Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    7. චූළහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා

    7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā

    288. සෙතපරිවාරොති සෙතපටිච්‌ඡදො, සෙතවණ්‌ණාලඞ්‌කාරොති අත්‌ථො. පුබ්‌බෙ පන ‘‘සෙතාලඞ්‌කාරා’’ති අස්‌සාලඞ්‌කාරො ගහිතො, ඉධ චක්‌කපඤ්‌ජරකුබ්‌බරාදිරථාවයවෙසු කාතබ්‌බාලඞ්‌කාරො. එවං වුත්‌තෙනාති එවං ‘‘සෙතාය සුද’’න්‌තිආදිනා පකාරෙන සංයුත්‌තමහාවග්‌ගෙ (සං. නි. 5.4) වුත්‌තෙන. නාතිමහා යුද්‌ධමණ්‌ඩලෙ සඤ්‌චාරසුඛත්‌ථං. යොධො සාරථීති ද්‌වින්‌නං, පහරණදායකෙන සද්‌ධිං තිණ්‌ණං වා.

    288.Setaparivāroti setapaṭicchado, setavaṇṇālaṅkāroti attho. Pubbe pana ‘‘setālaṅkārā’’ti assālaṅkāro gahito, idha cakkapañjarakubbarādirathāvayavesu kātabbālaṅkāro. Evaṃ vuttenāti evaṃ ‘‘setāya suda’’ntiādinā pakārena saṃyuttamahāvagge (saṃ. ni. 5.4) vuttena. Nātimahā yuddhamaṇḍale sañcārasukhatthaṃ. Yodho sārathīti dvinnaṃ, paharaṇadāyakena saddhiṃ tiṇṇaṃ vā.

    නගරං පදක්‌ඛිණං කරොති නගරසොභනත්‌ථං. ඉදං කිර තස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ජාණුස්‌සොණිට්‌ඨානන්‌තරං ජාතිසිද්‌ධං පරම්‌පරාගතං චාරිත්‌තං. තෙනාහ ‘‘ඉතො එත්‌තකෙහි දිවසෙහී’’තිආදි. චාරිත්‌තවසෙන නගරවාසිනොපි තථා තථා පටිපජ්‌ජන්‌ති. පුඤ්‌ඤවාදිමඞ්‌ගලකථනෙ නියුත්‌තා මාඞ්‌ගලිකා. සුවත්‌ථිපත්‌තනාය සොවත්‌ථිකා. ආදි-සද්‌දෙන වන්‌දීආදීනං සඞ්‌ගහො. යසසිරිසම්‌පත්‌තියාති යසසම්‌පත්‌තියා සිරිසම්‌පත්‌තියා ච, පරිවාරසම්‌පත්‌තියා චෙව විභවසොභාසම්‌පත්‌තියා චාති අත්‌ථො.

    Nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti nagarasobhanatthaṃ. Idaṃ kira tassa brāhmaṇassa jāṇussoṇiṭṭhānantaraṃ jātisiddhaṃ paramparāgataṃ cārittaṃ. Tenāha ‘‘ito ettakehi divasehī’’tiādi. Cārittavasena nagaravāsinopi tathā tathā paṭipajjanti. Puññavādimaṅgalakathane niyuttā māṅgalikā. Suvatthipattanāya sovatthikā. Ādi-saddena vandīādīnaṃ saṅgaho. Yasasirisampattiyāti yasasampattiyā sirisampattiyā ca, parivārasampattiyā ceva vibhavasobhāsampattiyā cāti attho.

    නගරාභිමුඛො පායාසි අත්‌තනො භික්‌ඛාචාරවෙලාය. පණ්‌ඩිතො මඤ්‌ඤෙති එත්‌ථ මඤ්‌ඤෙති ඉදං ‘‘මඤ්‌ඤතී’’ති ඉමිනා සමානත්‌ථං නිපාතපදං. තස්‌ස ඉති-සද්‌දං ආනෙත්‌වා අත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පණ්‌ඩිතොති මඤ්‌ඤතී’’ති ආහ. අනුමතිපුච්‌ඡාවසෙන චෙතං වුත්‌තං. තෙනෙවාහ ‘‘උදාහු නො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤති භවං වච්‌ඡායනො සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස පඤ්‌ඤාවෙය්‍යත්‌තිය’’න්‌ති හි වුත්‌තමෙවත්‌ථං පුන ගණ්‌හන්‌තො ‘‘පණ්‌ඩිතො මඤ්‌ඤෙ’’ති ආහ. තස්‌මා වුත්‌තං ‘‘භවං වච්‌ඡායනො, සමණං ගොතමං පණ්‌ඩිතොති මඤ්‌ඤති, උදාහු නො’’ති, යථා තෙ ඛමෙය්‍ය, තථා නං කථෙහීති අධිප්‌පායො.

    Nagarābhimukhopāyāsi attano bhikkhācāravelāya. Paṇḍito maññeti ettha maññeti idaṃ ‘‘maññatī’’ti iminā samānatthaṃ nipātapadaṃ. Tassa iti-saddaṃ ānetvā atthaṃ dassento ‘‘paṇḍitoti maññatī’’ti āha. Anumatipucchāvasena cetaṃ vuttaṃ. Tenevāha ‘‘udāhu no’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññati bhavaṃ vacchāyano samaṇassa gotamassa paññāveyyattiya’’nti hi vuttamevatthaṃ puna gaṇhanto ‘‘paṇḍito maññe’’ti āha. Tasmā vuttaṃ ‘‘bhavaṃ vacchāyano, samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu no’’ti, yathā te khameyya, tathā naṃ kathehīti adhippāyo.

    අහං කො නාම, මම අවිසයො එසොති දස්‌සෙති. කො චාති හෙතුනිස්‌සක්‌කෙ පච්‌චත්‌තවචනන්‌ති ආහ ‘‘කුතො චා’’ති. තථා චාහ ‘‘කෙන කාරණෙන ජානිස්‌සාමී’’ති, යෙන කාරණෙන සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස පඤ්‌ඤාවෙය්‍යත්‌තියං ජානෙය්‍යං, තං කාරණං මයි නත්‌ථීති අධිප්‌පායො. බුද්‌ධොයෙව භවෙය්‍ය, අබුද්‌ධස්‌ස සබ්‌බථා බුද්‌ධඤාණානුභාවං ජානිතුං න සක්‌කාති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘අප්‌පමත්‌තකං ඛො පනෙතං, භික්‌ඛවෙ, ඔරමත්‌තකං සීලමත්‌තකං, යෙන පුථුජ්‌ජනො තථාගතස්‌ස වණ්‌ණං වදමානො වදෙය්‍ය (දී. නි. 1.7), අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤෙව ධම්‌මා ගම්‌භීරා දුද්‌දසා දුරනුබොධා …පෙ.… යෙහි තථාගතස්‌ස යථාභුච්‌චං වණ්‌ණං සම්‌මා වදමානො වදෙය්‍යා’’ති (දී. නි. 1.28) ච. එත්‌ථාති ‘‘සොපි නූනස්‌ස තාදිසොවා’’ති එතස්‌මිං පදෙ. පසත්‌ථ පසත්‌ථොති පසත්‌ථෙහි අත්‌තනො ගුණෙහෙව සො පසත්‌ථො, න තස්‌ස කිත්‌තිනා, පසංසාසභාවෙනෙව පාසංසොති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘සබ්‌බගුණාන’’න්‌තිආදි. මණිරතනන්‌ති චක්‌කවත්‌තිනො මණිරතනං. සදෙවකෙ ලොකෙ පාසංසානම්‌පි පාසංසොති දස්‌සෙතුං ‘‘පසත්‌ථෙහි වා’’ති දුතියවිකප්‌පො ගහිතො.

    Ahaṃ ko nāma, mama avisayo esoti dasseti. Ko cāti hetunissakke paccattavacananti āha ‘‘kuto cā’’ti. Tathā cāha ‘‘kena kāraṇena jānissāmī’’ti, yena kāraṇena samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyyaṃ, taṃ kāraṇaṃ mayi natthīti adhippāyo. Buddhoyeva bhaveyya, abuddhassa sabbathā buddhañāṇānubhāvaṃ jānituṃ na sakkāti. Vuttañhetaṃ – ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyya (dī. ni. 1.7), atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā …pe… yehi tathāgatassa yathābhuccaṃ vaṇṇaṃ sammā vadamāno vadeyyā’’ti (dī. ni. 1.28) ca. Etthāti ‘‘sopi nūnassa tādisovā’’ti etasmiṃ pade. Pasattha pasatthoti pasatthehi attano guṇeheva so pasattho, na tassa kittinā, pasaṃsāsabhāveneva pāsaṃsoti attho. Tenāha ‘‘sabbaguṇāna’’ntiādi. Maṇiratananti cakkavattino maṇiratanaṃ. Sadevake loke pāsaṃsānampi pāsaṃsoti dassetuṃ ‘‘pasatthehi vā’’ti dutiyavikappo gahito.

    අරණීයතො අත්‌ථො, සො එව වසතීති වසොති අත්‌ථවසො, තස්‌ස තස්‌ස පයොගස්‌ස ආනිසංසභූතං ඵලන්‌ති ආහ ‘‘අත්‌ථවසන්‌ති අත්‌ථානිසංස’’න්‌ති. අත්‌ථො වා වුත්‌තලක්‌ඛණො වසො එතස්‌සාති අත්‌ථවසො, කාරණං. නාගවනවාසිකොති හත්‌ථිනාගානං විචරණවනෙ තෙසං ගහණත්‌ථං වසනකො. අනුග්‌ගහිතසිප්‌පොති අසික්‌ඛිතහත්‌ථිසිප්‌පො ආයතවිත්‌ථතස්‌ස පදමත්‌තස්‌ස දස්‌සනෙන ‘‘මහා වත, භො නාගො’’ති නිට්‌ඨාගමනතො. පරතො පන භගවතා වුත්‌තට්‌ඨානෙ. උග්‌ගහිතසිප්‌පො පුරිසො නාගවනිකොති ආගතො ආයතවිත්‌ථතස්‌ස පදස්‌ස උච්‌චස්‌ස ච නිසෙවිතස්‌ස බ්‍යභිචාරභාවං ඤත්‌වා තත්‌තකෙන නිට්‌ඨං අගන්‌ත්‌වා මහාහත්‌ථිං දිස්‌වාව නිට්‌ඨාගමනතො. ඤාණං පජ්‌ජති එත්‌ථාති ඤාණපදානි, ඛත්‌තියපණ්‌ඩිතාදීනං ධම්‌මවිනයෙ විනීතත්‌තා විනයෙහි අධිගතජ්‌ඣානාදීනි. තානි හි තථාගතගන්‌ධහත්‌ථිනො දෙසනාඤාණෙන අක්‌කන්‌තට්‌ඨානානි. චත්‌තාරීති පන විනෙය්‍යානං ඉධ ඛත්‌තියපණ්‌ඩිතාදිවසෙන චතුබ්‌බිධානංයෙව ගහිතත්‌තා.

    Araṇīyato attho, so eva vasatīti vasoti atthavaso, tassa tassa payogassa ānisaṃsabhūtaṃ phalanti āha ‘‘atthavasanti atthānisaṃsa’’nti. Attho vā vuttalakkhaṇo vaso etassāti atthavaso, kāraṇaṃ. Nāgavanavāsikoti hatthināgānaṃ vicaraṇavane tesaṃ gahaṇatthaṃ vasanako. Anuggahitasippoti asikkhitahatthisippo āyatavitthatassa padamattassa dassanena ‘‘mahā vata, bho nāgo’’ti niṭṭhāgamanato. Parato pana bhagavatā vuttaṭṭhāne. Uggahitasippo puriso nāgavanikoti āgato āyatavitthatassa padassa uccassa ca nisevitassa byabhicārabhāvaṃ ñatvā tattakena niṭṭhaṃ agantvā mahāhatthiṃ disvāva niṭṭhāgamanato. Ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadāni, khattiyapaṇḍitādīnaṃ dhammavinaye vinītattā vinayehi adhigatajjhānādīni. Tāni hi tathāgatagandhahatthino desanāñāṇena akkantaṭṭhānāni. Cattārīti pana vineyyānaṃ idha khattiyapaṇḍitādivasena catubbidhānaṃyeva gahitattā.

    289. පුග්‌ගලෙසු පඤ්‌ඤාය ච නිපුණතා පණ්‌ඩිතසමඤ්‌ඤා නිපුණත්‌ථස්‌ස දස්‌සනසමත්‌ථතාවසෙනෙවාති ආහ ‘‘සුඛුමඅත්‌ථන්‌තරපටිවිජ්‌ඣනසමත්‌ථෙ’’ති. කත-සද්‌දො ඉධ නිප්‌ඵන්‌නපරියායො. පරෙ පවදන්‌ති එත්‌ථ, එතෙනාති පරප්‌පවාදො, පරසමයො. පරෙහි පවදනං පරප්‌පවාදො, විග්‌ගාහිකකථාය පරවාදමද්‌දනං. තදුභයම්‌පි එකතො කත්‌වා පාළියං වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘විඤ්‌ඤාතපරප්‌පවාදෙ චෙව පරෙහි සද්‌ධිං කතවාදපරිචයෙ චා’’ති, පරසමයෙසු පරවාදමද්‌දනෙසු ච නිප්‌ඵන්‌නෙති අත්‌ථො. වාලවෙධිරූපෙති වාලවෙධිපතිරූපෙ. තෙනාහ ‘‘වාලවෙධිධනුග්‌ගහසදිසෙ’’ති. වාලන්‌ති අනෙකධා භින්‌නස්‌ස වාලස්‌ස අංසුසඞ්‌ඛාතං වාලං. භින්‌දන්‌තා වියාති ඝටාදිං සවිග්‌ගහං මුග්‌ගරාදිනා භින්‌දන්‌තා විය, දිට්‌ඨිගතානි එකංසතො භින්‌දන්‌තාති අධිප්‌පායො. ‘‘අත්‌ථං ගුය්‌හං පටිච්‌ඡන්‌නං කත්‌වා පුච්‌ඡිස්‌සාමා’’ති සඞ්‌ඛතං පදපඤ්‌හං පුච්‌ඡන්‌තීති දස්‌සෙතුං ‘‘දුපදම්‌පී’’තිආදි වුත්‌තං. වදන්‌ති එතෙනාති වාදො, දොසො. පුච්‌ඡීයතීති පඤ්‌හො, අත්‌ථො. පුච්‌ඡති එතෙනාති පඤ්‌හො, සද්‌දො. තදුභයං එකතො ගහෙත්‌වා ආහ ‘‘එවරූපෙ පඤ්‌හෙ’’තිආදි. ‘‘එවං පුච්‌ඡෙය්‍ය, එවං විස්‌සජ්‌ජෙය්‍යා’’ති ච පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනානං සිඛාවගමනං දස්‌සෙති. සෙය්‍යොති උත්‌තමො, පරමො ලාභොති අධිප්‌පායො.

    289. Puggalesu paññāya ca nipuṇatā paṇḍitasamaññā nipuṇatthassa dassanasamatthatāvasenevāti āha ‘‘sukhumaatthantarapaṭivijjhanasamatthe’’ti. Kata-saddo idha nipphannapariyāyo. Pare pavadanti ettha, etenāti parappavādo, parasamayo. Parehi pavadanaṃ parappavādo, viggāhikakathāya paravādamaddanaṃ. Tadubhayampi ekato katvā pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘viññātaparappavāde ceva parehi saddhiṃ katavādaparicaye cā’’ti, parasamayesu paravādamaddanesu ca nipphanneti attho. Vālavedhirūpeti vālavedhipatirūpe. Tenāha ‘‘vālavedhidhanuggahasadise’’ti. Vālanti anekadhā bhinnassa vālassa aṃsusaṅkhātaṃ vālaṃ. Bhindantā viyāti ghaṭādiṃ saviggahaṃ muggarādinā bhindantā viya, diṭṭhigatāni ekaṃsato bhindantāti adhippāyo. ‘‘Atthaṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ katvā pucchissāmā’’ti saṅkhataṃ padapañhaṃ pucchantīti dassetuṃ ‘‘dupadampī’’tiādi vuttaṃ. Vadanti etenāti vādo, doso. Pucchīyatīti pañho, attho. Pucchati etenāti pañho, saddo. Tadubhayaṃ ekato gahetvā āha ‘‘evarūpe pañhe’’tiādi. ‘‘Evaṃ puccheyya, evaṃ vissajjeyyā’’ti ca pucchāvissajjanānaṃ sikhāvagamanaṃ dasseti. Seyyoti uttamo, paramo lābhoti adhippāyo.

    එවං අත්‌තනො වාදවිධමනභයෙනපි පරෙ භගවන්‌තං පඤ්‌හං පුච්‌ඡිතුං න විසහන්‌තීති වත්‌වා ඉදානි වාදවිධමනෙන විනාපි න විසහන්‌ති එවාති දස්‌සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි ආරද්‌ධං. චිත්‌තං පසීදති පරෙ අත්‌තනො අත්‌තභාවම්‌පි විස්‌සත්‌ථං නිය්‍යාදෙතුකාමා හොන්‌ති ඔධිසකමෙත්‌තාඵරණසදිසත්‌තා තස්‌ස මෙත්‌තායනස්‌ස. දස්‌සනසම්‌පන්‌නාති දට්‌ඨබ්‌බතාය සම්‌පන්‌නා දස්‌සනානුත්‌තරියභාවතො, අතිවිය දස්‌සනීයාති අත්‌ථො.

    Evaṃ attano vādavidhamanabhayenapi pare bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ na visahantīti vatvā idāni vādavidhamanena vināpi na visahanti evāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Cittaṃ pasīdati pare attano attabhāvampi vissatthaṃ niyyādetukāmā honti odhisakamettāpharaṇasadisattā tassa mettāyanassa. Dassanasampannāti daṭṭhabbatāya sampannā dassanānuttariyabhāvato, ativiya dassanīyāti attho.

    සරණගමනවසෙන සාවකාති ලොකියසරණගමනෙන සාවකා, ලොකුත්‌තරසරණගමනෙන පන සාවකත්‌තං පරතො ආගමිස්‌සති, තඤ්‌ච පබ්‌බජිතවසෙන වුච්‌චති, ඉධ ගහට්‌ඨවසෙන, උභයත්‌ථාපි සරණගමනෙන සාවකත්‌තං වෙදිතබ්‌බං. තෙ හි පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනො කුලපුත්‌තා, ආචාරකුලපුත්‌තාපි තාදිසා භවන්‌ති. ථොකෙනාති ඉමිනා ‘‘මනං අනස්‌සාමා’’ති පදස්‌සත්‌ථං වදති.

    Saraṇagamanavasenasāvakāti lokiyasaraṇagamanena sāvakā, lokuttarasaraṇagamanena pana sāvakattaṃ parato āgamissati, tañca pabbajitavasena vuccati, idha gahaṭṭhavasena, ubhayatthāpi saraṇagamanena sāvakattaṃ veditabbaṃ. Te hi paralokavajjabhayadassāvino kulaputtā, ācārakulaputtāpi tādisā bhavanti. Thokenāti iminā ‘‘manaṃ anassāmā’’ti padassatthaṃ vadati.

    290. උදාහරීයති උබ්‌බෙගපීතිවසෙනාති, තථා වා උදාහරණං උදානං. තෙනාහ ‘‘උදාහාරං උදාහරී’’ති. අස්‌ස ධම්‌මස්‌සාති අස්‌ස පටිපත්‌තිසද්‌ධම්‌මපුබ්‌බකස්‌ස පටිවෙධසද්‌ධම්‌මස්‌ස. සොති හත්‌ථිපදොපමො හත්‌ථිපදොපමභාවෙන වුච්‌චමානො ධම්‌මො. එත්‌තාවතාති එත්‌තකෙන පරිබ්‌බාජකෙන වුත්‌තකථාමග්‌ගමත්‌තෙන. කාමං තෙන වුත්‌තකථාමග්‌ගෙනපි හත්‌ථිපදොපමභාවෙන වුච්‌චමානො ධම්‌මො පරිපුණ්‌ණොව අරහත්‌තං පාපෙත්‌වා පවෙදිතත්‌තා, සො ච ඛො සඞ්‌ඛෙපතො, න විත්‌ථාරතොති ආහ ‘‘න එත්‌තාවතා විත්‌ථාරෙන පරිපූරො හොතී’’ති. යදි යථා විත්‌ථාරෙන හත්‌ථිපදොපමො පරිපූරො හොති, තථා දෙසනා ආරද්‌ධා, අථ කස්‌මා කුසලොති න වුත්‌තොති චොදනා.

    290. Udāharīyati ubbegapītivasenāti, tathā vā udāharaṇaṃ udānaṃ. Tenāha ‘‘udāhāraṃ udāharī’’ti. Assa dhammassāti assa paṭipattisaddhammapubbakassa paṭivedhasaddhammassa. Soti hatthipadopamo hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo. Ettāvatāti ettakena paribbājakena vuttakathāmaggamattena. Kāmaṃ tena vuttakathāmaggenapi hatthipadopamabhāvena vuccamāno dhammo paripuṇṇova arahattaṃ pāpetvā paveditattā, so ca kho saṅkhepato, na vitthāratoti āha ‘‘na ettāvatā vitthārena paripūro hotī’’ti. Yadi yathā vitthārena hatthipadopamo paripūro hoti, tathā desanā āraddhā, atha kasmā kusaloti na vuttoti codanā.

    291. ආයාමතොපීති පි-සද්‌දෙන උබ්‌බෙධෙනපි රස්‌සාති දස්‌සෙති. නීචකායා හි තා හොන්‌ති. උච්‌චාති උච්‌චකා. නිසෙවනං, නිසෙවති එත්‌ථාති වා නිසෙවිතං. නිසෙවනඤ්‌චෙත්‌ථ කණ්‌ඩුයිතවිනොදනත්‌ථං ඝංසනං. තෙනාහ ‘‘ඛන්‌ධප්‌පදෙසෙ ඝංසිතට්‌ඨාන’’න්‌ති. උච්‌චාති අනීචා, උබ්‌බෙධවන්‌තියොති අත්‌ථො. කාළාරිකාති විරළදන්‌තා, විසඞ්‌ගතදන්‌තාති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘දන්‌තාන’’න්‌තිආදි. කළාරතායාති විරළතාය. ආරඤ්‌ජිතානීති රඤ්‌ජිතානි, විලිඛිතානීති අත්‌ථො. කණෙරුතායාති කුටුමලසණ්‌ඨානතාය. අයං වාති එත්‌ථ වා-සද්‌දො සංසයිතනිච්‌ඡයත්‌ථො යථා අඤ්‌ඤත්‌ථාපි ‘‘අයං වා ඉමෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං සබ්‌බබාලො සබ්‌බමූළ්‌හො’’තිආදීසු (දී. නි. 1.181).

    291.Āyāmatopīti pi-saddena ubbedhenapi rassāti dasseti. Nīcakāyā hi tā honti. Uccāti uccakā. Nisevanaṃ, nisevati etthāti vā nisevitaṃ. Nisevanañcettha kaṇḍuyitavinodanatthaṃ ghaṃsanaṃ. Tenāha ‘‘khandhappadese ghaṃsitaṭṭhāna’’nti. Uccāti anīcā, ubbedhavantiyoti attho. Kāḷārikāti viraḷadantā, visaṅgatadantāti attho. Tenāha ‘‘dantāna’’ntiādi. Kaḷāratāyāti viraḷatāya. Ārañjitānīti rañjitāni, vilikhitānīti attho. Kaṇerutāyāti kuṭumalasaṇṭhānatāya. Ayaṃ vāti ettha -saddo saṃsayitanicchayattho yathā aññatthāpi ‘‘ayaṃ vā imesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ sabbabālo sabbamūḷho’’tiādīsu (dī. ni. 1.181).

    නාගවනං වියාති මහාහත්‌ථිනො වාමනිකාදීනඤ්‌ච පදදස්‌සනට්‌ඨානභූතං නාගවනං විය. ආදිතො පට්‌ඨාය යාව නීවරණප්‌පහානා ධම්‌මදෙසනා තථාගතස්‌ස බාහිරපරිබ්‌බාජකාදීනඤ්‌ච පදදස්‌සනභාවතො. ආදිතො පට්‌ඨායාති ච ‘‘තං සුණාහී’’ති පදතො පට්‌ඨාය. කුසලො නාගවනිකො විය යොගාවචරො පරියෙසනවසෙන පමාණග්‌ගහණතො. මත්‌ථකෙ ඨත්‌වාති ඉමස්‌ස සුත්‌තස්‌ස පරියොසානෙ ඨත්‌වා. ඉමස්‌මිම්‌පි ඨානෙති ‘‘එවමෙව ඛො බ්‍රාහ්‌මණා’’තිආදිනා උපමෙය්‍යස්‌ස අත්‌ථස්‌ස උපඤ්‌ඤාසනට්‌ඨානෙපි.

    Nāgavanaṃviyāti mahāhatthino vāmanikādīnañca padadassanaṭṭhānabhūtaṃ nāgavanaṃ viya. Ādito paṭṭhāya yāva nīvaraṇappahānā dhammadesanā tathāgatassa bāhiraparibbājakādīnañca padadassanabhāvato. Ādito paṭṭhāyāti ca ‘‘taṃ suṇāhī’’ti padato paṭṭhāya. Kusalo nāgavaniko viya yogāvacaro pariyesanavasena pamāṇaggahaṇato. Matthake ṭhatvāti imassa suttassa pariyosāne ṭhatvā. Imasmimpi ṭhāneti ‘‘evameva kho brāhmaṇā’’tiādinā upameyyassa atthassa upaññāsanaṭṭhānepi.

    ස්‌වායන්‌ති (දී. නි. ටී. 1.190) ඉධ-සද්‌දමත්‌තං ගණ්‌හාති, න යථාවිසෙසිතබ්‌බං ඉධ-සද්‌දං. තථා හි වක්‌ඛති ‘‘කත්‌ථචි පදපූරණමත්‌තමෙවා’’ති. ලොකං උපාදාය වුච්‌චති ලොක-සද්‌දෙන සමානාධිකරණභාවෙන වුත්‌තත්‌තා. සෙසපදද්‌වයෙ පන සද්‌දන්‌තරසන්‌නිධානමත්‌තෙන තං තං උපාදාය වුත්‌තතා දට්‌ඨබ්‌බා. ඔකාසන්‌ති කඤ්‌චි පදෙසං ඉන්‌දසාලගුහාය අධිප්‌පෙතත්‌තා. පදපූරණමත්‌තමෙව ඔකාසාපදිසනස්‌සපි අසම්‌භවතො.

    Svāyanti (dī. ni. ṭī. 1.190) idha-saddamattaṃ gaṇhāti, na yathāvisesitabbaṃ idha-saddaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘katthaci padapūraṇamattamevā’’ti. Lokaṃ upādāya vuccati loka-saddena samānādhikaraṇabhāvena vuttattā. Sesapadadvaye pana saddantarasannidhānamattena taṃ taṃ upādāya vuttatā daṭṭhabbā. Okāsanti kañci padesaṃ indasālaguhāya adhippetattā. Padapūraṇamattameva okāsāpadisanassapi asambhavato.

    තථාගත-සද්‌දාදීනං අත්‌ථවිසෙසො මූලපරියායට්‌ඨකථා(ම. නි. අට්‌ඨ. 1.12) විසුද්‌ධිමග්‌ගසංවණ්‌ණනාසු වුත්‌තො එව. තථාගතස්‌ස සත්‌තනිකායන්‌තොගධතාය ‘‘ඉධ පන සත්‌තලොකො අධිප්‌පෙතො’’ති වත්‌වා තත්‌ථායං යස්‌මිං සත්‌තනිකායෙ, යස්‌මිඤ්‌ච ඔකාසෙ උප්‌පජ්‌ජති, තං දස්‌සෙතුං ‘‘සත්‌තලොකෙ උප්‌පජ්‌ජමානොපි චා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ ඉමස්‌මිංයෙව චක්‌කවාළෙති ඉමිස්‌සා එව ලොකධාතුයා. ‘‘අට්‌ඨානමෙතං, භික්‌ඛවෙ, අනවකාසො, යං එකිස්‌සා ලොකධාතුයා ද්‌වෙ අරහන්‌තො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අපුබ්‌බං අචරිමං උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යු’’න්‌ති (දී. නි. 3.161; ම. නි. 3.129; අ. නි. 1.278; නෙත්‌ති. 57; මි. ප. 5.1.1) එත්‌ථ ජාතිඛෙත්‌තභූතා දසසහස්‌සිලොකධාතු ‘‘එකිස්‌සා ලොකධාතුයා’’ති වුත්‌තා. ඉධ පන ඉමංයෙව ලොකධාතුං සන්‌ධාය ‘‘ඉමස්‌මිංයෙව චක්‌කවාළෙ’’ති වුත්‌තං. තිස්‌සො හි සඞ්‌ගීතියො ආරුළ්‌හෙ තෙපිටකෙ බුද්‌ධවචනෙ විසයඛෙත්‌තං ආණාඛෙත්‌තං ජාතිඛෙත්‌තන්‌ති තිවිධෙ ඛෙත්‌තෙ ඨපෙත්‌වා ඉමං චක්‌කවාළං අඤ්‌ඤස්‌මිං චක්‌කවාළෙ බුද්‌ධා උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති සුත්‌තං නත්‌ථි, න උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති පන අත්‌ථි. කථං? ‘‘න මෙ ආචරියො අත්‌ථි, සදිසො මෙ න විජ්‌ජති (ම. නි. 1.285; 2.341; මහාව. 11; කථා. 405; මි. ප. 4.5.11), එකොම්‌හි සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති (ම. නි. 1.285; 2.341; කථා. 405; මහාව. 11) එවමාදීනි ඉමිස්‌සා ලොකධාතුයා ඨත්‌වා වදන්‌තෙන භගවතා – ‘‘කිං පනාවුසො, සාරිපුත්‌ත, අත්‌ථෙතරහි අඤ්‌ඤො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා භගවතා සමසමො සම්‌බොධියන්‌ති එවං පුට්‌ඨාහං, භන්‌තෙ, නොති වදෙය්‍ය’’න්‌ති වත්‌වා තස්‌ස කාරණං දස්‌සෙතුං – ‘‘අට්‌ඨානමෙතං අනවකාසො, යං එකිස්‌සා ලොකධාතුයා ද්‌වෙ අරහන්‌තො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධා’’ති ඉමං සුත්‌තං දස්‌සෙන්‌තෙන ධම්‌මසෙනාපතිනා ච බුද්‌ධානං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානභූතං ඉමං ලොකධාතුං ඨපෙත්‌වා අඤ්‌ඤත්‌ථ අනුප්‌පත්‌ති වුත්‌තා හොතීති.

    Tathāgata-saddādīnaṃ atthaviseso mūlapariyāyaṭṭhakathā(ma. ni. aṭṭha. 1.12) visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu vutto eva. Tathāgatassa sattanikāyantogadhatāya ‘‘idha pana sattaloko adhippeto’’ti vatvā tatthāyaṃ yasmiṃ sattanikāye, yasmiñca okāse uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘sattaloke uppajjamānopi cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imasmiṃyeva cakkavāḷeti imissā eva lokadhātuyā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddho apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyu’’nti (dī. ni. 3.161; ma. ni. 3.129; a. ni. 1.278; netti. 57; mi. pa. 5.1.1) ettha jātikhettabhūtā dasasahassilokadhātu ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti vuttā. Idha pana imaṃyeva lokadhātuṃ sandhāya ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe’’ti vuttaṃ. Tisso hi saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane visayakhettaṃ āṇākhettaṃ jātikhettanti tividhe khette ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi. Kathaṃ? ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11), ekomhi sammāsambuddho’’ti (ma. ni. 1.285; 2.341; kathā. 405; mahāva. 11) evamādīni imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā – ‘‘kiṃ panāvuso, sāriputta, atthetarahi añño samaṇo vā brāhmaṇo vā bhagavatā samasamo sambodhiyanti evaṃ puṭṭhāhaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti imaṃ suttaṃ dassentena dhammasenāpatinā ca buddhānaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti.

    සුජාතායාතිආදිනා වුත්‌තෙසු චතූසු විකප්‌පෙසු පඨමො විකප්‌පො බුද්‌ධභාවාය ආසන්‌නතරපටිපත්‌තිදස්‌සනවසෙන වුත්‌තො. ආසන්‌නතරාය හි පටිපත්‌තියං ඨිතො ‘‘උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුච්‌චති උප්‌පාදස්‌ස එකන්‌තිකත්‌තා, පගෙව පටිපත්‌තියා මත්‌ථකෙ ඨිතො. දුතියො බුද්‌ධභාවාවහපබ්‌බජ්‌ජතො පට්‌ඨාය ආසන්‌නපටිපත්‌තිදස්‌සනවසෙන, තතියො බුද්‌ධකරධම්‌මපාරිපූරිතො පට්‌ඨාය බුද්‌ධභාවාය පටිපත්‌තිදස්‌සනවසෙන. න හි මහාසත්‌තානං තුසිතභවූපපත්‌තිතො පට්‌ඨාය බොධිසම්‌භාරසම්‌භරණං නාම අත්‌ථි. චතුත්‌ථො බුද්‌ධකරධම්‌මසමාරම්‌භතො පට්‌ඨාය. බොධියා නියතභාවාපත්‌තිතො පභුති හි විඤ්‌ඤූහි ‘‘බුද්‌ධො උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වත්‌තුං සක්‌කා උප්‌පාදස්‌ස එකන්‌තිකත්‌තා, යථා පන ‘‘තිට්‌ඨන්‌ති පබ්‌බතා, සන්‌දන්‌ති නදියො’’ති තිට්‌ඨනසන්‌දනකිරියානං අවිච්‌ඡෙදමුපාදාය වත්‌තමානපයොගො, එවං උප්‌පාදත්‌ථාය පටිපජ්‌ජනකිරියාය අවිච්‌ඡෙදමුපාදාය චතූසු විකප්‌පෙසු ‘‘උප්‌පජ්‌ජති නාමා’’ති වුත්‌තං. සබ්‌බපඨමං උප්‌පන්‌නභාවන්‌ති සබ්‌බෙහි උපරි වුච්‌චමානෙහි විසෙසෙහි පඨමං තථාගතස්‌ස උප්‌පන්‌නතාසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථිතාවිසෙසං.

    Sujātāyātiādinā vuttesu catūsu vikappesu paṭhamo vikappo buddhabhāvāya āsannatarapaṭipattidassanavasena vutto. Āsannatarāya hi paṭipattiyaṃ ṭhito ‘‘uppajjatī’’ti vuccati uppādassa ekantikattā, pageva paṭipattiyā matthake ṭhito. Dutiyo buddhabhāvāvahapabbajjato paṭṭhāya āsannapaṭipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhammapāripūrito paṭṭhāya buddhabhāvāya paṭipattidassanavasena. Na hi mahāsattānaṃ tusitabhavūpapattito paṭṭhāya bodhisambhārasambharaṇaṃ nāma atthi. Catuttho buddhakaradhammasamārambhato paṭṭhāya. Bodhiyā niyatabhāvāpattito pabhuti hi viññūhi ‘‘buddho uppajjatī’’ti vattuṃ sakkā uppādassa ekantikattā, yathā pana ‘‘tiṭṭhanti pabbatā, sandanti nadiyo’’ti tiṭṭhanasandanakiriyānaṃ avicchedamupādāya vattamānapayogo, evaṃ uppādatthāya paṭipajjanakiriyāya avicchedamupādāya catūsu vikappesu ‘‘uppajjati nāmā’’ti vuttaṃ. Sabbapaṭhamaṃ uppannabhāvanti sabbehi upari vuccamānehi visesehi paṭhamaṃ tathāgatassa uppannatāsaṅkhātaṃ atthitāvisesaṃ.

    සො භගවාති (අ. නි. ටී. 2.3.64) යො ‘‘තථාගතො අරහ’’න්‌තිආදිනා කිත්‌තිතගුණො, සො භගවා. ඉමං ලොකන්‌ති නයිදං මහාජනස්‌ස සම්‌මුඛාමත්‌තං ලොකං සන්‌ධාය වුත්‌තං, අථ ඛො අනවසෙසං පරියාදායාති දස්‌සෙතුං ‘‘සදෙවක’’න්‌තිආදි වුත්‌තං. තෙනාහ ‘‘ඉදානි වත්‌තබ්‌බං නිදස්‌සෙතී’’ති. පජාතත්‌තාති යථාසකං කම්‌මකිලෙසෙහි නිබ්‌බත්‌තත්‌තා. පඤ්‌චකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං පාරිසෙසඤායෙන ඉතරෙසං පදන්‌තරෙහි සඞ්‌ගහිතත්‌තා. සදෙවකන්‌ති ච අවයවෙන විග්‌ගහො සමුදායො සමාසත්‌ථො. ඡට්‌ඨකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං පච්‌චාසත්‌තිඤායෙන. තත්‌ථ හි සො ජාතො තන්‌නිවාසී ච. බ්‍රහ්‌මකායිකාදිබ්‍රහ්‌මග්‌ගහණන්‌ති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. පච්‌චත්‌ථිකපච්‌චාමිත්‌තසමණබ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණන්‌ති නිදස්‌සනමත්‌තමෙතං අපච්‌චත්‌ථිකානං අසමිතාබාහිතපාපානඤ්‌ච සමණබ්‍රාහ්‌මණානං සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිවචනෙන ගහිතත්‌තා. කාමං ‘‘සදෙවක’’න්‌තිආදිවිසෙසනානං වසෙන සත්‌තවිසයො ලොක-සද්‌දොති විඤ්‌ඤායති තුල්‍යයොගවිසයත්‌තා තෙසං, ‘‘සලොමකො සපක්‌ඛකො’’තිආදීසු පන අතුල්‍යයොගෙපි අයං සමාසො ලබ්‌භතීති බ්‍යභිචාරදස්‌සනතො පජාගහණන්‌ති ආහ ‘‘පජාවචනෙන සත්‌තලොකග්‌ගහණ’’න්‌ති.

    So bhagavāti (a. ni. ṭī. 2.3.64) yo ‘‘tathāgato araha’’ntiādinā kittitaguṇo, so bhagavā. Imaṃ lokanti nayidaṃ mahājanassa sammukhāmattaṃ lokaṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho anavasesaṃ pariyādāyāti dassetuṃ ‘‘sadevaka’’ntiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘idāni vattabbaṃ nidassetī’’ti. Pajātattāti yathāsakaṃ kammakilesehi nibbattattā. Pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ pārisesañāyena itaresaṃ padantarehi saṅgahitattā. Sadevakanti ca avayavena viggaho samudāyo samāsattho. Chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ paccāsattiñāyena. Tattha hi so jāto tannivāsī ca. Brahmakāyikādibrahmaggahaṇanti etthāpi eseva nayo. Paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇanti nidassanamattametaṃ apaccatthikānaṃ asamitābāhitapāpānañca samaṇabrāhmaṇānaṃ sassamaṇabrāhmaṇivacanena gahitattā. Kāmaṃ ‘‘sadevaka’’ntiādivisesanānaṃ vasena sattavisayo loka-saddoti viññāyati tulyayogavisayattā tesaṃ, ‘‘salomako sapakkhako’’tiādīsu pana atulyayogepi ayaṃ samāso labbhatīti byabhicāradassanato pajāgahaṇanti āha ‘‘pajāvacanena sattalokaggahaṇa’’nti.

    අරූපිනො සත්‌තා අත්‌තනො ආනෙඤ්‌ජවිහාරෙන විහරන්‌තා ‘‘දිබ්‌බන්‌තීති දෙවා’’ති ඉමං නිබ්‌බචනං ලභන්‌තීති ආහ ‘‘සදෙවකග්‌ගහණෙන අරූපාවචරදෙවලොකො ගහිතො’’ති. තෙනෙවාහ ‘‘ආකාසානඤ්‌චායතනූපගානං දෙවානං සහබ්‍යත’’න්‌ති (අ. නි. 3.117). සමාරකග්‌ගහණෙන ඡකාමාවචරදෙවලොකො ගහිතො තස්‌ස සවිසෙසං මාරස්‌ස වසෙ වත්‌තනතො. රූපී බ්‍රහ්‌මලොකො ගහිතො අරූපීබ්‍රහ්‌මලොකස්‌ස විසුං ගහිතත්‌තා. චතුපරිසවසෙනාති ඛත්‌තියාදිචතුපරිසවසෙන. ඉතරා පන චතස්‌සො පරිසා සමාරකාදිග්‌ගහණෙන ගහිතා එවාති. අවසෙසසබ්‌බසත්‌තලොකො නාගගරුළාදිභෙදො.

    Arūpino sattā attano āneñjavihārena viharantā ‘‘dibbantīti devā’’ti imaṃ nibbacanaṃ labhantīti āha ‘‘sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito’’ti. Tenevāha ‘‘ākāsānañcāyatanūpagānaṃ devānaṃ sahabyata’’nti (a. ni. 3.117). Samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko gahito tassa savisesaṃ mārassa vase vattanato. Rūpī brahmaloko gahito arūpībrahmalokassa visuṃ gahitattā. Catuparisavasenāti khattiyādicatuparisavasena. Itarā pana catasso parisā samārakādiggahaṇena gahitā evāti. Avasesasabbasattaloko nāgagaruḷādibhedo.

    එත්‌තාවතා භාගසො ලොකං ගහෙත්‌වා යොජනං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තෙන තෙන විසෙසෙන අභාගසොව ලොකං ගහෙත්‌වා යොජනං දස්‌සෙතුං ‘‘අපිචෙත්‌ථා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදතොති උක්‌කංසගභිවිජානනෙන. පඤ්‌චසු හි ගතීසු දෙවලොකොව සෙට්‌ඨො. තත්‌ථාපි අරූපිනො ‘‘දූරසමුස්‌සාරිතකිලෙසදුක්‌ඛතාය, සන්‌තපණීතආනෙඤ්‌ජවිහාරසමඞ්‌ගිතාය, අතිවිය දීඝායුකතායා’’ති එවමාදීහි විසෙසෙහි අතිවිය ඉතරෙහි උක්‌කට්‌ඨා. බ්‍රහ්‌මා මහානුභාවොතිආදිං දසසහස්‌සියං මහාබ්‍රහ්‌මුනො වසෙන වදති. ‘‘උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදතො’’ති හි වුත්‌තං. අනුත්‌තරන්‌ති සෙට්‌ඨං නවලොකුත්‌තරං. භාවානුක්‌කමො භාවවසෙන පරෙසං අජ්‌ඣාසයවසෙන ‘‘සදෙවක’’න්‌තිආදීනං පදානං අනුක්‌කමො. තීහාකාරෙහීති දෙවමාරබ්‍රහ්‌මසහිතතාසඞ්‌ඛාතෙහි තීහි පකාරෙහි. තීසු පදෙසූති ‘‘සදෙවක’’න්‌තිආදීසු තීසු පදෙසු. තෙන තෙනාකාරෙනාති සදෙවකත්‌තාදිනා තෙන තෙන පකාරෙන. තෙධාතුකමෙව පරියාදින්‌නන්‌ති පොරාණා පනාහූති යොජනා.

    Ettāvatā bhāgaso lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetvā idāni tena tena visesena abhāgasova lokaṃ gahetvā yojanaṃ dassetuṃ ‘‘apicetthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ukkaṭṭhaparicchedatoti ukkaṃsagabhivijānanena. Pañcasu hi gatīsu devalokova seṭṭho. Tatthāpi arūpino ‘‘dūrasamussāritakilesadukkhatāya, santapaṇītaāneñjavihārasamaṅgitāya, ativiya dīghāyukatāyā’’ti evamādīhi visesehi ativiya itarehi ukkaṭṭhā. Brahmā mahānubhāvotiādiṃ dasasahassiyaṃ mahābrahmuno vasena vadati. ‘‘Ukkaṭṭhaparicchedato’’ti hi vuttaṃ. Anuttaranti seṭṭhaṃ navalokuttaraṃ. Bhāvānukkamo bhāvavasena paresaṃ ajjhāsayavasena ‘‘sadevaka’’ntiādīnaṃ padānaṃ anukkamo. Tīhākārehīti devamārabrahmasahitatāsaṅkhātehi tīhi pakārehi. Tīsu padesūti ‘‘sadevaka’’ntiādīsu tīsu padesu. Tena tenākārenāti sadevakattādinā tena tena pakārena. Tedhātukameva pariyādinnanti porāṇā panāhūti yojanā.

    අභිඤ්‌ඤාති ය-කාරලොපෙනායං නිද්‌දෙසො, අභිජානිත්‌වාති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථොති ආහ ‘‘අභිඤ්‌ඤාය, අධිකෙන ඤාණෙන ඤත්‌වා’’ති. අනුමානාදිපටික්‌ඛෙපොති අනුමානඋපමානඅත්‌ථාපත්‌තිආදිපටික්‌ඛෙපො එකප්‌පමාණත්‌තා. සබ්‌බත්‌ථ අප්‌පටිහතඤාණාචාරතාය හි සබ්‌බපච්‌චක්‌ඛා බුද්‌ධා භගවන්‌තො. අනුත්‌තරං විවෙකසුඛන්‌ති ඵලසමාපත්‌තිසුඛං. තෙන වීතිමිස්‌සාපි කදාචි භගවතො ධම්‌මදෙසනා හොතීති ආහ ‘‘හිත්‌වාපී’’ති. භගවා හි ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො යස්‌මිං ඛණෙ පරිසා සාධුකාරං වා දෙති, යථාසුතං වා ධම්‌මං පච්‌චවෙක්‌ඛති, තං ඛණං පුබ්‌බභාගෙන පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ඵලසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජති, යථාපරිච්‌ඡෙදඤ්‌ච සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය ඨිතට්‌ඨානතො පට්‌ඨාය ධම්‌මං දෙසෙති.

    Abhiññāti ya-kāralopenāyaṃ niddeso, abhijānitvāti ayamettha atthoti āha ‘‘abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvā’’ti. Anumānādipaṭikkhepoti anumānaupamānaatthāpattiādipaṭikkhepo ekappamāṇattā. Sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya hi sabbapaccakkhā buddhā bhagavanto. Anuttaraṃ vivekasukhanti phalasamāpattisukhaṃ. Tena vītimissāpi kadāci bhagavato dhammadesanā hotīti āha ‘‘hitvāpī’’ti. Bhagavā hi dhammaṃ desento yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ vā deti, yathāsutaṃ vā dhammaṃ paccavekkhati, taṃ khaṇaṃ pubbabhāgena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, yathāparicchedañca samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti.

    දෙසකායත්‌තෙන ආණාදිවිධිනා අතිසජ්‌ජනං පබොධනං දෙසනාති සා පරියත්‌තිධම්‌මවසෙන වෙදිතබ්‌බාති ආහ ‘‘දෙසනාය තාව චතුප්‌පදිකායපි ගාථායා’’තිආදි. සාසිතබ්‌බපුග්‌ගලගතෙන යථාපරාධාදිසාසිතබ්‌බභාවෙන අනුසාසනං තදඞ්‌ගවිනයාදිවසෙන විනයනං සාසනන්‌ති තං පටිපත්‌තිධම්‌මවසෙන වෙදිතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘සීලසමාධිවිපස්‌සනා’’තිආදි. කුසලානන්‌ති මග්‌ගකුසලානං, කුසලානන්‌ති වා අනවජ්‌ජානං. තෙන ඵලධම්‌මානම්‌පි සඞ්‌ගහො සිද්‌ධො හොති. ආදිභාවො සීලදිට්‌ඨීනං තම්‌මූලකත්‌තා උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මානං. තස්‌මිං තස්‌මිං අත්‌ථෙ කථාවධිසද්‌දප්‌පබන්‌ධො ගාථාවසෙන සුත්‌තවසෙන ච වවත්‌ථිතො පරියත්‌තිධම්‌මො, යො ඉධෙව ‘‘දෙසනා’’ති වුත්‌තො. තස්‌ස පන අත්‌ථො විසෙසෙන සීලාදි එවාති ආහ ‘‘භගවා හි ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො…පෙ.… නිබ්‌බානං දස්‌සෙතී’’ති. තත්‌ථ සීලං දස්‌සෙත්‌වාති සීලග්‌ගහණෙන සසම්‌භාරං සීලං ගහිතං. තථා මග්‌ගග්‌ගහණෙන සසම්‌භාරො මග්‌ගොති තදුභයෙන අනවසෙසතො පරියත්‌තිඅත්‌ථං පරියාදියති. තෙනාති සීලාදිදස්‌සනෙන. අත්‌ථවසෙන හි ඉධ දෙසනාය ආදිකල්‍යාණාදිභාවො අධිප්‌පෙතො. කථිකසණ්‌ඨිතීති කථිකස්‌ස සණ්‌ඨානං කථනවසෙන සමවට්‌ඨානං.

    Desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanāti sā pariyattidhammavasena veditabbāti āha ‘‘desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāyā’’tiādi. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādisāsitabbabhāvena anusāsanaṃ tadaṅgavinayādivasena vinayanaṃ sāsananti taṃ paṭipattidhammavasena veditabbanti āha ‘‘sīlasamādhivipassanā’’tiādi. Kusalānanti maggakusalānaṃ, kusalānanti vā anavajjānaṃ. Tena phaladhammānampi saṅgaho siddho hoti. Ādibhāvo sīladiṭṭhīnaṃ tammūlakattā uttarimanussadhammānaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ atthe kathāvadhisaddappabandho gāthāvasena suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idheva ‘‘desanā’’ti vutto. Tassa pana attho visesena sīlādi evāti āha ‘‘bhagavā hi dhammaṃ desento…pe… nibbānaṃ dassetī’’ti. Tattha sīlaṃ dassetvāti sīlaggahaṇena sasambhāraṃ sīlaṃ gahitaṃ. Tathā maggaggahaṇena sasambhāro maggoti tadubhayena anavasesato pariyattiatthaṃ pariyādiyati. Tenāti sīlādidassanena. Atthavasena hi idha desanāya ādikalyāṇādibhāvo adhippeto. Kathikasaṇṭhitīti kathikassa saṇṭhānaṃ kathanavasena samavaṭṭhānaṃ.

    න සො සාත්‌ථං දෙසෙති නිය්‍යානත්‌ථවිරහතො තස්‌සා දෙසනාය. එකබ්‍යඤ්‌ජනාදියුත්‌තා වාති සිථිලාදිභෙදෙසු බ්‍යඤ්‌ජනෙසු එකප්‌පකාරෙනෙව, ද්‌විප්‌පකාරෙනෙව වා බ්‍යඤ්‌ජනෙන යුත්‌තා වා දමිළභාසා විය. සබ්‌බත්‌ථ නිරොට්‌ඨං කත්‌වා වත්‌තබ්‌බතාය සබ්‌බනිරොට්‌ඨබ්‍යඤ්‌ජනා වා කිරාතභාසා විය. සබ්‌බත්‌ථෙව විස්‌සජ්‌ජනීයයුත්‌තතාය සබ්‌බවිස්‌සට්‌ඨබ්‍යඤ්‌ජනා වා යවනභාසා විය. සබ්‌බත්‌ථෙව සානුසාරතාය සබ්‌බනිග්‌ගහිතබ්‍යඤ්‌ජනා වා පාරසිකාදිමිලක්‌ඛභාසා විය. සබ්‌බාපෙසා එකදෙසබ්‍යඤ්‌ජනවසෙනෙව පවත්‌තියා අපරිපුණ්‌ණබ්‍යඤ්‌ජනාති කත්‌වා ‘‘අබ්‍යඤ්‌ජනා’’ති වුත්‌තා. අමක්‌ඛෙත්‌වාති අපලිච්‌ඡෙත්‌වා අවිනාසෙත්‌වා, අහාපෙත්‌වාති වා අත්‌ථො.

    Na so sātthaṃ deseti niyyānatthavirahato tassā desanāya. Ekabyañjanādiyuttā vāti sithilādibhedesu byañjanesu ekappakāreneva, dvippakāreneva vā byañjanena yuttā vā damiḷabhāsā viya. Sabbattha niroṭṭhaṃ katvā vattabbatāya sabbaniroṭṭhabyañjanā vā kirātabhāsā viya. Sabbattheva vissajjanīyayuttatāya sabbavissaṭṭhabyañjanā vā yavanabhāsā viya. Sabbattheva sānusāratāya sabbaniggahitabyañjanā vā pārasikādimilakkhabhāsā viya. Sabbāpesā ekadesabyañjanavaseneva pavattiyā aparipuṇṇabyañjanāti katvā ‘‘abyañjanā’’ti vuttā. Amakkhetvāti apalicchetvā avināsetvā, ahāpetvāti vā attho.

    භගවා යමත්‌ථං ඤාපෙතුං එකගාථම්‌පි එකවාක්‍යම්‌පි දෙසෙති, තමත්‌ථං තාය දෙසනාය සබ්‌බසො පරිපුණ්‌ණමෙව කත්‌වා දෙසෙති, එවං සබ්‌බත්‌ථාති ආහ ‘‘එකදෙසනාපි අපරිපුණ්‌ණා නත්‌ථී’’ති. උල්‌ලුම්‌පනසභාවසණ්‌ඨිතෙනාති සංකිලෙසපක්‌ඛතො වට්‌ටදුක්‌ඛතො ච උද්‌ධරණසභාවාවට්‌ඨිතෙන චිත්‌තෙන. තස්‌මාති යස්‌මා සික්‌ඛාත්‌තයසඞ්‌ගහං සකලං සාසනං ඉධ ‘‘බ්‍රහ්‌මචරිය’’න්‌ති අධිප්‌පෙතං, තස්‌මා. බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති ඉමිනා සමානාධිකරණානි සබ්‌බපදානි යොජෙත්‌වා අත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සො ධම්‌මං දෙසෙති…පෙ.… පකාසෙතීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො’’ති ආහ.

    Bhagavā yamatthaṃ ñāpetuṃ ekagāthampi ekavākyampi deseti, tamatthaṃ tāya desanāya sabbaso paripuṇṇameva katvā deseti, evaṃ sabbatthāti āha ‘‘ekadesanāpi aparipuṇṇā natthī’’ti. Ullumpanasabhāvasaṇṭhitenāti saṃkilesapakkhato vaṭṭadukkhato ca uddharaṇasabhāvāvaṭṭhitena cittena. Tasmāti yasmā sikkhāttayasaṅgahaṃ sakalaṃ sāsanaṃ idha ‘‘brahmacariya’’nti adhippetaṃ, tasmā. Brahmacariyanti iminā samānādhikaraṇāni sabbapadāni yojetvā atthaṃ dassento ‘‘so dhammaṃ deseti…pe… pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo’’ti āha.

    දූරසමුස්‌සාරිතමානස්‌සෙව සාසනෙ සම්‌මාපටිපත්‌ති සම්‌භවති, න මාන ජාතිකස්‌සාති ආහ ‘‘නිහතමානත්‌තා’’ති. උස්‌සන්‌නත්‌තාති බහුලභාවතො. භොගාරොග්‍යාදිවත්‌ථුකා මදා සුප්‌පහෙය්‍යා හොන්‌ති නිමිත්‌තස්‌ස අනවට්‌ඨානතො’ න තථා කුලවිජ්‌ජාමදාති ඛත්‌තියබ්‍රාහ්‌මණකුලීනානං පබ්‌බජිතානම්‌පි ජාතිවිජ්‌ජා නිස්‌සාය මානජප්‌පනං දුප්‌පජහන්‌ති ආහ ‘‘යෙභුය්‍යෙන හි…පෙ.… මානං කරොන්‌තී’’ති . විජාතිතායාති නිහීනජාතිතාය. පතිට්‌ඨාතුං න සක්‌කොන්‌තීති සුවිසුද්‌ධිං කත්‌වා සීලං රක්‌ඛිතුං න සක්‌කොන්‌ති. සීලවසෙන හි සාසනෙ පතිට්‌ඨාති. පතිට්‌ඨාතුන්‌ති වා සච්‌චපටිවෙධෙන ලොකුත්‌තරාය පතිට්‌ඨාය පතිට්‌ඨාතුං. යෙභුය්‍යෙන හි උපනිස්‌සයසම්‌පන්‌නා සුජාතා එව හොන්‌ති, න දුජ්‌ජාතා.

    Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na māna jātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahulabhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppaheyyā honti nimittassa anavaṭṭhānato’ na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulīnānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti . Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhiṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhāti. Patiṭṭhātunti vā saccapaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātā eva honti, na dujjātā.

    පරිසුද්‌ධන්‌ති රාගාදීනං අච්‌චන්‌තමෙව පහානදීපනතො නිරුපක්‌කිලෙසතාය සබ්‌බසො විසුද්‌ධං. සද්‌ධං පටිලභතීති පොථුජ්‌ජනිකසද්‌ධාවසෙන සද්‌දහති. විඤ්‌ඤුජාතිකානඤ්‌හි ධම්‌මසම්‌පත්‌තිගහණපුබ්‌බිකා සද්‌ධාසිද්‌ධි ධම්‌මපමාණධම්‌මප්‌පසන්‌නභාවතො. ජායම්‌පතිකා වසන්‌තීති කාමං ‘‘ජායම්‌පතිකා’’ති වුත්‌තෙ ඝරසාමිකඝරසාමිනිවසෙන ද්‌වින්‌නංයෙව ගහණං විඤ්‌ඤායති. යස්‌ස පන පුරිසස්‌ස අනෙකා පජාපතියො හොන්‌ති, තත්‌ථ කිං වත්‌තබ්‌බං? එකායපි තාය වාසො සම්‌බාධොති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘ද්‌වෙ’’ති වුත්‌තං. රාගාදිනා සකිඤ්‌චනට්‌ඨෙන, ඛෙත්‌තවත්‌ථුආදිනා සපලිබොධට්‌ඨෙන. රාගරජාදීනං ආගමනපථතාපි උප්‌පජ්‌ජනට්‌ඨානතා එවාති ද්‌වෙපි වණ්‌ණනා එකත්‌ථා, බ්‍යඤ්‌ජනමෙව නානං. අලග්‌ගනට්‌ඨෙනාති අසජ්‌ජනට්‌ඨෙන අප්‌පටිබද්‌ධභාවෙන. එවං අකුසලකුසලප්‌පවත්‌තීනං ඨානභාවෙන ඝරාවාසපබ්‌බජ්‌ජානං සම්‌බාධබ්‌භොකාසතං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි කුසලප්‌පවත්‌තියා එව අට්‌ඨානඨානභාවෙන තෙසං තං දස්‌සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්‌තං.

    Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattigahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammapamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikā vasantīti kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati. Yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbaṃ? Ekāyapi tāya vāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena. Rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyā eva aṭṭhānaṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.

    සඞ්‌ඛෙපකථාති විසුං විසුං පදුද්‌ධාරං අකත්‌වා සඞ්‌ඛෙපතො අත්‌ථවණ්‌ණනා. එකම්‌පි දිවසන්‌ති එකදිවසමත්‌තම්‌පි. අඛණ්‌ඩං කත්‌වාති දුක්‌කටමත්‌තස්‌සපි අනාපජ්‌ජනෙන අඛණ්‌ඩිතං කත්‌වා. කිලෙසමලෙන අමලීනන්‌ති තණ්‌හාසංකිලෙසාදිවසෙන අසංකිලිට්‌ඨං කත්‌වා. පරිදහිත්‌වාති නිවාසෙත්‌වා චෙව පාරුපිත්‌වා ච. අගාරවාසො අගාරං උත්‌තරපදලොපෙන, තස්‌ස වඩ්‌ඪිආවහං අගාරස්‌ස හිතං. භොගක්‌ඛන්‌ධොති භොගරාසි භොගසමුදායො. ආබන්‌ධනට්‌ඨෙනාති ‘‘පුත්‌තො නත්‌තා’’තිආදිනා පෙමවසෙන සපරිච්‌ඡෙදං සම්‌බන්‌ධනට්‌ඨෙන. ‘‘අම්‌හාකමෙතෙ’’ති ඤායන්‌තීති ඤාතී. පිතාමහපිතුපුත්‌තාදිවසෙන පරිවත්‌තනට්‌ඨෙන පරිවට්‌ටො.

    Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalīnanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ. Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti ‘‘putto nattā’’tiādinā pemavasena saparicchedaṃ sambandhanaṭṭhena. ‘‘Amhākamete’’ti ñāyantīti ñātī. Pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo.

