| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මිලින්‌දපඤ්‌හපාළි • Milindapañhapāḷi |
7. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදිපඤ්‌හො
7. Cakkhuviññāṇādipañho
7. රාජා ආහ ‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතී’’ති.
7. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
‘‘කිං නු ඛො, භන්‌තෙ නාගසෙන, පඨමං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා මනොවිඤ්‌ඤාණං, උදාහු මනොවිඤ්‌ඤාණං පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති? ‘‘පඨමං, මහාරාජ, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා මනොවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā cakkhuviññāṇa’’nti? ‘‘Paṭhamaṃ, mahārāja, cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
‘‘කිං නු ඛො, භන්‌තෙ නාගසෙන, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං මනොවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථාහං උප්‌පජ්‌ජාමි, ත්‌වම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජාහී’ති, උදාහු මනොවිඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථ ත්‌වං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සසි, අහම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමී’’’ති? ‘‘න හි, මහාරාජ, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහී’’ති.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, udāhu manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’’’ti? ‘‘Na hi, mahārāja, anālāpo tesaṃ aññamaññehī’’ti.
‘‘කථං , භන්‌තෙ නාගසෙන, යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘නින්‌නත්‌තා ච, මහාරාජ, ද්‌වාරත්‌තා ච චිණ්‌ණත්‌තා ච සමුදාචරිතත්‌තා චා’’ති.
‘‘Kathaṃ , bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Ninnattā ca, mahārāja, dvārattā ca ciṇṇattā ca samudācaritattā cā’’ti.
‘‘කථං, භන්‌තෙ නාගසෙන, නින්‌නත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති? ඔපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, මහාරාජ, දෙවෙ වස්‌සන්‌තෙ කතමෙන උදකං ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති? ‘‘යෙන, භන්‌තෙ, නින්‌නං, තෙන ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති. ‘‘අථාපරෙන සමයෙන දෙවො වස්‌සෙය්‍ය, කතමෙන තං උදකං ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති. ‘‘යෙන, භන්‌තෙ, පුරිමං උදකං ගතං, තම්‌පි තෙන ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, deve vassante katamena udakaṃ gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, ninnaṃ, tena gaccheyyā’’ti. ‘‘Athāparena samayena devo vasseyya, katamena taṃ udakaṃ gaccheyyā’’ti. ‘‘Yena, bhante, purimaṃ udakaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
‘‘කිං නුං ඛො, මහාරාජ, පුරිමං උදකං පච්‌ඡිමං උදකං ආණාපෙති ‘යෙනාහං ගච්‌ඡාමි, ත්‌වම්‌පි තෙන ගච්‌ඡාහී’ති, පච්‌ඡිමං වා උදකං පුරිමං උදකං ආණාපෙති ‘යෙන ත්‌වං ගච්‌ඡිස්‌සසි, අහම්‌පි තෙන ගච්‌ඡිස්‌සාමී’’’ති. ‘‘න හි, භන්‌තෙ, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, නින්‌නත්‌තා ගච්‌ඡන්‌තී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, නින්‌නත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති, න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං මනොවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථාහං උප්‌පජ්‌ජාමි, ත්‌වම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජාහී’ති, නාපි මනොවිඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථ ත්‌වං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සසි, අහම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමී’ති, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, නින්‌නත්‌තා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’’ති.
‘‘Kiṃ nuṃ kho, mahārāja, purimaṃ udakaṃ pacchimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā udakaṃ purimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā uppajjantī’’’ti.
‘‘කථං, භන්‌තෙ නාගසෙන, ද්‌වාරත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති? අපෙපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, මහාරාජ, රඤ්‌ඤො පච්‌චන්‌තිමං නගරං අස්‌ස දළ්‌හපාකාරතොරණං එකද්‌වාරං, තතො පුරිසො නික්‌ඛමිතුකාමො භවෙය්‍ය, කතමෙන නික්‌ඛමෙය්‍යා’’ති? ‘‘ද්‌වාරෙන, භන්‌තෙ, නික්‌ඛමෙය්‍යා’’ති. ‘‘අථාපරො පුරිසො නික්‌ඛමිතුකාමො භවෙය්‍ය, කතමෙන සො නික්‌ඛමෙය්‍යා’’ති? ‘‘යෙන, භන්‌තෙ, පුරිමො පුරිසො නික්‌ඛන්‌තො, සොපි තෙන නික්‌ඛමෙය්‍යා’’ති.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Apepammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, rañño paccantimaṃ nagaraṃ assa daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ, tato puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena nikkhameyyā’’ti? ‘‘Dvārena, bhante, nikkhameyyā’’ti. ‘‘Athāparo puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimo puriso nikkhanto, sopi tena nikkhameyyā’’ti.
‘‘කිං නු ඛො, මහාරාජ, පුරිමො පුරිසො පච්‌ඡිමං පුරිසං ආණාපෙති ‘යෙනාහං ගච්‌ඡාමි, ත්‌වම්‌පි තෙන ගච්‌ඡාහී’ති, පච්‌ඡිමො වා පුරිසො පුරිමං පුරිසං ආණාපෙති ‘යෙන ත්‌වං ගච්‌ඡිස්‌සසි, අහම්‌පි තෙන ගච්‌ඡිස්‌සාමී’ති. ‘‘න හි, භන්‌තෙ, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, ද්‌වාරත්‌තා ගච්‌ඡන්‌තී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, ද්‌වාරත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති, න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං මනොවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථාහං උප්‌පජ්‌ජාමි , ත්‌වම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජාහී’ති, නාපි මනොවිඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථ ත්‌වං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සසි, අහම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමී’ති, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, ද්‌වාරත්‌තා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති.
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimo puriso pacchimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimo vā puriso purimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi , tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā uppajjantī’’ti.
‘‘කථං, භන්‌තෙ නාගසෙන, චිණ්‌ණත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති?ඔපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, මහාරාජ, පඨමං එකං සකටං ගච්‌ඡෙය්‍ය, අථ දුතියං සකටං කතමෙන ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති? ‘‘යෙන, භන්‌තෙ, පුරිමං සකටං ගතං, තම්‌පි තෙන ගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, paṭhamaṃ ekaṃ sakaṭaṃ gaccheyya, atha dutiyaṃ sakaṭaṃ katamena gaccheyyā’’ti? ‘‘Yena, bhante, purimaṃ sakaṭaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
‘‘කිං නු ඛො, මහාරාජ, පුරිමං සකටං පච්‌ඡිමං සකටං ආණාපෙති ‘යෙනාහං ගච්‌ඡාමි, ත්‌වම්‌පි තෙන ගච්‌ඡාහී’ති, පච්‌ඡිමං වා සකටං පුරිමං සකටං ආණාපෙති ‘යෙන ත්‌වං ගච්‌ඡිස්‌සසි, අහම්‌පි තෙන ගච්‌ඡිස්‌සාමී’’’ති. ‘‘න හි, භන්‌තෙ, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, චිණ්‌ණත්‌තා ගච්‌ඡන්‌තී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, චිණ්‌ණත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති, න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං මනොවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථාහං උප්‌පජ්‌ජාමි, ත්‌වම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජාහී’ති, නාපි මනොවිඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථ ත්‌වං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සසි, අහම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමී’ති, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, චිණ්‌ණත්‌තා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති.
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimaṃ sakaṭaṃ pacchimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā sakaṭaṃ purimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti. ‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā gacchantī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā uppajjantī’’ti.
‘‘කථං, භන්‌තෙ නාගසෙන, සමුදාචරිතත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති? ඔපම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, මුද්‌දාගණනාසඞ්‌ඛ්‍යාලෙඛාසිප්‌පට්‌ඨානෙසු ආදිකම්‌මිකස්‌ස දන්‌ධායනා භවති, අථාපරෙන සමයෙන නිසම්‌මකිරියාය සමුදාචරිතත්‌තා අදන්‌ධායනා භවති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සමුදාචරිතත්‌තා යත්‌ථ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජති, න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං මනොවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථාහං උප්‌පජ්‌ජාමි, ත්‌වම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජාහී’ති, නාපි මනොවිඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ආණාපෙති ‘යත්‌ථ ත්‌වං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සසි, අහම්‌පි තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සාමී’ති, අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, සමුදාචරිතත්‌තා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති.
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati? Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, muddāgaṇanāsaṅkhyālekhāsippaṭṭhānesu ādikammikassa dandhāyanā bhavati, athāparena samayena nisammakiriyāya samudācaritattā adandhāyanā bhavati. Evameva kho, mahārāja, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, යත්‌ථ සොතවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතීති…පෙ.… යත්‌ථ ඝානවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති…පෙ.… යත්‌ථ ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති …පෙ.… යත්‌ථ කායවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘ආම, මහාරාජ, යත්‌ථ කායවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ මනොවිඤ්‌ඤාණම්‌පි උප්‌පජ්‌ජතී’’ති.
‘‘Bhante nāgasena, yattha sotaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatīti…pe… yattha ghānaviññāṇaṃ uppajjati…pe… yattha jivhāviññāṇaṃ uppajjati …pe… yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti? ‘‘Āma, mahārāja, yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
‘‘කිං නු ඛො, භන්‌තෙ නාගසෙන, පඨමං කායවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා මනොවිඤ්‌ඤාණං, උදාහු මනොවිඤ්‌ඤාණං පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා කායවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති? ‘‘කායවිඤ්‌ඤාණං, මහාරාජ, පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා මනොවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā kāyaviññāṇa’’nti? ‘‘Kāyaviññāṇaṃ, mahārāja, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
‘‘කිං නු ඛො, භන්‌තෙ නාගසෙන,…පෙ.… අනාලාපො තෙසං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙහි, සමුදාචරිතත්‌තා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena,…pe… anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
‘‘කල්‌ලොසි, භන්‌තෙ නාගසෙනා’’ති.
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදිපඤ්‌හො සත්‌තමො.
Cakkhuviññāṇādipañho sattamo.
