Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)

    3. ඡන්‌දසමාධිසුත්‌තවණ්‌ණනා

    3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā

    825. යො සමාධිස්‌ස නිස්‌සයභූතො ඡන්‌දො, සො ඉධාධිප්‌පෙතොති ආහ ‘‘ඡන්‌දන්‌ති කත්‌තුකම්‍යතාඡන්‌ද’’න්‌ති. තස්‌ස ච අධිපතෙය්‍යට්‌ඨො නිස්‌සයට්‌ඨො, න විනා තං ඡන්‌දං නිස්‌සායාති ආහ – ‘‘නිස්‌සායාති නිස්‌සයං කත්‌වා, අධිපතිං කත්‌වාති අත්‌ථො’’ති. පධානභූතාති සෙට්‌ඨභූතා, සෙට්‌ඨභාවො ච එකස්‌සපි චතුකිච්‌චසාධනවසෙන පවත්‌තියා, තතො එව බහුවචනනිද්‌දෙසො, පධානසඞ්‌ඛාරට්‌ඨෙන පධානසඞ්‌ඛරණතො. ‘‘ඡන්‌දං චෙ නිස්‌සාය…පෙ.… අයං වුච්‌චති ඡන්‌දසමාධී’’ති ඉමාය පාළියා ඡන්‌දාධිපති සමාධි ඡන්‌දසමාධීති අධිපතිසද්‌දලොපං කත්‌වා සමාසො වුත්‌තොති විඤ්‌ඤායති, අධිපතිසද්‌දත්‌ථදස්‌සනවසෙන වා ඡන්‌දහෙතුකො, ඡන්‌දාධිකො වා සමාධි ඡන්‌දසමාධි. තෙන ‘‘ඡන්‌දසමාධිනා චෙව පධානසඞ්‌ඛාරෙහි පධානභූතසඞ්‌ඛාරෙහි ච සමන්‌නාගතා’’ති වක්‌ඛති, තං ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධො. පධානභූතාති වීරියභූතා. කෙචි වදන්‌ති – ‘‘සඞ්‌ඛතසඞ්‌ඛාරාදිනිවත්‌තනත්‌ථං පධානග්‌ගහණ’’න්‌ති. අථ වා තං තං විසෙසං සඞ්‌ඛරොතීති සඞ්‌ඛාරො, සබ්‌බම්‌පි වීරියං. තත්‌ථ චතුකිච්‌චසාධකතො තදඤ්‌ඤස්‌ස නිවත්‌තනත්‌ථං පධානග්‌ගහණන්‌ති. යථා ඡන්‌දො ඡන්‌දසමාධිනා චෙව පධානසඞ්‌ඛාරෙහි ච සමන්‌නාගතො, එවං ඡන්‌දසමාධි ඡන්‌දෙන චෙව පධානසඞ්‌ඛාරෙහි ච සමන්‌නාගතො. පධානසඞ්‌ඛාරාපි ඡන්‌දෙන චෙව ඡන්‌දසමාධිනා ච සමන්‌නාගතාති තීසුපි පදෙසු සමන්‌නාගතසද්‌දො යොජෙතබ්‌බො. තස්‌මාති යස්‌මා තයොපි ඡන්‌දාදයො එකචිත්‌තුප්‌පාදපරියාපන්‌නා, තස්‌මා සබ්‌බෙ තෙ ධම්‌මා එකතො කත්‌වා ‘‘අයං වුච්‌චති…පෙ.… ඉද්‌ධිපාදො’’ති වුත්‌තන්‌ති. එවං ඡන්‌දාදීනංයෙව චෙත්‌ථ ඉද්‌ධිපාදභාවො වුත්‌තො, විභඞ්‌ගෙ පන තෙසං ඉද්‌ධිභාවො සම්‌පයුත්‌තානං ඉද්‌ධිපාදභාවො වුත්‌තොති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඉද්‌ධිපාදවිභඞ්‌ගෙ පනා’’තිආදිමාහ.

    825. Yo samādhissa nissayabhūto chando, so idhādhippetoti āha ‘‘chandanti kattukamyatāchanda’’nti. Tassa ca adhipateyyaṭṭho nissayaṭṭho, na vinā taṃ chandaṃ nissāyāti āha – ‘‘nissāyāti nissayaṃ katvā, adhipatiṃ katvāti attho’’ti. Padhānabhūtāti seṭṭhabhūtā, seṭṭhabhāvo ca ekassapi catukiccasādhanavasena pavattiyā, tato eva bahuvacananiddeso, padhānasaṅkhāraṭṭhena padhānasaṅkharaṇato. ‘‘Chandaṃ ce nissāya…pe… ayaṃ vuccati chandasamādhī’’ti imāya pāḷiyā chandādhipati samādhi chandasamādhīti adhipatisaddalopaṃ katvā samāso vuttoti viññāyati, adhipatisaddatthadassanavasena vā chandahetuko, chandādhiko vā samādhi chandasamādhi. Tena ‘‘chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi padhānabhūtasaṅkhārehi ca samannāgatā’’ti vakkhati, taṃ ānetvā sambandho. Padhānabhūtāti vīriyabhūtā. Keci vadanti – ‘‘saṅkhatasaṅkhārādinivattanatthaṃ padhānaggahaṇa’’nti. Atha vā taṃ taṃ visesaṃ saṅkharotīti saṅkhāro, sabbampi vīriyaṃ. Tattha catukiccasādhakato tadaññassa nivattanatthaṃ padhānaggahaṇanti. Yathā chando chandasamādhinā ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato, evaṃ chandasamādhi chandena ceva padhānasaṅkhārehi ca samannāgato. Padhānasaṅkhārāpi chandena ceva chandasamādhinā ca samannāgatāti tīsupi padesu samannāgatasaddo yojetabbo. Tasmāti yasmā tayopi chandādayo ekacittuppādapariyāpannā, tasmā sabbe te dhammā ekato katvā ‘‘ayaṃ vuccati…pe… iddhipādo’’ti vuttanti. Evaṃ chandādīnaṃyeva cettha iddhipādabhāvo vutto, vibhaṅge pana tesaṃ iddhibhāvo sampayuttānaṃ iddhipādabhāvo vuttoti dassento ‘‘iddhipādavibhaṅge panā’’tiādimāha.

    ඉදානි නෙසං ඉද්‌ධිපාදතාපි සම්‌භවතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අපිචා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ඡන්‌දඤ්‌හි භාවයතො පධානං කත්‌වා භාවෙන්‌තස්‌ස තථා පවත්‌තපුබ්‌බාභිසඞ්‌ඛාරවසෙන ඉජ්‌ඣමානො ඡන්‌දො ඉද්‌ධි නාම, තස්‌ස නිස්‌සයභූතා පධානසඞ්‌ඛාරා ඉද්‌ධිපාදො නාම. සෙසද්‌වයෙපි එසෙව නයො. තථා භාවයන්‌තස්‌ස මුඛ්‍යතාමත්‌තං සන්‌ධාය වුත්‌තං, ඉජ්‌ඣනත්‌ථො පන සබ්‌බෙසං සමානන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සම්‌පයුත්‌ත…පෙ.… ඉජ්‌ඣන්‌තියෙවා’’ති ආහ.

    Idāni nesaṃ iddhipādatāpi sambhavatīti dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha chandañhi bhāvayato padhānaṃ katvā bhāventassa tathā pavattapubbābhisaṅkhāravasena ijjhamāno chando iddhi nāma, tassa nissayabhūtā padhānasaṅkhārā iddhipādo nāma. Sesadvayepi eseva nayo. Tathā bhāvayantassa mukhyatāmattaṃ sandhāya vuttaṃ, ijjhanattho pana sabbesaṃ samānanti dassento ‘‘sampayutta…pe… ijjhantiyevā’’ti āha.

    ඉද්‌ධිපාදෙ අසඞ්‌කරතො දස්‌සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ ඡන්‌දාදයොති ඡන්‌දසමාධිපධානසඞ්‌ඛාරා. සෙසිද්‌ධිපාදෙසූති වීරියිද්‌ධිපාදාදීසු. තත්‌ථ වීරියසමාධිපධානසඞ්‌ඛාරසමන්‌නාගතොති ද්‌වික්‌ඛත්‌තුං වීරියං ආගතං, තත්‌ථ පුරිමං සමාධිවිසෙසං, වීරියාධිපතිසමාධි එව වීරියසමාධීති දුතියං සමන්‌නාගමඞ්‌ගදස්‌සනං. ද්‌වෙයෙව හි සබ්‌බත්‌ථ සමන්‌නාගමඞ්‌ගානි සමාධි පධානසඞ්‌ඛාරො ච, ඡන්‌දාදයො සමාධිවිසෙසනානි, පධානසඞ්‌ඛාරො පන පධානවචනෙනෙව විසෙසිතො, න ඡන්‌දාදීහීති න ඉධ වීරියාධිපතිතා පධානසඞ්‌ඛාරස්‌ස වුත්‌තා හොති. වීරියඤ්‌ච සමාධිං විසෙසෙත්‌වා ඨිතමෙව සමන්‌නාගමඞ්‌ගවසෙන පධානසඞ්‌ඛාරවචනෙන වුත්‌තන්‌ති නාපි ද්‌වීහි වීරියෙහි සමන්‌නාගමො වුත්‌තො හොති. යස්‌මා පන ඡන්‌දාදීහි විසිට්‌ඨො සමාධි, තථාපි විසිට්‌ඨෙනෙව ච තෙන සම්‌පයුත්‌තො පධානසඞ්‌ඛාරො සෙසධම්‌මා ච, තස්‌මා සමාධිවිසෙසනානං වසෙන චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදා වුත්‌තා, විසෙසනභාවො ච ඡන්‌දාදීනං තංතංඅවස්‌සයදස්‌සනවසෙන හොතීති ‘‘ඡන්‌දසමාධි…පෙ.… ඉද්‌ධිපාදො’’ති එත්‌ථ නිස්‌සයත්‌ථෙපි පාද-සද්‌දෙ උපාදායට්‌ඨෙන ඡන්‌දාදීනං ඉද්‌ධිපාදතා වුත්‌තා හොති, තෙනෙව අභිධම්‌මෙ උත්‌තරචූළභාජනියෙ ‘‘චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදා ඡන්‌දිද්‌ධිපාදො’’තිආදිනා (විභ. 457) ඡන්‌දාදීනංයෙව ඉද්‌ධිපාදතා වුත්‌තා, පඤ්‌හපුච්‌ඡකෙ ච – ‘‘චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදා ඉධ භික්‌ඛු ඡන්‌දසමාධී’’තිආදිනාව (විභ. 431) උද්‌දෙසං කත්‌වාපි පුන ඡන්‌දාදීනංයෙව කුසලාදිභාවො විභත්‌තො. උපායිද්‌ධිපාදදස්‌සනත්‌ථමෙව හි නිස්‌සයිද්‌ධිපාදදස්‌සනං කතං, අඤ්‌ඤථා චතුබ්‌බිධතා න හොතීති අයමෙත්‌ථ පාළිවසෙන අත්‌ථවිනිච්‌ඡයො. තත්‌ථ උපායිද්‌ධිපාදදස්‌සනත්‌ථමෙවාති ඡන්‌දාදිකෙ ධුරෙ ජෙට්‌ඨකෙ පුබ්‌බඞ්‌ගමෙ කත්‌වා නිබ්‌බත්‌තිතසමාධි ඡන්‌දාධිපතිසමාධීති ඡන්‌දාදීනං ඉද්‌ධියා අධිගමූපායදස්‌සනං උපායිද්‌ධිපාදදස්‌සනං, තදත්‌ථමෙව ‘‘තථාභූතස්‌ස වෙදනාක්‌ඛන්‌ධො…පෙ.… විඤ්‌ඤාණක්‌ඛන්‌ධො’’ති තත්‌ථ තත්‌ථ පාළියං නිස්‌සයිද්‌ධිපාදදස්‌සනං කතං ඡන්‌දාදිවිසිට්‌ඨානංයෙව වෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදීනං අධිප්‌පෙතත්‌තා. එවඤ්‌චෙතං සම්‌පටිච්‌ඡිතබ්‌බං, අඤ්‌ඤථා කෙවලං ඉද්‌ධිසම්‌පයුත්‌තානංයෙව ඛන්‌ධානං වසෙන ඉද්‌ධිපාදභාවෙ ගය්‌හමානෙ තෙසං චතුබ්‌බිධතා න හොති විසෙසකාරණභාවතොති අධිප්‌පායො.

    Iddhipāde asaṅkarato dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha chandādayoti chandasamādhipadhānasaṅkhārā. Sesiddhipādesūti vīriyiddhipādādīsu. Tattha vīriyasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgatoti dvikkhattuṃ vīriyaṃ āgataṃ, tattha purimaṃ samādhivisesaṃ, vīriyādhipatisamādhi eva vīriyasamādhīti dutiyaṃ samannāgamaṅgadassanaṃ. Dveyeva hi sabbattha samannāgamaṅgāni samādhi padhānasaṅkhāro ca, chandādayo samādhivisesanāni, padhānasaṅkhāro pana padhānavacaneneva visesito, na chandādīhīti na idha vīriyādhipatitā padhānasaṅkhārassa vuttā hoti. Vīriyañca samādhiṃ visesetvā ṭhitameva samannāgamaṅgavasena padhānasaṅkhāravacanena vuttanti nāpi dvīhi vīriyehi samannāgamo vutto hoti. Yasmā pana chandādīhi visiṭṭho samādhi, tathāpi visiṭṭheneva ca tena sampayutto padhānasaṅkhāro sesadhammā ca, tasmā samādhivisesanānaṃ vasena cattāro iddhipādā vuttā, visesanabhāvo ca chandādīnaṃ taṃtaṃavassayadassanavasena hotīti ‘‘chandasamādhi…pe… iddhipādo’’ti ettha nissayatthepi pāda-sadde upādāyaṭṭhena chandādīnaṃ iddhipādatā vuttā hoti, teneva abhidhamme uttaracūḷabhājaniye ‘‘cattāro iddhipādā chandiddhipādo’’tiādinā (vibha. 457) chandādīnaṃyeva iddhipādatā vuttā, pañhapucchake ca – ‘‘cattāro iddhipādā idha bhikkhu chandasamādhī’’tiādināva (vibha. 431) uddesaṃ katvāpi puna chandādīnaṃyeva kusalādibhāvo vibhatto. Upāyiddhipādadassanatthameva hi nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ, aññathā catubbidhatā na hotīti ayamettha pāḷivasena atthavinicchayo. Tattha upāyiddhipādadassanatthamevāti chandādike dhure jeṭṭhake pubbaṅgame katvā nibbattitasamādhi chandādhipatisamādhīti chandādīnaṃ iddhiyā adhigamūpāyadassanaṃ upāyiddhipādadassanaṃ, tadatthameva ‘‘tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti tattha tattha pāḷiyaṃ nissayiddhipādadassanaṃ kataṃ chandādivisiṭṭhānaṃyeva vedanākkhandhādīnaṃ adhippetattā. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kevalaṃ iddhisampayuttānaṃyeva khandhānaṃ vasena iddhipādabhāve gayhamāne tesaṃ catubbidhatā na hoti visesakāraṇabhāvatoti adhippāyo.

    කෙචීති උත්‌තරවිහාරවාසිනො. අනිබ්‌බත්‌තොති හෙතුපච්‌චයෙහි න නිබ්‌බත්‌තො, න සභාවධම්‌මො, පඤ්‌ඤත්‌තිමත්‌තන්‌ති අධිප්‌පායො. වාදමද්‌දනත්‌ථාය හොති, අභිධම්‌මෙ ච ආගතො උත්‌තරචූළවාරොති යොජනා. චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදාතිආදි උත්‌තරචූළවාරදස්‌සනං. ඉමෙ පන උත්‌තරචූළවාරෙ ආගතා ඉද්‌ධිපාදා.

    Kecīti uttaravihāravāsino. Anibbattoti hetupaccayehi na nibbatto, na sabhāvadhammo, paññattimattanti adhippāyo. Vādamaddanatthāya hoti, abhidhamme ca āgato uttaracūḷavāroti yojanā. Cattāro iddhipādātiādi uttaracūḷavāradassanaṃ. Ime pana uttaracūḷavāre āgatā iddhipādā.

    රට්‌ඨපාලත්‌ථෙරො ඡන්‌දෙ සති කථං නානුජානිස්‌සන්‌තීති සත්‌තාහානි භත්‌තානි අභුඤ්‌ජිත්‌වා මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්‌වා පබ්‌බජිත්‌වා ඡන්‌දමෙව නිස්‌සාය අරහත්‌තං පාපුණීති ආහ – ‘‘රට්‌ඨපාලත්‌ථෙරො ඡන්‌දං ධුරං කත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මං නිබ්‌බත්‌තෙසී’’ති. සොණත්‌ථෙරොති සුඛුමාලසොණත්‌ථෙරො. සො හි ආයස්‌මා අත්‌තනො සුඛුමාලභාවං අචින්‌තෙත්‌වා අතිවෙලං චඞ්‌කමනෙන පාදෙසු උට්‌ඨිතෙසුපි උස්‌සාහං අවිස්‌සජ්‌ජෙන්‌තො වීරියං ධුරං කත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මං නිබ්‌බත්‌තෙසි. සම්‌භුතත්‌ථෙරො ‘‘චිත්‌තවතො චෙ අලමරියඤාණදස්‌සනවිසෙසො ඉජ්‌ඣෙය්‍ය, මය්‌හං ඉජ්‌ඣෙය්‍යාති චිත්‌තං ධුරං කත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මං නිබ්‌බත්‌තෙසි. මොඝරාජා ‘‘පඤ්‌ඤවතො චෙ මග්‌ගභාවනා ඉජ්‌ඣෙය්‍ය, මය්‌හං ඉජ්‌ඣෙය්‍යා’’ති පඤ්‌ඤාපුබ්‌බඞ්‌ගමං පඤ්‌ඤාධුරං පඤ්‌ඤාජෙට්‌ඨකං කත්‌වා අරහත්‌තං පාපුණීති ආහ ‘‘මොඝරාජා වීමංසං ධුරං කත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මං නිබ්‌බත්‌තෙසී’’ති. ඉදානි නෙසං අරියානං උපට්‌ඨානුස්‌සාහමන්‌තජාතිසම්‌පදං නිස්‌සාය රඤ්‌ඤො සන්‌තිකෙ ලද්‌ධවිසෙසෙ අමච්‌චපුත්‌තෙ නිදස්‌සනභාවෙන දස්‌සෙතුං ‘‘තත්‌ථ යථා’’තිආදිමාහ. එත්‌ථ ච පුනප්‌පුනං ඡන්‌දුප්‌පාදනං තොසනං විය හොතීති ඡන්‌දස්‌ස උපට්‌ඨානසදිසතා වුත්‌තා, ථාමභාවතො ච වීරියස්‌ස සූරත්‌තසදිසතා, චින්‌තනප්‌පධානත්‌තා චිත්‌තස්‌ස මන්‌තසංවිධානසදිසතා, යොනිසොමනසිකාර-සම්‌භූතෙසු කුසලධම්‌මෙසු පඤ්‌ඤා සෙට්‌ඨාති වීමංසාය ජාතිසම්‌පත්‌තිසදිසතා වුත්‌තා.

    Raṭṭhapālatthero chande sati kathaṃ nānujānissantīti sattāhāni bhattāni abhuñjitvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā chandameva nissāya arahattaṃ pāpuṇīti āha – ‘‘raṭṭhapālatthero chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Soṇattheroti sukhumālasoṇatthero. So hi āyasmā attano sukhumālabhāvaṃ acintetvā ativelaṃ caṅkamanena pādesu uṭṭhitesupi ussāhaṃ avissajjento vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Sambhutatthero ‘‘cittavato ce alamariyañāṇadassanaviseso ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyāti cittaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mogharājā ‘‘paññavato ce maggabhāvanā ijjheyya, mayhaṃ ijjheyyā’’ti paññāpubbaṅgamaṃ paññādhuraṃ paññājeṭṭhakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇīti āha ‘‘mogharājā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesī’’ti. Idāni nesaṃ ariyānaṃ upaṭṭhānussāhamantajātisampadaṃ nissāya rañño santike laddhavisese amaccaputte nidassanabhāvena dassetuṃ ‘‘tattha yathā’’tiādimāha. Ettha ca punappunaṃ chanduppādanaṃ tosanaṃ viya hotīti chandassa upaṭṭhānasadisatā vuttā, thāmabhāvato ca vīriyassa sūrattasadisatā, cintanappadhānattā cittassa mantasaṃvidhānasadisatā, yonisomanasikāra-sambhūtesu kusaladhammesu paññā seṭṭhāti vīmaṃsāya jātisampattisadisatā vuttā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 3. ඡන්‌දසමාධිසුත්‌තං • 3. Chandasamādhisuttaṃ

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 3. ඡන්‌දසමාධිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 3. Chandasamādhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact