| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
2. චක්‌ඛුසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Cakkhusuttavaṇṇanā
61. දුතියෙ චක්‌ඛූනීති චක්‌ඛන්‌තීති චක්‌ඛූනි, සමවිසමං ආචික්‌ඛන්‌තානි විය පවත්‌තන්‌තීති අත්‌ථො. අථ වා චක්‌ඛනට්‌ඨෙන චක්‌ඛූනි. කිමිදං චක්‌ඛනං නාම? අස්‌සාදනං, තථා හි වදන්‌ති ‘‘මධුං චක්‌ඛති බ්‍යඤ්‌ජනං චක්‌ඛතී’’ති ඉමානි ච ආරම්‌මණරසං අනුභවන්‌තානි අස්‌සාදෙන්‌තානි විය හොන්‌තීති චක්‌ඛනට්‌ඨෙන චක්‌ඛූනි. තානි පන සඞ්‌ඛෙපතො ද්‌වෙ චක්‌ඛූනි – ඤාණචක්‌ඛු, මංසචක්‌ඛු චාති. තෙසු මංසචක්‌ඛු හෙට්‌ඨා වුත්‌තමෙව. ඤාණචක්‌ඛු දිබ්‌බචක්‌ඛු, පඤ්‌ඤාචක්‌ඛූති ඉධ ද්‌විධා කත්‌වා වුත්‌තං.
61. Dutiye cakkhūnīti cakkhantīti cakkhūni, samavisamaṃ ācikkhantāni viya pavattantīti attho. Atha vā cakkhanaṭṭhena cakkhūni. Kimidaṃ cakkhanaṃ nāma? Assādanaṃ, tathā hi vadanti ‘‘madhuṃ cakkhati byañjanaṃ cakkhatī’’ti imāni ca ārammaṇarasaṃ anubhavantāni assādentāni viya hontīti cakkhanaṭṭhena cakkhūni. Tāni pana saṅkhepato dve cakkhūni – ñāṇacakkhu, maṃsacakkhu cāti. Tesu maṃsacakkhu heṭṭhā vuttameva. Ñāṇacakkhu dibbacakkhu, paññācakkhūti idha dvidhā katvā vuttaṃ.
තත්‌ථ දිබ්‌බචක්‌ඛූති දිබ්‌බසදිසත්‌තා දිබ්‌බං. දෙවතානඤ්‌හි සුචරිතකම්‌මනිබ්‌බත්‌තං පිත්‌තසෙම්‌හරුහිරාදීහි අපලිබුද්‌ධං උපක්‌කිලෙසවිමුත්‌තතාය දූරෙපි ආරම්‌මණග්‌ගහණසමත්‌ථං දිබ්‌බං පසාදචක්‌ඛු හොති. ඉදඤ්‌චාපි වීරියභාවනාබලනිබ්‌බත්‌තං ඤාණචක්‌ඛු තාදිසමෙවාති දිබ්‌බසදිසත්‌තා දිබ්‌බං, දිබ්‌බවිහාරවසෙන පටිලද්‌ධත්‌තා අත්‌තනො ච දිබ්‌බවිහාරසන්‌නිස්‌සිතත්‌තා ආලොකපරිග්‌ගහෙන මහාජුතිකත්‌තා. තිරොකුට්‌ටාදිගතරූපදස්‌සනෙන මහාගතිකත්‌තාපි දිබ්‌බං. තං සබ්‌බං සද්‌දසත්‌ථානුසාරෙන වෙදිතබ්‌බං. දස්‌සනට්‌ඨෙන චක්‌ඛුකිච්‌චකරණෙන චක්‌ඛුමිවාතිපි චක්‌ඛු, දිබ්‌බඤ්‌ච තං චක්‌ඛු චාති දිබ්‌බචක්‌ඛු.
Tattha dibbacakkhūti dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttatāya dūrepi ārammaṇaggahaṇasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ, dibbavihāravasena paṭiladdhattā attano ca dibbavihārasannissitattā ālokapariggahena mahājutikattā. Tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu, dibbañca taṃ cakkhu cāti dibbacakkhu.
පජානාතීති පඤ්‌ඤා. කිං පජානාති? චත්‌තාරි අරියසච්‌චානි ‘‘ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌තිආදිනා. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Pajānātīti paññā. Kiṃ pajānāti? Cattāri ariyasaccāni ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā. Vuttañhetaṃ –
‘‘පජානාතීති ඛො, ආවුසො, තස්‌මා පඤ්‌ඤාති වුච්‌චති. කිඤ්‌ච පජානාති? ඉදං දුක්‌ඛ’’න්‌තිආදි (ම. නි. 1.449).
‘‘Pajānātīti kho, āvuso, tasmā paññāti vuccati. Kiñca pajānāti? Idaṃ dukkha’’ntiādi (ma. ni. 1.449).
අට්‌ඨකථායං පන ‘‘පඤ්‌ඤාපනවසෙන පඤ්‌ඤා. කින්‌ති පඤ්‌ඤාපෙති? අනිච්‌චන්‌ති පඤ්‌ඤාපෙති, දුක්‌ඛන්‌ති පඤ්‌ඤාපෙති, අනත්‌තාති පඤ්‌ඤාපෙතී’’ති වුත්‌තං. සා පනායං ලක්‌ඛණාදිතො යථාසභාවපටිවෙධලක්‌ඛණා, අක්‌ඛලිතපටිවෙධලක්‌ඛණා වා කුසලිස්‌සාසඛිත්‌තඋසුපටිවෙධො විය, විසයොභාසනරසා පදීපො විය, අසම්‌මොහපච්‌චුපට්‌ඨානා අරඤ්‌ඤගතසුදෙසකො විය. විසෙසතො පනෙත්‌ථ ආසවක්‌ඛයඤාණසඞ්‌ඛාතා පඤ්‌ඤා චතුසච්‌චදස්‌සනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤාචක්‌ඛූති අධිප්‌පෙතා. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘චක්‌ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්‌ඤා උදපාදි, විජ්‌ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදී’’ති (සං. නි. 5.1081; මහාව. 15).
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘paññāpanavasena paññā. Kinti paññāpeti? Aniccanti paññāpeti, dukkhanti paññāpeti, anattāti paññāpetī’’ti vuttaṃ. Sā panāyaṃ lakkhaṇādito yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya, visayobhāsanarasā padīpo viya, asammohapaccupaṭṭhānā araññagatasudesako viya. Visesato panettha āsavakkhayañāṇasaṅkhātā paññā catusaccadassanaṭṭhena paññācakkhūti adhippetā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15).
එතෙසු ච මංසචක්‌ඛු පරිත්‌තං, දිබ්‌බචක්‌ඛු මහග්‌ගතං, ඉතරං අප්‌පමාණං. මංසචක්‌ඛු රූපං, ඉතරානි අරූපානි. මංසචක්‌ඛු දිබ්‌බචක්‌ඛු ච ලොකියානි සාසවානි රූපවිසයානි, ඉතරං ලොකුත්‌තරං අනාසවං චතුසච්‌චවිසයං. මංසචක්‌ඛු අබ්‍යාකතං, දිබ්‌බචක්‌ඛු සියා කුසලං සියා අබ්‍යාකතං, තථා පඤ්‌ඤාචක්‌ඛු. මංසචක්‌ඛු කාමාවචරං, දිබ්‌බචක්‌ඛු රූපාවචරං, ඉතරං ලොකුත්‌තරන්‌ති එවමාදි විභාගා වෙදිතබ්‌බා.
Etesu ca maṃsacakkhu parittaṃ, dibbacakkhu mahaggataṃ, itaraṃ appamāṇaṃ. Maṃsacakkhu rūpaṃ, itarāni arūpāni. Maṃsacakkhu dibbacakkhu ca lokiyāni sāsavāni rūpavisayāni, itaraṃ lokuttaraṃ anāsavaṃ catusaccavisayaṃ. Maṃsacakkhu abyākataṃ, dibbacakkhu siyā kusalaṃ siyā abyākataṃ, tathā paññācakkhu. Maṃsacakkhu kāmāvacaraṃ, dibbacakkhu rūpāvacaraṃ, itaraṃ lokuttaranti evamādi vibhāgā veditabbā.
ගාථාසු අනුත්‌තරන්‌ති පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුං සන්‌ධාය වුත්‌තං. තඤ්‌හි ආසවක්‌ඛයඤාණභාවතො අනුත්‌තරං. අක්‌ඛාසි පුරිසුත්‌තමොති පුරිසානං උත්‌තමො අග්‌ගො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො දෙසෙසි. උප්‌පාදොති මංසචක්‌ඛුස්‌ස පවත්‌ති. මග්‌ගොති උපායො, දිබ්‌බචක්‌ඛුස්‌ස කාරණං. පකතිචක්‌ඛුමතො එව හි දිබ්‌බචක්‌ඛු උප්‌පජ්‌ජති, යස්‌මා කසිණාලොකං වඩ්‌ඪෙත්‌වා දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණස්‌ස උප්‌පාදනං, සො ච කසිණමණ්‌ඩලෙ උග්‌ගහනිමිත්‌තෙන විනා නත්‌ථීති. යතොති යදා. ඤාණන්‌ති ආසවක්‌ඛයඤාණං. තෙනෙවාහ ‘‘පඤ්‌ඤාචක්‌ඛු අනුත්‌තර’’න්‌ති. යස්‌ස චක්‌ඛුස්‌ස පටිලාභාති යස්‌ස අරියස්‌ස පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුස්‌ස උප්‌පත්‌තියා භාවනාය සබ්‌බස්‌මා වට්‌ටදුක්‌ඛතො පමුච්‌චති පරිමුච්‌චතීති.
Gāthāsu anuttaranti paññācakkhuṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi āsavakkhayañāṇabhāvato anuttaraṃ. Akkhāsi purisuttamoti purisānaṃ uttamo aggo sammāsambuddho desesi. Uppādoti maṃsacakkhussa pavatti. Maggoti upāyo, dibbacakkhussa kāraṇaṃ. Pakaticakkhumato eva hi dibbacakkhu uppajjati, yasmā kasiṇālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhuñāṇassa uppādanaṃ, so ca kasiṇamaṇḍale uggahanimittena vinā natthīti. Yatoti yadā. Ñāṇanti āsavakkhayañāṇaṃ. Tenevāha ‘‘paññācakkhu anuttara’’nti. Yassa cakkhussa paṭilābhāti yassa ariyassa paññācakkhussa uppattiyā bhāvanāya sabbasmā vaṭṭadukkhato pamuccati parimuccatīti.
දුතියසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 2. චක්‌ඛුසුත්‌තං • 2. Cakkhusuttaṃ