    292. සාමඤ්‌ඤවාචීපි සික්‌ඛා-සද්‌දො සාජීව-සද්‌දසන්‌නිධානතො උපරි වුච්‌චමානවිසෙසාපෙක්‌ඛාය ච විසෙසනිවිට්‌ඨොව හොතීති වුත්‌තං ‘‘යා භික්‌ඛූනං අධිසීලසඞ්‌ඛාතා සික්‌ඛා’’ති. සික්‌ඛිතබ්‌බට්‌ඨෙන සික්‌ඛා. සහ ආජීවන්‌ති එත්‌ථාති සාජීවො. සික්‌ඛනභාවෙනාති සික්‌ඛාය සාජීවෙ ච සික්‌ඛනභාවෙන. සික්‌ඛං පරිපූරෙන්‌තොති සීලසංවරං පරිපූරෙන්‌තො. සාජීවඤ්‌ච අවීතික්‌කමන්‌තොති – ‘‘නාමකායො පදකායො නිරුත්‌තිකායො බ්‍යඤ්‌ජනකායො’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 39) වුත්‌තසික්‌ඛාපදං භගවතො වචනං අවීතික්‌කමන්‌තො හුත්‌වාති අත්‌ථො. ඉදමෙව ච ද්‌වයං ‘‘සික්‌ඛන’’න්‌ති වුත්‌තං. තත්‌ථ සාජීවානතික්‌කමො සික්‌ඛාපාරිපූරියා පච්‌චයො. තතො හි යාව මග්‌ගා සික්‌ඛාපාරිපූරී හොතීති.

    292. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo sājīva-saddasannidhānato upari vuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā. Saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti – ‘‘nāmakāyo padakāyo niruttikāyo byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 39) vuttasikkhāpadaṃ bhagavato vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca dvayaṃ ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ. Tattha sājīvānatikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.

    පජහිත්‌වාති සමාදානවසෙන පරිච්‌චජිත්‌වා. පහීනකාලතො පට්‌ඨාය…පෙ.… විරතොවාති එතෙන පහානස්‌ස විරතියා ච සමානකාලතං දස්‌සෙති . යදි එවං ‘‘පහායා’’ති කථං පුරිමකාලනිද්‌දෙසොති? තථා ගහෙතබ්‌බතං උපාදාය. ධම්‌මානඤ්‌හි පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නභාවෙ අපෙක්‌ඛිතෙ සහජාතානම්‌පි පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නභාවෙන ගහණං පුරිමපච්‌ඡිමභාවෙනෙව හොතීති ගහණපවත්‌තිආකාරවසෙන පච්‌චයභූතෙසු හිරොත්‌තප්‌පඤාණාදීසු පහානකිරියාය පුරිමකාලවොහාරො, පච්‌චයුප්‌පන්‌නාසු ච විරතීසු විරමණකිරියාය අපරකාලවොහාරො ච හොතීති ‘‘පහාය පටිවිරතො හොතී’’ති වුත්‌තං. පහායාති වා සමාදානකාලවසෙන වුත්‌තං, පච්‌ඡා වීතික්‌කමිතබ්‌බවත්‌ථුසමායොගවසෙන පටිවිරතොති. පහායාති වා –

    Pajahitvāti samādānavasena pariccajitvā. Pahīnakālato paṭṭhāya…pe… viratovāti etena pahānassa viratiyā ca samānakālataṃ dasseti . Yadi evaṃ ‘‘pahāyā’’ti kathaṃ purimakālaniddesoti? Tathā gahetabbataṃ upādāya. Dhammānañhi paccayapaccayuppannabhāve apekkhite sahajātānampi paccayapaccayuppannabhāvena gahaṇaṃ purimapacchimabhāveneva hotīti gahaṇapavattiākāravasena paccayabhūtesu hirottappañāṇādīsu pahānakiriyāya purimakālavohāro, paccayuppannāsu ca viratīsu viramaṇakiriyāya aparakālavohāro ca hotīti ‘‘pahāya paṭivirato hotī’’ti vuttaṃ. Pahāyāti vā samādānakālavasena vuttaṃ, pacchā vītikkamitabbavatthusamāyogavasena paṭiviratoti. Pahāyāti vā –

    ‘‘නිහන්‌ත්‌වාන තමොඛන්‌ධං, උදිතොයං දිවාකරො;

    ‘‘Nihantvāna tamokhandhaṃ, uditoyaṃ divākaro;

    වණ්‌ණපභාය භාසෙති, ඔභාසෙත්‌වා සමුග්‌ගතො’’ති ච. (විසුද්‌ධි. මහාටී. 2.578) –

    Vaṇṇapabhāya bhāseti, obhāsetvā samuggato’’ti ca. (visuddhi. mahāṭī. 2.578) –

    එවමාදීසු විය සමානකාලවසෙන වෙදිතබ්‌බො. අථ වා පාණො අතිපාතීයති එතෙනාති පාණාතිපාතො, පාණඝාතහෙතුභූතො අහිරිකානොත්‌තප්‌පදොසමොහවිහිං සාදිකො චෙතනාපධානො සංකිලෙසධම්‌මො, තං සමාදානවසෙන පහාය. තතො…පෙ.… විරතොව හොතීති අවධාරණෙන තස්‌සා විරතියා කාලාදිවසෙන අපරියන්‌තතං දස්‌සෙති. යථා හි අඤ්‌ඤෙ සමාදින්‌නවිරතිකාපි අනවට්‌ඨිතචිත්‌තතාය ලාභජීවිකාදිහෙතු සමාදානං භින්‌දන්‌තෙව, න එවමයං. අයං පන පහීනකාලතො පට්‌ඨාය ඔරතො විරතොති. අදින්‌නාදානං පහායාතිආදීසුපි ඉමිනා නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Evamādīsu viya samānakālavasena veditabbo. Atha vā pāṇo atipātīyati etenāti pāṇātipāto, pāṇaghātahetubhūto ahirikānottappadosamohavihiṃ sādiko cetanāpadhāno saṃkilesadhammo, taṃ samādānavasena pahāya. Tato…pe… viratova hotīti avadhāraṇena tassā viratiyā kālādivasena apariyantataṃ dasseti. Yathā hi aññe samādinnaviratikāpi anavaṭṭhitacittatāya lābhajīvikādihetu samādānaṃ bhindanteva, na evamayaṃ. Ayaṃ pana pahīnakālato paṭṭhāya orato viratoti. Adinnādānaṃ pahāyātiādīsupi iminā nayena attho veditabbo.

    දණ්‌ඩනං දණ්‌ඩනිපාතනං දණ්‌ඩො. මුග්‌ගරාදිපහරණවිසෙසොපි ඉධ පහරණවිසෙසොති අධිප්‌පෙතො. තෙනාහ ‘‘ඨපෙත්‌වා දණ්‌ඩං සබ්‌බම්‌පි අවසෙසං උපකරණ’’න්‌ති. දණ්‌ඩනසඞ්‌ඛාතස්‌ස පරවිහෙඨනස්‌ස පරිවජ්‌ජිතභාවදීපනත්‌ථං දණ්‌ඩසත්‌ථානං නික්‌ඛෙපවචනන්‌ති ආහ ‘‘පරූපඝාතත්‌ථායා’’තිආදි. විහිංසනභාවතොති විබාධනභාවතො. ලජ්‌ජීති එත්‌ථ වුත්‌තලජ්‌ජාය ඔත්‌තප්‌පම්‌පි වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. න හි පාපජිගුච්‌ඡනපාපුත්‌තාසරහිතං, පාපභයං වා අලජ්‌ජනං අත්‌ථි. යස්‌ස වා ධම්‌මගරුතාය ධම්‌මස්‌ස ච අත්‌තාධීනත්‌තා අත්‌තාධිපතිභූතා ලජ්‌ජාකිච්‌චකාරී, තස්‌ස ලොකාධිපතිභූතං ඔත්‌තප්‌පං කිච්‌චකරන්‌ති වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථීති ‘‘ලජ්‌ජී’’ඉච්‌චෙව වුත්‌තං. දයං මෙත්‌තචිත්‌තතං ආපන්‌නොති කස්‌මා වුත්‌තං, නනු දයා-සද්‌දො ‘‘අදයාපන්‌නො’’තිආදීසු කරුණාය වත්‌තතීති? සච්‌චමෙතං, අයං පන දයා-සද්‌දො අනුරක්‌ඛණත්‌ථං අන්‌තොනීතං කත්‌වා පවත්‌තමානො මෙත්‌තාය ච කරුණාය ච පවත්‌තතීති ඉධ මෙත්‌තාය පවත්‌තමානො වුත්‌තො. මිජ්‌ජති සිනිය්‌හතීති මෙත්‌තා, සා එතස්‌ස අත්‌ථීති මෙත්‌තං, මෙත්‌තං චිත්‌තං එතස්‌ස අත්‌ථීති මෙත්‌තචිත්‌තො, තස්‌ස භාවො මෙත්‌තචිත්‌තතා, මෙත්‌තාඉච්‌චෙව අත්‌ථො.

    Daṇḍanaṃ daṇḍanipātanaṃ daṇḍo. Muggarādipaharaṇavisesopi idha paharaṇavisesoti adhippeto. Tenāha ‘‘ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇa’’nti. Daṇḍanasaṅkhātassa paraviheṭhanassa parivajjitabhāvadīpanatthaṃ daṇḍasatthānaṃ nikkhepavacananti āha ‘‘parūpaghātatthāyā’’tiādi. Vihiṃsanabhāvatoti vibādhanabhāvato. Lajjīti ettha vuttalajjāya ottappampi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi pāpajigucchanapāputtāsarahitaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthi. Yassa vā dhammagarutāya dhammassa ca attādhīnattā attādhipatibhūtā lajjākiccakārī, tassa lokādhipatibhūtaṃ ottappaṃ kiccakaranti vattabbameva natthīti ‘‘lajjī’’icceva vuttaṃ. Dayaṃ mettacittataṃ āpannoti kasmā vuttaṃ, nanu dayā-saddo ‘‘adayāpanno’’tiādīsu karuṇāya vattatīti? Saccametaṃ, ayaṃ pana dayā-saddo anurakkhaṇatthaṃ antonītaṃ katvā pavattamāno mettāya ca karuṇāya ca pavattatīti idha mettāya pavattamāno vutto. Mijjati siniyhatīti mettā, sā etassa atthīti mettaṃ, mettaṃ cittaṃ etassa atthīti mettacitto, tassa bhāvo mettacittatā, mettāicceva attho.

    සබ්‌බපාණභූතහිතානුකම්‌පීති එතෙන තස්‌සා විරතියා සත්‌තවසෙන අපරියන්‌තතං දස්‌සෙති. පාණභූතෙති පාණජාතෙ. අනුකම්‌පකොති කරුණායනකො. යස්‌මා පන මෙත්‌තා කරුණාය විසෙසපච්‌චයො හොති, තස්‌මා වුත්‌තං ‘‘තාය එව දයාපන්‌නතායා’’ති. එවං යෙහි ධම්‌මෙහි පාණාතිපාතා විරති සම්‌පජ්‌ජති, තෙහි ලජ්‌ජාමෙත්‌තාකරුණාධම්‌මෙහි සමඞ්‌ගිභාවො දස්‌සිතො, සද්‌ධිං පිට්‌ඨිවට්‌ටකධම්‌මෙහීති දට්‌ඨබ්‌බං. එත්‌ථාහ – කස්‌මා ‘‘පාණාතිපාතං පහායා’’ති එකවචනනිද්‌දෙසො කතො, නනු නිරවසෙසානං පාණානං අතිපාතතො විරති ඉධාධිප්‌පෙතා? තථා හි වුත්‌තං ‘‘සබ්‌බපාණභූතහිතානුකම්‌පී විහරතී’’ති. තෙනෙව හි අට්‌ඨකථායං ‘‘සබ්‌බෙ පාණභූතෙ හිතෙන අනුකම්‌පකො’’ති පුථුවචනනිද්‌දෙසොති? සච්‌චමෙතං, පාණභාවසාමඤ්‌ඤවසෙන පනෙත්‌ථ පාළියං ආදිතො එකවචනනිද්‌දෙසො කතො, සබ්‌බසද්‌දසන්‌නිධානෙන පුථුත්‌තං විඤ්‌ඤායමානමෙවාති සාමඤ්‌ඤනිද්‌දෙසං අකත්‌වා භෙදවචනිච්‌ඡාවසෙන දස්‌සෙතුං අට්‌ඨකථායං බහුවචනවසෙන අත්‌ථො වුත්‌තො. කිඤ්‌ච භිය්‍යො – සාමඤ්‌ඤතො සංවරසමාදානං, තබ්‌බිසෙසතො සංවරභෙදොති ඉමස්‌ස විසෙසස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං අයං වචනභෙදො කතොති වෙදිතබ්‌බං. විහරතීති වුත්‌තප්‌පකාරො හුත්‌වා එකස්‌මිං ඉරියාපථෙ උප්‌පන්‌නං දුක්‌ඛං අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අත්‌තභාවං හරති පවත්‌තෙතීති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘ඉරියති පාලෙතී’’ති.

    Sabbapāṇabhūtahitānukampīti etena tassā viratiyā sattavasena apariyantataṃ dasseti. Pāṇabhūteti pāṇajāte. Anukampakoti karuṇāyanako. Yasmā pana mettā karuṇāya visesapaccayo hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tāya eva dayāpannatāyā’’ti. Evaṃ yehi dhammehi pāṇātipātā virati sampajjati, tehi lajjāmettākaruṇādhammehi samaṅgibhāvo dassito, saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakadhammehīti daṭṭhabbaṃ. Etthāha – kasmā ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’ti ekavacananiddeso kato, nanu niravasesānaṃ pāṇānaṃ atipātato virati idhādhippetā? Tathā hi vuttaṃ ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī viharatī’’ti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbe pāṇabhūte hitena anukampako’’ti puthuvacananiddesoti? Saccametaṃ, pāṇabhāvasāmaññavasena panettha pāḷiyaṃ ādito ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhānena puthuttaṃ viññāyamānamevāti sāmaññaniddesaṃ akatvā bhedavacanicchāvasena dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ bahuvacanavasena attho vutto. Kiñca bhiyyo – sāmaññato saṃvarasamādānaṃ, tabbisesato saṃvarabhedoti imassa visesassa dassanatthaṃ ayaṃ vacanabhedo katoti veditabbaṃ. Viharatīti vuttappakāro hutvā ekasmiṃ iriyāpathe uppannaṃ dukkhaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā attabhāvaṃ harati pavattetīti attho. Tenāha ‘‘iriyati pāletī’’ti.

    න කෙවලං කායවචීපයොගවසෙන ආදානමෙව, අථ ඛො ආකඞ්‌ඛපිස්‌ස පරිච්‌චත්‌තවත්‌ථුවිසයාවාති දස්‌සෙතුං ‘‘චිත්‌තෙනපී’’තිආදි වුත්‌තං. ථෙනෙති ථෙය්‍යං කරොතීති ථෙනො, චොරො. සුචිභූතෙනාති එත්‌ථ සුචිභාවො අධිකාරතො සද්‌දන්‌තරසන්‌නිධානතො ච ථෙය්‍යසංකිලෙසවිරමණන්‌ති ආහ ‘‘අථෙනත්‌තායෙව සුචිභූතෙනා’’ති. කාමඤ්‌චෙත්‌ථ ‘‘ලජ්‌ජී දයාපන්‌නො’’තිආදි න වුත්‌තං, අධිකාරවසෙන පන අත්‌ථතො වා වුත්‌තමෙවාති වෙදිතබ්‌බං. යථා හි ලජ්‌ජාදයො පාණාතිපාතපහානස්‌ස විසෙසපච්‌චයො, එවං අදින්‌නාදානපහානස්‌සපීති, තස්‌මා සාපි පාළි ආනෙත්‌වා වත්‌තබ්‌බා. එස නයො ඉතො පරෙසුපි. අථ වා සුචිභූතෙනාති එතෙන හිරොත්‌තප්‌පාදීහි සමන්‌නාගමො, අහිරිකාදීනඤ්‌ච පහානං වුත්‌තමෙවාති ‘‘ලජ්‌ජී’’තිආදි න වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Na kevalaṃ kāyavacīpayogavasena ādānameva, atha kho ākaṅkhapissa pariccattavatthuvisayāvāti dassetuṃ ‘‘cittenapī’’tiādi vuttaṃ. Theneti theyyaṃ karotīti theno, coro. Sucibhūtenāti ettha sucibhāvo adhikārato saddantarasannidhānato ca theyyasaṃkilesaviramaṇanti āha ‘‘athenattāyeva sucibhūtenā’’ti. Kāmañcettha ‘‘lajjī dayāpanno’’tiādi na vuttaṃ, adhikāravasena pana atthato vā vuttamevāti veditabbaṃ. Yathā hi lajjādayo pāṇātipātapahānassa visesapaccayo, evaṃ adinnādānapahānassapīti, tasmā sāpi pāḷi ānetvā vattabbā. Esa nayo ito paresupi. Atha vā sucibhūtenāti etena hirottappādīhi samannāgamo, ahirikādīnañca pahānaṃ vuttamevāti ‘‘lajjī’’tiādi na vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    අසෙට්‌ඨචරියන්‌ති අසෙට්‌ඨානං චරියං, අසෙට්‌ඨං වා චරියං. මිථුනානං වුත්‌තාකාරෙන සදිසභූතානං අයන්‌ති මිථුනො, යථාවුත්‌තො දුරාචාරො. ආරාචාරී මෙථුනාති එතෙන – ‘‘ඉධ බ්‍රාහ්‌මණ, එකච්‌චො…පෙ.… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන සද්‌ධිං ද්‌වයංද්‌වයසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජති, අපිච ඛො මාතුගාමස්‌ස උච්‌ඡාදනපරිමද්‌දනන්‌හාපනසම්‌බාහනං සාදියති, සො තදස්‌සාදෙති, තං නිකාමෙති, තෙන ච විත්‌තිං ආපජ්‌ජතී’’තිආදිනා (අ. නි. 7.50) වුත්‌තා සත්‌තවිධමෙථුනසංයොගාපි පටිවිරති දස්‌සිතාති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Aseṭṭhacariyanti aseṭṭhānaṃ cariyaṃ, aseṭṭhaṃ vā cariyaṃ. Mithunānaṃ vuttākārena sadisabhūtānaṃ ayanti mithuno, yathāvutto durācāro. Ārācārī methunāti etena – ‘‘idha brāhmaṇa, ekacco…pe… na heva kho mātugāmena saddhiṃ dvayaṃdvayasamāpattiṃ samāpajjati, apica kho mātugāmassa ucchādanaparimaddananhāpanasambāhanaṃ sādiyati, so tadassādeti, taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjatī’’tiādinā (a. ni. 7.50) vuttā sattavidhamethunasaṃyogāpi paṭivirati dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    සච්‌චෙන සච්‌චන්‌ති පුරිමෙන වචීසච්‌චෙන පච්‌ඡිමං වචීසච්‌චං සන්‌දහති අසච්‌චෙන අනන්‌තරිකත්‌තා. තෙනාහ ‘‘යො හී’’තිආදි. හලිද්‌දිරාගො විය න ථිරකතො හොතීති එත්‌ථ කථාය අනවට්‌ඨිතභාවෙන හලිද්‌දිරාගසදිසතා වෙදිතබ්‌බා, න පුග්‌ගලස්‌ස. පාසාණලෙඛා වියාති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. සද්‌ධා අයති පවත්‌තති එත්‌ථාති සද්‌ධායො, සද්‌ධායො එව සද්‌ධායිකො යථා ‘‘වෙනයිකො’’ති (ම. නි. 1.246; අ. නි. 8.11; පාරා. 8), සද්‌ධාය වා අයිතබ්‌බො සද්‌ධායිකො, සද්‌ධෙය්‍යොති අත්‌ථො. වත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජතිවිසංවාදනතොති අධිප්‌පායො.

    Saccena saccanti purimena vacīsaccena pacchimaṃ vacīsaccaṃ sandahati asaccena anantarikattā. Tenāha ‘‘yo hī’’tiādi. Haliddirāgo viya na thirakato hotīti ettha kathāya anavaṭṭhitabhāvena haliddirāgasadisatā veditabbā, na puggalassa. Pāsāṇalekhā viyāti etthāpi eseva nayo. Saddhā ayati pavattati etthāti saddhāyo, saddhāyo eva saddhāyiko yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8), saddhāya vā ayitabbo saddhāyiko, saddheyyoti attho. Vattabbataṃ āpajjativisaṃvādanatoti adhippāyo.

    අනුප්‌පදාතාති (දී. නි. ටී. 1.9; අ. නි. ටී. 2.4.198) අනුබලප්‌පදාතා, අනුවත්‌තනවසෙන වා පදාතා. කස්‌ස පන අනුවත්‌තනං පදානඤ්‌චාති? ‘‘සහිතාන’’න්‌ති වුත්‌තත්‌තා සන්‌ධානස්‌සාති විඤ්‌ඤායති. තෙනාහ ‘‘සන්‌ධානානුප්‌පදාතා’’ති. යස්‌මා පන අනුවත්‌තනවසෙන සන්‌ධානස්‌ස පදානං ආධානං, රක්‌ඛණං වා දළ්‌හීකරණං හොති. තෙන වුත්‌තං ‘‘ද්‌වෙ ජනෙ සමග්‌ගෙ දිස්‌වා’’තිආදි. ආරමන්‌ති එත්‌ථාති ආරාමො, රමිතබ්‌බට්‌ඨානං. යස්‌මා පන ආ-කාරෙන විනාපි අයමත්‌ථො ලබ්‌භති, තස්‌මා වුත්‌තං ‘‘සමග්‌ගරාමොතිපි පාළි, අයමෙවෙත්‌ථ අත්‌ථො’’ති.

    Anuppadātāti (dī. ni. ṭī. 1.9; a. ni. ṭī. 2.4.198) anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ, rakkhaṇaṃ vā daḷhīkaraṇaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho’’ti.

    එත්‌ථාති –

    Etthāti –

    ‘‘නෙලඞ්‌ගො සෙතපච්‌ඡාදො, එකාරො වත්‌තතී රථො;

    ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;

    අනීඝං පස්‌ස ආයන්‌තං, ඡින්‌නසොතං අබන්‌ධන’’න්‌ති. (සං. නි. 4.347; උදා. 65; පෙටකො. 25;දී. නි. ටී. 1.9) –

    Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25;dī. ni. ṭī. 1.9) –

    ඉමිස්‌සා ගාථාය. සීලඤ්‌හෙත්‌ථ ‘‘නෙලඞ්‌ග’’න්‌ති වුත්‌තං. තෙනෙවාහ – චිත්‌තො ගහපති, ‘‘නෙලඞ්‌ගන්‌ති ඛො, භන්‌තෙ, සීලානමෙතං අධිවචන’’න්‌ති (සං. නි. 4.347; දී. නි. ටී. 1.9). සුකුමාරාති අඵරුසතාය මුදුකා. පුරස්‌ස එසාති එත්‌ථ පුර-සද්‌දො තන්‌නිවාසීවාචකො දට්‌ඨබ්‌බො ‘‘ගාමො ආගතො’’තිආදීසු (දී. නි. ටී. 1.9) විය. තෙනෙවාහ ‘‘නගරවාසීන’’න්‌ති. මනං අප්‌පායති වඩ්‌ඪෙතීති මනාපා. තෙන වුත්‌තං ‘‘චිත්‌තවුද්‌ධිකරා’’ති.

    Imissā gāthāya. Sīlañhettha ‘‘nelaṅga’’nti vuttaṃ. Tenevāha – citto gahapati, ‘‘nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347; dī. ni. ṭī. 1.9). Sukumārāti apharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsīvācako daṭṭhabbo ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu (dī. ni. ṭī. 1.9) viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpā. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuddhikarā’’ti.

    කාලවාදීතිආදි සම්‌ඵප්‌පලාපාපටිවිරතස්‌ස පටිපත්‌තිදස්‌සනං. අත්‌ථසංහිතාපි හි වාචා අයුත්‌තකාලපයොගෙන අත්‌ථාවහා න සියාති අනත්‌ථවිඤ්‌ඤාපනවාචං අනුලොමෙති, තස්‌මා සම්‌ඵප්‌පලාපං පජහන්‌තෙන අකාලවාදිතා පරිහරිතබ්‌බාති වුත්‌තං ‘‘කාලවාදී’’ති. කාලෙ වදන්‌තෙනපි උභයානත්‌ථසාධනතො අභූතං පරිවජ්‌ජෙතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘භූතවාදී’’ති. භූතඤ්‌ච වදන්‌තෙන යං ඉධලොක-පරලොක-හිතසම්‌පාදකං, තදෙව වත්‌තබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙතුං ‘‘අත්‌ථවාදී’’ති වුත්‌තං. අත්‌ථං වදන්‌තෙනපි ලොකියධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතමෙව අවත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතං කත්‌වා වත්‌තබ්‌බන්‌ති දස්‌සනත්‌ථං ‘‘ධම්‌මවාදී’’ති වුත්‌තං. යථා ච අත්‌ථො ලොකුත්‌තරධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතො හොති, තංදස්‌සනත්‌ථං ‘‘විනයවාදී’’ති වුත්‌තං. පඤ්‌චන්‌නඤ්‌හි සංවරවිනයානං, පඤ්‌චන්‌නඤ්‌ච පහානවිනයානං වසෙන වුච්‌චමානො අත්‌ථො නිබ්‌බානාධිගමහෙතුභාවතො ලොකුත්‌තරධම්‌මසන්‌නිස්‌සිතො හොතීති. එවං ගුණවිසෙසයුත්‌තොව අත්‌ථො වුච්‌චමානො දෙසනාකොසල්‌ලෙ සති සොභති, කිච්‌චකරො ච හොති, න අඤ්‌ඤථාති දස්‌සෙතුං ‘‘නිධානවතිං වාචං භාසිතා’’ති වුත්‌තං. ඉදානි තං දෙසනාකොසල්‌ලං විභාවෙතුං ‘‘කාලෙනා’’තිආදිමාහ. පුච්‌ඡාදිවසෙන හි ඔතිණ්‌ණවාචාවත්‌ථුස්‌මිං එකංසාදිබ්‍යාකරණවිභාගං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා ඨපනාහෙතුඋදාහරණං සංසන්‌දනාදිං තංතංකාලානුරූපං විභාවෙන්‌තියා පරිමිතපරිච්‌ඡින්‌නරූපාය විපුලතර-ගම්‌භීරොදාර-පරමත්‌ථ-විත්‌ථාරසඞ්‌ගාහිකාය කථාය ඤාණබලානුරූපං පරෙ යාථාවතො ධම්‌මෙ පතිට්‌ඨාපෙන්‌තො ‘‘දෙසනාකුසලො’’ති වුච්‌චතීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථයොජනා වෙදිතබ්‌බා.

    Kālavādītiādi samphappalāpāpaṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālapayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kāle vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhaloka-paraloka-hitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ, pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetuudāharaṇaṃ saṃsandanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulatara-gambhīrodāra-paramattha-vitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.

    293. එවං පටිපාටියා සත්‌ත මූලසික්‌ඛාපදානි විභාවෙත්‌වා සතිපි අභිජ්‌ඣාදිපහානඉන්‌ද්‍රියසංවරසතිසම්‌පජඤ්‌ඤජාගරියානුයොගාදිකෙ උත්‌තරදෙසනායං විභාවෙතුං තං පරිහරිත්‌වා ආචාරසීලස්‌සෙව විභජනවසෙන පාළි පවත්‌තාති තදත්‌ථං විවරිතුං ‘‘බීජගාමභූතගාමසමාරම්‌භා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ බීජානං ගාමො සමූහො බීජගාමො. භූතානං ජාතානං නිබ්‌බත්‌තානං රුක්‌ඛගච්‌ඡලතාදීනං සමූහො භූතගාමො. නනු ච රුක්‌ඛාදයො චිත්‌තරහිතතාය න ජීවා, චිත්‌තරහිතතා ච පරිප්‌ඵන්‌දාභාවතො ඡින්‌නෙ විරුහනතො විසදිසජාතිකභාවතො චතුයොනිඅපරියාපන්‌නතො ච වෙදිතබ්‌බා, වුඩ්‌ඪි පන පවාළසිලාලවණානම්‌පි විජ්‌ජතීති න තෙසං ජීවභාවෙ කාරණං, විසයග්‌ගහණඤ්‌ච නෙසං පරිකප්‌පනාමත්‌තං සුපනං විය චිඤ්‌චාදෙනං, තථා දොහළාදයො, තත්‌ථ කස්‌මා බීජගාමභූතගාමසමාරම්‌භා පටිවිරති ඉච්‌ඡිතාති? සමණසාරුප්‌පතො තන්‌නිවාසිසත්‌තානුරක්‌ඛණතො ච. තෙනෙවාහ – ‘‘ජීවසඤ්‌ඤිනො හි මොඝපුරිස මනුස්‌සා රුක්‌ඛස්‌මි’’න්‌තිආදි (පාචි. 89).

    293. Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhāvetvā satipi abhijjhādipahānaindriyasaṃvarasatisampajaññajāgariyānuyogādike uttaradesanāyaṃ vibhāvetuṃ taṃ pariharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātikabhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuḍḍhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādenaṃ, tathā dohaḷādayo, tattha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).

    මූලමෙව බීජං මූලබීජං, මූලබීජං එතස්‌සාතිපි මූලබීජං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. ඵළුබීජන්‌ති පබ්‌බබීජං. පච්‌චයන්‌තරසමවායෙ සදිසඵලුප්‌පත්‌තියා විසෙසකාරණභාවතො විරුහණසමත්‌ථෙ සාරඵලෙ නිරුළ්‌හො බීජසද්‌දො තදත්‌ථසංසිද්‌ධියා මූලාදීසුපි කෙසුචි පවත්‌තතීති මූලාදිතො නිවත්‌තනත්‌ථං එකෙන බීජ-සද්‌දෙන විසෙසෙත්‌වා වුත්‌තං ‘‘බීජබීජ’’න්‌ති ‘‘රූපරූපං (විසුද්‌ධි. 2.449), දුක්‌ඛදුක්‌ඛ’’න්‌ති (සං. නි. 4.327; 5.165; නෙත්‌ති. 11) ච යථා. කස්‌මා පනෙත්‌ථ බීජගාමභූතගාමං උද්‌ධරිත්‌වා බීජගාමො එව නිද්‌දිට්‌ඨොති? න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං, නනු අවොචුම්‌හ – ‘‘මූලමෙව බීජං මූලබීජං, මූලබීජං එතස්‌සාතිපි මූලබීජ’’න්‌ති. තත්‌ථ පුරිමෙන බීජගාමො නිද්‌දිට්‌ඨො, දුතියෙන භූතගාමො, දුවිධොපෙස මූලබීජඤ්‌ච මූලබීජඤ්‌ච මූලබීජන්‌ති සාමඤ්‌ඤනිද්‌දෙසෙන, එකසෙසනයෙන වා උද්‌දිට්‌ඨොති වෙදිතබ්‌බො. තෙනෙවාහ ‘‘පඤ්‌චවිධස්‌සා’’තිආදි. නීලතිණරුක්‌ඛාදිකස්‌සාති අල්‌ලතිණස්‌ස චෙව අල්‌ලරුක්‌ඛාදිකස්‌ස ච. ආදි-සද්‌දෙන ඔසධිගච්‌ඡලතාදීනං සඞ්‌ගහො.

    Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhaṇasamatthe sāraphale niruḷho bījasaddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ (visuddhi. 2.449), dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327; 5.165; netti. 11) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha – ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlabījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo, duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.

    එකං භත්‌තං එකභත්‌තං, තං අස්‌ස අත්‌ථීති එකභත්‌තිකො. සො පන රත්‌තිභොජනෙනපි සියාති තන්‌නිවත්‌තනත්‌ථං ආහ ‘‘රත්‌තූපරතො’’ති. එවම්‌පි අපරණ්‌හභොජීපි සියා එකභත්‌තිකොති තන්‌නිවත්‌තනත්‌ථං ‘‘විරතො විකාලභොජනා’’ති වුත්‌තං. අරුණුග්‌ගමනකාලතො පට්‌ඨාය යාව මජ්‌ඣන්‌හිකා අයං බුද්‌ධාදීනං අරියානං ආචිණ්‌ණසමාචිණ්‌ණො භොජනස්‌ස කාලො නාම, තදඤ්‌ඤො විකාලො. අට්‌ඨකථායං පන දුතියපදෙන රත්‌තිභොජනස්‌ස පටික්‌ඛිත්‌තත්‌තා ‘‘අතික්‌කන්‌තෙ මජ්‌ඣන්‌හිකෙ යාව සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනා භොජනං විකාලභොජනං නාමා’’ති වුත්‌තං.

    Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanakālato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.

    ‘‘සබ්‌බපාපස්‌ස අකරණ’’න්‌තිආදිනයප්‌පවත්‌තං (දී. නි. 2.90; ධ. ප. 183; නෙත්‌ති. 30, 50, 116, 124) භගවතො සාසනං අච්‌චන්‌තරාගුප්‌පත්‌තියා නච්‌චාදිදස්‌සනං න අනුලොමෙතීති ආහ ‘‘සාසනස්‌ස අනනුලොමත්‌තා’’ති. අත්‌තනා පයොජියමානං, පරෙහි පයොජාපියමානඤ්‌ච නච්‌චං නච්‌චභාවසාමඤ්‌ඤෙන පාළියං එකෙනෙව නච්‌ච-සද්‌දෙන ගහිතං, තථා ගීතවාදිත-සද්‌දෙන චාති ආහ ‘‘නච්‌චනනච්‌චාපනාදිවසෙනා’’ති. ආදි-සද්‌දෙන ගායනගායාපනවාදනවාදාපනානි සඞ්‌ගය්‌හන්‌ති. දස්‌සනෙන චෙත්‌ථ සවනම්‌පි සඞ්‌ගහිතං විරූපෙකසෙසනයෙන . යථාසකං විසයස්‌ස ආලොචනසභාවතාය වා පඤ්‌චන්‌නං විඤ්‌ඤාණානං සවනකිරියායපි දස්‌සනසඞ්‌ඛෙපසබ්‌භාවතො ‘‘දස්‌සනා’’ඉච්‌චෙව වුත්‌තං. තෙනාහ ‘‘පඤ්‌චහි විඤ්‌ඤාණෙහි න කඤ්‌චි ධම්‌මං පටිවිජානාති අඤ්‌ඤත්‍ර අභිනිපාතමත්‌තා’’ති. අවිසූකභූතස්‌ස ගීතස්‌ස සවනං කදාචි වට්‌ටතීති ආහ ‘‘විසූකභූතා දස්‌සනා’’ති. තථා හි වුත්‌තං පරමත්‌ථජොතිකායං ඛුද්‌දකට්‌ඨකථායං (ඛු. පා. අට්‌ඨ. 2.පච්‌ඡිමපඤ්‌චසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා) ‘‘ධම්‌මූපසංහිතං ගීතං වට්‌ටති, ගීතූපසංහිතො ධම්‌මො න වට්‌ටතී’’ති. යං කිඤ්‌චීති ගන්‌ථිතං වා අගන්‌ථිතං වා යං කිඤ්‌චි පුප්‌ඵං. ගන්‌ධජාතන්‌ති ගන්‌ධජාතිකං. තස්‌සපි ‘‘යං කිඤ්‌චී’’ති වචනතො පිසිතස්‌ස අපිසිතස්‌සපි යස්‌ස කස්‌සචි විලෙපනාදි න වට්‌ටතීති දස්‌සෙති.

    ‘‘Sabbapāpassa akaraṇa’’ntiādinayappavattaṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) bhagavato sāsanaṃ accantarāguppattiyā naccādidassanaṃ na anulometīti āha ‘‘sāsanassa ananulomattā’’ti. Attanā payojiyamānaṃ, parehi payojāpiyamānañca naccaṃ naccabhāvasāmaññena pāḷiyaṃ ekeneva nacca-saddena gahitaṃ, tathā gītavādita-saddena cāti āha ‘‘naccananaccāpanādivasenā’’ti. Ādi-saddena gāyanagāyāpanavādanavādāpanāni saṅgayhanti. Dassanena cettha savanampi saṅgahitaṃ virūpekasesanayena . Yathāsakaṃ visayassa ālocanasabhāvatāya vā pañcannaṃ viññāṇānaṃ savanakiriyāyapi dassanasaṅkhepasabbhāvato ‘‘dassanā’’icceva vuttaṃ. Tenāha ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’ti. Avisūkabhūtassa gītassa savanaṃ kadāci vaṭṭatīti āha ‘‘visūkabhūtā dassanā’’ti. Tathā hi vuttaṃ paramatthajotikāyaṃ khuddakaṭṭhakathāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. 2.pacchimapañcasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘dhammūpasaṃhitaṃ gītaṃ vaṭṭati, gītūpasaṃhito dhammo na vaṭṭatī’’ti. Yaṃ kiñcīti ganthitaṃ vā aganthitaṃ vā yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhajātanti gandhajātikaṃ. Tassapi ‘‘yaṃ kiñcī’’ti vacanato pisitassa apisitassapi yassa kassaci vilepanādi na vaṭṭatīti dasseti.

    උච්‌චාති උච්‌ච-සද්‌දෙන සමානත්‌ථං එකං සද්‌දන්‌තරං. සෙති එත්‌ථාති සයනං. උච්‌චාසයනං මහාසයනඤ්‌ච සමණසාරුප්‌පරහිතං අධිප්‌පෙතන්‌ති ආහ ‘‘පමාණාතික්‌කන්‌තං අකප්‌පියත්‌ථරණ’’න්‌ති. ආසනඤ්‌චෙත්‌ථ සයනෙනෙව සඞ්‌ගහිතන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. යස්‌මා පන ආධාරෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ තදාධාරා කිරියා පටික්‌ඛිත්‌තාව හොති, තස්‌මා ‘‘උච්‌චාසයනමහාසයනා’’ඉච්‌චෙව වුත්‌තං, අත්‌ථතො පන තදුපභොගභූතනිසජ්‌ජානිපජ්‌ජනෙහි විරති දස්‌සිතාති දට්‌ඨබ්‌බං. අථ වා උච්‌චාසයනමහාසයනඤ්‌ච උච්‌චාසයනමහාසයනඤ්‌ච උච්‌චාසයනමහාසයනන්‌ති එතස්‌මිං අත්‌ථෙ එකසෙසෙන අයං නිද්‌දෙසො කතො යථා ‘‘නාමරූපපච්‌චයා සළායතන’’න්‌ති (ම. නි. 3.126; සං. නි. 2.1; උදා. 1), ආසනකිරියාපුබ්‌බකත්‌තා වා සයනකිරියාය සයනග්‌ගහණෙන ආසනම්‌පි ගහිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Uccāti ucca-saddena samānatthaṃ ekaṃ saddantaraṃ. Seti etthāti sayanaṃ. Uccāsayanaṃ mahāsayanañca samaṇasārupparahitaṃ adhippetanti āha ‘‘pamāṇātikkantaṃ akappiyattharaṇa’’nti. Āsanañcettha sayaneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Yasmā pana ādhāre paṭikkhitte tadādhārā kiriyā paṭikkhittāva hoti, tasmā ‘‘uccāsayanamahāsayanā’’icceva vuttaṃ, atthato pana tadupabhogabhūtanisajjānipajjanehi virati dassitāti daṭṭhabbaṃ. Atha vā uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayanañca uccāsayanamahāsayananti etasmiṃ atthe ekasesena ayaṃ niddeso kato yathā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1; udā. 1), āsanakiriyāpubbakattā vā sayanakiriyāya sayanaggahaṇena āsanampi gahitanti veditabbaṃ.

    දාරුමාසකොති යෙ වොහාරං ගච්‌ඡන්‌තීති ඉති-සද්‌දෙන එවංපකාරෙ දස්‌සෙති. අඤ්‌ඤෙහි ගාහාපනෙ උපනික්‌ඛිත්‌තසාදියනෙ ච පටිග්‌ගහණත්‌ථො ලබ්‌භතීති ආහ ‘‘නෙව නං උග්‌ගණ්‌හාති, න උග්‌ගණ්‌හාපෙති, න උපනික්‌ඛිත්‌තං සාදියතී’’ති. අථ වා තිවිධං පටිග්‌ගහණං කායෙන වාචාය මනසාති. තත්‌ථ කායෙන පටිග්‌ගහණං උග්‌ගණ්‌හනං, වාචාය පටිග්‌ගහණං උග්‌ගහාපනං, මනසා පටිග්‌ගහණං සාදියනන්‌ති තිවිධම්‌පි පටිග්‌ගහණං එකජ්‌ඣං ගහෙත්‌වා ‘‘පටිග්‌ගහණා’’ති වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘නෙව නං උග්‌ගණ්‌හාතී’’තිආදි. එස නයො ආමකධඤ්‌ඤපටිග්‌ගහණාතිආදීසුපි. නීවාරාදිඋපධඤ්‌ඤස්‌ස සාලිආදිමූලධඤ්‌ඤන්‌තොගධත්‌තා වුත්‌තං ‘‘සත්‌තවිධස්‌සා’’ති. ‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, පඤ්‌ච වසානි භෙසජ්‌ජානි අච්‌ඡවසං මච්‌ඡවසං සුසුකාවසං සුකරවසං ගද්‍රභවස’’න්‌ති (මහාව. 262) වුත්‌තත්‌තා ඉදං ඔදිස්‌ස අනුඤ්‌ඤාතං නාම, තස්‌ස පන ‘‘කාලෙ පටිග්‌ගහිත’’න්‌ති (මහාව. 262) වුත්‌තත්‌තා පටිග්‌ගහණං වට්‌ටති. සති පච්‌චයෙති ආහ ‘‘අඤ්‌ඤත්‍ර ඔදිස්‌ස අනුඤ්‌ඤාතා’’ති.

    Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena vācāya manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘paṭiggahaṇā’’ti vuttanti āha ‘‘neva naṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sukaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma, tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati. Sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.

    සරූපෙන වඤ්‌චනං රූපකූටං, පතිරූපෙන වඤ්‌චනාති අත්‌ථො. අඞ්‌ගෙන අත්‌තනො සරීරාවයවෙන වඤ්‌චනං අඞ්‌ගකූටං. ගහණවසෙන වඤ්‌චනං ගහණකූටං. පටිච්‌ඡන්‌නං කත්‌වා වඤ්‌චනං පටිච්‌ඡන්‌නකූටං. අක්‌කමතීති නිප්‌පීළෙති, පුබ්‌බභාගෙ අක්‌කමතීති සම්‌බන්‌ධො.

    Sarūpena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gahaṇavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho.

    හදයන්‌ති නාළිආදීනං මානභාජනානං අබ්‌භන්‌තරං. තිලාදීනං නාළිආදීහි මිනනකාලෙ උස්‌සාපිතසිඛායෙව සිඛා. සිඛාභෙදො තස්‌සාහාපනං.

    Hadayanti nāḷiādīnaṃ mānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Tilādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitasikhāyeva sikhā. Sikhābhedo tassāhāpanaṃ.

    කෙචීති සාරසමාසාචරියා, උත්‌තරවිහාරවාසිනො ච. වධොති මුට්‌ඨිපහාරකසාතාළනාදීහි විහෙසනං, විබාධනන්‌ති අත්‌ථො. විහෙඨනත්‌ථොපි හි වධ-සද්‌දො දිස්‌සති ‘‘අත්‌තානංවධිත්‌වා වධිත්‌වා රොදතී’’තිආදීසු (පාචි. 879, 881). යථා හි අපරිග්‌ගහභාවසාමඤ්‌ඤෙ සතිපි පබ්‌බජිතෙහි අප්‌පටිග්‌ගහිතබ්‌බවත්‌ථුවිභාගසන්‌දස්‌සනත්‌ථං ඉත්‌ථිකුමාරිදාසිදාසාදයො විභාගෙන වුත්‌තා. එවං පරස්‌ස හරණභාවතො අදින්‌නාදානභාවසාමඤ්‌ඤෙ සතිපි තුලාකූටාදයො අදින්‌නාදානවිසෙසභාවදස්‌සනත්‌ථං විභාගෙන වුත්‌තා, න එවං පාණාතිපාතපරියායස්‌ස වධස්‌ස පුන ගහණෙ පයොජනං අත්‌ථි, තත්‌ථ සයංකාරො, ඉධ පරංකාරොති ච න සක්‌කා වත්‌තුං ‘‘කායවචීපයොගසමුට්‌ඨාපිකා චෙතනා ඡප්‌පයොගා’’ති වචනතො. තස්‌මා යථාවුත්‌තො එවෙත්‌ථ අත්‌ථො යුත්‌තො. අට්‌ඨකථායං පන ‘‘වධොති මාරණ’’න්‌ති වුත්‌තං, තම්‌පි පොථනමෙව සන්‌ධායාති ච සක්‌කා විඤ්‌ඤාතුං මාරණ-සද්‌දස්‌සපි විහිංසනෙ දිස්‌සනතො.

    Kecīti sārasamāsācariyā, uttaravihāravāsino ca. Vadhoti muṭṭhipahārakasātāḷanādīhi vihesanaṃ, vibādhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃvadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879, 881). Yathā hi apariggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvibhāgasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā. Evaṃ parassa haraṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā, na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti vacanato. Tasmā yathāvutto evettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ, tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇa-saddassapi vihiṃsane dissanato.

    294. චීවරපිණ්‌ඩපාතානං යථාක්‌කමං කායකුච්‌ඡිපරිහරණමත්‌තජොතනායං අවිසෙසතො අට්‌ඨන්‌නං පරික්‌ඛාරානං අන්‌තරෙ තප්‌පයොජනතා සම්‌භවතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තෙ සබ්‌බෙපී’’තිආදිමාහ. එතෙපීති නවපරික්‌ඛාරිකාදයොපි අප්‌පිච්‌ඡාව සන්‌තුට්‌ඨාව. න හි තත්‌ථකෙන මහිච්‌ඡතා, අසන්‌තුට්‌ඨිතා වා හොතීති.

    294. Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ antare tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchāva santuṭṭhāva. Na hi tatthakena mahicchatā, asantuṭṭhitā vā hotīti.

    චතූසු දිසාසු සුඛං විහරති, තතො එව සුඛවිහාරට්‌ඨානභූතා චතස්‌සො දිසා අස්‌ස සන්‌තීති වා චාතුද්‌දිසො. තත්‌ථ චායං සත්‌තෙ වා සඞ්‌ඛාරෙ වා භයෙන න පටිහඤ්‌ඤතීති අප්‌පටිඝො. ද්‌වාදසවිධස්‌ස සන්‌තොසස්‌ස වසෙන සන්‌තුස්‌සනකො සන්‌තුස්‌සමානො. ඉතරීතරෙනාති උච්‌චාවචෙන. පරිස්‌සයානං බාහිරානං සීහබ්‍යග්‌ඝාදීනං, අබ්‌භන්‌තරානඤ්‌ච කාමච්‌ඡන්‌දාදීනං කායචිත්‌තුපද්‌දවානං අභිභවනතො පරිස්‌සයානං සහිතා. ථද්‌ධභාවකරභයාභාවෙන අච්‌ඡම්‌භී. එකො අසහායො. තතො එව ඛග්‌ගමිගසිඞ්‌ගසදිසතාය ඛග්‌ගවිසාණකප්‌පො චරෙය්‍යාති අත්‌ථො.

    Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti vā cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanako santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena. Parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Thaddhabhāvakarabhayābhāvena acchambhī. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.

    ඡින්‌නපක්‌ඛො , අසඤ්‌ජාතපක්‌ඛො වා සකුණො ගන්‌තුං න සක්‌කොතීති ‘‘පක්‌ඛී සකුණො’’ති පක්‌ඛි-සද්‌දෙන විසෙසෙත්‌වා සකුණො පාළියං වුත්‌තොති ආහ ‘‘පක්‌ඛයුත්‌තො සකුණො’’ති. යස්‌ස සන්‌නිධිකාරපරිභොගො කිඤ්‌චි ඨපෙතබ්‌බං සාපෙක්‌ඛාය ඨපනඤ්‌ච නත්‌ථි, තාදිසො අයං භික්‌ඛූති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො’’තිආදිමාහ. අරියන්‌ති අපෙන්‌ති තතො දොසා, තෙහි වා ආරකාති අරියොති ආහ ‘‘අරියෙනාති නිද්‌දොසෙනා’’ති. අජ්‌ඣත්‌තන්‌ති අත්‌තනි. නිද්‌දොසසුඛන්‌ති නිරාමිසසුඛං කිලෙසවජ්‌ජරහිතත්‌තා.

    Chinnapakkho , asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti ‘‘pakkhī sakuṇo’’ti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāya ṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.

    295. යථාවුත්‌තෙ සීලසංවරෙ පතිට්‌ඨිතස්‌සෙව ඉන්‌ද්‍රියසංවරො ඉච්‌ඡිතබ්‌බො තදධිට්‌ඨානතො, තස්‌ස ච පරිපාලකභාවතොති වුත්‌තං ‘‘සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්‌ඛන්‌ධෙන සමන්‌නාගතො භික්‌ඛූ’’ති. සෙසපදෙසූති ‘‘න නිමිත්‌තග්‌ගාහී හොතී’’තිආදීසු පදෙසු. යස්‌මා විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 1.15) වුත්‌තං, තස්‌මා තස්‌ස ලීනත්‌ථප්‌පකාසිනියං සංවණ්‌ණනායං (විසුද්‌ධි. මහාටී. 1.15) වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. රූපාදීසු නිමිත්‌තාදිග්‌ගාහපරිවජ්‌ජනලක්‌ඛණත්‌තා ඉන්‌ද්‍රියසංවරස්‌ස කිලෙසෙහි අනවසිත්‌තසුඛතා අවිකිණ්‌ණසුඛතා චස්‌ස වුත්‌තා.

    295. Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato, tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādīsu padesu. Yasmā visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vuttaṃ, tasmā tassa līnatthappakāsiniyaṃ saṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 1.15) vuttanayeneva veditabbaṃ. Rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.

    296. පච්‌චයසම්‌පත්‌තින්‌ති පච්‌චයපාරිපූරිං. ඉමෙ චත්‌තාරොති සීලසංවරො සන්‌තොසො ඉන්‌ද්‍රියසංවරො සතිසම්‌පජඤ්‌ඤන්‌ති ඉමෙ චත්‌තාරො අරඤ්‌ඤවාසස්‌ස සම්‌භාරා. තිරච්‌ඡානගතෙහි වත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජති ඉසිසිඞ්‌ගස්‌ස පිතුආදයො විය. වනචරකෙහීති වනචරකමාතුගාමෙහි. භෙරවසද්‌දං සාවෙන්‌ති, තාවතා අපලායන්‌තානං හත්‌ථෙහි සීසං…පෙ.… කරොන්‌ති. පණ්‌ණත්‌තිවීතික්‌කමසඞ්‌ඛාතං කාළකං වා. මිච්‌ඡාවිතක්‌කසඞ්‌ඛාතං තිලකං වා. තන්‌ති පීතිං විභූතභාවෙන උපට්‌ඨානතො ඛයතො සම්‌මසන්‌තො.

    296.Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro santoso indriyasaṃvaro satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā. Tiracchānagatehi vattabbataṃ āpajjati isisiṅgassa pituādayo viya. Vanacarakehīti vanacarakamātugāmehi. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Paṇṇattivītikkamasaṅkhātaṃ kāḷakaṃ vā. Micchāvitakkasaṅkhātaṃ tilakaṃ vā. Tanti pītiṃ vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.

    විවිත්‌තන්‌ති ජනවිවිත්‌තං. තෙනාහ ‘‘සුඤ්‌ඤ’’න්‌ති. සා ච විවිත්‌තතා නිස්‌සද්‌දභාවෙන ලක්‌ඛිතබ්‌බාති ආහ ‘‘අප්‌පසද්‌දං අප්‌පනිග්‌ඝොස’’න්‌ති. ආවසථභූතං සෙනාසනං විහරිතබ්‌බට්‌ඨෙන විහාරසෙනාසනං. මසාරකාදි මඤ්‌චපීඨං තත්‌ථ අත්‌ථරිතබ්‌බං භිසිඋපධානඤ්‌ච මඤ්‌චපීඨසම්‌බන්‌ධිතො මඤ්‌චපීඨසෙනාසනං. චිමිලිකාදි භූමියං සන්‌ථරිතබ්‌බතාය සන්‌ථතසෙනාසනං. රුක්‌ඛමූලාදි පටික්‌කමිතබ්‌බට්‌ඨානං චඞ්‌කමනාදීනං ඔකාසභාවතො ඔකාසසෙනාසනං.

    Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Sā ca vivittatā nissaddabhāvena lakkhitabbāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosa’’nti. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbaṃ bhisiupadhānañca mañcapīṭhasambandhito mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ caṅkamanādīnaṃ okāsabhāvato okāsasenāsanaṃ.

    ‘‘අනුච්‌ඡවිකං දස්‌සෙන්‌තො’’ති වත්‌වා තමෙව අනුච්‌ඡවිකභාවං විභාවෙතුං ‘‘තත්‌ථ හී’’තිආදි වුත්‌තං. අච්‌ඡන්‌නන්‌ති ඉට්‌ඨකඡදනාදිනා අන්‌තමසො රුක්‌ඛසාඛාහිපි න ඡන්‌නං.

    ‘‘Anucchavikaṃdassento’’ti vatvā tameva anucchavikabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tattha hī’’tiādi vuttaṃ. Acchannanti iṭṭhakachadanādinā antamaso rukkhasākhāhipi na channaṃ.

    භත්‌තස්‌ස පච්‌ඡතොති භත්‌තභුඤ්‌ජනස්‌ස පච්‌ඡතො. ඌරුබද්‌ධාසනන්‌ති ඌරූනං අධොබන්‌ධනවසෙන නිසජ්‌ජං. හෙට්‌ඨිමකායස්‌ස අනුජුකට්‌ඨපනං නිසජ්‌ජාවචනෙනෙව බොධිතන්‌ති. උජුං කායන්‌ති එත්‌ථ කාය-සද්‌දො උපරිමකායවිසයොති ආහ ‘‘උපරිමං සරීරං උජුකං ඨපෙත්‌වා’’ති. තං පන උජුකට්‌ඨපනං සරූපතො පයොජනතො ච දස්‌සෙතුං ‘‘අට්‌ඨාරසා’’තිආදි වුත්‌තං. න පණමන්‌තීති න ඔණමන්‌ති. න පරිපතතීති න විගච්‌ඡති, වීථිං න විලඞ්‌ඝෙති. තතො එව පුබ්‌බෙනාපරං විසෙසප්‌පත්‌තියා කම්‌මට්‌ඨානං වුද්‌ධිං ඵාතිං උපගච්‌ඡති. මුඛසමීපෙති මුඛස්‌ස සමීපෙ නාසිකග්‌ගෙ වා උත්‌තරොට්‌ඨෙ වා. ඉධ පරි-සද්‌දො අභි-සද්‌දෙන සමානත්‌ථොති ආහ ‘‘කම්‌මට්‌ඨානාභිමුඛ’’න්‌ති, බහිද්‌ධා පුථුත්‌තාරම්‌මණතො නිවාරෙත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානංයෙව පුරක්‌ඛත්‌වාති අත්‌ථො. පරීති පරිග්‌ගහට්‌ඨො ‘‘පරිණායිකා’’තිආදීසු (ධ. ස. 16) විය. නිය්‍යානට්‌ඨො පටිපක්‌ඛතො නිග්‌ගමනට්‌ඨො, තස්‌මා පරිග්‌ගහිතනිය්‍යානසතින්‌ති සබ්‌බථා ගහිතාසම්‌මොසං පරිච්‌චත්‌තසම්‌මොසං සතිං කත්‌වා, පරමං සතිනෙපක්‌කං උපට්‌ඨපෙත්‌වාති අත්‌ථො.

    Bhattassapacchatoti bhattabhuñjanassa pacchato. Ūrubaddhāsananti ūrūnaṃ adhobandhanavasena nisajjaṃ. Heṭṭhimakāyassa anujukaṭṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati, vīthiṃ na vilaṅgheti. Tato eva pubbenāparaṃ visesappattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ upagacchati. Mukhasamīpeti mukhassa samīpe nāsikagge vā uttaroṭṭhe vā. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānasatinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.

    වික්‌ඛම්‌භනවසෙනාති එත්‌ථ වික්‌ඛම්‌භනං අනුප්‌පාදනං අප්‌පවත්‌තනං න පටිපක්‌ඛෙන සුප්‌පහීනතා. පහීනත්‌තාති ච පහීනසදිසතං සන්‌ධාය වුත්‌තං ඣානස්‌ස අනධිගතතා. තථාපි නයිදං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං විය සභාවතො විගතාභිජ්‌ඣං, අථ ඛො භාවනාවසෙන. තෙනාහ ‘‘න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණසදිසෙනා’’ති. එසෙව නයොති යථා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං සභාවෙන විගතාභිජ්‌ඣං අබ්‍යාපන්‌නඤ්‌ච, න භාවනාය වික්‌ඛම්‌භිතත්‌තා, න එවමිදං. ඉදං පන චිත්‌තං භාවනාය පරිසොධිතත්‌තා අබ්‍යාපන්‌නං විගතථිනමිද්‌ධං අනුද්‌ධතං නිබ්‌බිචිකිච්‌ඡඤ්‌චාති අත්‌ථො. ඉදං උභයන්‌ති සතිසම්‌පජඤ්‌ඤමාහ.

    Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ na paṭipakkhena suppahīnatā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatatā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca, na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.

    297. උච්‌ඡින්‌දිත්‌වා පාතෙන්‌තීති එත්‌ථ උච්‌ඡින්‌දනං පාතනඤ්‌ච තාසං පඤ්‌ඤානං අනුප්‌පන්‌නානං උප්‌පජ්‌ජිතුං අප්‌පදානමෙව. ඉති මහග්‌ගතානුත්‌තරපඤ්‌ඤානං එකච්‌චාය ච පරිත්‌තපඤ්‌ඤාය අනුප්‌පත්‌තිහෙතුභූතා නීවරණා ධම්‌මා ඉතරාය ච සමත්‌ථතං විහනන්‌තියෙවාති පඤ්‌ඤාය දුබ්‌බලීකරණා වුත්‌තා. ඉදම්‌පි පඨමජ්‌ඣානං වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ පතිට්‌ඨාපියමානං ඤාණං පජ්‌ජති එත්‌ථාති ඤාණපදං. ඤාණං වළඤ්‌ජෙති එත්‌ථාති ඤාණවළඤ්‌ජං.

    297.Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇā dhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti paññāya dubbalīkaraṇā vuttā. Idampi paṭhamajjhānaṃ veneyyasantāne patiṭṭhāpiyamānaṃ ñāṇaṃ pajjati etthāti ñāṇapadaṃ. Ñāṇaṃ vaḷañjeti etthāti ñāṇavaḷañjaṃ.

    299. තාව නිට්‌ඨං ගතො බාහිරකානං ඤාණෙන අක්‌කන්‌තට්‌ඨානානිපි සියුන්‌ති. යදි එවං අනඤ්‌ඤසාධාරණෙ මග්‌ගඤාණපදෙ කථං න නිට්‌ඨඞ්‌ගතොති ආහ ‘‘මග්‌ගක්‌ඛණෙපී’’තිආදි. තීසු රතනෙසු නිට්‌ඨං ගතො හොතීති බුද්‌ධසුබුද්‌ධතං ධම්‌මසුධම්‌මතං සඞ්‌ඝසුප්‌පටිපත්‌තිතඤ්‌ච ආරබ්‌භ ඤාණෙන නිට්‌ඨං නිච්‌ඡයං උපගතො හොති. කාමඤ්‌චෙත්‌ථ පඨමමග්‌ගෙනෙව සබ්‌බසො විචිකිච්‌ඡාය පහීනත්‌තා සබ්‌බස්‌සපි අරියසාවකස්‌ස කඞ්‌ඛා වා විමති වා නත්‌ථි, තත්‌ථ පන යථා පඤ්‌ඤාවෙපුල්‌ලප්‌පත්‌තස්‌ස අරහතො සවිසයෙ ඤාණං සවිසෙසං ඔගාහති, න තථා අනාගාමිආදීනන්‌ති රතනත්‌තයෙ සාතිසයං ඤාණනිච්‌ඡයගමනං සන්‌ධාය ‘‘අග්‌ගමග්‌ගවසෙන තත්‌ථනිට්‌ඨාගමනං වුත්‌ත’’න්‌ති වුත්‌තං. යං පනෙත්‌ථ අවිභත්‌තං, තං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙවාති.

    299.Natāva niṭṭhaṃ gato bāhirakānaṃ ñāṇena akkantaṭṭhānānipi siyunti. Yadi evaṃ anaññasādhāraṇe maggañāṇapade kathaṃ na niṭṭhaṅgatoti āha ‘‘maggakkhaṇepī’’tiādi. Tīsu ratanesu niṭṭhaṃ gato hotīti buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattitañca ārabbha ñāṇena niṭṭhaṃ nicchayaṃ upagato hoti. Kāmañcettha paṭhamamaggeneva sabbaso vicikicchāya pahīnattā sabbassapi ariyasāvakassa kaṅkhā vā vimati vā natthi, tattha pana yathā paññāvepullappattassa arahato savisaye ñāṇaṃ savisesaṃ ogāhati, na tathā anāgāmiādīnanti ratanattaye sātisayaṃ ñāṇanicchayagamanaṃ sandhāya ‘‘aggamaggavasena tatthaniṭṭhāgamanaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Yaṃ panettha avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    චූළහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.

    Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 7. චූළහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තං • 7. Cūḷahatthipadopamasuttaṃ

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 7. චූළහත්‌ථිපදොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා • 7. Cūḷahatthipadopamasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact