Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    4. චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තවණ්‌ණනා

    4. Cūḷavedallasuttavaṇṇanā

    460. එවං මෙ සුතන්‌ති චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තං. තත්‌ථ විසාඛො උපාසකොති විසාඛොති එවංනාමකො උපාසකො. යෙන ධම්‌මදින්‌නාති යෙන ධම්‌මදින්‌නා නාම භික්‌ඛුනී තෙනුපසඞ්‌කමි. කො පනායං විසාඛො? කා ධම්‌මදින්‌නා? කස්‌මා උපසඞ්‌කමීති? විසාඛො නාම ධම්‌මදින්‌නාය ගිහිකාලෙ ඝරසාමිකො. සො යදා භගවා සම්‌මාසම්‌බොධිං අභිසම්‌බුජ්‌ඣිත්‌වා පවත්‌තවරධම්‌මචක්‌කො යසාදයො කුලපුත්‌තෙ විනෙත්‌වා උරුවෙලං පත්‌වා තත්‌ථ ජටිලසහස්‌සං විනෙත්‌වා පුරාණජටිලෙහි ඛීණාසවභික්‌ඛූහි සද්‌ධිං රාජගහං ගන්‌ත්‌වා බුද්‌ධදස්‌සනත්‌ථං ද්‌වාදසනහුතාය පරිසාය සද්‌ධිං ආගතස්‌ස බිම්‌බිසාරමහාරාජස්‌ස ධම්‌මං දෙසෙසි. තදා රඤ්‌ඤා සද්‌ධිං ආගතෙසු ද්‌වාදසනහුතෙසු එකං නහුතං උපාසකත්‌තං පටිවෙදෙසි, එකාදස නහුතානි සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨහිංසු සද්‌ධිං රඤ්‌ඤා බිම්‌බිසාරෙන. අයං උපාසකො තෙසං අඤ්‌ඤතරො, තෙහි සද්‌ධිං පඨමදස්‌සනෙව සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨාය, පුන එකදිවසං ධම්‌මං සුත්‌වා සකදාගාමිඵලං පත්‌වා, තතො අපරභාගෙපි එකදිවසං ධම්‌මං සුත්‌වා අනාගාමිඵලෙ පතිට්‌ඨිතො. සො අනාගාමී හුත්‌වා ගෙහං ආගච්‌ඡන්‌තො යථා අඤ්‌ඤෙසු දිවසෙසු ඉතො චිතො ච ඔලොකෙන්‌තො සිතං කුරුමානො ආගච්‌ඡති, එවං අනාගන්‌ත්‌වා සන්‌තින්‌ද්‍රියො සන්‌තමානසො හුත්‌වා අගමාසි.

    460.Evaṃme sutanti cūḷavedallasuttaṃ. Tattha visākho upāsakoti visākhoti evaṃnāmako upāsako. Yena dhammadinnāti yena dhammadinnā nāma bhikkhunī tenupasaṅkami. Ko panāyaṃ visākho? Kā dhammadinnā? Kasmā upasaṅkamīti? Visākho nāma dhammadinnāya gihikāle gharasāmiko. So yadā bhagavā sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā pavattavaradhammacakko yasādayo kulaputte vinetvā uruvelaṃ patvā tattha jaṭilasahassaṃ vinetvā purāṇajaṭilehi khīṇāsavabhikkhūhi saddhiṃ rājagahaṃ gantvā buddhadassanatthaṃ dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgatassa bimbisāramahārājassa dhammaṃ desesi. Tadā raññā saddhiṃ āgatesu dvādasanahutesu ekaṃ nahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi, ekādasa nahutāni sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu saddhiṃ raññā bimbisārena. Ayaṃ upāsako tesaṃ aññataro, tehi saddhiṃ paṭhamadassaneva sotāpattiphale patiṭṭhāya, puna ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā sakadāgāmiphalaṃ patvā, tato aparabhāgepi ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā anāgāmiphale patiṭṭhito. So anāgāmī hutvā gehaṃ āgacchanto yathā aññesu divasesu ito cito ca olokento sitaṃ kurumāno āgacchati, evaṃ anāgantvā santindriyo santamānaso hutvā agamāsi.

    ධම්‌මදින්‌නා සීහපඤ්‌ජරං උග්‌ඝාටෙත්‌වා වීථිං ඔලොකයමානා තස්‌ස ආගමනාකාරං දිස්‌වා, ‘‘කිං නු ඛො එත’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා තස්‌ස පච්‌චුග්‌ගමනං කුරුමානා සොපානසීසෙ ඨත්‌වා ඔලම්‌බනත්‌ථං හත්‌ථං පසාරෙසි. උපාසකො අත්‌තනො හත්‌ථං සමිඤ්‌ජෙසි. සා ‘‘පාතරාසභොජනකාලෙ ජානිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙසි. උපාසකො පුබ්‌බෙ තාය සද්‌ධිං එකතො භුඤ්‌ජති. තං දිවසං පන තං අනපලොකෙත්‌වා යොගාවචරභික්‌ඛු විය එකකොව භුඤ්‌ජි. සා, ‘‘සායන්‌හකාලෙ ජානිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙසි. උපාසකො තංදිවසං සිරිගබ්‌භං න පාවිසි, අඤ්‌ඤං ගබ්‌භං පටිජග්‌ගාපෙත්‌වා කප්‌පියමඤ්‌චකං පඤ්‌ඤපාපෙත්‌වා නිපජ්‌ජි. උපාසිකා, ‘‘කිං නු ඛ්‌වස්‌ස බහිද්‌ධා පත්‌ථනා අත්‌ථි, උදාහු කෙනචිදෙව පරිභෙදකෙන භින්‌නො, උදාහු මය්‌හෙව කොචි දොසො අත්‌ථී’’ති බලවදොමනස්‌සා හුත්‌වා, ‘‘එකං ද්‌වෙ දිවසෙ වසිතකාලෙ සක්‌කා ඤාතු’’න්‌ති තස්‌ස උපට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා අට්‌ඨාසි.

    Dhammadinnā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokayamānā tassa āgamanākāraṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti cintetvā tassa paccuggamanaṃ kurumānā sopānasīse ṭhatvā olambanatthaṃ hatthaṃ pasāresi. Upāsako attano hatthaṃ samiñjesi. Sā ‘‘pātarāsabhojanakāle jānissāmī’’ti cintesi. Upāsako pubbe tāya saddhiṃ ekato bhuñjati. Taṃ divasaṃ pana taṃ anapaloketvā yogāvacarabhikkhu viya ekakova bhuñji. Sā, ‘‘sāyanhakāle jānissāmī’’ti cintesi. Upāsako taṃdivasaṃ sirigabbhaṃ na pāvisi, aññaṃ gabbhaṃ paṭijaggāpetvā kappiyamañcakaṃ paññapāpetvā nipajji. Upāsikā, ‘‘kiṃ nu khvassa bahiddhā patthanā atthi, udāhu kenacideva paribhedakena bhinno, udāhu mayheva koci doso atthī’’ti balavadomanassā hutvā, ‘‘ekaṃ dve divase vasitakāle sakkā ñātu’’nti tassa upaṭṭhānaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi.

    උපාසකො, ‘‘කිං ධම්‌මදින්‌නෙ අකාලෙ ආගතාසී’’ති පුච්‌ඡි. ආම අය්‍යපුත්‌ත, ආගතාම්‌හි, න ත්‌වං යථා පුරාණො, කිං නු තෙ බහිද්‌ධා පත්‌ථනා අත්‌ථීති? නත්‌ථි ධම්‌මදින්‌නෙති. අඤ්‌ඤො කොචි පරිභෙදකො අත්‌ථීති? අයම්‌පි නත්‌ථීති. එවං සන්‌තෙ මය්‌හෙව කොචි දොසො භවිස්‌සතීති. තුය්‌හම්‌පි දොසො නත්‌ථීති. අථ කස්‌මා මයා සද්‌ධිං යථා පකතියා ආලාපසල්‌ලාපමත්‌තම්‌පි න කරොථාති? සො චින්‌තෙසි – ‘‘අයං ලොකුත්‌තරධම්‌මො නාම ගරු භාරියො න පකාසෙතතබ්‌බො, සචෙ ඛො පනාහං න කථෙස්‌සාමි, අයං හදයං ඵාලෙත්‌වා එත්‌ථෙව කාලං කරෙය්‍යා’’ති තස්‌සානුග්‌ගහත්‌ථාය කථෙසි – ‘‘ධම්‌මදින්‌නෙ අහං සත්‌ථු ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා ලොකුත්‌තරධම්‌මං නාම අධිගතො, තං අධිගතස්‌ස එවරූපා ලොකියකිරියා න වට්‌ටති. යදි ත්‌වං ඉච්‌ඡසි, තව චත්‌තාලීස කොටියො මම චත්‌තාලීස කොටියොති අසීතිකොටිධනං අත්‌ථි, එත්‌ථ ඉස්‌සරා හුත්‌වා මම මාතිට්‌ඨානෙ වා භගිනිට්‌ඨානෙ වා ඨත්‌වා වස. තයා දින්‌නෙන භත්‌තපිණ්‌ඩමත්‌තකෙන අහං යාපෙස්‌සාමි. අථෙවං න කරොසි, ඉමෙ භොගෙ ගහෙත්‌වා කුලගෙහං ගච්‌ඡ, අථාපි තෙ බහිද්‌ධා පත්‌ථනා නත්‌ථි, අහං තං භගිනිට්‌ඨානෙ වා ධිතුට්‌ඨානෙ වා ඨපෙත්‌වා පොසෙස්‌සාමී’’ති.

    Upāsako, ‘‘kiṃ dhammadinne akāle āgatāsī’’ti pucchi. Āma ayyaputta, āgatāmhi, na tvaṃ yathā purāṇo, kiṃ nu te bahiddhā patthanā atthīti? Natthi dhammadinneti. Añño koci paribhedako atthīti? Ayampi natthīti. Evaṃ sante mayheva koci doso bhavissatīti. Tuyhampi doso natthīti. Atha kasmā mayā saddhiṃ yathā pakatiyā ālāpasallāpamattampi na karothāti? So cintesi – ‘‘ayaṃ lokuttaradhammo nāma garu bhāriyo na pakāsetatabbo, sace kho panāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ hadayaṃ phāletvā ettheva kālaṃ kareyyā’’ti tassānuggahatthāya kathesi – ‘‘dhammadinne ahaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā lokuttaradhammaṃ nāma adhigato, taṃ adhigatassa evarūpā lokiyakiriyā na vaṭṭati. Yadi tvaṃ icchasi, tava cattālīsa koṭiyo mama cattālīsa koṭiyoti asītikoṭidhanaṃ atthi, ettha issarā hutvā mama mātiṭṭhāne vā bhaginiṭṭhāne vā ṭhatvā vasa. Tayā dinnena bhattapiṇḍamattakena ahaṃ yāpessāmi. Athevaṃ na karosi, ime bhoge gahetvā kulagehaṃ gaccha, athāpi te bahiddhā patthanā natthi, ahaṃ taṃ bhaginiṭṭhāne vā dhituṭṭhāne vā ṭhapetvā posessāmī’’ti.

    සා චින්‌තෙසි – ‘‘පකතිපුරිසො එවං වත්‌තා නාම නත්‌ථි. අද්‌ධා එතෙන ලොකුත්‌තරවරධම්‌මො පටිවිද්‌ධො. සො පන ධම්‌මො කිං පුරිසෙහෙව පටිබුජ්‌ඣිතබ්‌බො, උදාහු මාතුගාමොපි පටිවිජ්‌ඣිතුං සක්‌කොතී’’ති විසාඛං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො එසො ධම්‌මො පුරිසෙහෙව ලභිතබ්‌බො, මාතුගාමෙනපි සක්‌කා ලද්‌ධු’’න්‌ති? කිං වදෙසි ධම්‌මදින්‌නෙ, යෙ පටිපන්‌නකා, තෙ එතස්‌ස දායාදා, යස්‌ස යස්‌ස උපනිස්‌සයො අත්‌ථි, සො සො එතං පටිලභතීති. එවං සන්‌තෙ මය්‌හං පබ්‌බජ්‌ජං අනුජානාථාති. සාධු භද්‌දෙ, අහම්‌පි තං එතස්‌මිංයෙව මග්‌ගෙ යොජෙතුකාමො, මනං පන තෙ අජානමානො න කථෙමීති තාවදෙව බිම්‌බිසාරස්‌ස රඤ්‌ඤො සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා අට්‌ඨාසි.

    Sā cintesi – ‘‘pakatipuriso evaṃ vattā nāma natthi. Addhā etena lokuttaravaradhammo paṭividdho. So pana dhammo kiṃ puriseheva paṭibujjhitabbo, udāhu mātugāmopi paṭivijjhituṃ sakkotī’’ti visākhaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho eso dhammo puriseheva labhitabbo, mātugāmenapi sakkā laddhu’’nti? Kiṃ vadesi dhammadinne, ye paṭipannakā, te etassa dāyādā, yassa yassa upanissayo atthi, so so etaṃ paṭilabhatīti. Evaṃ sante mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthāti. Sādhu bhadde, ahampi taṃ etasmiṃyeva magge yojetukāmo, manaṃ pana te ajānamāno na kathemīti tāvadeva bimbisārassa rañño santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi.

    රාජා , ‘‘කිං, ගහපති, අකාලෙ ආගතොසී’’ති පුච්‌ඡි. ධම්‌මදින්‌නා, ‘‘මහාරාජ, පබ්‌බජිස්‌සාමී’’ති වදතීති. කිං පනස්‌ස ලද්‌ධුං වට්‌ටතීති? අඤ්‌ඤං කිඤ්‌චි නත්‌ථි, සොවණ්‌ණසිවිකං දෙව, ලද්‌ධුං වට්‌ටති නගරඤ්‌ච පටිජග්‌ගාපෙතුන්‌ති. රාජා සොවණ්‌ණසිවිකං දත්‌වා නගරං පටිජග්‌ගාපෙසි. විසාඛො ධම්‌මදින්‌නං ගන්‌ධොදකෙන නහාපෙත්‌වා සබ්‌බාලඞ්‌කාරෙහි අලඞ්‌කාරාපෙත්‌වා සොවණ්‌ණසිවිකාය නිසීදාපෙත්‌වා ඤාතිගණෙන පරිවාරාපෙත්‌වා ගන්‌ධපුප්‌ඵාදීහි පූජයමානො නගරවාසනං කරොන්‌තො විය භික්‌ඛුනිඋපස්‌සයං ගන්‌ත්‌වා, ‘‘ධම්‌මදින්‌නං පබ්‌බාජෙථාය්‍යෙ’’ති ආහ. භික්‌ඛුනියො ‘‘එකං වා ද්‌වෙ වා දොසෙ සහිතුං වට්‌ටති ගහපතී’’ති ආහංසු. නත්‌ථය්‍යෙ කොචි දොසො, සද්‌ධාය පබ්‌බජතීති. අථෙකා බ්‍යත්‌තා ථෙරී තචපඤ්‌චකකම්‌මට්‌ඨානං ආචික්‌ඛිත්‌වා කෙසෙ ඔහාරෙත්‌වා පබ්‌බාජෙසි. විසාඛො, ‘‘අභිරමය්‍යෙ, ස්‌වාක්‌ඛාතො ධම්‌මො’’ති වන්‌දිත්‌වා පක්‌කාමි.

    Rājā , ‘‘kiṃ, gahapati, akāle āgatosī’’ti pucchi. Dhammadinnā, ‘‘mahārāja, pabbajissāmī’’ti vadatīti. Kiṃ panassa laddhuṃ vaṭṭatīti? Aññaṃ kiñci natthi, sovaṇṇasivikaṃ deva, laddhuṃ vaṭṭati nagarañca paṭijaggāpetunti. Rājā sovaṇṇasivikaṃ datvā nagaraṃ paṭijaggāpesi. Visākho dhammadinnaṃ gandhodakena nahāpetvā sabbālaṅkārehi alaṅkārāpetvā sovaṇṇasivikāya nisīdāpetvā ñātigaṇena parivārāpetvā gandhapupphādīhi pūjayamāno nagaravāsanaṃ karonto viya bhikkhuniupassayaṃ gantvā, ‘‘dhammadinnaṃ pabbājethāyye’’ti āha. Bhikkhuniyo ‘‘ekaṃ vā dve vā dose sahituṃ vaṭṭati gahapatī’’ti āhaṃsu. Natthayye koci doso, saddhāya pabbajatīti. Athekā byattā therī tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā kese ohāretvā pabbājesi. Visākho, ‘‘abhiramayye, svākkhāto dhammo’’ti vanditvā pakkāmi.

    තස්‌සා පබ්‌බජිතදිවසතො පට්‌ඨාය ලාභසක්‌කාරො උප්‌පජ්‌ජි. තෙනෙව පලිබුද්‌ධා සමණධම්‌මං කාතුං ඔකාසං න ලභති. අථාචරිය-උපජ්‌ඣායථෙරියො ගහෙත්‌වා ජනපදං ගන්‌ත්‌වා අට්‌ඨතිංසාය ආරම්‌මණෙසු චිත්‌තරුචිතං කම්‌මට්‌ඨානං කථාපෙත්‌වා සමණධම්‌මං කාතුං ආරද්‌ධා, අභිනීහාරසම්‌පන්‌නත්‌තා පන නාතිචිරං කිලමිත්‌ථ.

    Tassā pabbajitadivasato paṭṭhāya lābhasakkāro uppajji. Teneva palibuddhā samaṇadhammaṃ kātuṃ okāsaṃ na labhati. Athācariya-upajjhāyatheriyo gahetvā janapadaṃ gantvā aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittarucitaṃ kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā samaṇadhammaṃ kātuṃ āraddhā, abhinīhārasampannattā pana nāticiraṃ kilamittha.

    ඉතො පට්‌ඨාය හි සතසහස්‌සකප්‌පමත්‌ථකෙ පදුමුත්‌තරො නාම සත්‌ථා ලොකෙ උදපාදි. තදා එසා එකස්‌මිං කුලෙ දාසී හුත්‌වා අත්‌තනො කෙසෙ වික්‌කිණිත්‌වා සුජාතත්‌ථෙරස්‌ස නාම අග්‌ගසාවකස්‌ස දානං දත්‌වා පත්‌ථනමකාසි. සා තාය පත්‌ථනාභිනීහාරසම්‌පත්‌තියා නාතිචිරං කිලමිත්‌ථ, කතිපාහෙනෙව අරහත්‌තං පත්‌වා චින්‌තෙසි – ‘‘අහං යෙනත්‌ථෙන සාසනෙ පබ්‌බජිතා, සො මත්‌ථකං පත්‌තො, කිං මෙ ජනපදවාසෙන, මය්‌හං ඤාතකාපි පුඤ්‌ඤානි කරිස්‌සන්‌ති, භික්‌ඛුනිසඞ්‌ඝොපි පච්‌චයෙහි න කිලමිස්‌සති, රාජගහං ගච්‌ඡාමී’’ති භික්‌ඛුනිසඞ්‌ඝං ගහෙත්‌වා රාජගහමෙව අගමාසි. විසාඛො, ‘‘ධම්‌මදින්‌නා කිර ආගතා’’ති සුත්‌වා, ‘‘පබ්‌බජිත්‌වා නචිරස්‌සෙව ජනපදං ගතා, ගන්‌ත්‌වාපි නචිරස්‌සෙව පච්‌චාගතා, කිං නු ඛො භවිස්‌සති, ගන්‌ත්‌වා ජානිස්‌සාමී’’ති දුතියගමනෙන භික්‌ඛුනිඋපස්‌සයං අගමාසි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘අථ ඛො විසාඛො උපාසකො යෙන ධම්‌මදින්‌නා භික්‌ඛුනී තෙනුපසඞ්‌කමී’’ති.

    Ito paṭṭhāya hi satasahassakappamatthake padumuttaro nāma satthā loke udapādi. Tadā esā ekasmiṃ kule dāsī hutvā attano kese vikkiṇitvā sujātattherassa nāma aggasāvakassa dānaṃ datvā patthanamakāsi. Sā tāya patthanābhinīhārasampattiyā nāticiraṃ kilamittha, katipāheneva arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘ahaṃ yenatthena sāsane pabbajitā, so matthakaṃ patto, kiṃ me janapadavāsena, mayhaṃ ñātakāpi puññāni karissanti, bhikkhunisaṅghopi paccayehi na kilamissati, rājagahaṃ gacchāmī’’ti bhikkhunisaṅghaṃ gahetvā rājagahameva agamāsi. Visākho, ‘‘dhammadinnā kira āgatā’’ti sutvā, ‘‘pabbajitvā nacirasseva janapadaṃ gatā, gantvāpi nacirasseva paccāgatā, kiṃ nu kho bhavissati, gantvā jānissāmī’’ti dutiyagamanena bhikkhuniupassayaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho visākho upāsako yena dhammadinnā bhikkhunī tenupasaṅkamī’’ti.

    එතදවොචාති එතං සක්‌කායොතිආදිවචනං අවොච. කස්‌මා අවොචාති? එවං කිරස්‌ස අහොසි – ‘‘අභිරමසි නාභිරමසි, අය්‍යෙ’’ති එවං පුච්‌ඡනං නාම න පණ්‌ඩිතකිච්‌චං, පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධෙ උපනෙත්‌වා පඤ්‌හං පුච්‌ඡිස්‌සාමි, පඤ්‌හබ්‍යාකරණෙන තස්‌සා අභිරතිං වා අනභිරතිං වා ජානිස්‌සාමීති, තස්‌මා අවොච. තං සුත්‌වාව ධම්‌මදින්‌නා අහං, ආවුසො විසාඛ, අචිරපබ්‌බජිතා සකායං වා පරකායං වා කුතො ජානිස්‌සාමීති වා, අඤ්‌ඤත්‌ථෙරියො උපසඞ්‌කමිත්‌වා පුච්‌ඡාති වා අවත්‌වා උපනික්‌ඛිත්‌තං සම්‌පටිච්‌ඡමානා විය, එකපාසකගණ්‌ඨිං මොචෙන්‌තී විය ගහනට්‌ඨානෙ හත්‌ථිමග්‌ගං නීහරමානා විය ඛග්‌ගමුඛෙන සමුග්‌ගං විවරමානා විය ච පටිසම්‌භිදාවිසයෙ ඨත්‌වා පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජමානා, පඤ්‌ච ඛො ඉමෙ, ආවුසො විසාඛ, උපාදානක්‌ඛන්‌ධාතිආදිමාහ. තත්‌ථ පඤ්‌චාති ගණනපරිච්‌ඡෙදො. උපාදානක්‌ඛන්‌ධාති උපාදානානං පච්‌චයභූතා ඛන්‌ධාති එවමාදිනා නයෙනෙත්‌ථ උපාදානක්‌ඛන්‌ධකථා විත්‌ථාරෙත්‌වා කථෙතබ්‌බා. සා පනෙසා විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ විත්‌ථාරිතා එවාති තත්‌ථ විත්‌තාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා. සක්‌කායසමුදයාදීසුපි යං වත්‌තබ්‌බං, තං හෙට්‌ඨා තත්‌ථ තත්‌ථ වුත්‌තමෙව.

    Etadavocāti etaṃ sakkāyotiādivacanaṃ avoca. Kasmā avocāti? Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘abhiramasi nābhiramasi, ayye’’ti evaṃ pucchanaṃ nāma na paṇḍitakiccaṃ, pañcupādānakkhandhe upanetvā pañhaṃ pucchissāmi, pañhabyākaraṇena tassā abhiratiṃ vā anabhiratiṃ vā jānissāmīti, tasmā avoca. Taṃ sutvāva dhammadinnā ahaṃ, āvuso visākha, acirapabbajitā sakāyaṃ vā parakāyaṃ vā kuto jānissāmīti vā, aññattheriyo upasaṅkamitvā pucchāti vā avatvā upanikkhittaṃ sampaṭicchamānā viya, ekapāsakagaṇṭhiṃ mocentī viya gahanaṭṭhāne hatthimaggaṃ nīharamānā viya khaggamukhena samuggaṃ vivaramānā viya ca paṭisambhidāvisaye ṭhatvā pañhaṃ vissajjamānā, pañca kho ime, āvuso visākha, upādānakkhandhātiādimāha. Tattha pañcāti gaṇanaparicchedo. Upādānakkhandhāti upādānānaṃ paccayabhūtā khandhāti evamādinā nayenettha upādānakkhandhakathā vitthāretvā kathetabbā. Sā panesā visuddhimagge vitthāritā evāti tattha vittāritanayeneva veditabbā. Sakkāyasamudayādīsupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā tattha tattha vuttameva.

    ඉදං පන චතුසච්‌චබ්‍යාකරණං සුත්‌වා විසාඛො ථෙරියා අභිරතභාවං අඤ්‌ඤාසි. යො හි බුද්‌ධසාසනෙ උක්‌කණ්‌ඨිතො හොති අනභිරතො, සො එවං පුච්‌ඡිතපුච්‌ඡිතපඤ්‌හං සණ්‌ඩාසෙන එකෙකං පලිතං ගණ්‌හන්‌තො විය, සිනෙරුපාදතො වාලුකං උද්‌ධරන්‌තො විය විස්‌සජ්‌ජෙතුං න සක්‌කොති. යස්‌මා පන ඉමානි චත්‌තාරි සච්‌චානි ලොකෙ චන්‌දිමසූරියා විය බුද්‌ධසාසනෙ පාකටානි, පරිසමජ්‌ඣෙ ගතො හි භගවාපි මහාථෙරාපි සච්‌චානෙව පකාසෙන්‌ති; භික්‌ඛුසඞ්‌ඝොපි පබ්‌බජිතදිවසතො පට්‌ඨාය කුලපුත්‌තෙ චත්‌තාරි නාම කිං, චත්‌තාරි අරියසච්‌චානීති පඤ්‌හං උග්‌ගණ්‌හාපෙති. අයඤ්‌ච ධම්‌මදින්‌නා උපායකොසල්‌ලෙ ඨිතා පණ්‌ඩිතා බ්‍යත්‌තා නයං ගහෙත්‌වා සුතෙනපි කථෙතුං සමත්‌ථා, තස්‌මා ‘‘න සක්‌කා එතිස්‌සා එත්‌තාවතා සච්‌චානං පටිවිද්‌ධභාවො ඤාතුං, සච්‌චවිනිබ්‌භොගපඤ්‌හබ්‍යාකරණෙන සක්‌කා ඤාතු’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා හෙට්‌ඨා කථිතානි ද්‌වෙ සච්‌චානි පටිනිවත්‌තෙත්‌වා ගුළ්‌හං කත්‌වා ගණ්‌ඨිපඤ්‌හං පුච්‌ඡිස්‌සාමීති පුච්‌ඡන්‌තො තඤ්‌ඤෙව නු ඛො, අය්‍යෙතිආදිමාහ.

    Idaṃ pana catusaccabyākaraṇaṃ sutvā visākho theriyā abhiratabhāvaṃ aññāsi. Yo hi buddhasāsane ukkaṇṭhito hoti anabhirato, so evaṃ pucchitapucchitapañhaṃ saṇḍāsena ekekaṃ palitaṃ gaṇhanto viya, sinerupādato vālukaṃ uddharanto viya vissajjetuṃ na sakkoti. Yasmā pana imāni cattāri saccāni loke candimasūriyā viya buddhasāsane pākaṭāni, parisamajjhe gato hi bhagavāpi mahātherāpi saccāneva pakāsenti; bhikkhusaṅghopi pabbajitadivasato paṭṭhāya kulaputte cattāri nāma kiṃ, cattāri ariyasaccānīti pañhaṃ uggaṇhāpeti. Ayañca dhammadinnā upāyakosalle ṭhitā paṇḍitā byattā nayaṃ gahetvā sutenapi kathetuṃ samatthā, tasmā ‘‘na sakkā etissā ettāvatā saccānaṃ paṭividdhabhāvo ñātuṃ, saccavinibbhogapañhabyākaraṇena sakkā ñātu’’nti cintetvā heṭṭhā kathitāni dve saccāni paṭinivattetvā guḷhaṃ katvā gaṇṭhipañhaṃ pucchissāmīti pucchanto taññeva nu kho, ayyetiādimāha.

    තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ න ඛො, ආවුසො විසාඛ, තඤ්‌ඤෙව උපාදානන්‌ති උපාදානස්‌ස සඞ්‌ඛාරක්‌ඛන්‌ධෙකදෙසභාවතො න තංයෙව උපාදානං තෙ පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා, නාපි අඤ්‌ඤත්‍ර පඤ්‌චහි උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙහි උපාදානං. යදි හි තඤ්‌ඤෙව සියා, රූපාදිසභාවම්‌පි උපාදානං සියා. යදි අඤ්‌ඤත්‍ර සියා, පරසමයෙ චිත්‌තවිප්‌පයුත්‌තො අනුසයො විය පණ්‌ණත්‌ති විය නිබ්‌බානං විය ච ඛන්‌ධවිනිමුත්‌තං වා සියා, ඡට්‌ඨො වා ඛන්‌ධො පඤ්‌ඤපෙතබ්‌බො භවෙය්‍ය, තස්‌මා එවං බ්‍යාකාසි. තස්‌සා බ්‍යාකරණං සුත්‌වා ‘‘අධිගතපතිට්‌ඨා අය’’න්‌ති විසාඛො නිට්‌ඨමගමාසි. න හි සක්‌කා අඛීණාසවෙන අසම්‌බද්‌ධෙන අවිත්‌ථායන්‌තෙන පදීපසහස්‌සං ජාලෙන්‌තෙන විය එවරූපො ගුළ්‌හො පටිච්‌ඡන්‌නො තිලක්‌ඛණාහතො ගම්‌භීරො පඤ්‌හො විස්‌සජ්‌ජෙතුං. නිට්‌ඨං ගන්‌ත්‌වා පන, ‘‘අයං ධම්‌මදින්‌නා සාසනෙ ලද්‌ධපතිට්‌ඨා අධිගතපටිසම්‌භිදා වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තා භවමත්‌ථකෙ ඨිතා මහාඛීණාසවා, සමත්‌ථා මය්‌හං පුච්‌ඡිතපඤ්‌හං කථෙතුං, ඉදානි පන නං ඔවත්‌තිකසාරං පඤ්‌හං පුච්‌ඡිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙත්‌වා තං පුච්‌ඡන්‌තො, කථං පනාය්‍යෙතිආදිමාහ.

    Tassa vissajjane na kho, āvuso visākha, taññeva upādānanti upādānassa saṅkhārakkhandhekadesabhāvato na taṃyeva upādānaṃ te pañcupādānakkhandhā, nāpi aññatra pañcahi upādānakkhandhehi upādānaṃ. Yadi hi taññeva siyā, rūpādisabhāvampi upādānaṃ siyā. Yadi aññatra siyā, parasamaye cittavippayutto anusayo viya paṇṇatti viya nibbānaṃ viya ca khandhavinimuttaṃ vā siyā, chaṭṭho vā khandho paññapetabbo bhaveyya, tasmā evaṃ byākāsi. Tassā byākaraṇaṃ sutvā ‘‘adhigatapatiṭṭhā aya’’nti visākho niṭṭhamagamāsi. Na hi sakkā akhīṇāsavena asambaddhena avitthāyantena padīpasahassaṃ jālentena viya evarūpo guḷho paṭicchanno tilakkhaṇāhato gambhīro pañho vissajjetuṃ. Niṭṭhaṃ gantvā pana, ‘‘ayaṃ dhammadinnā sāsane laddhapatiṭṭhā adhigatapaṭisambhidā vesārajjappattā bhavamatthake ṭhitā mahākhīṇāsavā, samatthā mayhaṃ pucchitapañhaṃ kathetuṃ, idāni pana naṃ ovattikasāraṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā taṃ pucchanto, kathaṃ panāyyetiādimāha.

    461. තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ අස්‌සුතවාතිආදි මූලපරියායෙ විත්‌ථාරිතමෙව. රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතීති, ‘‘ඉධෙකච්‌චො රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සති. යං රූපං සො අහං, යො අහං තං රූපන්‌ති රූපඤ්‌ච අත්‌තඤ්‌ච අද්‌වයං සමනුපස්‌සති. සෙය්‍යථාපි නාම තෙලප්‌පදීපස්‌ස ඣායතො යා අච්‌චි සො වණ්‌ණො, යො වණ්‌ණො සා අච්‌චීති අච්‌චිඤ්‌ච වණ්‌ණඤ්‌ච අද්‌වයං සමනුපස්‌සති. එවමෙව ඉධෙකච්‌චො රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සති…පෙ.… අද්‌වයං සමනුපස්‌සතී’’ති (පටි. ම. 1.131) එවං රූපං අත්‌තාති දිට්‌ඨිපස්‌සනාය පස්‌සති. රූපවන්‌තං වා අත්‌තානන්‌ති අරූපං අත්‌තාති ගහෙත්‌වා ඡායාවන්‌තං රුක්‌ඛං විය තං අත්‌තානං රූපවන්‌තං සමනුපස්‌සති. අත්‌තනි වා රූපන්‌ති අරූපමෙව අත්‌තාති ගහෙත්‌වා පුප්‌ඵස්‌මිං ගන්‌ධං විය අත්‌තනි රූපං සමනුපස්‌සති. රූපස්‌මිං වා අත්‌තානන්‌ති අරූපමෙව අත්‌තාති ගහෙත්‌වා කරණ්‌ඩාය මණිං විය අත්‌තානං රූපස්‌මිං සමනුපස්‌සති. වෙදනං අත්‌තතොතිආදීසුපි එසෙව නයො.

    461. Tassa vissajjane assutavātiādi mūlapariyāye vitthāritameva. Rūpaṃ attato samanupassatīti, ‘‘idhekacco rūpaṃ attato samanupassati. Yaṃ rūpaṃ so ahaṃ, yo ahaṃ taṃ rūpanti rūpañca attañca advayaṃ samanupassati. Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati. Evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassati…pe… advayaṃ samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) evaṃ rūpaṃ attāti diṭṭhipassanāya passati. Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ attāti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ attānaṃ rūpavantaṃ samanupassati. Attani vā rūpanti arūpameva attāti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati. Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva attāti gahetvā karaṇḍāya maṇiṃ viya attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Vedanaṃ attatotiādīsupi eseva nayo.

    තත්‌ථ, රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතීති සුද්‌ධරූපමෙව අත්‌තාති කථිතං. රූපවන්‌තං වා අත්‌තානං, අත්‌තනි වා රූපං, රූපස්‌මිං වා අත්‌තානං. වෙදනං අත්‌තතො… සඤ්‌ඤං… සඞ්‌ඛාරෙ… විඤ්‌ඤාණං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතීති ඉමෙසු සත්‌තසු ඨානෙසු අරූපං අත්‌තාති කථිතං. වෙදනාවන්‌තං වා අත්‌තානං, අත්‌තනි වා වෙදනං, වෙදනාය වා අත්‌තානන්‌ති එවං චතූසු ඛන්‌ධෙසු තිණ්‌ණං තිණ්‌ණං වසෙන ද්‌වාදසසු ඨානෙසු රූපාරූපමිස්‌සකො අත්‌තා කථිතො. තත්‌ථ රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සති… වෙදනං… සඤ්‌ඤං… සඞ්‌ඛාරෙ… විඤ්‌ඤාණං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතීති ඉමෙසු පඤ්‌චසු ඨානෙසු උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි කථිතා, අවසෙසෙසු සස්‌සතදිට්‌ඨීති. එවමෙත්‌ථ පන්‌නරස භවදිට්‌ඨියො, පඤ්‌ච විභවදිට්‌ඨියො හොන්‌ති. න රූපං අත්‌තතොති එත්‌ථ රූපං අත්‌තාති න සමනුපස්‌සති. අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තාති පන සමනුපස්‌සති. න රූපවන්‌තං අත්‌තානං…පෙ.… න විඤ්‌ඤාණස්‌මිං අත්‌තානන්‌ති ඉමෙ පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ කෙනචි පරියායෙන අත්‌තතො න සමනුපස්‌සති, සබ්‌බාකාරෙන පන අනිච්‌චා දුක්‌ඛා අනත්‌තාති සමනුපස්‌සති.

    Tattha, rūpaṃ attato samanupassatīti suddharūpameva attāti kathitaṃ. Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ attato… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ attāti kathitaṃ. Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito. Tattha rūpaṃ attato samanupassati… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā, avasesesu sassatadiṭṭhīti. Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo, pañca vibhavadiṭṭhiyo honti. Na rūpaṃ attatoti ettha rūpaṃ attāti na samanupassati. Aniccaṃ dukkhaṃ anattāti pana samanupassati. Na rūpavantaṃ attānaṃ…pe… na viññāṇasmiṃ attānanti ime pañcakkhandhe kenaci pariyāyena attato na samanupassati, sabbākārena pana aniccā dukkhā anattāti samanupassati.

    එත්‌තාවතා ථෙරියා, ‘‘එවං ඛො, ආවුසො විසාඛ, සක්‌කායදිට්‌ඨි හොතී’’ති එවං පුරිමපඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තියා එත්‌තකෙන ගමනං හොති, ආගමනං හොති, ගමනාගමනං හොති, වට්‌ටං වත්‌තතීති වට්‌ටං මත්‌ථකං පාපෙත්‌වා දස්‌සිතං. එවං ඛො, ආවුසො විසාඛ, සක්‌කායදිට්‌ඨි න හොතීති පච්‌ඡිමං පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තියා එත්‌තකෙන ගමනං න හොති, ආගමනං න හොති, ගමනාගමනං න හොති, වට්‌ටං නාම න වත්‌තතීති විවට්‌ටං මත්‌ථකං පාපෙත්‌වා දස්‌සිතං.

    Ettāvatā theriyā, ‘‘evaṃ kho, āvuso visākha, sakkāyadiṭṭhi hotī’’ti evaṃ purimapañhaṃ vissajjentiyā ettakena gamanaṃ hoti, āgamanaṃ hoti, gamanāgamanaṃ hoti, vaṭṭaṃ vattatīti vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassitaṃ. Evaṃ kho, āvuso visākha, sakkāyadiṭṭhi na hotīti pacchimaṃ pañhaṃ vissajjentiyā ettakena gamanaṃ na hoti, āgamanaṃ na hoti, gamanāgamanaṃ na hoti, vaṭṭaṃ nāma na vattatīti vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassitaṃ.

    462. කතමො පනාය්‍යෙ, අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගොති අයං පඤ්‌හො ථෙරියා පටිපුච්‌ඡිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජෙතබ්‌බො භවෙය්‍ය – ‘‘උපාසක, තයා හෙට්‌ඨා මග්‌ගො පුච්‌ඡිතො, ඉධ කස්‌මා මග්‌ගමෙව පුච්‌ඡසී’’ති. සා පන අත්‌තනො බ්‍යත්‌තතාය පණ්‌ඩිච්‌චෙන තස්‌ස අධිප්‌පායං සල්‌ලක්‌ඛෙසි – ‘‘ඉමිනා උපාසකෙන හෙට්‌ඨා පටිපත්‌තිවසෙන මග්‌ගො පුච්‌ඡිතො භවිස්‌සති, ඉධ පන තං සඞ්‌ඛතාසඞ්‌ඛතලොකියලොකුත්‌තරසඞ්‌ගහිතාසඞ්‌ගහිතවසෙන පුච්‌ඡිතුකාමො භවිස්‌සතී’’ති. තස්‌මා අප්‌පටිපුච්‌ඡිත්‌වාව යං යං පුච්‌ඡි, තං තං විස්‌සජ්‌ජෙසි. තත්‌ථ සඞ්‌ඛතොති චෙතිතො කප්‌පිතො පකප්‌පිතො ආයූහිතො කතො නිබ්‌බත්‌තිතො සමාපජ්‌ජන්‌තෙන සමාපජ්‌ජිතබ්‌බො. තීහි ච ඛො, ආවුසො විසාඛ, ඛන්‌ධෙහි අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො සඞ්‌ගහිතොති එත්‌ථ යස්‌මා මග්‌ගො සප්‌පදෙසො, තයො ඛන්‌ධා නිප්‌පදෙසා, තස්‌මා අයං සප්‌පදෙසත්‌තා නගරං විය රජ්‌ජෙන නිප්‌පදෙසෙහි තීහි ඛන්‌ධෙහි සඞ්‌ගහිතො. තත්‌ථ සම්‌මාවාචාදයො තයො සීලමෙව, තස්‌මා තෙ සජාතිතො සීලක්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහිතාති. කිඤ්‌චාපි හි පාළියං සීලක්‌ඛන්‌ධෙති භුම්‌මෙන විය නිද්‌දෙසො කතො, අත්‌ථො පන කරණවසෙන වෙදිතබ්‌බො. සම්‌මාවායාමාදීසු පන තීසු සමාධි අත්‌තනො ධම්‌මතාය ආරම්‌මණෙ එකග්‌ගභාවෙන අප්‌පෙතුං න සක්‌කොති. වීරියෙ පන පග්‌ගහකිච්‌චං සාධෙන්‌තෙ සතියා ච අපිලාපනකිච්‌චං සාධෙන්‌තියා ලද්‌ධූපකාරො හුත්‌වා සක්‌කොති.

    462.Katamo panāyye, ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti ayaṃ pañho theriyā paṭipucchitvā vissajjetabbo bhaveyya – ‘‘upāsaka, tayā heṭṭhā maggo pucchito, idha kasmā maggameva pucchasī’’ti. Sā pana attano byattatāya paṇḍiccena tassa adhippāyaṃ sallakkhesi – ‘‘iminā upāsakena heṭṭhā paṭipattivasena maggo pucchito bhavissati, idha pana taṃ saṅkhatāsaṅkhatalokiyalokuttarasaṅgahitāsaṅgahitavasena pucchitukāmo bhavissatī’’ti. Tasmā appaṭipucchitvāva yaṃ yaṃ pucchi, taṃ taṃ vissajjesi. Tattha saṅkhatoti cetito kappito pakappito āyūhito kato nibbattito samāpajjantena samāpajjitabbo. Tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahitoti ettha yasmā maggo sappadeso, tayo khandhā nippadesā, tasmā ayaṃ sappadesattā nagaraṃ viya rajjena nippadesehi tīhi khandhehi saṅgahito. Tattha sammāvācādayo tayo sīlameva, tasmā te sajātito sīlakkhandhena saṅgahitāti. Kiñcāpi hi pāḷiyaṃ sīlakkhandheti bhummena viya niddeso kato, attho pana karaṇavasena veditabbo. Sammāvāyāmādīsu pana tīsu samādhi attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ na sakkoti. Vīriye pana paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro hutvā sakkoti.

    තත්‍රායං උපමා – යථා හි ‘‘නක්‌ඛත්‌තං කීළිස්‌සාමා’’ති උය්‍යානං පවිට්‌ඨෙසු තීසු සහායෙසු එකො සුපුප්‌ඵිතං චම්‌පකරුක්‌ඛං දිස්‌වා හත්‌ථං උක්‌ඛිපිත්‌වාපි ගහෙතුං න සක්‌කුණෙය්‍ය. අථස්‌ස දුතියො ඔනමිත්‌වා පිට්‌ඨිං දදෙය්‍ය, සො තස්‌ස පිට්‌ඨියං ඨත්‌වාපි කම්‌පමානො ගහෙතුං න සක්‌කුණෙය්‍ය . අථස්‌ස ඉතරො අංසකූටං උපනාමෙය්‍ය, සො එකස්‌ස පිට්‌ඨියං ඨත්‌වා එකස්‌ස අංසකූටං ඔලුබ්‌භ යථාරුචි පුප්‌ඵානි ඔචිනිත්‌වා පිළන්‌ධිත්‌වා නක්‌ඛත්‌තං කීළෙය්‍ය. එවංසම්‌පදමිදං දට්‌ඨබ්‌බං. එකතො උය්‍යානං පවිට්‌ඨා තයො සහායකා විය හි එකතො ජාතා සම්‌මාවායාමාදයො තයො ධම්‌මා. සුපුප්‌ඵිතචම්‌පකො විය ආරම්‌මණං. හත්‌ථං උක්‌ඛිපිත්‌වාපි ගහෙතුං අසක්‌කොන්‌තො විය අත්‌තනො ධම්‌මතාය ආරම්‌මණෙ එකග්‌ගභාවෙන අප්‌පෙතුං අසක්‌කොන්‌තො සමාධි. පිට්‌ඨිං දත්‌වා ඔනතසහායො විය වායාමො. අංසකූටං දත්‌වා ඨිතසහායො විය සති. යථා තෙසු එකස්‌ස පිට්‌ඨියං ඨත්‌වා එකස්‌ස අංසකූටං ඔලුබ්‌භ ඉතරො යථාරුචි පුප්‌ඵං ගහෙතුං සක්‌කොති, එවමෙවං වීරියෙ පග්‌ගහකිච්‌චං සාධෙන්‌තෙ, සතියා ච අපිලාපනකිච්‌චං සාධෙන්‌තියා ලද්‌ධුපකාරො සමාධි සක්‌කොති ආරම්‌මණෙ එකග්‌ගභාවෙන අප්‌පෙතුං. තස්‌මා සමාධියෙවෙත්‌ථ සජාතිතො සමාධික්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහිතො. වායාමසතියො පන කිරියතො සඞ්‌ගහිතා හොන්‌ති.

    Tatrāyaṃ upamā – yathā hi ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti uyyānaṃ paviṭṭhesu tīsu sahāyesu eko supupphitaṃ campakarukkhaṃ disvā hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ na sakkuṇeyya. Athassa dutiyo onamitvā piṭṭhiṃ dadeyya, so tassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvāpi kampamāno gahetuṃ na sakkuṇeyya . Athassa itaro aṃsakūṭaṃ upanāmeyya, so ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha yathāruci pupphāni ocinitvā piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekato uyyānaṃ paviṭṭhā tayo sahāyakā viya hi ekato jātā sammāvāyāmādayo tayo dhammā. Supupphitacampako viya ārammaṇaṃ. Hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ asakkonto viya attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ asakkonto samādhi. Piṭṭhiṃ datvā onatasahāyo viya vāyāmo. Aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati. Yathā tesu ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha itaro yathāruci pupphaṃ gahetuṃ sakkoti, evamevaṃ vīriye paggahakiccaṃ sādhente, satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhupakāro samādhi sakkoti ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ. Tasmā samādhiyevettha sajātito samādhikkhandhena saṅgahito. Vāyāmasatiyo pana kiriyato saṅgahitā honti.

    සම්‌මාදිට්‌ඨිසම්‌මාසඞ්‌කප්‌පෙසුපි පඤ්‌ඤා අත්‌තනො ධම්‌මතාය අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තාති ආරම්‌මණං නිච්‌ඡෙතුං න සක්‌කොති, විතක්‌කෙ පන ආකොටෙත්‌වා ආකොටෙත්‌වා දෙන්‌තෙ සක්‌කොති. කථං? යථා හි හෙරඤ්‌ඤිකො කහාපණං හත්‌ථෙ ඨපෙත්‌වා සබ්‌බභාගෙසු ඔලොකෙතුකාමො සමානොපි න චක්‌ඛුදලෙනෙව පරිවත්‌තෙතුං සක්‌කොති, අඞ්‌ගුලිපබ්‌බෙහි පන පරිවත්‌තෙත්‌වා ඉතො චිතො ච ඔලොකෙතුං සක්‌කොති. එවමෙව න පඤ්‌ඤා අත්‌තනො ධම්‌මතාය අනිච්‌චාදිවසෙන ආරම්‌මණං නිච්‌ඡෙතුං සක්‌කොති, අභිනිරොපනලක්‌ඛණෙන පන ආහනනපරියාහනනරසෙන විතක්‌කෙන ආකොටෙන්‌තෙන විය පරිවත්‌තෙන්‌තෙන විය ච ආදායා දින්‌නමෙව විනිච්‌ඡෙතුං සක්‌කොති. තස්‌මා ඉධාපි සම්‌මාදිට්‌ඨියෙව සජාතිතො පඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහිතා. සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො පන කිරියතො සඞ්‌ගහිතො හොති. ඉති ඉමෙහි තීහි ඛන්‌ධෙහි මග්‌ගො සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘තීහි ච ඛො, ආවුසො විසාඛ, ඛන්‌ධෙහි අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො සඞ්‌ගහිතො’’ති.

    Sammādiṭṭhisammāsaṅkappesupi paññā attano dhammatāya aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti. Kathaṃ? Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhudaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti. Evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāyā dinnameva vinicchetuṃ sakkoti. Tasmā idhāpi sammādiṭṭhiyeva sajātito paññākkhandhena saṅgahitā. Sammāsaṅkappo pana kiriyato saṅgahito hoti. Iti imehi tīhi khandhehi maggo saṅgahaṃ gacchati. Tena vuttaṃ – ‘‘tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito’’ti.

    ඉදානි එකචිත්‌තක්‌ඛණිකං මග්‌ගසමාධිං සනිමිත්‌තං සපරික්‌ඛාරං පුච්‌ඡන්‌තො, කතමො පනාය්‍යෙතිආදිමාහ. තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා මග්‌ගක්‌ඛණෙ චතුකිච්‌චසාධනවසෙන උප්‌පන්‌නා සති, සා සමාධිස්‌ස පච්‌චයත්‌ථෙන නිමිත්‌තං. චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානා චතුකිච්‌චසාධනවසෙනෙව උප්‌පන්‌නං වීරියං, තං පරිවාරට්‌ඨෙන පරික්‌ඛාරො හොති. තෙසංයෙව ධම්‌මානන්‌ති තෙසං මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තධම්‌මානං. ආසෙවනාතිආදීසු එකචිත්‌තක්‌ඛණිකායෙව ආසෙවනාදයො වුත්‌තාති.

    Idāni ekacittakkhaṇikaṃ maggasamādhiṃ sanimittaṃ saparikkhāraṃ pucchanto, katamo panāyyetiādimāha. Tassa vissajjane cattāro satipaṭṭhānā maggakkhaṇe catukiccasādhanavasena uppannā sati, sā samādhissa paccayatthena nimittaṃ. Cattāro sammappadhānā catukiccasādhanavaseneva uppannaṃ vīriyaṃ, taṃ parivāraṭṭhena parikkhāro hoti. Tesaṃyeva dhammānanti tesaṃ maggasampayuttadhammānaṃ. Āsevanātiādīsu ekacittakkhaṇikāyeva āsevanādayo vuttāti.

    විතණ්‌ඩවාදී පන, ‘‘එකචිත්‌තක්‌ඛණිකො නාම මග්‌ගො නත්‌ථි, ‘එවං භාවෙය්‍ය සත්‌ත වස්‌සානී’ති හි වචනතො සත්‌තපි වස්‌සානි මග්‌ගභාවනා හොති, කිලෙසා පන ලහු ඡිජ්‌ජන්‌තා සත්‌තහි ඤාණෙහි ඡිජ්‌ජන්‌තී’’ති වදති. සො ‘‘සුත්‌තං ආහරා’’ති වත්‌තබ්‌බො. අද්‌ධා අඤ්‌ඤං අපස්‌සන්‌තො, ‘‘යා තෙසංයෙව ධම්‌මානං ආසෙවනා භාවනා බහුලීකම්‌ම’’න්‌ති ඉදමෙව සුත්‌තං ආහරිත්‌වා, ‘‘අඤ්‌ඤෙන චිත්‌තෙන ආසෙවති, අඤ්‌ඤෙන භාවෙති, අඤ්‌ඤෙන බහුලීකරොතී’’ති වක්‌ඛති. තතො වත්‌තබ්‌බො – ‘‘කිං පනිදං, සුත්‌තං නෙය්‍යත්‌ථං නීතත්‌ථ’’න්‌ති. තතො වක්‌ඛති – ‘‘නීතත්‌ථං යථා සුත්‌තං තථෙව අත්‌ථො’’ති. තස්‌ස ඉදං උත්‌තරං – එවං සන්‌තෙ එකං චිත්‌තං ආසෙවමානං උප්‌පන්‌නං, අපරම්‌පි ආසෙවමානං, අපරම්‌පි ආසෙවමානන්‌ති එවං දිවසම්‌පි ආසෙවනාව භවිස්‌සති, කුතො භාවනා, කුතො බහුලීකම්‌මං? එකං වා භාවයමානං උප්‌පන්‌නං අපරම්‌පි භාවයමානං අපරම්‌පි භාවයමානන්‌ති එවං දිවසම්‌පි භාවනාව භවිස්‌සති, කුතො ආසෙවනා කුතො බහුලීකම්‌මං? එකං වා බහුලීකරොන්‌තං උප්‌පන්‌නං, අපරම්‌පි බහුලීකරොන්‌තං, අපරම්‌පි බහුලීකරොන්‌තන්‌ති එවං දිවසම්‌පි බහුලීකම්‌මමෙව භවිස්‌සති කුතො ආසෙවනා, කුතො භාවනාති.

    Vitaṇḍavādī pana, ‘‘ekacittakkhaṇiko nāma maggo natthi, ‘evaṃ bhāveyya satta vassānī’ti hi vacanato sattapi vassāni maggabhāvanā hoti, kilesā pana lahu chijjantā sattahi ñāṇehi chijjantī’’ti vadati. So ‘‘suttaṃ āharā’’ti vattabbo. Addhā aññaṃ apassanto, ‘‘yā tesaṃyeva dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkamma’’nti idameva suttaṃ āharitvā, ‘‘aññena cittena āsevati, aññena bhāveti, aññena bahulīkarotī’’ti vakkhati. Tato vattabbo – ‘‘kiṃ panidaṃ, suttaṃ neyyatthaṃ nītattha’’nti. Tato vakkhati – ‘‘nītatthaṃ yathā suttaṃ tatheva attho’’ti. Tassa idaṃ uttaraṃ – evaṃ sante ekaṃ cittaṃ āsevamānaṃ uppannaṃ, aparampi āsevamānaṃ, aparampi āsevamānanti evaṃ divasampi āsevanāva bhavissati, kuto bhāvanā, kuto bahulīkammaṃ? Ekaṃ vā bhāvayamānaṃ uppannaṃ aparampi bhāvayamānaṃ aparampi bhāvayamānanti evaṃ divasampi bhāvanāva bhavissati, kuto āsevanā kuto bahulīkammaṃ? Ekaṃ vā bahulīkarontaṃ uppannaṃ, aparampi bahulīkarontaṃ, aparampi bahulīkarontanti evaṃ divasampi bahulīkammameva bhavissati kuto āsevanā, kuto bhāvanāti.

    අථ වා එවං වදෙය්‍ය – ‘‘එකෙන චිත්‌තෙන ආසෙවති, ද්‌වීහි භාවෙති, තීහි බහුලීකරොති. ද්‌වීහි වා ආසෙවති, තීහි භාවෙති, එකෙන බහුලීකරොති . තීහි වා ආසෙවති, එකෙන භාවෙති, ද්‌වීහි බහුලීකරොතී’’ති. සො වත්‌තබ්‌බො – ‘‘මා සුත්‌තං මෙ ලද්‌ධන්‌ති යං වා තං වා අවච. පඤ්‌හං විස්‌සජ්‌ජෙන්‌තෙන නාම ආචරියස්‌ස සන්‌තිකෙ වසිත්‌වා බුද්‌ධවචනං උග්‌ගණ්‌හිත්‌වා අත්‌ථරසං විදිත්‌වා වත්‌තබ්‌බං හොති. එකචිත්‌තක්‌ඛණිකාව අයං ආසෙවනා, එකචිත්‌තක්‌ඛණිකා භාවනා, එකචිත්‌තක්‌ඛණිකං බහුලීකම්‌මං. ඛයගාමිලොකුත්‌තරමග්‌ගො බහුලචිත්‌තක්‌ඛණිකො නාම නත්‌ථි, ‘එකචිත්‌තක්‌ඛණිකොයෙවා’ති සඤ්‌ඤාපෙතබ්‌බො. සචෙ සඤ්‌ජානාති, සඤ්‌ජානාතු, නො චෙ සඤ්‌ජානාති, ගච්‌ඡ පාතොව විහාරං පවිසිත්‌වා යාගුං පිවාහී’’ති උය්‍යොජෙතබ්‌බො.

    Atha vā evaṃ vadeyya – ‘‘ekena cittena āsevati, dvīhi bhāveti, tīhi bahulīkaroti. Dvīhi vā āsevati, tīhi bhāveti, ekena bahulīkaroti . Tīhi vā āsevati, ekena bhāveti, dvīhi bahulīkarotī’’ti. So vattabbo – ‘‘mā suttaṃ me laddhanti yaṃ vā taṃ vā avaca. Pañhaṃ vissajjentena nāma ācariyassa santike vasitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā attharasaṃ viditvā vattabbaṃ hoti. Ekacittakkhaṇikāva ayaṃ āsevanā, ekacittakkhaṇikā bhāvanā, ekacittakkhaṇikaṃ bahulīkammaṃ. Khayagāmilokuttaramaggo bahulacittakkhaṇiko nāma natthi, ‘ekacittakkhaṇikoyevā’ti saññāpetabbo. Sace sañjānāti, sañjānātu, no ce sañjānāti, gaccha pātova vihāraṃ pavisitvā yāguṃ pivāhī’’ti uyyojetabbo.

    463. කති පනාය්‍යෙ සඞ්‌ඛාරාති ඉධ කිං පුච්‌ඡති? යෙ සඞ්‌ඛාරෙ නිරොධෙත්‌වා නිරොධං සමාපජ්‌ජති, තෙ පුච්‌ඡිස්‌සාමීති පුච්‌ඡති. තෙනෙවස්‌ස අධිප්‌පායං ඤත්‌වා ථෙරී, පුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරාදීසු අනෙකෙසු සඞ්‌ඛාරෙසු විජ්‌ජමානෙසුපි, කායසඞ්‌ඛාරාදයොව ආචික්‌ඛන්‌තී, තයොමෙ , ආවුසොතිආදිමාහ. තත්‌ථ කායපටිබද්‌ධත්‌තා කායෙන සඞ්‌ඛරීයති කරීයති නිබ්‌බත්‌තීයතීති කායසඞ්‌ඛාරො. වාචං සඞ්‌ඛරොති කරොති නිබ්‌බත්‌තෙතීති වචීසඞ්‌ඛාරො. චිත්‌තපටිබද්‌ධත්‌තා චිත්‌තෙන සඞ්‌ඛරීයති කරීයති නිබ්‌බත්‌තීයතීති චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො. කතමො පනාය්‍යෙති ඉධ කිං පුච්‌ඡති? ඉමෙ සඞ්‌ඛාරා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤමිස්‌සා ආලුළිතා අවිභූතා දුද්‌දීපනා. තථා හි, කායද්‌වාරෙ ආදානගහණමුඤ්‌චනචොපනානි පාපෙත්‌වා උප්‌පන්‌නා අට්‌ඨ කාමාවචරකුසලචෙතනා ද්‌වාදස අකුසලචෙතනාති එවං කුසලාකුසලා වීසති චෙතනාපි අස්‌සාසපස්‌සාසාපි කායසඞ්‌ඛාරාත්‌වෙව වුච්‌චන්‌ති. වචීද්‌වාරෙ හනුසංචොපනං වචීභෙදං පාපෙත්‌වා උප්‌පන්‌නා වුත්‌තප්‌පකාරාව වීසති චෙතනාපි විතක්‌කවිචාරාපි වචීසඞ්‌ඛාරොත්‌වෙව වුච්‌චන්‌ති. කායවචීද්‌වාරෙසු චොපනං අපත්‌තා රහො නිසින්‌නස්‌ස චින්‌තයතො උප්‌පන්‌නා කුසලාකුසලා එකූනතිංස චෙතනාපි සඤ්‌ඤා ච වෙදනා චාති ඉමෙ ද්‌වෙ ධම්‌මාපි චිත්‌තසඞ්‌ඛාරොත්‌වෙව වුච්‌චන්‌ති. එවං ඉමෙ සඞ්‌ඛාරා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤමිස්‌සා ආලුළිතා අවිභූතා දුද්‌දීපනා. තෙ පාකටෙ විභූතෙ කත්‌වා කථාපෙස්‌සාමීති පුච්‌ඡති.

    463.Kati panāyye saṅkhārāti idha kiṃ pucchati? Ye saṅkhāre nirodhetvā nirodhaṃ samāpajjati, te pucchissāmīti pucchati. Tenevassa adhippāyaṃ ñatvā therī, puññābhisaṅkhārādīsu anekesu saṅkhāresu vijjamānesupi, kāyasaṅkhārādayova ācikkhantī, tayome, āvusotiādimāha. Tattha kāyapaṭibaddhattā kāyena saṅkharīyati karīyati nibbattīyatīti kāyasaṅkhāro. Vācaṃ saṅkharoti karoti nibbattetīti vacīsaṅkhāro. Cittapaṭibaddhattā cittena saṅkharīyati karīyati nibbattīyatīti cittasaṅkhāro. Katamo panāyyeti idha kiṃ pucchati? Ime saṅkhārā aññamaññamissā āluḷitā avibhūtā duddīpanā. Tathā hi, kāyadvāre ādānagahaṇamuñcanacopanāni pāpetvā uppannā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā dvādasa akusalacetanāti evaṃ kusalākusalā vīsati cetanāpi assāsapassāsāpi kāyasaṅkhārātveva vuccanti. Vacīdvāre hanusaṃcopanaṃ vacībhedaṃ pāpetvā uppannā vuttappakārāva vīsati cetanāpi vitakkavicārāpi vacīsaṅkhārotveva vuccanti. Kāyavacīdvāresu copanaṃ apattā raho nisinnassa cintayato uppannā kusalākusalā ekūnatiṃsa cetanāpi saññā ca vedanā cāti ime dve dhammāpi cittasaṅkhārotveva vuccanti. Evaṃ ime saṅkhārā aññamaññamissā āluḷitā avibhūtā duddīpanā. Te pākaṭe vibhūte katvā kathāpessāmīti pucchati.

    කස්‌මා පනාය්‍යෙති ඉධ කායසඞ්‌ඛාරාදිනාමස්‌ස පදත්‌ථං පුච්‌ඡති. තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ කායප්‌පටිබද්‌ධාති කායනිස්‌සිතා, කායෙ සති හොන්‌ති, අසති න හොන්‌ති. චිත්‌තප්‌පටිබද්‌ධාති චිත්‌තනිස්‌සිතා, චිත්‌තෙ සති හොන්‌ති, අසති න හොන්‌ති.

    Kasmā panāyyeti idha kāyasaṅkhārādināmassa padatthaṃ pucchati. Tassa vissajjane kāyappaṭibaddhāti kāyanissitā, kāye sati honti, asati na honti. Cittappaṭibaddhāti cittanissitā, citte sati honti, asati na honti.

    464. ඉදානි කිං නු ඛො එසා සඤ්‌ඤාවෙදයිතනිරොධං වලඤ්‌ජෙති, න වලඤ්‌ජෙති. චිණ්‌ණවසී වා තත්‌ථ නො චිණ්‌ණවසීති ජානනත්‌ථං පුච්‌ඡන්‌තො, කථං පනාය්‍යෙ, සඤ්‌ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්‌ති හොතීතිආදිමාහ. තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ සමාපජ්‌ජිස්‌සන්‌ති වා සමාපජ්‌ජාමීති වා පදද්‌වයෙන නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌තිකාලො කථිතො. සමාපන්‌නොති පදෙන අන්‌තොනිරොධො. තථා පුරිමෙහි ද්‌වීහි පදෙහි සචිත්‌තකකාලො කථිතො, පච්‌ඡිමෙන අචිත්‌තකකාලො. පුබ්‌බෙව තථා චිත්‌තං භාවිතං හොතීති නිරොධසමාපත්‌තිතො පුබ්‌බෙ අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදකාලෙයෙව, එත්‌තකං කාලං අචිත්‌තකො භවිස්‌සාමීති අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදචිත්‌තං භාවිතං හොති. යං තං තථත්‌තාය උපනෙතීති යං එවං භාවිතං චිත්‌තං, තං පුග්‌ගලං තථත්‌තාය අචිත්‌තකභාවාය උපනෙති.

    464. Idāni kiṃ nu kho esā saññāvedayitanirodhaṃ valañjeti, na valañjeti. Ciṇṇavasī vā tattha no ciṇṇavasīti jānanatthaṃ pucchanto, kathaṃ panāyye, saññāvedayitanirodhasamāpatti hotītiādimāha. Tassa vissajjane samāpajjissanti vā samāpajjāmīti vā padadvayena nevasaññānāsaññāyatanasamāpattikālo kathito. Samāpannoti padena antonirodho. Tathā purimehi dvīhi padehi sacittakakālo kathito, pacchimena acittakakālo. Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti nirodhasamāpattito pubbe addhānaparicchedakāleyeva, ettakaṃ kālaṃ acittako bhavissāmīti addhānaparicchedacittaṃ bhāvitaṃ hoti. Yaṃ taṃ tathattāya upanetīti yaṃ evaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, taṃ puggalaṃ tathattāya acittakabhāvāya upaneti.

    පඨමං නිරුජ්‌ඣති වචීසඞ්‌ඛාරොති සෙසසඞ්‌ඛාරෙහි පඨමං දුතියජ්‌ඣානෙයෙව නිරුජ්‌ඣති. තතො කායසඞ්‌ඛාරොති තතො පරං කායසඞ්‌ඛාරො චතුත්‌ථජ්‌ඣානෙ නිරුජ්‌ඣති. තතො චිත්‌තසඞ්‌ඛාරොති තතො පරං චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො අන්‌තොනිරොධෙ නිරුජ්‌ඣති. වුට්‌ඨහිස්‌සන්‌ති වා වුට්‌ඨහාමීති වා පදද්‌වයෙන අන්‌තොනිරොධකාලො කථිතො. වුට්‌ඨිතොති පදෙන ඵලසමාපත්‌තිකාලො. තථා පුරිමෙහි ද්‌වීහි පදෙහි අචිත්‌තකකාලො කථිතො, පච්‌ඡිමෙන සචිත්‌තකකාලො. පුබ්‌බෙව තථා චිත්‌තං භාවිතං හොතීති නිරොධසමාපත්‌තිතො පුබ්‌බෙ අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදකාලෙයෙව එත්‌තකං කාලං අචිත්‌තකො හුත්‌වා තතො පරං සචිත්‌තකො භවිස්‌සාමීති අද්‌ධානපරිච්‌ඡෙදචිත්‌තං භාවිතං හොති. යං තං තථත්‌තාය උපනෙතීති යං එවං භාවිතං චිත්‌තං, තං පුග්‌ගලං තථත්‌තාය සචිත්‌තකභාවාය උපනෙති. ඉති හෙට්‌ඨා නිරොධසමාපජ්‌ජනකාලො ගහිතො, ඉධ නිරොධතො වුට්‌ඨානකාලො.

    Paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāroti sesasaṅkhārehi paṭhamaṃ dutiyajjhāneyeva nirujjhati. Tato kāyasaṅkhāroti tato paraṃ kāyasaṅkhāro catutthajjhāne nirujjhati. Tato cittasaṅkhāroti tato paraṃ cittasaṅkhāro antonirodhe nirujjhati. Vuṭṭhahissanti vā vuṭṭhahāmīti vā padadvayena antonirodhakālo kathito. Vuṭṭhitoti padena phalasamāpattikālo. Tathā purimehi dvīhi padehi acittakakālo kathito, pacchimena sacittakakālo. Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti nirodhasamāpattito pubbe addhānaparicchedakāleyeva ettakaṃ kālaṃ acittako hutvā tato paraṃ sacittako bhavissāmīti addhānaparicchedacittaṃ bhāvitaṃ hoti. Yaṃ taṃ tathattāya upanetīti yaṃ evaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, taṃ puggalaṃ tathattāya sacittakabhāvāya upaneti. Iti heṭṭhā nirodhasamāpajjanakālo gahito, idha nirodhato vuṭṭhānakālo.

    ඉදානි නිරොධකථං කථෙතුං වාරොති නිරොධකථා කථෙතබ්‌බා සියා, සා පනෙසා, ‘‘ද්‌වීහි බලෙහි සමන්‌නාගතත්‌තා තයො ච සඞ්‌ඛාරානං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධියා සොළසහි ඤාණචරියාහි නවහි සමාධිචරියාහි වසීභාවතාපඤ්‌ඤා නිරොධසමාපත්‌තියා ඤාණ’’න්‌ති මාතිකං ඨපෙත්‌වා සබ්‌බාකාරෙන විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ කථිතා. තස්‌මා තත්‌ථ කථිතනයෙනෙව ගහෙතබ්‌බා . කො පනායං නිරොධො නාම? චතුන්‌නං ඛන්‌ධානං පටිසඞ්‌ඛා අප්‌පවත්‌ති. අථ කිමත්‌ථමෙතං සමාපජ්‌ජන්‌තීති. සඞ්‌ඛාරානං පවත්‌තෙ උක්‌කණ්‌ඨිතා සත්‌තාහං අචිත්‌තකා හුත්‌වා සුඛං විහරිස්‌සාම, දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානං නාමෙතං, යදිදං නිරොධොති එතදත්‌ථං සමාපජ්‌ජන්‌ති.

    Idāni nirodhakathaṃ kathetuṃ vāroti nirodhakathā kathetabbā siyā, sā panesā, ‘‘dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasībhāvatāpaññā nirodhasamāpattiyā ñāṇa’’nti mātikaṃ ṭhapetvā sabbākārena visuddhimagge kathitā. Tasmā tattha kathitanayeneva gahetabbā . Ko panāyaṃ nirodho nāma? Catunnaṃ khandhānaṃ paṭisaṅkhā appavatti. Atha kimatthametaṃ samāpajjantīti. Saṅkhārānaṃ pavatte ukkaṇṭhitā sattāhaṃ acittakā hutvā sukhaṃ viharissāma, diṭṭhadhammanibbānaṃ nāmetaṃ, yadidaṃ nirodhoti etadatthaṃ samāpajjanti.

    පඨමං උප්‌පජ්‌ජති චිත්‌තසඞ්‌ඛාරොති නිරොධා වුට්‌ඨහන්‌තස්‌ස හි ඵලසමාපත්‌තිචිත්‌තං පඨමං උප්‌පජ්‌ජති. තංසම්‌පයුත්‌තං සඤ්‌ඤඤ්‌ච වෙදනඤ්‌ච සන්‌ධාය, ‘‘පඨමං උප්‌පජ්‌ජති චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො’’ති ආහ. තතො කායසඞ්‌ඛාරොති තතො පරං භවඞ්‌ගසමයෙ කායසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජති. කිං පන ඵලසමාපත්‌ති අස්‌සාසපස්‌සාසෙ න සමුට්‌ඨාපෙතීති? සමුට්‌ඨාපෙති. ඉමස්‌ස පන චතුත්‌ථජ්‌ඣානිකා ඵලසමාපත්‌ති, සා න සමුට්‌ඨාපෙති. කිං වා එතෙන ඵලසමාපත්‌ති පඨමජ්‌ඣානිකා වා හොතු, දුතියතතියචතුත්‌ථජ්‌ඣානිකා වා, සන්‌තාය සමාපත්‌තියා වුට්‌ඨිතස්‌ස භික්‌ඛුනො අස්‌සාසපස්‌සාසා අබ්‌බොහාරිකා හොන්‌ති. තෙසං අබ්‌බොහාරිකභාවො සඤ්‌ජීවත්‌ථෙරවත්‌ථුනා වෙදිතබ්‌බො. සඤ්‌ජීවත්‌ථෙරස්‌ස හි සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය කිංසුකපුප්‌ඵසදිසෙ වීතච්‌චිතඞ්‌ගාරෙ මද්‌දමානස්‌ස ගච්‌ඡතො චීවරෙ අංසුමත්‌තම්‌පි න ඣායි, උසුමාකාරමත්‌තම්‌පි නාහොසි, සමාපත්‌තිඵලං නාමෙතන්‌ති වදන්‌ති. එවමෙවං සන්‌තාය සමාපත්‌තියා වුට්‌ඨිතස්‌ස භික්‌ඛුනො අස්‌සාසපස්‌සාසා අබ්‌බොහාරිකා හොන්‌තීති භවඞ්‌ගසමයෙනෙවෙතං කථිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Paṭhamaṃ uppajjati cittasaṅkhāroti nirodhā vuṭṭhahantassa hi phalasamāpatticittaṃ paṭhamaṃ uppajjati. Taṃsampayuttaṃ saññañca vedanañca sandhāya, ‘‘paṭhamaṃ uppajjati cittasaṅkhāro’’ti āha. Tato kāyasaṅkhāroti tato paraṃ bhavaṅgasamaye kāyasaṅkhāro uppajjati. Kiṃ pana phalasamāpatti assāsapassāse na samuṭṭhāpetīti? Samuṭṭhāpeti. Imassa pana catutthajjhānikā phalasamāpatti, sā na samuṭṭhāpeti. Kiṃ vā etena phalasamāpatti paṭhamajjhānikā vā hotu, dutiyatatiyacatutthajjhānikā vā, santāya samāpattiyā vuṭṭhitassa bhikkhuno assāsapassāsā abbohārikā honti. Tesaṃ abbohārikabhāvo sañjīvattheravatthunā veditabbo. Sañjīvattherassa hi samāpattito vuṭṭhāya kiṃsukapupphasadise vītaccitaṅgāre maddamānassa gacchato cīvare aṃsumattampi na jhāyi, usumākāramattampi nāhosi, samāpattiphalaṃ nāmetanti vadanti. Evamevaṃ santāya samāpattiyā vuṭṭhitassa bhikkhuno assāsapassāsā abbohārikā hontīti bhavaṅgasamayenevetaṃ kathitanti veditabbaṃ.

    තතො වචීසඞ්‌ඛාරොති තතො පරං කිරියමයපවත්‌තවළඤ්‌ජනකාලෙ වචීසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජති. කිං භවඞ්‌ගං විතක්‌කවිචාරෙ න සමුට්‌ඨාපෙතීති? සමුට්‌ඨාපෙති. තංසමුට්‌ඨානා පන විතක්‌කවිචාරා වාචං අභිසඞ්‌ඛාතුං න සක්‌කොන්‌තීති කිරියමයපවත්‌තවළඤ්‌ජනකාලෙනෙවතං කථිතං. සුඤ්‌ඤතො ඵස්‌සොතිආදයො සගුණෙනාපි ආරම්‌මණෙනාපි කථෙතබ්‌බා. සගුණෙන තාව සුඤ්‌ඤතා නාම ඵලසමාපත්‌ති, තාය සහජාතං ඵස්‌සං සන්‌ධාය සුඤ්‌ඤතො ඵස්‌සොති වුත්‌තං. අනිමිත්‌තාපණිහිතෙසුපිඑසෙව නයො. ආරම්‌මණෙන පන නිබ්‌බානං රාගාදීහි සුඤ්‌ඤත්‌තා සුඤ්‌ඤං නාම, රාගනිමිත්‌තාදීනං අභාවා අනිමිත්‌තං, රාගදොසමොහප්‌පණිධීනං අභාවා අප්‌පණිහිතං. සුඤ්‌ඤතං නිබ්‌බානං ආරම්‌මණං කත්‌වා උප්‌පන්‌නඵලසමාපත්‌තියං ඵස්‌සො සුඤ්‌ඤතො නාම. අනිමිත්‌තාපණිහිතෙසුපි එසෙව නයො.

    Tato vacīsaṅkhāroti tato paraṃ kiriyamayapavattavaḷañjanakāle vacīsaṅkhāro uppajjati. Kiṃ bhavaṅgaṃ vitakkavicāre na samuṭṭhāpetīti? Samuṭṭhāpeti. Taṃsamuṭṭhānā pana vitakkavicārā vācaṃ abhisaṅkhātuṃ na sakkontīti kiriyamayapavattavaḷañjanakālenevataṃ kathitaṃ. Suññato phassotiādayo saguṇenāpi ārammaṇenāpi kathetabbā. Saguṇena tāva suññatā nāma phalasamāpatti, tāya sahajātaṃ phassaṃ sandhāya suññato phassoti vuttaṃ. Animittāpaṇihitesupieseva nayo. Ārammaṇena pana nibbānaṃ rāgādīhi suññattā suññaṃ nāma, rāganimittādīnaṃ abhāvā animittaṃ, rāgadosamohappaṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitaṃ. Suññataṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannaphalasamāpattiyaṃ phasso suññato nāma. Animittāpaṇihitesupi eseva nayo.

    අපරා ආගමනියකථා නාම හොති, සුඤ්‌ඤතා, අනිමිත්‌තා, අප්‌පණිහිතාති හි විපස්‌සනාපි වුච්‌චති. තත්‌ථ යො භික්‌ඛු සඞ්‌ඛාරෙ අනිච්‌චතො පරිග්‌ගහෙත්‌වා අනිච්‌චතො දිස්‌වා අනිච්‌චතො වුට්‌ඨාති, තස්‌ස වුට්‌ඨානගාමිනිවිපස්‌සනා අනිමිත්‌තා නාම හොති. යො දුක්‌ඛතො පරිග්‌ගහෙත්‌වා දුක්‌ඛතො දිස්‌වා දුක්‌ඛතො වුට්‌ඨාති, තස්‌ස අප්‌පණිහිතා නාම. යො අනත්‌තතො පරිග්‌ගහෙත්‌වා අනත්‌තතො දිස්‌වා අනත්‌තතො වුට්‌ඨාති, තස්‌ස සුඤ්‌ඤතා නාම. තත්‌ථ අනිමිත්‌තවිපස්‌සනාය මග්‌ගො අනිමිත්‌තො නාම, අනිමිත්‌තමග්‌ගස්‌ස ඵලං අනිමිත්‌තං නාම. අනිමිත්‌තඵලසමාපත්‌තිසහජාතෙ ඵස්‌සෙ ඵුසන්‌තෙ අනිමිත්‌තො ඵස්‌සො ඵුසතීති වුච්‌චති. අප්‌පණිහිතසුඤ්‌ඤතෙසුපි එසෙව නයො. ආගමනියෙන කථිතෙ පන සුඤ්‌ඤතො වා ඵස්‌සො අනිමිත්‌තො වා ඵස්‌සො අප්‌පණිහිතො වා ඵස්‌සොති විකප්‌පො ආපජ්‌ජෙය්‍ය, තස්‌මා සගුණෙන චෙව ආරම්‌මණෙන ච කථෙතබ්‌බං. එවඤ්‌හි තයො ඵස්‌සා ඵුසන්‌තීති සමෙති.

    Aparā āgamaniyakathā nāma hoti, suññatā, animittā, appaṇihitāti hi vipassanāpi vuccati. Tattha yo bhikkhu saṅkhāre aniccato pariggahetvā aniccato disvā aniccato vuṭṭhāti, tassa vuṭṭhānagāminivipassanā animittā nāma hoti. Yo dukkhato pariggahetvā dukkhato disvā dukkhato vuṭṭhāti, tassa appaṇihitā nāma. Yo anattato pariggahetvā anattato disvā anattato vuṭṭhāti, tassa suññatā nāma. Tattha animittavipassanāya maggo animitto nāma, animittamaggassa phalaṃ animittaṃ nāma. Animittaphalasamāpattisahajāte phasse phusante animitto phasso phusatīti vuccati. Appaṇihitasuññatesupi eseva nayo. Āgamaniyena kathite pana suññato vā phasso animitto vā phasso appaṇihito vā phassoti vikappo āpajjeyya, tasmā saguṇena ceva ārammaṇena ca kathetabbaṃ. Evañhi tayo phassā phusantīti sameti.

    විවෙකනින්‌නන්‌තිආදීසු නිබ්‌බානං විවෙකො නාම, තස්‌මිං විවෙකෙ නින්‌නං ඔනතන්‌ති විවෙකනින්‌නං. අඤ්‌ඤතො ආගන්‌ත්‌වා යෙන විවෙකො, තෙන වඞ්‌කං විය හුත්‌වා ඨිතන්‌ති විවෙකපොණං. යෙන විවෙකො, තෙන පතමානං විය ඨිතන්‌ති විවෙකපබ්‌භාරං.

    Vivekaninnantiādīsu nibbānaṃ viveko nāma, tasmiṃ viveke ninnaṃ onatanti vivekaninnaṃ. Aññato āgantvā yena viveko, tena vaṅkaṃ viya hutvā ṭhitanti vivekapoṇaṃ. Yena viveko, tena patamānaṃ viya ṭhitanti vivekapabbhāraṃ.

    465. ඉදානි යා වෙදනා නිරොධෙත්‌වා නිරොධසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජති, තා පුච්‌ඡිස්‌සාමීති පුච්‌ඡන්‌තො කති පනාය්‍යෙ, වෙදනාති ආහ. කායිකං වාතිආදීසු පඤ්‌චද්‌වාරිකං සුඛං කායිකං නාම, මනොද්‌වාරිකං චෙතසිකං නාමාති වෙදිතබ්‌බං. තත්‌ථ සුඛන්‌ති සභාවනිද්‌දෙසො. සාතන්‌ති තස්‌සෙව මධුරභාවදීපකං වෙවචනං. වෙදයිතන්‌ති වෙදයිතභාවදීපකං, සබ්‌බවෙදනානං සාධාරණවචනං. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. ඨිතිසුඛා විපරිණාමදුක්‌ඛාතිආදීසු සුඛාය වෙදනාය අත්‌ථිභාවො සුඛං, නත්‌ථිභාවො දුක්‌ඛං. දුක්‌ඛාය වෙදනාය අත්‌ථිභාවො දුක්‌ඛං, නත්‌ථිභාවො සුඛං. අදුක්‌ඛමසුඛාය වෙදනාය ජානනභාවො සුඛං, අජානනභාවො දුක්‌ඛන්‌ති අත්‌ථො.

    465. Idāni yā vedanā nirodhetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjati, tā pucchissāmīti pucchanto kati panāyye, vedanāti āha. Kāyikaṃ vātiādīsu pañcadvārikaṃ sukhaṃ kāyikaṃ nāma, manodvārikaṃ cetasikaṃ nāmāti veditabbaṃ. Tattha sukhanti sabhāvaniddeso. Sātanti tasseva madhurabhāvadīpakaṃ vevacanaṃ. Vedayitanti vedayitabhāvadīpakaṃ, sabbavedanānaṃ sādhāraṇavacanaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhātiādīsu sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ. Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhaṃ. Adukkhamasukhāya vedanāya jānanabhāvo sukhaṃ, ajānanabhāvo dukkhanti attho.

    කිං අනුසයො අනුසෙතීති කතමො අනුසයො අනුසෙති. අප්‌පහීනට්‌ඨෙන සයිතො විය හොතීති අනුසයපුච්‌ඡං පුච්‌ඡති. න ඛො, ආවුසො විසාඛ, සබ්‌බාය සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො අනුසෙතීති න සබ්‌බාය සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො අනුසෙති. න සබ්‌බාය සුඛාය වෙදනාය සො අප්‌පහීනො, න සබ්‌බං සුඛං වෙදනං ආරබ්‌භ උප්‌පජ්‌ජතීති අත්‌ථො. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. කිං පහාතබ්‌බන්‌ති අයං පහානපුච්‌ඡා නාම.

    Kiṃ anusayo anusetīti katamo anusayo anuseti. Appahīnaṭṭhena sayito viya hotīti anusayapucchaṃ pucchati. Na kho, āvuso visākha, sabbāya sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetīti na sabbāya sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti. Na sabbāya sukhāya vedanāya so appahīno, na sabbaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārabbha uppajjatīti attho. Esa nayo sabbattha. Kiṃ pahātabbanti ayaṃ pahānapucchā nāma.

    රාගං තෙන පජහතීති එත්‌ථ එකෙනෙව බ්‍යාකරණෙන ද්‌වෙ පුච්‌ඡා විස්‌සජ්‌ජෙසි. ඉධ භික්‌ඛු රාගානුසයං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා පඨමජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජති, ඣානවික්‌ඛම්‌භිතං රාගානුසයං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අනාගාමිමග්‌ගෙන සමුග්‌ඝාතෙති. සො අනාගාමිමග්‌ගෙන පහීනොපි තථා වික්‌ඛම්‌භිතත්‌තාව පඨමජ්‌ඣානෙ නානුසෙති නාම. තෙනාහ – ‘‘න තත්‌ථ රාගානුසයො අනුසෙතී’’ති. තදායතනන්‌ති තං ආයතනං, පරමස්‌සාසභාවෙන පතිට්‌ඨානභූතං අරහත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. ඉති අනුත්‌තරෙසූති එවං අනුත්‌තරා විමොක්‌ඛාති ලද්‌ධනාමෙ අරහත්‌තෙ. පිහං උපට්‌ඨාපයතොති පත්‌ථනං පට්‌ඨපෙන්‌තස්‌ස. උප්‌පජ්‌ජති පිහාපච්‌චයා දොමනස්‌සන්‌ති පත්‌ථනාය පට්‌ඨපනමූලකං දොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජති. තං පනෙතං න පත්‌ථනාය පට්‌ඨපනමූලකං උප්‌පජ්‌ජති, පත්‌ථෙත්‌වා අලභන්‌තස්‌ස පන අලාභමූලකං උප්‌පජ්‌ජමානං, ‘‘උප්‌පජ්‌ජති පිහාපච්‌චයා’’ති වුත්‌තං. තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි දොමනස්‌සං නාම එකන්‌තෙන අකුසලං, ඉදං පන සෙවිතබ්‌බං දොමනස්‌සං වට්‌ටතීති වදන්‌ති. යොගිනො හි තෙමාසිකං ඡමාසිකං වා නවමාසිකං වා පටිපදං ගණ්‌හන්‌ති. තෙසු යො තං තං පටිපදං ගහෙත්‌වා අන්‌තොකාලපරිච්‌ඡෙදෙයෙව අරහත්‌තං පාපුණිස්‌සාමීති ඝටෙන්‌තො වායමන්‌තො න සක්‌කොති යථාපරිච්‌ඡින්‌නකාලෙන පාපුණිතුං, තස්‌ස බලවදොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජති, ආළින්‌දිකවාසිමහාඵුස්‌සදෙවත්‌ථෙරස්‌ස විය අස්‌සුධාරා පවත්‌තන්‌ති. ථෙරො කිර එකූනවීසතිවස්‌සානි ගතපච්‌චාගතවත්‌තං පූරෙසි. තස්‌ස, ‘‘ඉමස්‌මිං වාරෙ අරහත්‌තං ගණ්‌හිස්‌සාමි, ඉමස්‌මිං වාරෙ විසුද්‌ධිපවාරණං පවාරෙස්‌සාමී’’ති මානසං බන්‌ධිත්‌වා සමණධම්‌මං කරොන්‌තස්‌සෙව එකූනවීසතිවස්‌සානි අතික්‌කන්‌තානි. පවාරණාදිවසෙ ආගතෙ ථෙරස්‌ස අස්‌සුපාතෙන මුත්‌තදිවසො නාම නාහොසි. වීසතිමෙ පන වස්‌සෙ අරහත්‌තං පාණුණි.

    Rāgaṃ tena pajahatīti ettha ekeneva byākaraṇena dve pucchā vissajjesi. Idha bhikkhu rāgānusayaṃ vikkhambhetvā paṭhamajjhānaṃ samāpajjati, jhānavikkhambhitaṃ rāgānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anāgāmimaggena samugghāteti. So anāgāmimaggena pahīnopi tathā vikkhambhitattāva paṭhamajjhāne nānuseti nāma. Tenāha – ‘‘na tattha rāgānusayo anusetī’’ti. Tadāyatananti taṃ āyatanaṃ, paramassāsabhāvena patiṭṭhānabhūtaṃ arahattanti attho. Iti anuttaresūti evaṃ anuttarā vimokkhāti laddhanāme arahatte. Pihaṃ upaṭṭhāpayatoti patthanaṃ paṭṭhapentassa. Uppajjati pihāpaccayā domanassanti patthanāya paṭṭhapanamūlakaṃ domanassaṃ uppajjati. Taṃ panetaṃ na patthanāya paṭṭhapanamūlakaṃ uppajjati, patthetvā alabhantassa pana alābhamūlakaṃ uppajjamānaṃ, ‘‘uppajjati pihāpaccayā’’ti vuttaṃ. Tattha kiñcāpi domanassaṃ nāma ekantena akusalaṃ, idaṃ pana sevitabbaṃ domanassaṃ vaṭṭatīti vadanti. Yogino hi temāsikaṃ chamāsikaṃ vā navamāsikaṃ vā paṭipadaṃ gaṇhanti. Tesu yo taṃ taṃ paṭipadaṃ gahetvā antokālaparicchedeyeva arahattaṃ pāpuṇissāmīti ghaṭento vāyamanto na sakkoti yathāparicchinnakālena pāpuṇituṃ, tassa balavadomanassaṃ uppajjati, āḷindikavāsimahāphussadevattherassa viya assudhārā pavattanti. Thero kira ekūnavīsativassāni gatapaccāgatavattaṃ pūresi. Tassa, ‘‘imasmiṃ vāre arahattaṃ gaṇhissāmi, imasmiṃ vāre visuddhipavāraṇaṃ pavāressāmī’’ti mānasaṃ bandhitvā samaṇadhammaṃ karontasseva ekūnavīsativassāni atikkantāni. Pavāraṇādivase āgate therassa assupātena muttadivaso nāma nāhosi. Vīsatime pana vasse arahattaṃ pāṇuṇi.

    පටිඝං තෙන පජහතීති එත්‌ථ දොමනස්‌සෙනෙව පටිඝං පජහති. න හි පටිඝෙනෙව පටිඝප්‌පහානං, දොමනස්‌සෙන වා දොමනස්‌සප්‌පහානං නාම අත්‌ථි. අයං පන භික්‌ඛු තෙමාසිකාදීසු අඤ්‌ඤතරං පටිපදං ගහෙත්‌වා ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛති – ‘‘පස්‌ස භික්‌ඛු, කිං තුය්‌හං සීලෙන හීනට්‌ඨානං අත්‌ථි, උදාහු වීරියෙන, උදාහු පඤ්‌ඤාය, නනු තෙ සීලං සුපරිසුද්‌ධං වීරියං සුපග්‌ගහිතං පඤ්‌ඤා සූරා හුත්‌වා වහතී’’ති. සො එවං පටිසඤ්‌චික්‌ඛිත්‌වා, ‘‘න දානි පුන ඉමස්‌ස දොමනස්‌සස්‌ස උප්‌පජ්‌ජිතුං දස්‌සාමී’’ති වීරියං දළ්‌හං කත්‌වා අන්‌තොතෙමාසෙ වා අන්‌තොඡමාසෙ වා අන්‌තොනවමාසෙ වා අනාගාමිමග්‌ගෙන තං සමුග්‌ඝාතෙති. ඉමිනා පරියායෙන පටිඝෙනෙව පටිඝං, දොමනස්‌සෙනෙව දොමනස්‌සං පජහති නාම.

    Paṭighaṃtena pajahatīti ettha domanasseneva paṭighaṃ pajahati. Na hi paṭigheneva paṭighappahānaṃ, domanassena vā domanassappahānaṃ nāma atthi. Ayaṃ pana bhikkhu temāsikādīsu aññataraṃ paṭipadaṃ gahetvā iti paṭisañcikkhati – ‘‘passa bhikkhu, kiṃ tuyhaṃ sīlena hīnaṭṭhānaṃ atthi, udāhu vīriyena, udāhu paññāya, nanu te sīlaṃ suparisuddhaṃ vīriyaṃ supaggahitaṃ paññā sūrā hutvā vahatī’’ti. So evaṃ paṭisañcikkhitvā, ‘‘na dāni puna imassa domanassassa uppajjituṃ dassāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā antotemāse vā antochamāse vā antonavamāse vā anāgāmimaggena taṃ samugghāteti. Iminā pariyāyena paṭigheneva paṭighaṃ, domanasseneva domanassaṃ pajahati nāma.

    න තත්‌ථ පටිඝානුසයො අනුසෙතීති තත්‌ථ එවරූපෙ දොමනස්‌සෙ පටිඝානුසයො නානුසෙති. න තං ආරබ්‌භ උප්‌පජ්‌ජති, පහීනොව තත්‌ථ පටිඝානුසයොති අත්‌ථො. අවිජ්‌ජං තෙන පජහතීති ඉධ භික්‌ඛු අවිජ්‌ජානුසයං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානං සමාපජ්‌ජති, ඣානවික්‌ඛම්‌භිතං අවිජ්‌ජානුසයං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තමග්‌ගෙන සමුග්‌ඝාතෙති. සො අරහත්‌තමග්‌ගෙන පහීනොපි තථා වික්‌ඛම්‌භිතත්‌තාව චතුත්‌ථජ්‌ඣානෙ නානුසෙති නාම. තෙනාහ – ‘‘න තත්‌ථ අවිජ්‌ජානුසයො අනුසෙතී’’ති.

    Na tattha paṭighānusayo anusetīti tattha evarūpe domanasse paṭighānusayo nānuseti. Na taṃ ārabbha uppajjati, pahīnova tattha paṭighānusayoti attho. Avijjaṃ tena pajahatīti idha bhikkhu avijjānusayaṃ vikkhambhetvā catutthajjhānaṃ samāpajjati, jhānavikkhambhitaṃ avijjānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattamaggena samugghāteti. So arahattamaggena pahīnopi tathā vikkhambhitattāva catutthajjhāne nānuseti nāma. Tenāha – ‘‘na tattha avijjānusayo anusetī’’ti.

    466. ඉදානි පටිභාගපුච්‌ඡං පුච්‌ඡන්‌තො සුඛාය පනාය්‍යෙතිආදිමාහ. තස්‌ස විස්‌සජ්‌ජනෙ යස්‌මා සුඛස්‌ස දුක්‌ඛං, දුක්‌ඛස්‌ස ච සුඛං පච්‌චනීකං, තස්‌මා ද්‌වීසු වෙදනාසු විසභාගපටිභාගො කථිතො. උපෙක්‌ඛා පන අන්‌ධකාරා අවිභූතා දුද්‌දීපනා, අවිජ්‌ජාපි තාදිසාවාති තෙනෙත්‌ථ සභාගපටිභාගො කථිතො. යත්‌තකෙසු පන ඨානෙසු අවිජ්‌ජා තමං කරොති, තත්‌තකෙසු විජ්‌ජා තමං විනොදෙතීති විසභාගපටිභාගො කථිතො. අවිජ්‌ජාය ඛො, ආවුසොති එත්‌ථ උභොපෙතෙ ධම්‌මා අනාසවා ලොකුත්‌තරාති සභාගපටිභාගොව කථිතො. විමුත්‌තියා ඛො, ආවුසොති එත්‌ථ අනාසවට්‌ඨෙන ලොකුත්‌තරට්‌ඨෙන අබ්‍යාකතට්‌ඨෙන ච සභාගපටිභාගොව කථිතො. අච්‌චයාසීති එත්‌ථ පඤ්‌හං අතික්‌කමිත්‌වා ගතොසීති අත්‌ථො. නාසක්‌ඛි පඤ්‌හානං පරියන්‌තං ගහෙතුන්‌ති පඤ්‌හානං පරිච්‌ඡෙදපමාණං ගහෙතුං නාසක්‌ඛි, අප්‌පටිභාගධම්‌මස්‌ස පටිභාගං පුච්‌ඡි. නිබ්‌බානං නාමෙතං අප්‌පටිභාගං , න සක්‌කා නීලං වා පීතකං වාති කෙනචි ධම්‌මෙන සද්‌ධිං පටිභාගං කත්‌වා දස්‌සෙතුං. තඤ්‌ච ත්‌වං ඉමිනා අධිප්‌පායෙන පුච්‌ඡසීති අත්‌ථො.

    466. Idāni paṭibhāgapucchaṃ pucchanto sukhāya panāyyetiādimāha. Tassa vissajjane yasmā sukhassa dukkhaṃ, dukkhassa ca sukhaṃ paccanīkaṃ, tasmā dvīsu vedanāsu visabhāgapaṭibhāgo kathito. Upekkhā pana andhakārā avibhūtā duddīpanā, avijjāpi tādisāvāti tenettha sabhāgapaṭibhāgo kathito. Yattakesu pana ṭhānesu avijjā tamaṃ karoti, tattakesu vijjā tamaṃ vinodetīti visabhāgapaṭibhāgo kathito. Avijjāya kho, āvusoti ettha ubhopete dhammā anāsavā lokuttarāti sabhāgapaṭibhāgova kathito. Vimuttiyā kho, āvusoti ettha anāsavaṭṭhena lokuttaraṭṭhena abyākataṭṭhena ca sabhāgapaṭibhāgova kathito. Accayāsīti ettha pañhaṃ atikkamitvā gatosīti attho. Nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetunti pañhānaṃ paricchedapamāṇaṃ gahetuṃ nāsakkhi, appaṭibhāgadhammassa paṭibhāgaṃ pucchi. Nibbānaṃ nāmetaṃ appaṭibhāgaṃ , na sakkā nīlaṃ vā pītakaṃ vāti kenaci dhammena saddhiṃ paṭibhāgaṃ katvā dassetuṃ. Tañca tvaṃ iminā adhippāyena pucchasīti attho.

    එත්‌තාවතා චායං උපාසකො යථා නාම සත්‌තමෙ ඝරෙ සලාකභත්‌තං ලභිත්‌වා ගතො භික්‌ඛු සත්‌ත ඝරානි අතික්‌කම්‌ම අට්‌ඨමස්‌ස ද්‌වාරෙ ඨිතො සබ්‌බානිපි සත්‌ත ගෙහානි විරද්‌ධොව න අඤ්‌ඤාසි, එවමෙවං අප්‌පටිභාගධම්‌මස්‌ස පටිභාගං පුච්‌ඡන්‌තො සබ්‌බාසුපි සත්‌තසු සප්‌පටිභාගපුච්‌ඡාසු විරද්‌ධොව හොතීති වෙදිතබ්‌බො. නිබ්‌බානොගධන්‌ති නිබ්‌බානබ්‌භන්‌තරං නිබ්‌බානං අනුපවිට්‌ඨං. නිබ්‌බානපරායනන්‌ති නිබ්‌බානං පරං අයනමස්‌ස පරා ගති, න තතො පරං ගච්‌ඡතීති අත්‌ථො. නිබ්‌බානං පරියොසානං අවසානං අස්‌සාති නිබ්‌බානපරියොසානං.

    Ettāvatā cāyaṃ upāsako yathā nāma sattame ghare salākabhattaṃ labhitvā gato bhikkhu satta gharāni atikkamma aṭṭhamassa dvāre ṭhito sabbānipi satta gehāni viraddhova na aññāsi, evamevaṃ appaṭibhāgadhammassa paṭibhāgaṃ pucchanto sabbāsupi sattasu sappaṭibhāgapucchāsu viraddhova hotīti veditabbo. Nibbānogadhanti nibbānabbhantaraṃ nibbānaṃ anupaviṭṭhaṃ. Nibbānaparāyananti nibbānaṃ paraṃ ayanamassa parā gati, na tato paraṃ gacchatīti attho. Nibbānaṃ pariyosānaṃ avasānaṃ assāti nibbānapariyosānaṃ.

    467. පණ්‌ඩිතාති පණ්‌ඩිච්‌චෙන සමන්‌නාගතා, ධාතුකුසලා ආයතනකුසලා පටිච්‌චසමුප්‌පාදකුසලා ඨානාට්‌ඨානකුසලාති අත්‌ථො. මහාපඤ්‌ඤාති මහන්‌තෙ අත්‌ථෙ මහන්‌තෙ ධම්‌මෙ මහන්‌තා නිරුත්‌තියො මහන්‌තානි පටිභානානි පරිග්‌ගණ්‌හනසමත්‌ථාය පඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතා. යථා තං ධම්‌මදින්‌නායාති යථා ධම්‌මදින්‌නාය භික්‌ඛුනියා බ්‍යාකතං, අහම්‌පි තං එවමෙවං බ්‍යාකරෙය්‍යන්‌ති. එත්‌තාවතා ච පන අයං සුත්‌තන්‌තො ජිනභාසිතො නාම ජාතො, න සාවකභාසිතො. යථා හි රාජයුත්‌තෙහි ලිඛිතං පණ්‌ණං යාව රාජමුද්‌දිකාය න ලඤ්‌ඡිතං හොති, න තාව රාජපණ්‌ණන්‌ති සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති; ලඤ්‌ඡිතමත්‌තං පන රාජපණ්‌ණං නාම හොති, තථා, ‘‘අහම්‌පි තං එවමෙව බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්‌ති ඉමාය ජිනවචනමුද්‌දිකාය ලඤ්‌ඡිතත්‌තා අයං සුත්‌තන්‌තො ආහච්‌චවචනෙන ජිනභාසිතො නාම ජාතො. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.

    467.Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā, dhātukusalā āyatanakusalā paṭiccasamuppādakusalā ṭhānāṭṭhānakusalāti attho. Mahāpaññāti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhanasamatthāya paññāya samannāgatā. Yathā taṃ dhammadinnāyāti yathā dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyanti. Ettāvatā ca pana ayaṃ suttanto jinabhāsito nāma jāto, na sāvakabhāsito. Yathā hi rājayuttehi likhitaṃ paṇṇaṃ yāva rājamuddikāya na lañchitaṃ hoti, na tāva rājapaṇṇanti saṅkhyaṃ gacchati; lañchitamattaṃ pana rājapaṇṇaṃ nāma hoti, tathā, ‘‘ahampi taṃ evameva byākareyya’’nti imāya jinavacanamuddikāya lañchitattā ayaṃ suttanto āhaccavacanena jinabhāsito nāma jāto. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Cūḷavedallasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 4. චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තං • 4. Cūḷavedallasuttaṃ

    ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 4. චූළවෙදල්‌ලසුත්‌තවණ්‌ණනා • 4. Cūḷavedallasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact