaṃ ākārānaṃ aññatarampi karontena gahitaṃyeva hoti saraṇagamanaṃ.
අපිච භගවතො අත්‌තානං පරිච්‌චජාමි, ධම්‌මස්‌ස, සඞ්‌ඝස්‌ස අත්‌තානං පරිච්‌චජාමි. ජීවිතං පරිච්‌චජාමි, පරිච්‌චත්‌තොයෙව මෙ අත්‌තා, පරිච්‌චත්‌තංයෙව මෙ ජීවිතං, ජීවිතපරියන්‌තිකං බුද්‌ධං සරණං ගච්‌ඡාමි, බුද්‌ධො මෙ සරණං ලෙණං තාණන්‌ති එවම්‌පි අත්‌තසන්‌නිය්‍යාතනං වෙදිතබ්‌බං. ‘‘සත්‌ථාරඤ්‌ච වතාහං පස්‌සෙය්‍යං භගවන්‌තමෙව පස්‌සෙය්‍යං, සුගතඤ්‌ච වතාහං පස්‌සෙය්‍යං භගවන්‌තමෙව පස්‌සෙය්‍යං, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධඤ්‌ච වතාහං පස්‌සෙය්‍යං භගවන්‌තමෙව පස්‌සෙය්‍ය’’න්‌ති (සං. නි. 2.154) එවම්‌පි මහාකස්‌සපස්‌ස සරණගමනං විය සිස්‌සභාවූපගමනං දට්‌ඨබ්‌බං.
Apica bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa, saṅghassa attānaṃ pariccajāmi. Jīvitaṃ pariccajāmi, pariccattoyeva me attā, pariccattaṃyeva me jīvitaṃ, jīvitapariyantikaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, buddho me saraṇaṃ leṇaṃ tāṇanti evampi attasanniyyātanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Satthārañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyyaṃ, sugatañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyyaṃ, sammāsambuddhañca vatāhaṃ passeyyaṃ bhagavantameva passeyya’’nti (saṃ. ni. 2.154) evampi mahākassapassa saraṇagamanaṃ viya sissabhāvūpagamanaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘සො අහං විචරිස්‌සාමි, ගාමා ගාමං පුරා පුරං;
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
නමස්‌සමානො සම්‌බුද්‌ධං, ධම්‌මස්‌ස ච සුධම්‌මත’’න්‌ති. (සු. නි. 194; සං. නි. 1.246) –
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammata’’nti. (su. ni. 194; saṃ. ni. 1.246) –
එවම්‌පි ආළවකාදීනං සරණගමනං විය තප්‌පරායණතා වෙදිතබ්‌බා. ‘‘අථ ඛො බ්‍රහ්‌මායු බ්‍රාහ්‌මණො උට්‌ඨායාසනා එකංසං උත්‌තරාසඞ්‌ගං කරිත්‌වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්‌වා භගවතො පාදානි මුඛෙන ච පරිචුම්‌බති, පාණීහි ච පරිසම්‌බාහති, නාමඤ්‌ච සාවෙති බ්‍රහ්‌මායු අහං, භො ගොතම, බ්‍රාහ්‌මණො, බ්‍රහ්‌මායු අහං, භො ගොතම, බ්‍රාහ්‌මණො’’ති (ම. නි. 2.394) එවම්‌පි පණිපාතො දට්‌ඨබ්‌බො.
Evampi āḷavakādīnaṃ saraṇagamanaṃ viya tapparāyaṇatā veditabbā. ‘‘Atha kho brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati, nāmañca sāveti brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo, brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo’’ti (ma. ni. 2.394) evampi paṇipāto daṭṭhabbo.
සො පනෙස ඤාතිභයාචරියදක්‌ඛිණෙය්‍යවසෙන චතුබ්‌බිධො හොති. තත්‌ථ දක්‌ඛිණෙය්‍යපණිපාතෙන සරණගමනං හොති, න ඉතරෙහි. සෙට්‌ඨවසෙනෙව හි සරණං ගය්‌හති, සෙට්‌ඨවසෙන භිජ්‌ජති, තස්‌මා යො සාකියො වා කොලියො වා ‘‘බුද්‌ධො අම්‌හාකං ඤාතකො’’ති වන්‌දති, අග්‌ගහිතමෙව හොති සරණං. යො වා ‘‘සමණො ගොතමො රාජපූජිතො මහානුභාවො, අවන්‌දියමානො අනත්‌ථම්‌පි කරෙය්‍යා’’ති භයෙන වන්‌දති, අග්‌ගහිතමෙව හොති සරණං. යො වා බොධිසත්‌තකාලෙ භගවතො සන්‌තිකෙ කිඤ්‌චි උග්‌ගහිතං සරමානො බුද්‌ධකාලෙ වා –
So panesa ñātibhayācariyadakkhiṇeyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiṇeyyapaṇipātena saraṇagamanaṃ hoti, na itarehi. Seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ gayhati, seṭṭhavasena bhijjati, tasmā yo sākiyo vā koliyo vā ‘‘buddho amhākaṃ ñātako’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā ‘‘samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo, avandiyamāno anatthampi kareyyā’’ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle vā –
‘‘එකෙන භොගෙ භුඤ්‌ජෙය්‍ය, ද්‌වීහි කම්‌මං පයොජයෙ;
‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;
චතුත්‌ථඤ්‌ච නිධාපෙය්‍ය, ආපදාසු භවිස්‌සතී’’ති. (දී. නි. 3.265) –
Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –
එවරූපං අනුසාසනිං උග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘ආචරියො මෙ’’ති වන්‌දති, අග්‌ගහිතමෙව හොති සරණං. යො පන ‘‘අයං ලොකෙ අග්‌ගදක්‌ඛිණෙය්‍යො’’ති වන්‌දති, තෙනෙව ගහිතං හොති සරණං.
Evarūpaṃ anusāsaniṃ uggahetvā ‘‘ācariyo me’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo pana ‘‘ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyo’’ti vandati, teneva gahitaṃ hoti saraṇaṃ.
එවං ගහිතසරණස්‌ස ච උපාසකස්‌ස වා උපාසිකාය වා අඤ්‌ඤතිත්‌ථියෙසු පබ්‌බජිතම්‌පි ඤාතිං ‘‘ඤාතකො මෙ අය’’න්‌ති වන්‌දතො සරණගමනං න භිජ්‌ජති, පගෙව අපබ්‌බජිතං. තථා රාජානං භයවසෙන වන්‌දතො, සො හි රට්‌ඨපූජිතත්‌තා අවන්‌දියමානො අනත්‌ථම්‌පි කරෙය්‍යාති. තථා යංකිඤ්‌චි සිප්‌පං සික්‌ඛාපකං තිත්‌ථියං ‘‘ආචරියො මෙ අය’’න්‌ති වන්‌දතොපි න භිජ්‌ජතීති එවං සරණගමනප්‌පභෙදො වෙදිතබ්‌බො.
Evaṃ gahitasaraṇassa ca upāsakassa vā upāsikāya vā aññatitthiyesu pabbajitampi ñātiṃ ‘‘ñātako me aya’’nti vandato saraṇagamanaṃ na bhijjati, pageva apabbajitaṃ. Tathā rājānaṃ bhayavasena vandato, so hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti. Tathā yaṃkiñci sippaṃ sikkhāpakaṃ titthiyaṃ ‘‘ācariyo me aya’’nti vandatopi na bhijjatīti evaṃ saraṇagamanappabhedo veditabbo.
එත්‌ථ ච ලොකුත්‌තරස්‌ස සරණගමනස්‌ස චත්‌තාරි සාමඤ්‌ඤඵලානි විපාකඵලං, සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයො ආනිසංසඵලං. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Ettha ca lokuttarassa saraṇagamanassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘යො ච බුද්‌ධඤ්‌ච ධම්‌මඤ්‌ච, සඞ්‌ඝඤ්‌ච සරණං ගතො;
‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;
චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි, සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය පස්‌සති.
Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.
දුක්‌ඛං දුක්‌ඛසමුප්‌පාදං, දුක්‌ඛස්‌ස ච අතික්‌කමං;
Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
අරියඤ්‌චට්‌ඨඞ්‌ගිකං මග්‌ගං, දුක්‌ඛූපසමගාමිනං.
Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
එතං ඛො සරණං ඛෙමං, එතං සරණමුත්‌තමං;
Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;
එතං සරණමාගම්‌ම, සබ්‌බදුක්‌ඛා පමුච්‌චතී’’ති. (ධ. ප. 190-192);
Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192);
අපිච නිච්‌චතො අනුපගමනාදිවසෙන පෙතස්‌ස ආනිසංසඵලං වෙදිතබ්‌බං. වුත්‌තඤ්‌හෙතං, ‘‘අට්‌ඨානමෙතං, භික්‌ඛවෙ, අනවකාසො, යං දිට්‌ඨිසම්‌පන්‌නො පුග්‌ගලො කඤ්‌චි සඞ්‌ඛාරං නිච්‌චතො උපගච්‌ඡෙය්‍ය, සුඛතො උපගච්‌ඡෙය්‍ය, කඤ්‌චි ධම්‌මං අත්‌තතො උපගච්‌ඡෙය්‍ය, මාතරං ජීවිතා වොරොපෙය්‍ය, පිතරං අරහන්‌තං ජීවිතා වොරොපෙය්‍ය, දුට්‌ඨචිත්‌තො තථාගතස්‌ස ලොහිතං උප්‌පාදෙය්‍ය, සඞ්‌ඝං භින්‌දෙය්‍ය, අඤ්‌ඤං සත්‌ථාරං උද්‌දිසෙය්‍ය, නෙතං ඨානං විජ්‌ජතී’’ති (ම. නි. 3.128; අ. නි. 1.268-276).
Apica niccato anupagamanādivasena petassa ānisaṃsaphalaṃ veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ, ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kañci dhammaṃ attato upagaccheyya, mātaraṃ jīvitā voropeyya, pitaraṃ arahantaṃ jīvitā voropeyya, duṭṭhacitto tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya, saṅghaṃ bhindeyya, aññaṃ satthāraṃ uddiseyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (ma. ni. 3.128; a. ni. 1.268-276).
ලොකියස්‌ස පන සරණගමනස්‌ස භවසම්‌පදාපි භොගසම්‌පදාපි ඵලමෙව. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Lokiyassa pana saraṇagamanassa bhavasampadāpi bhogasampadāpi phalameva. Vuttañhetaṃ –
‘‘යෙකෙචි බුද්‌ධං සරණං ගතාසෙ,
‘‘Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse,
න තෙ ගමිස්‌සන්‌ති අපායභූමිං;
Na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
පහාය මානුසං දෙහං,
Pahāya mānusaṃ dehaṃ,
දෙවකායං පරිපූරෙස්‌සන්‌තී’’ති. (සං. නි. 1.37);
Devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (saṃ. ni. 1.37);
අපරම්‌පි වුත්‌තං ‘‘අථ ඛො සක්‌කො දෙවානමින්‌දො අසීතියා දෙවතාසහස්‌සෙහි සද්‌ධිං යෙනායස්‌මා මහාමොග්‌ගල්‌ලානො, තෙනුපසඞ්‌කමි…පෙ.… එකමන්‌තං ඨිතං ඛො සක්‌කං දෙවානමින්‌දං ආයස්‌මා මහාමොග්‌ගල්‌ලානො එතදවොච ‘සාධු ඛො දෙවානමින්‌ද බුද්‌ධං සරණගමනං හොති, බුද්‌ධං සරණගමනහෙතු ඛො දෙවානමින්‌ද එවමිධෙකච්‌චෙ සත්‌තා කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්‌ගං ලොකං උපපජ්‌ජන්‌තී’ති. තෙ අඤ්‌ඤෙ දෙවෙ දසහි ඨානෙහි අධිගණ්‌හන්‌ති දිබ්‌බෙන ආයුනා දිබ්‌බෙන වණ්‌ණෙන සුඛෙන යසෙන ආධිපතෙය්‍යෙන දිබ්‌බෙහි රූපෙහි සද්‌දෙහි ගන්‌ධෙහි රසෙහි ඵොට්‌ඨබ්‌බෙහී’’ති (සං. නි. 4.341). එස නයො ධම්‌මෙ සඞ්‌ඝෙ ච. අපිච වෙලාමසුත්‌තාදිවසෙනාපි (අ. නි. 9.20) සරණගමනස්‌ස ඵලවිසෙසො වෙදිතබ්‌බො. එවං සරණගමනඵලං වෙදිතබ්‌බං.
Aparampi vuttaṃ ‘‘atha kho sakko devānamindo asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ yenāyasmā mahāmoggallāno, tenupasaṅkami…pe… ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sakkaṃ devānamindaṃ āyasmā mahāmoggallāno etadavoca ‘sādhu kho devānaminda buddhaṃ saraṇagamanaṃ hoti, buddhaṃ saraṇagamanahetu kho devānaminda evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’ti. Te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena sukhena yasena ādhipateyyena dibbehi rūpehi saddehi gandhehi rasehi phoṭṭhabbehī’’ti (saṃ. ni. 4.341). Esa nayo dhamme saṅghe ca. Apica velāmasuttādivasenāpi (a. ni. 9.20) saraṇagamanassa phalaviseso veditabbo. Evaṃ saraṇagamanaphalaṃ veditabbaṃ.
තත්‌ථ ලොකියසරණගමනං තීසු වත්‌ථූසු අඤ්‌ඤාණසංසයමිච්‌ඡාඤාණාදීහි සංකිලිස්‌සති, න මහාජුතිකං හොති, න මහාවිප්‌ඵාරං. ලොකුත්‌තරස්‌ස නත්‌ථි සංකිලෙසො. ලොකියස්‌ස ච සරණගමනස්‌ස දුවිධො භෙදො සාවජ්‌ජො අනවජ්‌ජො ච. තත්‌ථ සාවජ්‌ජො අඤ්‌ඤසත්‌ථාරාදීසු අත්‌තසන්‌නිය්‍යාතනාදීහි හොති, සො අනිට්‌ඨඵලො. අනවජ්‌ජො කාලං කිරියාය, සො අවිපාකත්‌තා අඵලො. ලොකුත්‌තරස්‌ස පන නෙවත්‌ථි භෙදො. භවන්‌තරෙපි හි අරියසාවකො අඤ්‌ඤසත්‌ථාරං න උද්‌දිසතීති එවං සරණගමනස්‌ස සංකිලෙසො ච භෙදො ච වෙදිතබ්‌බොති. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතූති මං භවං ගොතමො ‘‘උපාසකො අය’’න්‌ති එවං ධාරෙතු, ජානාතූති අත්‌ථො.
Tattha lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti, na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa ca saraṇagamanassa duvidho bhedo sāvajjo anavajjo ca. Tattha sāvajjo aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālaṃ kiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññasatthāraṃ na uddisatīti evaṃ saraṇagamanassa saṃkileso ca bhedo ca veditabboti. Upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti maṃ bhavaṃ gotamo ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho.
සරණගමනකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Saraṇagamanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
උපාසකවිධිකථාවණ්‌ණනා
Upāsakavidhikathāvaṇṇanā
උපාසකවිධිකොසල්‌ලත්‌ථං පනෙත්‌ථ කො උපාසකො, කස්‌මා උපාසකොති වුච්‌චති, කිමස්‌ස සීලං, කො ආජීවො, කා විපත්‌ති, කා සම්‌පත්‌තීති ඉදං පකිණ්‌ණකං වෙදිතබ්‌බං.
Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako, kasmā upāsakoti vuccati, kimassa sīlaṃ, ko ājīvo, kā vipatti, kā sampattīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.
තත්‌ථ කො උපාසකොති යො කොචි තිසරණගතො ගහට්‌ඨො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘යතො ඛො මහානාම උපාසකො බුද්‌ධං සරණං ගතො හොති, ධම්‌මං සරණං ගතො හොති, සඞ්‌ඝං සරණං ගතො හොති. එත්‌තාවතා ඛො මහානාම උපාසකො හොතී’’ති (සං. නි. 5.1033).
Tattha ko upāsakoti yo koci tisaraṇagato gahaṭṭho. Vuttañhetaṃ – ‘‘yato kho mahānāma upāsako buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti. Ettāvatā kho mahānāma upāsako hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).
කස්‌මා උපාසකොති රතනත්‌තයස්‌ස උපාසනතො. සො හි බුද්‌ධං උපාසතීති උපාසකො. ධම්‌මං, සඞ්‌ඝං උපාසතීති උපාසකො.
Kasmā upāsakoti ratanattayassa upāsanato. So hi buddhaṃ upāsatīti upāsako. Dhammaṃ, saṅghaṃ upāsatīti upāsako.
කිමස්‌ස සීලන්‌ති පඤ්‌ච වෙරමණියො. යථාහ ‘‘යතො ඛො මහානාම උපාසකො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති අදින්‌නාදානා , කාමෙසු මිච්‌ඡාචාරා, මුසාවාදා, සුරාමෙරයමජ්‌ජපමාදට්‌ඨානා පටිවිරතො හොති. එත්‌තාවතා ඛො මහානාම උපාසකො සීලවා හොතී’’ති (සං. නි. 5.1033).
Kimassasīlanti pañca veramaṇiyo. Yathāha ‘‘yato kho mahānāma upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti adinnādānā , kāmesu micchācārā, musāvādā, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ettāvatā kho mahānāma upāsako sīlavā hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).
කො ආජීවොති පඤ්‌ච මිච්‌ඡාවණිජ්‌ජා පහාය ධම්‌මෙන සමෙන ජීවිතකප්‌පනං. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ‘‘පඤ්‌චිමා, භික්‌ඛවෙ, වණිජ්‌ජා උපාසකෙන අකරණීයා. කතමා පඤ්‌ච? සත්‌ථවණිජ්‌ජා, සත්‌තවණිජ්‌ජා, මංසවණිජ්‌ජා, මජ්‌ජවණිජ්‌ජා, විසවණිජ්‌ජා. ඉමා ඛො, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌ච වණිජ්‌ජා උපාසකෙන අකරණීයා’’ති (අ. නි. 5.177).
Ko ājīvoti pañca micchāvaṇijjā pahāya dhammena samena jīvitakappanaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘pañcimā, bhikkhave, vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā. Katamā pañca? Satthavaṇijjā, sattavaṇijjā, maṃsavaṇijjā, majjavaṇijjā, visavaṇijjā. Imā kho, bhikkhave, pañca vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā’’ti (a. ni. 5.177).
කා විපත්‌තීති යා තස්‌සෙව සීලස්‌ස ච ආජීවස්‌ස ච විපත්‌ති, අයමස්‌ස විපත්‌ති. අපිච යාය එස චණ්‌ඩාලො චෙව හොති මලඤ්‌ච පතිකුට්‌ඨො ච. සාපිස්‌ස විපත්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. තෙ ච අත්‌ථතො අස්‌සද්‌ධියාදයො පඤ්‌ච ධම්‌මා හොන්‌ති. යථාහ ‘‘පඤ්‌චහි, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතො උපාසකො උපාසකචණ්‌ඩාලො ච හොති උපාසකමලඤ්‌ච උපාසකපතිකුට්‌ඨො ච. කතමෙහි පඤ්‌චහි? අස්‌සද්‌ධො හොති, දුස්‌සීලො හොති, කොතූහලමඞ්‌ගලිකො හොති, මඞ්‌ගලං පච්‌චෙති නො කම්‌මං, ඉතො ච බහිද්‌ධා දක්‌ඛිණෙය්‍යං පරියෙසති තත්‌ථ ච පුබ්‌බකාරං කරොතී’’ති (අ. නි. 5.175).
Kā vipattīti yā tasseva sīlassa ca ājīvassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Apica yāya esa caṇḍālo ceva hoti malañca patikuṭṭho ca. Sāpissa vipattīti veditabbā. Te ca atthato assaddhiyādayo pañca dhammā honti. Yathāha ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañca upāsakapatikuṭṭho ca. Katamehi pañcahi? Assaddho hoti, dussīlo hoti, kotūhalamaṅgaliko hoti, maṅgalaṃ pacceti no kammaṃ, ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ pariyesati tattha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).
කා සම්‌පත්‌තීති යා චස්‌ස සීලසම්‌පදා ච ආජීවසම්‌පදා ච, සා සම්‌පත්‌ති. යෙ චස්‌ස රතනභාවාදිකරා සද්‌ධාදයො පඤ්‌ච ධම්‌මා. යථාහ ‘‘පඤ්‌චහි, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතො උපාසකො උපාසකරතනඤ්‌ච හොති උපාසකපදුමඤ්‌ච උපාසකපුණ්‌ඩරීකඤ්‌ච. කතමෙහි පඤ්‌චහි? සද්‌ධො හොති, සීලවා හොති, න කොතූහලමඞ්‌ගලිකො හොති, කම්‌මං පච්‌චෙති නො මඞ්‌ගලං, න ඉතො බහිද්‌ධා දක්‌ඛිණෙය්‍යං ගවෙසති, ඉධ ච පුබ්‌බකාරං කරොතී’’ති (අ. නි. 5.175).
Kāsampattīti yā cassa sīlasampadā ca ājīvasampadā ca, sā sampatti. Ye cassa ratanabhāvādikarā saddhādayo pañca dhammā. Yathāha ‘‘pañcahi, bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañca hoti upāsakapadumañca upāsakapuṇḍarīkañca. Katamehi pañcahi? Saddho hoti, sīlavā hoti, na kotūhalamaṅgaliko hoti, kammaṃ pacceti no maṅgalaṃ, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati, idha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).
අජ්‌ජතග්‌ගෙති එත්‌ථ අයං අග්‌ගසද්‌දො ආදිකොටිකොට්‌ඨාසසෙට්‌ඨෙසු දිස්‌සති. ‘‘අජ්‌ජතග්‌ගෙ, සම්‌ම දොවාරික, ආවරාමි ද්‌වාරං නිගණ්‌ඨානං නිගණ්‌ඨීන’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 2.70) හි ආදිම්‌හි දිස්‌සති. ‘‘තෙනෙව අඞ්‌ගුලග්‌ගෙන තං අඞ්‌ගුලග්‌ගං පරාමසෙය්‍ය, (කථා. 441) උච්‌ඡග්‌ගං වෙළග්‌ග’’න්‌තිආදීසු කොටියං. ‘‘අම්‌බිලග්‌ගං වා මධුරග්‌ගං වා තිත්‌තකග්‌ගං වා (සං. නි. 5.374), අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, විහාරග්‌ගෙන වා පරිවෙණග්‌ගෙන වා භාජෙතු’’න්‌තිආදීසු (චූළව. 318) කොට්‌ඨාසෙ. ‘‘යාවතා, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තා අපදා වා…පෙ.… තථාගතො තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායතී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.34) සෙට්‌ඨෙ. ඉධ පනායං ආදිම්‌හි දට්‌ඨබ්‌බො. තස්‌මා අජ්‌ජතග්‌ගෙති අජ්‌ජතං ආදිං කත්‌වා, එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. අජ්‌ජතන්‌ති අජ්‌ජභාවං. අජ්‌ජදග්‌ගෙති වා පාඨො, ද-කාරො පදසන්‌ධිකරො, අජ්‌ජ අග්‌ගං කත්‌වාති අත්‌ථො.
Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. ‘‘Ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya, (kathā. 441) ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Idha panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā, evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhāvaṃ. Ajjadaggeti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.
පාණුපෙතන්‌ති පාණෙහි උපෙතං, යාව මෙ ජීවිතං පවත්‌තති, තාව උපෙතං. අනඤ්‌ඤසත්‌ථුකං තීහි සරණගමනෙහි සරණං ගතං උපාසකං කප්‌පියකාරකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු ජානාතු. අහඤ්‌හි සචෙපි මෙ තිඛිණෙන අසිනා සීසං ඡින්‌දෙය්‍ය, නෙව බුද්‌ධං ‘‘න බුද්‌ධො’’ති වා ධම්‌මං ‘‘න ධම්‌මො’’ති වා, සඞ්‌ඝං ‘‘න සඞ්‌ඝො’’ති වා වදෙය්‍යන්‌ති. එවං අත්‌තසන්‌නිය්‍යාතනෙන සරණං ගන්‌ත්‌වා චතූහි ච පච්‌චයෙහි පවාරෙත්‌වා උට්‌ඨායාසනා භගවන්‌තං අභිවාදෙත්‌වා තික්‌ඛත්‌තුං පදක්‌ඛිණං කත්‌වා පක්‌කාමීති.
Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ. Anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātu. Ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyya, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā, saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti. Evaṃ attasanniyyātanena saraṇaṃ gantvā catūhi ca paccayehi pavāretvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.
උපාසකවිධිකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Upāsakavidhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
භයභෙරවසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bhayabheravasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 4. භයභෙරවසුත්‌තං • 4. Bhayabheravasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 4. භයභෙරවසුත්‌තවණ්‌ණනා • 4. Bhayabheravasuttavaṇṇanā
