Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මපද-අට්‌ඨකථා • Dhammapada-aṭṭhakathā

    10. දණ්‌ඩවග්‌ගො

    10. Daṇḍavaggo

    1. ඡබ්‌බග්‌ගියභික්‌ඛුවත්‌ථු

    1. Chabbaggiyabhikkhuvatthu

    සබ්‌බෙ තසන්‌තීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො ඡබ්‌බග්‌ගියෙ භික්‌ඛූ ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Sabbetasantīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiye bhikkhū ārabbha kathesi.

    එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ සත්‌තරසවග්‌ගියෙහි සෙනාසනෙ පටිජග්‌ගිතෙ ඡබ්‌බග්‌ගියා භික්‌ඛූ ‘‘නික්‌ඛමථ, මයං මහල්‌ලකතරා, අම්‌හාකං එතං පාපුණාතී’’ති වත්‌වා තෙහි ‘‘න මයං දස්‌සාම, අම්‌හෙහි පඨමං පටිජග්‌ගිත’’න්‌ති වුත්‌තෙ තෙ භික්‌ඛූ පහරිංසු. සත්‌තරසවග්‌ගියා මරණභයතජ්‌ජිතා මහාවිරවං විරවිංසු. සත්‌ථා තෙසං සද්‌දං සුත්‌වා ‘‘කිං ඉද’’න්‌ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඉදං නාමා’’ති ආරොචිතෙ ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, ඉතො පට්‌ඨාය භික්‌ඛුනා නාම එවං කත්‌තබ්‌බං, යො කරොති, සො ඉමං නාම ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජතී’’ති පහාරදානසික්‌ඛාපදං (පාචි. 449 ආදයො) පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා, ‘‘භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනා නාම ‘යථා අහං, තථෙව අඤ්‌ඤෙපි දණ්‌ඩස්‌ස තසන්‌ති, මච්‌චුනො භායන්‌තී’ති ඤත්‌වා පරො න පහරිතබ්‌බො, න ඝාතෙතබ්‌බො’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Ekasmiñhi samaye sattarasavaggiyehi senāsane paṭijaggite chabbaggiyā bhikkhū ‘‘nikkhamatha, mayaṃ mahallakatarā, amhākaṃ etaṃ pāpuṇātī’’ti vatvā tehi ‘‘na mayaṃ dassāma, amhehi paṭhamaṃ paṭijaggita’’nti vutte te bhikkhū pahariṃsu. Sattarasavaggiyā maraṇabhayatajjitā mahāviravaṃ viraviṃsu. Satthā tesaṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā ‘‘idaṃ nāmā’’ti ārocite ‘‘na, bhikkhave, ito paṭṭhāya bhikkhunā nāma evaṃ kattabbaṃ, yo karoti, so imaṃ nāma āpattiṃ āpajjatī’’ti pahāradānasikkhāpadaṃ (pāci. 449 ādayo) paññāpetvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma ‘yathā ahaṃ, tatheva aññepi daṇḍassa tasanti, maccuno bhāyantī’ti ñatvā paro na paharitabbo, na ghātetabbo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    129.

    129.

    ‘‘සබ්‌බෙ තසන්‌ති දණ්‌ඩස්‌ස, සබ්‌බෙ භායන්‌ති මච්‌චුනො;

    ‘‘Sabbe tasanti daṇḍassa, sabbe bhāyanti maccuno;

    අත්‌තානං උපමං කත්‌වා, න හනෙය්‍ය න ඝාතයෙ’’ති.

    Attānaṃ upamaṃ katvā, na haneyya na ghātaye’’ti.

    තත්‌ථ සබ්‌බෙ තසන්‌තීති සබ්‌බෙපි සත්‌තා අත්‌තනි දණ්‌ඩෙ පතන්‌තෙ තස්‌ස දණ්‌ඩස්‌ස තසන්‌ති. මච්‌චුනොති මරණස්‌සාපි භායන්‌තියෙව. ඉමිස්‌සා ච දෙසනාය බ්‍යඤ්‌ජනං නිරවසෙසං, අත්‌ථො පන සාවසෙසො. යථා හි රඤ්‌ඤා ‘‘සබ්‌බෙ සන්‌නිපතන්‌තූ’’ති භෙරියා චරාපිතායපි රාජමහාමත්‌තෙ ඨපෙත්‌වා සෙසා සන්‌නිපතන්‌ති, එවමිධ ‘‘සබ්‌බෙ තසන්‌තී’’ති වුත්‌තෙපි හත්‌ථාජානෙය්‍යො අස්‌සාජානෙය්‍යො උසභාජානෙය්‍යො ඛීණාසවොති ඉමෙ චත්‌තාරො ඨපෙත්‌වා අවසෙසාව තසන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. ඉමෙසු හි ඛීණාසවො සක්‌කායදිට්‌ඨියා පහීනත්‌තා මරණකසත්‌තං අපස්‌සන්‌තො න භායති, ඉතරෙ තයො සක්‌කායදිට්‌ඨියා බලවත්‌තා අත්‌තනො පටිපක්‌ඛභූතං සත්‌තං අපස්‌සන්‌තා න භායන්‌තීති. න හනෙය්‍ය න ඝාතයෙති යථා අහං , එවං අඤ්‌ඤෙපි සත්‌තාති නෙව පරං පහරෙය්‍ය න පහරාපෙය්‍යාති අත්‌ථො.

    Tattha sabbe tasantīti sabbepi sattā attani daṇḍe patante tassa daṇḍassa tasanti. Maccunoti maraṇassāpi bhāyantiyeva. Imissā ca desanāya byañjanaṃ niravasesaṃ, attho pana sāvaseso. Yathā hi raññā ‘‘sabbe sannipatantū’’ti bheriyā carāpitāyapi rājamahāmatte ṭhapetvā sesā sannipatanti, evamidha ‘‘sabbe tasantī’’ti vuttepi hatthājāneyyo assājāneyyo usabhājāneyyo khīṇāsavoti ime cattāro ṭhapetvā avasesāva tasantīti veditabbā. Imesu hi khīṇāsavo sakkāyadiṭṭhiyā pahīnattā maraṇakasattaṃ apassanto na bhāyati, itare tayo sakkāyadiṭṭhiyā balavattā attano paṭipakkhabhūtaṃ sattaṃ apassantā na bhāyantīti. Na haneyya na ghātayeti yathā ahaṃ , evaṃ aññepi sattāti neva paraṃ pahareyya na paharāpeyyāti attho.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ඡබ්‌බග්‌ගියභික්‌ඛුවත්‌ථු පඨමං.

    Chabbaggiyabhikkhuvatthu paṭhamaṃ.

    2. ඡබ්‌බග්‌ගියභික්‌ඛුවත්‌ථු

    2. Chabbaggiyabhikkhuvatthu

    සබ්‌බෙ තසන්‌තීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො ඡබ්‌බග්‌ගියෙ භික්‌ඛූ ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Sabbe tasantīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiye bhikkhū ārabbha kathesi.

    තෙයෙව එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ තෙනෙව කාරණෙන පුරිමසික්‌ඛාපදෙ සත්‌තරසවග්‌ගියෙ පහරිංසු. තෙනෙව කාරණෙන තෙසං තලසත්‌තිකං උග්‌ගිරිංසු. ඉධාපි සත්‌ථා තෙසං සද්‌දං සුත්‌වා ‘‘කිං ඉද’’න්‌ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඉදං නාමා’’ති ආරොචිතෙ ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, ඉතො පට්‌ඨාය භික්‌ඛුනා නාම එවං කත්‌තබ්‌බං, යො කරොති, සො ඉමං නාම ආපත්‌තිං ආපජ්‌ජතී’’ති තලසත්‌තිකසික්‌ඛාපදං (පාචි. 454 ආදයො) පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා, ‘‘භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනා නාම ‘යථා අහං, තථෙව අඤ්‌ඤෙපි දණ්‌ඩස්‌ස තසන්‌ති, යථා ච මය්‌හං, තථෙව නෙසං ජීවිතං පිය’න්‌ති ඤත්‌වා පරො න පහරිතබ්‌බො න ඝාටෙතබ්‌බො’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Teyeva ekasmiñhi samaye teneva kāraṇena purimasikkhāpade sattarasavaggiye pahariṃsu. Teneva kāraṇena tesaṃ talasattikaṃ uggiriṃsu. Idhāpi satthā tesaṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā ‘‘idaṃ nāmā’’ti ārocite ‘‘na, bhikkhave, ito paṭṭhāya bhikkhunā nāma evaṃ kattabbaṃ, yo karoti, so imaṃ nāma āpattiṃ āpajjatī’’ti talasattikasikkhāpadaṃ (pāci. 454 ādayo) paññāpetvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma ‘yathā ahaṃ, tatheva aññepi daṇḍassa tasanti, yathā ca mayhaṃ, tatheva nesaṃ jīvitaṃ piya’nti ñatvā paro na paharitabbo na ghāṭetabbo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    130.

    130.

    ‘‘සබ්‌බෙ තසන්‌ති දණ්‌ඩස්‌ස, සබ්‌බෙසං ජීවිතං පියං;

    ‘‘Sabbe tasanti daṇḍassa, sabbesaṃ jīvitaṃ piyaṃ;

    අත්‌තානං උපමං කත්‌වා, න හනෙය්‍ය න ඝාතයෙ’’ති.

    Attānaṃ upamaṃ katvā, na haneyya na ghātaye’’ti.

    තත්‌ථ සබ්‌බෙසං ජීවිතං පියන්‌ති ඛීණාසවං ඨපෙත්‌වා සෙසසත්‌තානං ජීවිතං පියං මධුරං, ඛීණාසවො පන ජීවිතෙ වා මරණෙ වා උපෙක්‌ඛකොව හොති. සෙසං පුරිමසදිසමෙවාති.

    Tattha sabbesaṃ jīvitaṃ piyanti khīṇāsavaṃ ṭhapetvā sesasattānaṃ jīvitaṃ piyaṃ madhuraṃ, khīṇāsavo pana jīvite vā maraṇe vā upekkhakova hoti. Sesaṃ purimasadisamevāti.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ඡබ්‌බග්‌ගියභික්‌ඛුවත්‌ථු දුතියං.

    Chabbaggiyabhikkhuvatthu dutiyaṃ.

    3. සබ්‌බහුලකුමාරකවත්‌ථු

    3. Sabbahulakumārakavatthu

    සුඛකාමානි භූතානීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො සම්‌බහුලෙ කුමාරකෙ ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Sukhakāmānibhūtānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sambahule kumārake ārabbha kathesi.

    එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ සත්‌ථා සාවත්‌ථියං පිණ්‌ඩාය පවිසන්‌තො අන්‌තරාමග්‌ගෙ සම්‌බහුලෙ කුමාරකෙ එකං ඝරසප්‌පජාතිකං අහිං දණ්‌ඩකෙන පහරන්‌තෙ දිස්‌වා ‘‘කුමාරකා කිං කරොථා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘අහිං, භන්‌තෙ, දණ්‌ඩකෙන පහරාමා’’ති වුත්‌තෙ ‘‘කිං කාරණා’’ති පුන පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඩංසනභයෙන, භන්‌තෙ’’ති වුත්‌තෙ ‘‘තුම්‌හෙ ‘අත්‌තනො සුඛං කරිස්‌සාමා’ති ඉමං පහරන්‌තා නිබ්‌බත්‌තනිබ්‌බත්‌තට්‌ඨානෙ සුඛලාභිනො න භවිස්‌සථ. අත්‌තනො සුඛං පත්‌ථෙන්‌තෙන හි පරං පහරිතුං න වට්‌ටතී’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමා ගාථා අභාසි –

    Ekasmiñhi samaye satthā sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisanto antarāmagge sambahule kumārake ekaṃ gharasappajātikaṃ ahiṃ daṇḍakena paharante disvā ‘‘kumārakā kiṃ karothā’’ti pucchitvā ‘‘ahiṃ, bhante, daṇḍakena paharāmā’’ti vutte ‘‘kiṃ kāraṇā’’ti puna pucchitvā ‘‘ḍaṃsanabhayena, bhante’’ti vutte ‘‘tumhe ‘attano sukhaṃ karissāmā’ti imaṃ paharantā nibbattanibbattaṭṭhāne sukhalābhino na bhavissatha. Attano sukhaṃ patthentena hi paraṃ paharituṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    131.

    131.

    ‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්‌ඩෙන විහිංසති;

    ‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena vihiṃsati;

    අත්‌තනො සුඛමෙසානො, පෙච්‌ච සො න ලභතෙ සුඛං.

    Attano sukhamesāno, pecca so na labhate sukhaṃ.

    132.

    132.

    ‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්‌ඩෙන න හිංසති;

    ‘‘Sukhakāmāni bhūtāni, yo daṇḍena na hiṃsati;

    අත්‌තනො සුඛමෙසානො, පෙච්‌ච සො ලභතෙ සුඛ’’න්‌ති.

    Attano sukhamesāno, pecca so labhate sukha’’nti.

    තත්‌ථ යො දණ්‌ඩෙනාති යො පුග්‌ගලො දණ්‌ඩෙන වා ලෙඩ්‌ඩුආදීහි වා විහෙඨෙති. පෙච්‌ච සො න ලභතෙ සුඛන්‌ති සො පුග්‌ගලො පරලොකෙ මනුස්‌සසුඛං වා දිබ්‌බසුඛං වා පරමත්‌ථභූතං වා නිබ්‌බානසුඛං න ලභති. දුතියගාථාය පෙච්‌ච සො ලභතෙති සො පුග්‌ගලො පරලොකෙ වුත්‌තප්‌පකාරං තිවිධම්‌පි සුඛං ලභතීති අත්‌ථො.

    Tattha yo daṇḍenāti yo puggalo daṇḍena vā leḍḍuādīhi vā viheṭheti. Pecca so na labhate sukhanti so puggalo paraloke manussasukhaṃ vā dibbasukhaṃ vā paramatthabhūtaṃ vā nibbānasukhaṃ na labhati. Dutiyagāthāya pecca so labhateti so puggalo paraloke vuttappakāraṃ tividhampi sukhaṃ labhatīti attho.

    දෙසනාවසානෙ පඤ්‌චසතාපි තෙ කුමාරකා සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨහිංසූති.

    Desanāvasāne pañcasatāpi te kumārakā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsūti.

    සම්‌බහුලකුමාරකවත්‌ථු තතියං.

    Sambahulakumārakavatthu tatiyaṃ.

    4. කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරවත්‌ථු

    4. Koṇḍadhānattheravatthu

    මාවොච ඵරුසං කඤ්‌චීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Māvocapharusaṃ kañcīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto koṇḍadhānattheraṃ ārabbha kathesi.

    තස්‌ස කිර පබ්‌බජිතදිවසතො පට්‌ඨාය එකං ඉත්‌ථිරූපං ථෙරෙන සද්‌ධිංයෙව විචරති. තං ථෙරො න පස්‌සති, මහාජනො පන පස්‌සති. අන්‌තොගාමං පිණ්‌ඩාය චරතොපිස්‌ස මනුස්‌සා එකං භික්‌ඛං දත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, අයං තුම්‌හාකං හොතු, අයං පන තුම්‌හාකං සහායිකායා’’ති වත්‌වා දුතියම්‌පි දදන්‌ති.

    Tassa kira pabbajitadivasato paṭṭhāya ekaṃ itthirūpaṃ therena saddhiṃyeva vicarati. Taṃ thero na passati, mahājano pana passati. Antogāmaṃ piṇḍāya caratopissa manussā ekaṃ bhikkhaṃ datvā, ‘‘bhante, ayaṃ tumhākaṃ hotu, ayaṃ pana tumhākaṃ sahāyikāyā’’ti vatvā dutiyampi dadanti.

    කිං තස්‌ස පුබ්‌බකම්‌මන්‌ති? කස්‌සපසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධකාලෙ කිර ද්‌වෙ සහායකා භික්‌ඛූ එකමාතුකුච්‌ඡිතො නික්‌ඛන්‌තසදිසා අතිවිය සමග්‌ගා අහෙසුං. දීඝායුකබුද්‌ධකාලෙ ච අනුසංවච්‌ඡරං වා අනුඡමාසං වා භික්‌ඛූ උපොසථත්‌ථාය සන්‌නිපතන්‌ති. තස්‌මා තෙපි ‘‘උපොසථග්‌ගං ගමිස්‌සාමා’’ති වසනට්‌ඨානා නික්‌ඛමිංසු. තෙ එකා තාවතිංසභවනෙ නිබ්‌බත්‌තදෙවතා දිස්‌වා ‘‘ඉමෙ භික්‌ඛූ අතිවිය සමග්‌ගා, සක්‌කා නු ඛො ඉමෙ භින්‌දිතු’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා අත්‌තනො බාලතාය චින්‌තිතසමනන්‌තරමෙව ආගන්‌ත්‌වා තෙසු එකෙන, ‘‘ආවුසො, මුහුත්‌තං ආගමෙහි, සරීරකිච්‌චෙනම්‌හි අත්‌ථිකො’’ති වුත්‌තෙ සා දෙවතා එකං මනුස්‌සිත්‌ථිවණ්‌ණං මාපෙත්‌වා ථෙරස්‌ස ගච්‌ඡන්‌තරං පවිසිත්‌වා නික්‌ඛමනකාලෙ එකෙන හත්‌ථෙන කෙසකලාපං, එකෙන නිවාසනං සණ්‌ඨාපයමානා තස්‌ස පිට්‌ඨිතො නික්‌ඛමි. සො තං න පස්‌සති, තමාගමයමානො පන පුරතො ඨිතභික්‌ඛු නිවත්‌තිත්‌වා ඔලොකයමානො තං තථා කත්‌වා නික්‌ඛමන්‌තං පස්‌සි. සා තෙන දිට්‌ඨභාවං ඤත්‌වා අන්‌තරධායි. ඉතරො තං භික්‌ඛුං අත්‌තනො සන්‌තිකං ආගතකාලෙ ආහ – ‘‘ආවුසො, සීලං තෙ භින්‌න’’න්‌ති. ‘‘නත්‌ථාවුසො, මය්‌හං එවරූප’’න්‌ති. ඉදානෙව තෙ මයා පච්‌ඡතො නික්‌ඛමමානා තරුණඉත්‌ථී ඉදං නාම කරොන්‌තී දිට්‌ඨා, ත්‌වං ‘‘නත්‌ථි මය්‌හං එවරූප’’න්‌ති කිං වදෙසීති. සො අසනියා මත්‌ථකෙ අවත්‌ථටො විය මා මං, ආවුසො, නාසෙහි, නත්‌ථි මය්‌හං එවරූපන්‌ති. ඉතරො ‘‘මයා සාමං අක්‌ඛීහි දිට්‌ඨං, කිං තව සද්‌දහිස්‌සාමී’’ති දණ්‌ඩකො විය භිජ්‌ජිත්‌වා පක්‌කාමි, උපොසථග්‌ගෙපි ‘‘නාහං ඉමිනා සද්‌ධිං උපොසථං කරිස්‌සාමී’’ති නිසීදි. ඉතරො ‘‘මය්‌හං, භන්‌තෙ, සීලෙ අණුමත්‌තම්‌පි කාළං නත්‌ථී’’ති භික්‌ඛූනං කථෙසි. සොපි ‘‘මයා සාමං දිට්‌ඨ’’න්‌ති ආහ. දෙවතා තං තෙන සද්‌ධිං උපොසථං කාතුං අනිච්‌ඡන්‌තං දිස්‌වා ‘‘භාරියං මයා කම්‌මං කත’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා – ‘‘භන්‌තෙ, මය්‌හං අය්‍යස්‌ස සීලභෙදො නත්‌ථි, මයා පන වීමංසනවසෙනෙතං කතං, කරොථ තෙන සද්‌ධිං උපොසථ’’න්‌ති ආහ. සො තස්‌සා ආකාසෙ ඨත්‌වා කථෙන්‌තියා සද්‌දහිත්‌වා උපොසථං අකාසි , න පන ථෙරෙ පුබ්‌බෙ විය මුදුචිත්‌තො අහොසි. එත්‌තකං දෙවතාය පුබ්‌බකම්‌මං.

    Kiṃ tassa pubbakammanti? Kassapasammāsambuddhakāle kira dve sahāyakā bhikkhū ekamātukucchito nikkhantasadisā ativiya samaggā ahesuṃ. Dīghāyukabuddhakāle ca anusaṃvaccharaṃ vā anuchamāsaṃ vā bhikkhū uposathatthāya sannipatanti. Tasmā tepi ‘‘uposathaggaṃ gamissāmā’’ti vasanaṭṭhānā nikkhamiṃsu. Te ekā tāvatiṃsabhavane nibbattadevatā disvā ‘‘ime bhikkhū ativiya samaggā, sakkā nu kho ime bhinditu’’nti cintetvā attano bālatāya cintitasamanantarameva āgantvā tesu ekena, ‘‘āvuso, muhuttaṃ āgamehi, sarīrakiccenamhi atthiko’’ti vutte sā devatā ekaṃ manussitthivaṇṇaṃ māpetvā therassa gacchantaraṃ pavisitvā nikkhamanakāle ekena hatthena kesakalāpaṃ, ekena nivāsanaṃ saṇṭhāpayamānā tassa piṭṭhito nikkhami. So taṃ na passati, tamāgamayamāno pana purato ṭhitabhikkhu nivattitvā olokayamāno taṃ tathā katvā nikkhamantaṃ passi. Sā tena diṭṭhabhāvaṃ ñatvā antaradhāyi. Itaro taṃ bhikkhuṃ attano santikaṃ āgatakāle āha – ‘‘āvuso, sīlaṃ te bhinna’’nti. ‘‘Natthāvuso, mayhaṃ evarūpa’’nti. Idāneva te mayā pacchato nikkhamamānā taruṇaitthī idaṃ nāma karontī diṭṭhā, tvaṃ ‘‘natthi mayhaṃ evarūpa’’nti kiṃ vadesīti. So asaniyā matthake avatthaṭo viya mā maṃ, āvuso, nāsehi, natthi mayhaṃ evarūpanti. Itaro ‘‘mayā sāmaṃ akkhīhi diṭṭhaṃ, kiṃ tava saddahissāmī’’ti daṇḍako viya bhijjitvā pakkāmi, uposathaggepi ‘‘nāhaṃ iminā saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nisīdi. Itaro ‘‘mayhaṃ, bhante, sīle aṇumattampi kāḷaṃ natthī’’ti bhikkhūnaṃ kathesi. Sopi ‘‘mayā sāmaṃ diṭṭha’’nti āha. Devatā taṃ tena saddhiṃ uposathaṃ kātuṃ anicchantaṃ disvā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti cintetvā – ‘‘bhante, mayhaṃ ayyassa sīlabhedo natthi, mayā pana vīmaṃsanavasenetaṃ kataṃ, karotha tena saddhiṃ uposatha’’nti āha. So tassā ākāse ṭhatvā kathentiyā saddahitvā uposathaṃ akāsi , na pana there pubbe viya muducitto ahosi. Ettakaṃ devatāya pubbakammaṃ.

    ආයුපරියොසානෙ පන තෙ ථෙරා යථාසුඛං දෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තිංසු. දෙවතා අපීචිම්‌හි නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා එකං බුද්‌ධන්‌තරං තත්‌ථ පච්‌චිත්‌වා ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සාවත්‌ථියං නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා වුද්‌ධිමන්‌වාය සාසනෙ පබ්‌බජිත්‌වා උපසම්‌පදං ලභි. තස්‌ස පබ්‌බජිතදිවසතො පට්‌ඨාය තං ඉත්‌ථිරූපං තථෙව පඤ්‌ඤායි. තෙනෙවස්‌ස කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරොති නාමං කරිංසු. තං තථාවිචරන්‌තං දිස්‌වා භික්‌ඛූ අනාථපිණ්‌ඩිකං ආහංසු – ‘‘මහාසෙට්‌ඨි, ඉමං දුස්‌සීලං තව විහාරා නීහර. ඉමඤ්‌හි නිස්‌සාය සෙසභික්‌ඛූනං අයසො උප්‌පජ්‌ජිස්‌සතී’’ති. කිං පන, භන්‌තෙ, සත්‌ථා විහාරෙ නත්‌ථීති? අත්‌ථි උපාසකාති. තෙන හි, භන්‌තෙ, සත්‌ථාව ජානිස්‌සතීති. භික්‌ඛූ ගන්‌ත්‌වා විසාඛායපි තථෙව කථෙසුං. සාපි නෙසං තථෙව පටිවචනං අදාසි.

    Āyupariyosāne pana te therā yathāsukhaṃ devaloke nibbattiṃsu. Devatā apīcimhi nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ tattha paccitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ nibbattitvā vuddhimanvāya sāsane pabbajitvā upasampadaṃ labhi. Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya taṃ itthirūpaṃ tatheva paññāyi. Tenevassa koṇḍadhānattheroti nāmaṃ kariṃsu. Taṃ tathāvicarantaṃ disvā bhikkhū anāthapiṇḍikaṃ āhaṃsu – ‘‘mahāseṭṭhi, imaṃ dussīlaṃ tava vihārā nīhara. Imañhi nissāya sesabhikkhūnaṃ ayaso uppajjissatī’’ti. Kiṃ pana, bhante, satthā vihāre natthīti? Atthi upāsakāti. Tena hi, bhante, satthāva jānissatīti. Bhikkhū gantvā visākhāyapi tatheva kathesuṃ. Sāpi nesaṃ tatheva paṭivacanaṃ adāsi.

    භික්‌ඛූපි තෙහි අසම්‌පටිච්‌ඡිතවචනා රඤ්‌ඤො ආරොචෙසුං – ‘‘මහාරාජ, කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරො එකං ඉත්‌ථිං ගහෙත්‌වා විචරන්‌තො සබ්‌බෙසං අයසං උප්‌පාදෙසි, තං තුම්‌හාකං විජිතා නීහරථා’’ති. ‘‘කහං පන සො, භන්‌තෙ’’ති? ‘‘විහාරෙ, මහාරාජා’’ති. ‘‘කතරස්‌මිං සෙනාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘අසුකස්‌මිං නාමා’’ති. ‘‘තෙන හි ගච්‌ඡථ, අහං තං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති සො සායන්‌හසමයෙ විහාරං ගන්‌ත්‌වා තං සෙනාසනං පුරිසෙහි පරික්‌ඛිපාපෙත්‌වා ථෙරස්‌ස වසනට්‌ඨානාභිමුඛො අගමාසි. ථෙරො මහාසද්‌දං සුත්‌වා විහාරා නික්‌ඛමිත්‌වා පමුඛෙ අට්‌ඨාසි. තම්‌පිස්‌ස ඉත්‌ථිරූපං පිට්‌ඨිපස්‌සෙ ඨිතං රාජා අද්‌දස. ථෙරො රඤ්‌ඤො ආගමනං ඤත්‌වා විහාරං අභිරුහිත්‌වා නිසීදි. රාජා ථෙරං න වන්‌දි, තම්‌පි ඉත්‌ථිං නාද්‌දස. සො ද්‌වාරන්‌තරෙපි හෙට්‌ඨාමඤ්‌චෙපි ඔලොකෙන්‌තො අදිස්‌වාව ථෙරං ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, ඉමස්‌මිං ඨානෙ එකං ඉත්‌ථිං අද්‌දසං, කහං සා’’ති? ‘‘න පස්‌සාමි, මහාරාජා’’ති. ‘‘ඉදානි මයා තුම්‌හාකං පිට්‌ඨිපස්‌සෙ ඨිතා දිට්‌ඨා’’ති වුත්‌තෙපි ‘‘අහං න පස්‌සාමි’’ච්‌චෙවාහ. රාජා ‘‘කිං නු ඛො එත’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, ඉතො තාව නික්‌ඛමථා’’ති ආහ. ථෙරෙ නික්‌ඛමිත්‌වා පමුඛෙ ඨිතෙ පුන සා ථෙරස්‌ස පිට්‌ඨිපස්‌සෙ අට්‌ඨාසි. රාජා තං දිස්‌වා පුන උපරිතලං අභිරුහි, තස්‌ස ආගතභාවං ඤත්‌වා ථෙරො නිසීදි. පුන රාජා තං සබ්‌බට්‌ඨානෙසු ඔලොකෙන්‌තොපි අදිස්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, කහං සා ඉත්‌ථී’’ති පුන ථෙරං පුච්‌ඡි. නාහං පස්‌සාමි මහාරාජාති. ‘‘කිං කථෙථ, භන්‌තෙ, මයා ඉදානෙව තුම්‌හාකං පිට්‌ඨිපස්‌සෙ ඨිතා දිට්‌ඨා’’ති ආහ. ආම, මහාරාජ, මහාජනොපි ‘‘මෙ පච්‌ඡතො පච්‌ඡතො ඉත්‌ථී විචරතී’’ති වදති, අහං පන න පස්‌සාමීති . රාජා ‘‘පටිරූපකෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා පුන ථෙරං, ‘‘භන්‌තෙ, ඉතො තාව ඔතරථා’’ති වත්‌වා ථෙරෙ ඔතරිත්‌වා පමුඛෙ ඨිතෙ පුන තං තස්‌ස පිට්‌ඨිපස්‌සෙ ඨිතං දිස්‌වා උපරිතලං අභිරුහි. පුන නාද්‌දස. සො පුන ථෙරං පුච්‌ඡිත්‌වා තෙන ‘‘න පස්‌සාමි’’ච්‌චෙව වුත්‌තෙ ‘‘පටිරූපකමෙවෙත’’න්‌ති නිට්‌ඨං ගන්‌ත්‌වා ථෙරං ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, එවරූපෙ සංකිලෙසෙ තුම්‌හාකං පිට්‌ඨිතො විචරන්‌තෙ අඤ්‌ඤො කොචි තුම්‌හාකං භික්‌ඛං න දස්‌සති, නිබද්‌ධං මම ගෙහං පවිසථ, අහමෙව චතූහි පච්‌චයෙහි උපට්‌ඨහිස්‌සාමී’’ති ථෙරං නිමන්‌තෙත්‌වා පක්‌කාමි.

    Bhikkhūpi tehi asampaṭicchitavacanā rañño ārocesuṃ – ‘‘mahārāja, koṇḍadhānatthero ekaṃ itthiṃ gahetvā vicaranto sabbesaṃ ayasaṃ uppādesi, taṃ tumhākaṃ vijitā nīharathā’’ti. ‘‘Kahaṃ pana so, bhante’’ti? ‘‘Vihāre, mahārājā’’ti. ‘‘Katarasmiṃ senāsane viharatī’’ti? ‘‘Asukasmiṃ nāmā’’ti. ‘‘Tena hi gacchatha, ahaṃ taṃ gaṇhissāmī’’ti so sāyanhasamaye vihāraṃ gantvā taṃ senāsanaṃ purisehi parikkhipāpetvā therassa vasanaṭṭhānābhimukho agamāsi. Thero mahāsaddaṃ sutvā vihārā nikkhamitvā pamukhe aṭṭhāsi. Tampissa itthirūpaṃ piṭṭhipasse ṭhitaṃ rājā addasa. Thero rañño āgamanaṃ ñatvā vihāraṃ abhiruhitvā nisīdi. Rājā theraṃ na vandi, tampi itthiṃ nāddasa. So dvārantarepi heṭṭhāmañcepi olokento adisvāva theraṃ āha – ‘‘bhante, imasmiṃ ṭhāne ekaṃ itthiṃ addasaṃ, kahaṃ sā’’ti? ‘‘Na passāmi, mahārājā’’ti. ‘‘Idāni mayā tumhākaṃ piṭṭhipasse ṭhitā diṭṭhā’’ti vuttepi ‘‘ahaṃ na passāmi’’ccevāha. Rājā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti cintetvā, ‘‘bhante, ito tāva nikkhamathā’’ti āha. There nikkhamitvā pamukhe ṭhite puna sā therassa piṭṭhipasse aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā puna uparitalaṃ abhiruhi, tassa āgatabhāvaṃ ñatvā thero nisīdi. Puna rājā taṃ sabbaṭṭhānesu olokentopi adisvā, ‘‘bhante, kahaṃ sā itthī’’ti puna theraṃ pucchi. Nāhaṃ passāmi mahārājāti. ‘‘Kiṃ kathetha, bhante, mayā idāneva tumhākaṃ piṭṭhipasse ṭhitā diṭṭhā’’ti āha. Āma, mahārāja, mahājanopi ‘‘me pacchato pacchato itthī vicaratī’’ti vadati, ahaṃ pana na passāmīti . Rājā ‘‘paṭirūpakena bhavitabba’’nti sallakkhetvā puna theraṃ, ‘‘bhante, ito tāva otarathā’’ti vatvā there otaritvā pamukhe ṭhite puna taṃ tassa piṭṭhipasse ṭhitaṃ disvā uparitalaṃ abhiruhi. Puna nāddasa. So puna theraṃ pucchitvā tena ‘‘na passāmi’’cceva vutte ‘‘paṭirūpakameveta’’nti niṭṭhaṃ gantvā theraṃ āha – ‘‘bhante, evarūpe saṃkilese tumhākaṃ piṭṭhito vicarante añño koci tumhākaṃ bhikkhaṃ na dassati, nibaddhaṃ mama gehaṃ pavisatha, ahameva catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmī’’ti theraṃ nimantetvā pakkāmi.

    භික්‌ඛූ ‘‘පස්‌සථාවුසො, රඤ්‌ඤො පාපකිරියං, ‘එතං විහාරතො නීහරා’ති වුත්‌තෙ ආගන්‌ත්‌වා චතූහි පච්‌චයෙහි නිමන්‌තෙත්‌වා ගතො’’ති උජ්‌ඣායිංසු. තම්‌පි ථෙරං ආහංසු – ‘‘අම්‌භො, දුස්‌සීල, ඉදානිසි රාජකොණ්‌ඩො ජාතො’’ති. සොපි පුබ්‌බෙ භික්‌ඛූ කිඤ්‌චි වත්‌තුං අසක්‌කොන්‌තො ‘‘තුම්‌හෙ දුස්‌සීලා, තුම්‌හෙ කොණ්‌ඩා, තුම්‌හෙ ඉත්‌ථිං ගහෙත්‌වා විචරථා’’ති ආහ. තෙ ගන්‌ත්‌වා සත්‌ථු ආරොචෙසුං – ‘‘භන්‌තෙ, කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරො අම්‌හෙහි වුත්‌තො අම්‌හෙ ‘දුස්‌සීලා’තිආදීනි වත්‌වා අක්‌කොසතී’’ති. සත්‌ථා තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා පුච්‌ඡි – ‘‘සච්‌චං කිර ත්‌වං, භික්‌ඛු, එවං වදෙසී’’ති? ‘‘සච්‌චං, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කිං කාරණා’’ති? ‘‘මයා සද්‌ධිං කථිතකාරණා’’ති. ‘‘තුම්‌හෙ, භික්‌ඛවෙ, ඉමිනා සද්‌ධිං කස්‌මා කථෙථා’’ති. ‘‘ඉමස්‌ස පච්‌ඡතො ඉත්‌ථිං විචරන්‌තිං දිස්‌වා, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘ඉමෙ කිර තයා සද්‌ධිං ඉත්‌ථිං විචරන්‌තිං දිස්‌වා වදන්‌ති, ත්‌වං කස්‌මා කථෙසි , එතෙ තාව දිස්‌වා කථෙන්‌ති. ත්‌වං අදිස්‌වාව ඉමෙහි සද්‌ධිං කස්‌මා කථෙසි, නනු පුබ්‌බෙ තවෙව පාපිකං දිට්‌ඨිං නිස්‌සාය ඉදං ජාතං, ඉදානි කස්‌මා පුන පාපිකං දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාසී’’ති. භික්‌ඛූ ‘‘කිං පන, භන්‌තෙ, ඉමිනා පුබ්‌බෙ කත’’න්‌ති පුච්‌ඡිංසු. අථ නෙසං සත්‌ථා තස්‌ස පුබ්‌බකම්‌මං කථෙත්‌වා ‘‘භික්‌ඛු ඉදං පාපකම්‌මං නිස්‌සාය ත්‌වං ඉමං විප්‌පකාරං පත්‌තො, ඉදානි තෙ පුන තථාරූපං පාපිකං දිට්‌ඨිං ගහෙතුං න යුත්‌තං, මා පුන භික්‌ඛූහි සද්‌ධිං කිඤ්‌චි කථෙහි, නිස්‌සද්‌දො මුඛවට්‌ටියං ඡින්‌නකංසථාලසදිසො හොහි, එවං කරොන්‌තො නිබ්‌බානප්‌පත්‌තො නාම භවිස්‌සතී’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමා ගාථා අභාසි –

    Bhikkhū ‘‘passathāvuso, rañño pāpakiriyaṃ, ‘etaṃ vihārato nīharā’ti vutte āgantvā catūhi paccayehi nimantetvā gato’’ti ujjhāyiṃsu. Tampi theraṃ āhaṃsu – ‘‘ambho, dussīla, idānisi rājakoṇḍo jāto’’ti. Sopi pubbe bhikkhū kiñci vattuṃ asakkonto ‘‘tumhe dussīlā, tumhe koṇḍā, tumhe itthiṃ gahetvā vicarathā’’ti āha. Te gantvā satthu ārocesuṃ – ‘‘bhante, koṇḍadhānatthero amhehi vutto amhe ‘dussīlā’tiādīni vatvā akkosatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, evaṃ vadesī’’ti? ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Mayā saddhiṃ kathitakāraṇā’’ti. ‘‘Tumhe, bhikkhave, iminā saddhiṃ kasmā kathethā’’ti. ‘‘Imassa pacchato itthiṃ vicarantiṃ disvā, bhante’’ti. ‘‘Ime kira tayā saddhiṃ itthiṃ vicarantiṃ disvā vadanti, tvaṃ kasmā kathesi , ete tāva disvā kathenti. Tvaṃ adisvāva imehi saddhiṃ kasmā kathesi, nanu pubbe taveva pāpikaṃ diṭṭhiṃ nissāya idaṃ jātaṃ, idāni kasmā puna pāpikaṃ diṭṭhiṃ gaṇhāsī’’ti. Bhikkhū ‘‘kiṃ pana, bhante, iminā pubbe kata’’nti pucchiṃsu. Atha nesaṃ satthā tassa pubbakammaṃ kathetvā ‘‘bhikkhu idaṃ pāpakammaṃ nissāya tvaṃ imaṃ vippakāraṃ patto, idāni te puna tathārūpaṃ pāpikaṃ diṭṭhiṃ gahetuṃ na yuttaṃ, mā puna bhikkhūhi saddhiṃ kiñci kathehi, nissaddo mukhavaṭṭiyaṃ chinnakaṃsathālasadiso hohi, evaṃ karonto nibbānappatto nāma bhavissatī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    133.

    133.

    ‘‘මාවොච ඵරුසං කඤ්‌චි, වුත්‌තා පටිවදෙය්‍යු තං;

    ‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;

    දුක්‌ඛා හි සාරම්‌භකථා, පටිදණ්‌ඩා ඵුසෙය්‍යු තං.

    Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.

    134.

    134.

    ‘‘සචෙ නෙරෙසි අත්‌තානං, කංසො උපහතො යථා;

    ‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;

    එස පත්‌තොසි නිබ්‌බානං, සාරම්‌භො තෙ න විජ්‌ජතී’’ති.

    Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti.

    තත්‌ථ මාවොච ඵරුසං කඤ්‌චීති කඤ්‌චි එකපුග්‌ගලම්‌පි ඵරුසං මා අවච. වුත්‌තාති තයා පරෙ ‘‘දුස්‌සීලා’’ති වුත්‌තා, තම්‌පි තථෙව පටිවදෙය්‍යුං. සාරම්‌භකථාති එසා කරණුත්‌තරා යුගග්‌ගාහකථා නාම දුක්‌ඛා. පටිදණ්‌ඩාති කායදණ්‌ඩාදීහි පරං පහරන්‌තස්‌ස තාදිසා පටිදණ්‌ඩා ච තව මත්‌ථකෙ පතෙය්‍යුං. සචෙ නෙරෙසීති සචෙ අත්‌තානං නිච්‌චලං කාතුං සක්‌ඛිස්‌සසි. කංසො උපහතො යථාති මුඛවට්‌ටියං ඡින්‌දිත්‌වා තලමත්‌තං කත්‌වා ඨපිතකංසථාලං විය. තඤ්‌හි හත්‌ථපාදෙහි වා දණ්‌ඩකෙන වා පහටම්‌පි සද්‌දං න කරොති, එස පත්‌තොසීති සචෙ එවරූපො භවිතුං සක්‌ඛිස්‌සසි, ඉමං පටිපදං පූරයමානො ඉදානි අප්‌පත්‌තොපි එසො නිබ්‌බානප්‌පත්‌තො නාම. සාරම්‌භො තෙ න විජ්‌ජතීති එවං සන්‌තෙ ච පන ‘‘ත්‌වං දුස්‌සීලො, තුම්‌හෙ දුස්‌සීලා’’තිඑවමාදිකො උත්‌තරකරණවාචාලක්‌ඛණො සාරම්‌භොපි තෙ න විජ්‌ජති, න භවිස්‌සතියෙවාති අත්‌ථො.

    Tattha māvoca pharusaṃ kañcīti kañci ekapuggalampi pharusaṃ mā avaca. Vuttāti tayā pare ‘‘dussīlā’’ti vuttā, tampi tatheva paṭivadeyyuṃ. Sārambhakathāti esā karaṇuttarā yugaggāhakathā nāma dukkhā. Paṭidaṇḍāti kāyadaṇḍādīhi paraṃ paharantassa tādisā paṭidaṇḍā ca tava matthake pateyyuṃ. Sace neresīti sace attānaṃ niccalaṃ kātuṃ sakkhissasi. Kaṃso upahato yathāti mukhavaṭṭiyaṃ chinditvā talamattaṃ katvā ṭhapitakaṃsathālaṃ viya. Tañhi hatthapādehi vā daṇḍakena vā pahaṭampi saddaṃ na karoti, esa pattosīti sace evarūpo bhavituṃ sakkhissasi, imaṃ paṭipadaṃ pūrayamāno idāni appattopi eso nibbānappatto nāma. Sārambho te na vijjatīti evaṃ sante ca pana ‘‘tvaṃ dussīlo, tumhe dussīlā’’tievamādiko uttarakaraṇavācālakkhaṇo sārambhopi te na vijjati, na bhavissatiyevāti attho.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසු, කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරොපි සත්‌ථාරා දින්‌නඔවාදෙ ඨත්‌වා අරහත්‌තං පාපුණි, න චිරස්‌සෙව ආකාසෙ උප්‌පතිත්‌වා පඨමං සලාකං ගණ්‌හීති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu, koṇḍadhānattheropi satthārā dinnaovāde ṭhatvā arahattaṃ pāpuṇi, na cirasseva ākāse uppatitvā paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhīti.

    කොණ්‌ඩධානත්‌ථෙරවත්‌ථු චතුත්‌ථං.

    Koṇḍadhānattheravatthu catutthaṃ.

    5. උපොසථිකඉත්‌ථීනං වත්‌ථු

    5. Uposathikaitthīnaṃ vatthu

    යථා දණ්‌ඩෙනාති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා පුබ්‌බාරාමෙ විහරන්‌තො විසාඛාදීනං උපාසිකානං උපොසථකම්‌මං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Yathā daṇḍenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā pubbārāme viharanto visākhādīnaṃ upāsikānaṃ uposathakammaṃ ārabbha kathesi.

    සාවත්‌ථියං කිර එකස්‌මිං මහාඋපොසථදිවසෙ පඤ්‌චසතමත්‌තා ඉත්‌ථියො උපොසථිකා හුත්‌වා විහාරං අගමිංසු. විසාඛා තාසු මහල්‌ලකිත්‌ථියො උපසඞ්‌කමිත්‌වා පුච්‌ඡි, ‘‘අම්‌මා, කිමත්‌ථං උපොසථිකා ජාතත්‌ථා’’ති. තාහි ‘‘දිබ්‌බසම්‌පත්‌තිං පත්‌ථෙත්‌වා’’ති වුත්‌තෙ මජ්‌ඣිමිත්‌ථියො පුච්‌ඡි, තාහි ‘‘සපත්‌තිවාසා මුච්‌චනත්‌ථායා’’ති වුත්‌තෙ තරුණිත්‌ථියො පුච්‌ඡි, තාහි ‘‘පඨමගබ්‌භෙ පුත්‌තපටිලාභත්‌ථායා’’ති වුත්‌තෙ කුමාරිකායො පුච්‌ඡි, තාහි ‘‘තරුණභාවෙයෙව පතිකුලගමනත්‌ථායා’’ති වුත්‌තෙ තං සබ්‌බම්‌පි තාසං කථං සුත්‌වා තා ආදාය සත්‌ථු සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා පටිපාටියා ආරොචෙසි. තං සුත්‌වා සත්‌ථා ‘‘විසාඛෙ ඉමෙසං සත්‌තානං ජාතිආදයො නාම දණ්‌ඩහත්‌ථකගොපාලකසදිසා, ජාති ජරාය සන්‌තිකං, ජරා බ්‍යාධිනො සන්‌තිකං, බ්‍යාධි මරණස්‌ස සන්‌තිකං පෙසෙත්‌වා මරණං කුඨාරියා ඡින්‌දන්‌තා විය ජීවිතං ඡින්‌දති, එවං සන්‌තෙපි විවට්‌ටං පත්‌ථෙන්‌තා නාම නත්‌ථි, වට්‌ටමෙව පන පත්‌ථෙන්‌තී’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ mahāuposathadivase pañcasatamattā itthiyo uposathikā hutvā vihāraṃ agamiṃsu. Visākhā tāsu mahallakitthiyo upasaṅkamitvā pucchi, ‘‘ammā, kimatthaṃ uposathikā jātatthā’’ti. Tāhi ‘‘dibbasampattiṃ patthetvā’’ti vutte majjhimitthiyo pucchi, tāhi ‘‘sapattivāsā muccanatthāyā’’ti vutte taruṇitthiyo pucchi, tāhi ‘‘paṭhamagabbhe puttapaṭilābhatthāyā’’ti vutte kumārikāyo pucchi, tāhi ‘‘taruṇabhāveyeva patikulagamanatthāyā’’ti vutte taṃ sabbampi tāsaṃ kathaṃ sutvā tā ādāya satthu santikaṃ gantvā paṭipāṭiyā ārocesi. Taṃ sutvā satthā ‘‘visākhe imesaṃ sattānaṃ jātiādayo nāma daṇḍahatthakagopālakasadisā, jāti jarāya santikaṃ, jarā byādhino santikaṃ, byādhi maraṇassa santikaṃ pesetvā maraṇaṃ kuṭhāriyā chindantā viya jīvitaṃ chindati, evaṃ santepi vivaṭṭaṃ patthentā nāma natthi, vaṭṭameva pana patthentī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    135.

    135.

    ‘‘යථා දණ්‌ඩෙන ගොපාලො, ගාවො පාජෙති ගොචරං;

    ‘‘Yathā daṇḍena gopālo, gāvo pājeti gocaraṃ;

    එවං ජරා ච මච්‌චු ච, ආයුං පාජෙන්‌ති පාණින’’න්‌ති.

    Evaṃ jarā ca maccu ca, āyuṃ pājenti pāṇina’’nti.

    තත්‌ථ පාජෙතීති ඡෙකො ගොපාලො කෙදාරන්‌තරං පවිසන්‌තියො ගාවො දණ්‌ඩෙන නිවාරෙත්‌වා තෙනෙව පොථෙන්‌තො සුලභතිණොදකං ගොචරං නෙති. ආයුං පාජෙන්‌තීති ජීවිතින්‌ද්‍රියං ඡින්‌දන්‌ති ඛෙපෙන්‌ති. ගොපාලකො විය හි ජරා ච මච්‌චු ච, ගොගණො විය ජීවිතින්‌ද්‍රියං, ගොචරභූමි විය මරණං. තත්‌ථ ජාති තාව සත්‌තානං ජීවිතින්‌ද්‍රියං ජරාය සන්‌තිකං පෙසෙසි, ජරා බ්‍යාධිනො සන්‌තිකං , බ්‍යාධි මරණස්‌ස සන්‌තිකං. තමෙව මරණං කුඨාරියා ඡෙදං විය ඡින්‌දිත්‌වා ගච්‌ඡතීති ඉදමෙත්‌ථ ඔපම්‌මසම්‌පටිපාදනං.

    Tattha pājetīti cheko gopālo kedārantaraṃ pavisantiyo gāvo daṇḍena nivāretvā teneva pothento sulabhatiṇodakaṃ gocaraṃ neti. Āyuṃ pājentīti jīvitindriyaṃ chindanti khepenti. Gopālako viya hi jarā ca maccu ca, gogaṇo viya jīvitindriyaṃ, gocarabhūmi viya maraṇaṃ. Tattha jāti tāva sattānaṃ jīvitindriyaṃ jarāya santikaṃ pesesi, jarā byādhino santikaṃ , byādhi maraṇassa santikaṃ. Tameva maraṇaṃ kuṭhāriyā chedaṃ viya chinditvā gacchatīti idamettha opammasampaṭipādanaṃ.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    උපොසථිකඉත්‌ථීනං වත්‌ථු පඤ්‌චමං.

    Uposathikaitthīnaṃ vatthu pañcamaṃ.

    6. අජගරපෙතවත්‌ථු

    6. Ajagarapetavatthu

    අථ පාපානි කම්‌මානීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා වෙළුවනෙ විහරන්‌තො අජගරපෙතං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Athapāpāni kammānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto ajagarapetaṃ ārabbha kathesi.

    එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරො ලක්‌ඛණත්‌ථෙරෙන සද්‌ධිං ගිජ්‌ඣකූටතො ඔතරන්‌තො දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා පඤ්‌චවීසතියොජනිකං අජගරපෙතං නාම අද්‌දස. තස්‌ස සීසතො අග්‌ගිජාලා උට්‌ඨහිත්‌වා පරියන්‌තං ගච්‌ඡන්‌ති, පරියන්‌තතො උට්‌ඨහිත්‌වා සීසං ගච්‌ඡන්‌ති, උභයතො උට්‌ඨහිත්‌වා මජ්‌ඣෙ ඔතරන්‌ති. ථෙරො තං දිස්‌වා සිතං පාත්‌වාකාසි. ලක්‌ඛණත්‌ථෙරෙන සිතකාරණං පුට්‌ඨො ‘‘අකාලො, ආවුසො, ඉමස්‌ස පඤ්‌හස්‌ස වෙය්‍යාකරණාය, සත්‌ථු සන්‌තිකෙ මං පුච්‌ඡෙය්‍යාසී’’ති වත්‌වා රාජගහෙ පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා සත්‌ථු සන්‌තිකං ගතකාලෙ ලක්‌ඛණත්‌ථෙරෙන පුට්‌ඨො ආහ – ‘‘තත්‍රාහං, ආවුසො, එකං පෙතං අද්‌දසං, තස්‌ස එවරූපො නාම අත්‌තභාවො, අහං තං දිස්‌වා ‘න වත මෙ එවරූපො අත්‌තභාවො දිට්‌ඨපුබ්‌බො’ති සිතං පාත්‌වාකාසි’’න්‌ති. සත්‌ථා ‘‘චක්‌ඛුභූතා වත, භික්‌ඛවෙ, සාවකා විහරන්‌තී’’තිආදීනි (පාරා. 228; සං. නි. 2.202) වදන්‌තො ථෙරස්‌ස කථං පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා ‘‘මයාපි එසො, භික්‌ඛවෙ, පෙතො බොධිමණ්‌ඩෙයෙව දිට්‌ඨො, ‘යෙ ච පන මෙ වචනං න සද්‌දහෙය්‍යුං, තෙසං තං අහිතාය අස්‌සා’ති න කථෙසිං, ඉදානි මොග්‌ගල්‌ලානං සක්‌ඛිං ලභිත්‌වා කථෙමී’’ති වත්‌වා භික්‌ඛූහි තස්‌ස පුබ්‌බකම්‌මං පුට්‌ඨො බ්‍යාකාසි –

    Ekasmiñhi samaye mahāmoggallānatthero lakkhaṇattherena saddhiṃ gijjhakūṭato otaranto dibbena cakkhunā pañcavīsatiyojanikaṃ ajagarapetaṃ nāma addasa. Tassa sīsato aggijālā uṭṭhahitvā pariyantaṃ gacchanti, pariyantato uṭṭhahitvā sīsaṃ gacchanti, ubhayato uṭṭhahitvā majjhe otaranti. Thero taṃ disvā sitaṃ pātvākāsi. Lakkhaṇattherena sitakāraṇaṃ puṭṭho ‘‘akālo, āvuso, imassa pañhassa veyyākaraṇāya, satthu santike maṃ puccheyyāsī’’ti vatvā rājagahe piṇḍāya caritvā satthu santikaṃ gatakāle lakkhaṇattherena puṭṭho āha – ‘‘tatrāhaṃ, āvuso, ekaṃ petaṃ addasaṃ, tassa evarūpo nāma attabhāvo, ahaṃ taṃ disvā ‘na vata me evarūpo attabhāvo diṭṭhapubbo’ti sitaṃ pātvākāsi’’nti. Satthā ‘‘cakkhubhūtā vata, bhikkhave, sāvakā viharantī’’tiādīni (pārā. 228; saṃ. ni. 2.202) vadanto therassa kathaṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘mayāpi eso, bhikkhave, peto bodhimaṇḍeyeva diṭṭho, ‘ye ca pana me vacanaṃ na saddaheyyuṃ, tesaṃ taṃ ahitāya assā’ti na kathesiṃ, idāni moggallānaṃ sakkhiṃ labhitvā kathemī’’ti vatvā bhikkhūhi tassa pubbakammaṃ puṭṭho byākāsi –

    කස්‌සපබුද්‌ධකාලෙ කිර සුමඞ්‌ගලසෙට්‌ඨි නාම සුවණ්‌ණිට්‌ඨකාහි භූමිං සන්‌ථරිත්‌වා වීසතිඋසභට්‌ඨානෙ තත්‌තකෙනෙව ධනෙන විහාරං කාරෙත්‌වා තාවත්‌තකෙනෙව විහාරමහං කාරෙසි. සො එකදිවසං පාතොව සත්‌ථු සන්‌තිකං ගච්‌ඡන්‌තො නගරද්‌වාරෙ එකිස්‌සා සාලාය කාසාවං සසීසං පාරුපිත්‌වා කලලමක්‌ඛිතෙහි පාදෙහි නිපන්‌නං එකං චොරං දිස්‌වා ‘‘අයං කලලමක්‌ඛිතපාදො රත්‌තිං විචරිත්‌වා දිවා නිපන්‌නමනුස්‌සො භවිස්‌සතී’’ති ආහ. චොරො මුඛං විවරිත්‌වා සෙට්‌ඨිං දිස්‌වා ‘‘හොතු, ජානිස්‌සාමි තෙ කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති ආඝාතං බන්‌ධිත්‌වා සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං ඛෙත්‌තං ඣාපෙසි, සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං වජෙ ගුන්‌නං පාදෙ ඡින්‌දි, සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං ගෙහං ඣාපෙසි, සො එත්‌තකෙනාපි කොපං නිබ්‌බාපෙතුං අසක්‌කොන්‌තො තස්‌ස චූළූපට්‌ඨාකෙන සද්‌ධිං මිත්‌තසන්‌ථවං කත්‌වා ‘‘කිං තෙ සෙට්‌ඨිනො පිය’’න්‌ති පුට්‌ඨො ‘‘ගන්‌ධකුටිතො අඤ්‌ඤං තස්‌ස පියතරං නත්‌ථී’’ති සුත්‌වා ‘‘හොතු, ගන්‌ධකුටිං ඣාපෙත්‌වා කොපං නිබ්‌බාපෙස්‌සාමී’’ති සත්‌ථරි පිණ්‌ඩාය පවිට්‌ඨෙ පානීයපරිභොජනීයඝටෙ භින්‌දිත්‌වා ගන්‌ධකුටියං අග්‌ගිං අදාසි. සෙට්‌ඨි ‘‘ගන්‌ධකුටි කිර ඣායතී’’ති සුත්‌වා ආගච්‌ඡන්‌තො ඣාමකාලෙ ආගන්‌ත්‌වා ගන්‌ධකුටිං ඣාමං ඔලොකෙන්‌තො වාලග්‌ගමත්‌තම්‌පි දොමනස්‌සං අකත්‌වා වාමබාහුං සමඤ්‌ජිත්‌වා දක්‌ඛිණෙන හත්‌ථෙන මහාඅප්‌ඵොටනං අප්‌ඵොටෙසි. අථ නං සමීපෙ ඨිතා පුච්‌ඡිංසු – ‘‘කස්‌මා, සාමි, එත්‌තකං ධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා කතගන්‌ධකුටියා ඣාමකාලෙ අප්‌ඵොටෙසී’’ති? සො ආහ – ‘‘එත්‌තකං මෙ, තාතා, අග්‌ගිආදීහි අසාධාරණෙ බුද්‌ධස්‌ස සාසනෙ ධනං නිදහිතුං ලද්‌ධං, ‘පුනපි එත්‌තකං ධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා සත්‌ථු ගන්‌ධකුටිං කාතුං ලභිස්‌සාමී’ති තුට්‌ඨමානසො අප්‌ඵොටෙසි’’න්‌ති. සො පුන තත්‌තකං ධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ගන්‌ධකුටිං කාරෙත්‌වා වීසතිසහස්‌සභික්‌ඛුපරිවාරස්‌ස සත්‌ථුනො දානං අදාසි. තං දිස්‌වා චොරො චින්‌තෙසි – ‘‘අහං ඉමං අමාරෙත්‌වා මඞ්‌කුකාතුං න සක්‌ඛිස්‌සාමි, හොතු, මාරෙස්‌සාමි න’’න්‌ති නිවාසනන්‌තරෙ ඡුරිකං බන්‌ධිත්‌වා සත්‌තාහං විහාරෙ විචරන්‌තොපි ඔකාසං න ලභි. මහාසෙට්‌ඨිපි සත්‌ත දිවසානි බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස දානං දත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, මම එකෙන පුරිසෙන සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං ඛෙත්‌තං ඣාපිතං, සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං වජෙ ගුන්‌නං පාදා ඡින්‌නා, සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං ගෙහං ඣාපිතං, ඉදානි ගන්‌ධකුටිපි තෙනෙව ඣාපිතා භවිස්‌සති, අහං ඉමස්‌මිං දානෙ පඨමං පත්‌තිං තස්‌ස දම්‌මී’’ති.

    Kassapabuddhakāle kira sumaṅgalaseṭṭhi nāma suvaṇṇiṭṭhakāhi bhūmiṃ santharitvā vīsatiusabhaṭṭhāne tattakeneva dhanena vihāraṃ kāretvā tāvattakeneva vihāramahaṃ kāresi. So ekadivasaṃ pātova satthu santikaṃ gacchanto nagaradvāre ekissā sālāya kāsāvaṃ sasīsaṃ pārupitvā kalalamakkhitehi pādehi nipannaṃ ekaṃ coraṃ disvā ‘‘ayaṃ kalalamakkhitapādo rattiṃ vicaritvā divā nipannamanusso bhavissatī’’ti āha. Coro mukhaṃ vivaritvā seṭṭhiṃ disvā ‘‘hotu, jānissāmi te kattabba’’nti āghātaṃ bandhitvā sattakkhattuṃ khettaṃ jhāpesi, sattakkhattuṃ vaje gunnaṃ pāde chindi, sattakkhattuṃ gehaṃ jhāpesi, so ettakenāpi kopaṃ nibbāpetuṃ asakkonto tassa cūḷūpaṭṭhākena saddhiṃ mittasanthavaṃ katvā ‘‘kiṃ te seṭṭhino piya’’nti puṭṭho ‘‘gandhakuṭito aññaṃ tassa piyataraṃ natthī’’ti sutvā ‘‘hotu, gandhakuṭiṃ jhāpetvā kopaṃ nibbāpessāmī’’ti satthari piṇḍāya paviṭṭhe pānīyaparibhojanīyaghaṭe bhinditvā gandhakuṭiyaṃ aggiṃ adāsi. Seṭṭhi ‘‘gandhakuṭi kira jhāyatī’’ti sutvā āgacchanto jhāmakāle āgantvā gandhakuṭiṃ jhāmaṃ olokento vālaggamattampi domanassaṃ akatvā vāmabāhuṃ samañjitvā dakkhiṇena hatthena mahāapphoṭanaṃ apphoṭesi. Atha naṃ samīpe ṭhitā pucchiṃsu – ‘‘kasmā, sāmi, ettakaṃ dhanaṃ vissajjetvā katagandhakuṭiyā jhāmakāle apphoṭesī’’ti? So āha – ‘‘ettakaṃ me, tātā, aggiādīhi asādhāraṇe buddhassa sāsane dhanaṃ nidahituṃ laddhaṃ, ‘punapi ettakaṃ dhanaṃ vissajjetvā satthu gandhakuṭiṃ kātuṃ labhissāmī’ti tuṭṭhamānaso apphoṭesi’’nti. So puna tattakaṃ dhanaṃ vissajjetvā gandhakuṭiṃ kāretvā vīsatisahassabhikkhuparivārassa satthuno dānaṃ adāsi. Taṃ disvā coro cintesi – ‘‘ahaṃ imaṃ amāretvā maṅkukātuṃ na sakkhissāmi, hotu, māressāmi na’’nti nivāsanantare churikaṃ bandhitvā sattāhaṃ vihāre vicarantopi okāsaṃ na labhi. Mahāseṭṭhipi satta divasāni buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, mama ekena purisena sattakkhattuṃ khettaṃ jhāpitaṃ, sattakkhattuṃ vaje gunnaṃ pādā chinnā, sattakkhattuṃ gehaṃ jhāpitaṃ, idāni gandhakuṭipi teneva jhāpitā bhavissati, ahaṃ imasmiṃ dāne paṭhamaṃ pattiṃ tassa dammī’’ti.

    තං සුත්‌වා චොරො ‘‘භාරියං වත මෙ කම්‌මං කතං, එවං අපරාධකාරකෙ මයි ඉමස්‌ස කොපමත්‌තම්‌පි නත්‌ථි, ඉමස්‌මිම්‌පි දානෙ මය්‌හමෙව පඨමං පත්‌තිං දෙති, අහං ඉමස්‌මිං දුබ්‌භාමි, එවරූපං මෙ පුරිසං අඛමාපෙන්‌තස්‌ස දෙවදණ්‌ඩොපි මෙ මත්‌ථකෙ පතෙය්‍යා’’ති ගන්‌ත්‌වා සෙට්‌ඨිස්‌ස පාදමූලෙ නිපජ්‌ජිත්‌වා ‘‘ඛමාහි මෙ, සාමී’’ති වත්‌වා ‘‘කිං ඉද’’න්‌ති වුත්‌තෙ, ‘‘සාමි, එවං අයුත්‌තකං කම්‌මං මයා කතං, තස්‌ස මෙ ඛමාහී’’ති ආහ. අථ නං සෙට්‌ඨි ‘‘තයා මෙ ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච කත’’න්‌ති සබ්‌බං පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ආම, මයා කත’’න්‌ති වුත්‌තෙ, ‘‘ත්‌වං මයා න දිට්‌ඨපුබ්‌බො, කස්‌මා මෙ කුජ්‌ඣිත්‌වා එවමකාසී’’ති පුච්‌ඡි. සො එකදිවසං නගරා නික්‌ඛන්‌තෙන තෙන වුත්‌තවචනං සාරෙත්‌වා ‘‘ඉමිනා මෙ කාරණෙන කොපො උප්‌පාදිතො’’ති ආහ. සෙට්‌ඨි අත්‌තනා වුත්‌තං සරිත්‌වා ‘‘ආම, තාත, වුත්‌තං මයා , තං මෙ ඛමාහී’’ති චොරං ඛමාපෙත්‌වා ‘‘උට්‌ඨෙහි, තාත, ඛමාමි තෙ, ගච්‌ඡ, තාතා’’ති ආහ. සචෙ මෙ, සාමි, ඛමසි, සපුත්‌තදාරං මං ගෙහෙ දාසං කරොහීති. තාත, ත්‌වං මයා එත්‌තකෙ කථිතෙ එවරූපං ඡෙදනං අකාසි, ගෙහෙ වසන්‌තෙන පන සද්‌ධිං න සක්‌කා කිඤ්‌චි කථෙතුං, න මෙ තයා ගෙහෙ වසන්‌තෙන කිච්‌චං අත්‌ථි, ඛමාමි තෙ, ගච්‌ඡ, තාතාති. චොරො තං කම්‌මං කත්‌වා ආයුපරියොසානෙ අවීචිම්‌හි නිබ්‌බත්‌තො දීඝරත්‌තං තත්‌ථ පච්‌චිත්‌වා විපාකාවසෙසෙන ඉදානි ගිජ්‌ඣකූටෙ පබ්‌බතෙ පච්‌චතීති.

    Taṃ sutvā coro ‘‘bhāriyaṃ vata me kammaṃ kataṃ, evaṃ aparādhakārake mayi imassa kopamattampi natthi, imasmimpi dāne mayhameva paṭhamaṃ pattiṃ deti, ahaṃ imasmiṃ dubbhāmi, evarūpaṃ me purisaṃ akhamāpentassa devadaṇḍopi me matthake pateyyā’’ti gantvā seṭṭhissa pādamūle nipajjitvā ‘‘khamāhi me, sāmī’’ti vatvā ‘‘kiṃ ida’’nti vutte, ‘‘sāmi, evaṃ ayuttakaṃ kammaṃ mayā kataṃ, tassa me khamāhī’’ti āha. Atha naṃ seṭṭhi ‘‘tayā me idañcidañca kata’’nti sabbaṃ pucchitvā ‘‘āma, mayā kata’’nti vutte, ‘‘tvaṃ mayā na diṭṭhapubbo, kasmā me kujjhitvā evamakāsī’’ti pucchi. So ekadivasaṃ nagarā nikkhantena tena vuttavacanaṃ sāretvā ‘‘iminā me kāraṇena kopo uppādito’’ti āha. Seṭṭhi attanā vuttaṃ saritvā ‘‘āma, tāta, vuttaṃ mayā , taṃ me khamāhī’’ti coraṃ khamāpetvā ‘‘uṭṭhehi, tāta, khamāmi te, gaccha, tātā’’ti āha. Sace me, sāmi, khamasi, saputtadāraṃ maṃ gehe dāsaṃ karohīti. Tāta, tvaṃ mayā ettake kathite evarūpaṃ chedanaṃ akāsi, gehe vasantena pana saddhiṃ na sakkā kiñci kathetuṃ, na me tayā gehe vasantena kiccaṃ atthi, khamāmi te, gaccha, tātāti. Coro taṃ kammaṃ katvā āyupariyosāne avīcimhi nibbatto dīgharattaṃ tattha paccitvā vipākāvasesena idāni gijjhakūṭe pabbate paccatīti.

    එවං සත්‌ථා තස්‌ස පුබ්‌බකම්‌මං කථෙත්‌වා, ‘‘භික්‌ඛවෙ, බාලා නාම පාපානි කම්‌මානි කරොන්‌තා න බුජ්‌ඣන්‌ති, පච්‌ඡා පන අත්‌තනා කතකම්‌මෙහි ඩය්‌හමානා අත්‌තනාව අත්‌තනො දාවග්‌ගිසදිසාව හොන්‌තී’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Evaṃ satthā tassa pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, bālā nāma pāpāni kammāni karontā na bujjhanti, pacchā pana attanā katakammehi ḍayhamānā attanāva attano dāvaggisadisāva hontī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    136.

    136.

    ‘‘අථ පාපානි කම්‌මානි, කරං බාලො න බුජ්‌ඣති;

    ‘‘Atha pāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhati;

    සෙහි කම්‌මෙහි දුම්‌මෙධො, අග්‌ගිඩඩ්‌ඪොව තප්‌පතී’’ති.

    Sehi kammehi dummedho, aggiḍaḍḍhova tappatī’’ti.

    තත්‌ථ අථ පාපානීති න කෙවලං බාලො කොධවසෙන පාපානි කරොති, කරොන්‌තොපි පන න බුජ්‌ඣතීති අත්‌ථො. පාපං කරොන්‌තො ච ‘‘පාපං කරොමී’’ති අබුජ්‌ඣනකො නාම නත්‌ථි. ‘‘ඉමස්‌ස කම්‌මස්‌ස එවරූපො නාම විපාකො’’ති අජානනතාය ‘‘න බුජ්‌ඣතී’’ති වුත්‌තං. සෙහීති සො තෙහි අත්‌තනො සන්‌තකෙහි කම්‌මෙහි දුම්‌මෙධො නිප්‌පඤ්‌ඤො පුග්‌ගලො නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා අග්‌ගිඩඩ්‌ඪොව තප්‌පතීති අත්‌ථො.

    Tattha atha pāpānīti na kevalaṃ bālo kodhavasena pāpāni karoti, karontopi pana na bujjhatīti attho. Pāpaṃ karonto ca ‘‘pāpaṃ karomī’’ti abujjhanako nāma natthi. ‘‘Imassa kammassa evarūpo nāma vipāko’’ti ajānanatāya ‘‘na bujjhatī’’ti vuttaṃ. Sehīti so tehi attano santakehi kammehi dummedho nippañño puggalo niraye nibbattitvā aggiḍaḍḍhova tappatīti attho.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    අජගරපෙතවත්‌ථු ඡට්‌ඨං.

    Ajagarapetavatthu chaṭṭhaṃ.

    7. මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරවත්‌ථු

    7. Mahāmoggallānattheravatthu

    යො දණ්‌ඩෙනාති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා වෙළුවනෙ විහරන්‌තො මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Yodaṇḍenāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto mahāmoggallānattheraṃ ārabbha kathesi.

    එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ තිත්‌ථියා සන්‌නිපතිත්‌වා මන්‌තෙසුං – ‘‘ජානාථාවුසො, ‘කෙන කාරණෙන සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස ලාභසක්‌කාරො මහා හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌තො’ති . මයං න ජානාම, තුම්‌හෙ පන ජානාථාති. ආම, ජානාම, මහාමොග්‌ගල්‌ලානං නාම එකං නිස්‌සාය උප්‌පන්‌නො. සො හි දෙවලොකං ගන්‌ත්‌වා දෙවතාහි කතකම්‌මං පුච්‌ඡිත්‌වා ආගන්‌ත්‌වා මනුස්‌සානං කථෙති ‘ඉදං නාම කත්‌වා එවරූපං සම්‌පත්‌තිං ලභන්‌තී’ති. නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තානම්‌පි කම්‌මං පුච්‌ඡිත්‌වා ආගන්‌ත්‌වා මනුස්‌සානං කථෙති ‘ඉදං නාම කත්‌වා එවරූපං දුක්‌ඛං අනුභවන්‌තී’ති. මනුස්‌සා තස්‌ස කථං සුත්‌වා මහන්‌තං ලාභසක්‌කාරං අභිහරන්‌ති, සචෙ තං මාරෙතුං සක්‌ඛිස්‌සාම, සො ලාභසක්‌කාරො අම්‌හාකං නිබ්‌බත්‌තිස්‌සතී’’ති. තෙ ‘‘අත්‌ථෙකො උපායො’’ති සබ්‌බෙ එකච්‌ඡන්‌දා හුත්‌වා ‘‘යංකිඤ්‌චි කත්‌වා තං මාරාපෙස්‌සාමා’’ති අත්‌තනො උපට්‌ඨාකෙ සමාදපෙත්‌වා කහාපණසහස්‌සං ලභිත්‌වා පුරිසඝාතකම්‌මං කත්‌වා චරන්‌තෙ චොරෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරො නාම කාළසිලායං වසති, තත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා තං මාරෙථා’’ති තෙසං කහාපණෙ අදංසු. චොරා ධනලොභෙන සම්‌පටිච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ථෙරං මාරෙස්‌සාමා’’ති ගන්‌ත්‌වා තස්‌ස වසනට්‌ඨානං පරිවාරෙසුං. ථෙරො තෙහි පරික්‌ඛිත්‌තභාවං ඤත්‌වා කුඤ්‌චිකච්‌ඡිද්‌දෙන නික්‌ඛමිත්‌වා පක්‌කාමි. තෙ චොරා තං දිවසං ථෙරං අදිස්‌වා පුනෙකදිවසං ගන්‌ත්‌වා පරික්‌ඛිපිංසු. ථෙරො ඤත්‌වා කණ්‌ණිකාමණ්‌ඩලං භින්‌දිත්‌වා ආකාසං පක්‌ඛන්‌දි. එවං තෙ පඨමමාසෙපි මජ්‌ඣිමමාසෙපි ථෙරං ගහෙතුං නාසක්‌ඛිංසු. පච්‌ඡිමමාසෙ පන සම්‌පත්‌තෙ ථෙරො අත්‌තනා කතකම්‌මස්‌ස ආකඩ්‌ඪනභාවං ඤත්‌වා න අපගච්‌ඡි. චොරා ගන්‌ත්‌වා ථෙරං ගහෙත්‌වා තණ්‌ඩුලකණමත්‌තානිස්‌ස අට්‌ඨීනි කරොන්‌තා භින්‌දිංසු. අථ නං ‘‘මතො’’ති සඤ්‌ඤාය එකස්‌මිං ගුම්‌බපිට්‌ඨෙ ඛිපිත්‌වා පක්‌කමිංසු.

    Ekasmiñhi samaye titthiyā sannipatitvā mantesuṃ – ‘‘jānāthāvuso, ‘kena kāraṇena samaṇassa gotamassa lābhasakkāro mahā hutvā nibbatto’ti . Mayaṃ na jānāma, tumhe pana jānāthāti. Āma, jānāma, mahāmoggallānaṃ nāma ekaṃ nissāya uppanno. So hi devalokaṃ gantvā devatāhi katakammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ katheti ‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ sampattiṃ labhantī’ti. Niraye nibbattānampi kammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ katheti ‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantī’ti. Manussā tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ abhiharanti, sace taṃ māretuṃ sakkhissāma, so lābhasakkāro amhākaṃ nibbattissatī’’ti. Te ‘‘attheko upāyo’’ti sabbe ekacchandā hutvā ‘‘yaṃkiñci katvā taṃ mārāpessāmā’’ti attano upaṭṭhāke samādapetvā kahāpaṇasahassaṃ labhitvā purisaghātakammaṃ katvā carante core pakkosāpetvā ‘‘mahāmoggallānatthero nāma kāḷasilāyaṃ vasati, tattha gantvā taṃ mārethā’’ti tesaṃ kahāpaṇe adaṃsu. Corā dhanalobhena sampaṭicchitvā ‘‘theraṃ māressāmā’’ti gantvā tassa vasanaṭṭhānaṃ parivāresuṃ. Thero tehi parikkhittabhāvaṃ ñatvā kuñcikacchiddena nikkhamitvā pakkāmi. Te corā taṃ divasaṃ theraṃ adisvā punekadivasaṃ gantvā parikkhipiṃsu. Thero ñatvā kaṇṇikāmaṇḍalaṃ bhinditvā ākāsaṃ pakkhandi. Evaṃ te paṭhamamāsepi majjhimamāsepi theraṃ gahetuṃ nāsakkhiṃsu. Pacchimamāse pana sampatte thero attanā katakammassa ākaḍḍhanabhāvaṃ ñatvā na apagacchi. Corā gantvā theraṃ gahetvā taṇḍulakaṇamattānissa aṭṭhīni karontā bhindiṃsu. Atha naṃ ‘‘mato’’ti saññāya ekasmiṃ gumbapiṭṭhe khipitvā pakkamiṃsu.

    ථෙරො ‘‘සත්‌ථාරං පස්‌සිත්‌වාව පරිනිබ්‌බායිස්‌සාමී’’ති අත්‌තභාවං ඣානවෙඨනෙන වෙඨෙත්‌වා ථිරං කත්‌වා ආකාසෙන සත්‌ථු සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, පරිනිබ්‌බායිස්‌සාමී’’ති ආහ. ‘‘පරිනිබ්‌බායිස්‌සසි, මොග්‌ගල්‌ලානා’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා’’ති? ‘‘කාළසිලාපදෙසං, භන්‌තෙ’’ති. තෙන හි, මොග්‌ගල්‌ලාන, මය්‌හං ධම්‌මං කථෙත්‌වා යාහි. තාදිසස්‌ස හි මෙ සාවකස්‌ස ඉදානි දස්‌සනං නත්‌ථීති. සො ‘‘එවං කරිස්‌සාමි, භන්‌තෙ’’ති සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා ආකාසං උප්‌පතිත්‌වා පරිනිබ්‌බානදිවසෙ සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරො විය නානප්‌පකාරා ඉද්‌ධියො කත්‌වා ධම්‌මං කථෙත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා කාළසිලාටවිං ගන්‌ත්‌වා පරිනිබ්‌බායි. ‘‘ථෙරං කිර චොරා මාරෙසු’’න්‌ති අයම්‌පි කථා සකලජම්‌බුදීපෙ පත්‌ථරි. රාජා අජාතසත්‌තු චොරෙ පරියෙසනත්‌ථාය චරපුරිසෙ පයොජෙසි. තෙසුපි චොරෙසු සුරාපානෙ සුරං පිවන්‌තෙසු එකො එකස්‌ස පිට්‌ඨිං පහරිත්‌වා පාතෙසි. සො තං සන්‌තෙජ්‌ජෙත්‌වා ‘‘අම්‌භො දුබ්‌බිනීත, ත්‌වං කස්‌මා මෙ පිට්‌ඨිං පාතෙසී’’ති ආහ. කිං පන හරෙ දුට්‌ඨචොර, තයා මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරො පඨමං පහටොති? කිං පන මයා පහටභාවං ත්‌වං න ජානාසීති? ඉති නෙසං ‘‘මයා පහටො, මයා පහටො’’ති වදන්‌තානං වචනං සුත්‌වා තෙ චරපුරිසා තෙ සබ්‌බෙ චොරෙ ගහෙත්‌වා රඤ්‌ඤො ආරොචෙසුං. රාජා චොරෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා පුච්‌ඡි – ‘‘තුම්‌හෙහි ථෙරො මාරිතො’’ති? ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘කෙන තුම්‌හෙ උය්‍යොජිතා’’ති? ‘‘නග්‌ගසමණකෙහි, දෙවා’’ති. රාජා පඤ්‌චසතෙ නග්‌ගසමණකෙ ගාහාපෙත්‌වා පඤ්‌චසතෙහි චොරෙහි සද්‌ධිං රාජඞ්‌ගණෙ නාභිප්‌පමාණෙසු ආවාටෙසු නිඛණාපෙත්‌වා පලාලෙහි පටිච්‌ඡාදාපෙත්‌වා අග්‌ගිං දාපෙසි . අථ නෙසං ඣාමභාවං ඤත්‌වා අයනඞ්‌ගලෙහි කසාපෙත්‌වා සබ්‌බෙ ඛණ්‌ඩාඛණ්‌ඩිකං කාරාපෙසි.

    Thero ‘‘satthāraṃ passitvāva parinibbāyissāmī’’ti attabhāvaṃ jhānaveṭhanena veṭhetvā thiraṃ katvā ākāsena satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, parinibbāyissāmī’’ti āha. ‘‘Parinibbāyissasi, moggallānā’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kattha gantvā’’ti? ‘‘Kāḷasilāpadesaṃ, bhante’’ti. Tena hi, moggallāna, mayhaṃ dhammaṃ kathetvā yāhi. Tādisassa hi me sāvakassa idāni dassanaṃ natthīti. So ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā ākāsaṃ uppatitvā parinibbānadivase sāriputtatthero viya nānappakārā iddhiyo katvā dhammaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā kāḷasilāṭaviṃ gantvā parinibbāyi. ‘‘Theraṃ kira corā māresu’’nti ayampi kathā sakalajambudīpe patthari. Rājā ajātasattu core pariyesanatthāya carapurise payojesi. Tesupi coresu surāpāne suraṃ pivantesu eko ekassa piṭṭhiṃ paharitvā pātesi. So taṃ santejjetvā ‘‘ambho dubbinīta, tvaṃ kasmā me piṭṭhiṃ pātesī’’ti āha. Kiṃ pana hare duṭṭhacora, tayā mahāmoggallānatthero paṭhamaṃ pahaṭoti? Kiṃ pana mayā pahaṭabhāvaṃ tvaṃ na jānāsīti? Iti nesaṃ ‘‘mayā pahaṭo, mayā pahaṭo’’ti vadantānaṃ vacanaṃ sutvā te carapurisā te sabbe core gahetvā rañño ārocesuṃ. Rājā core pakkosāpetvā pucchi – ‘‘tumhehi thero mārito’’ti? ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Kena tumhe uyyojitā’’ti? ‘‘Naggasamaṇakehi, devā’’ti. Rājā pañcasate naggasamaṇake gāhāpetvā pañcasatehi corehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nābhippamāṇesu āvāṭesu nikhaṇāpetvā palālehi paṭicchādāpetvā aggiṃ dāpesi . Atha nesaṃ jhāmabhāvaṃ ñatvā ayanaṅgalehi kasāpetvā sabbe khaṇḍākhaṇḍikaṃ kārāpesi.

    භික්‌ඛූ ධම්‌මසභායං කථං සමුට්‌ඨාපෙසුං – ‘‘මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරො අත්‌තනො අනනුරූපමෙව මරණං පත්‌තො’’ති. සත්‌ථා ආගන්‌ත්‌වා ‘‘කාය නුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘භික්‌ඛවෙ, මොග්‌ගල්‌ලානො ඉමස්‌සෙව අත්‌තභාවස්‌ස අනනුරූපං මරණං පත්‌තො, පුබ්‌බෙ පන තෙන කතස්‌ස කම්‌මස්‌ස අනුරූපමෙව මරණං පත්‌තො’’ති වත්‌වා ‘‘කිං පනස්‌ස, භන්‌තෙ, පුබ්‌බකම්‌ම’’න්‌ති පුට්‌ඨො විත්‌ථාරෙත්‌වා කථෙසි –

    Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘mahāmoggallānatthero attano ananurūpameva maraṇaṃ patto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, moggallāno imasseva attabhāvassa ananurūpaṃ maraṇaṃ patto, pubbe pana tena katassa kammassa anurūpameva maraṇaṃ patto’’ti vatvā ‘‘kiṃ panassa, bhante, pubbakamma’’nti puṭṭho vitthāretvā kathesi –

    අතීතෙ කිර බාරාණසිවාසී එකො කුලපුත්‌තො සයමෙව කොට්‌ටනපචනාදීනි කම්‌මානි කරොන්‌තො මාතාපිතරො පටිජග්‌ගි. අථස්‌ස මාතාපිතරො නං, ‘‘තාත, ත්‌වං එකකොව ගෙහෙ ච අරඤ්‌ඤෙ ච කම්‌මං කරොන්‌තො කිලමසි, එකං තෙ කුමාරිකං ආනෙස්‌සාමා’’ති වත්‌වා, ‘‘අම්‌මතාතා, න මය්‌හං එවරූපායත්‌ථො, අහං යාව තුම්‌හෙ ජීවථ, තාව වො සහත්‌ථා උපට්‌ඨහිස්‌සාමී’’ති තෙන පටික්‌ඛිත්‌තා පුනප්‌පුනං තං යාචිත්‌වා කුමාරිකං ආනයිංසු. සා කතිපාහමෙව තෙ උපට්‌ඨහිත්‌වා පච්‌ඡා තෙසං දස්‌සනම්‌පි අනිච්‌ඡන්‌තී ‘‘න සක්‌කා තව මාතාපිතූහි සද්‌ධිං එකට්‌ඨානෙ වසිතු’’න්‌ති උජ්‌ඣායිත්‌වා තස්‌මිං අත්‌තනො කථං අග්‌ගණ්‌හන්‌තෙ තස්‌ස බහිගතකාලෙ මකචිවාකඛණ්‌ඩානි ච යාගුඵෙණඤ්‌ච ගහෙත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ ආකිරිත්‌වා තෙනාගන්‌ත්‌වා ‘‘කිං ඉද’’න්‌ති පුට්‌ඨා ආහ – ‘‘ඉමෙසං අන්‌ධමහල්‌ලකානං එතං කම්‌මං, සබ්‌බං ගෙහං කිලිට්‌ඨං කරොන්‌තා විචරන්‌ති, න සක්‌කා එතෙහි සද්‌ධිං එකට්‌ඨානෙ වසිතු’’න්‌ති. එවං තාය නං පුනප්‌පුනං කථයමානාය එවරූපොපි පූරිතපාරමී සත්‌තො මාතාපිතූහි සද්‌ධිං භිජ්‌ජි. සො ‘‘හොතු, ජානිස්‌සාමි නෙසං කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති තෙ භොජෙත්‌වා, ‘‘අම්‌මතාතා, අසුකට්‌ඨානෙ නාම තුම්‌හාකං ඤාතකා ආගමනං පච්‌චාසීසන්‌ති, තත්‌ථ ගමිස්‌සාමා’’ති තෙ යානකං ආරොපෙත්‌වා ආදාය ගච්‌ඡන්‌තො අටවිමජ්‌ඣං පත්‌තකාලෙ, ‘‘තාත, රස්‌මියො ගණ්‌හාථ, ගාවො පතොදසඤ්‌ඤාය ගමිස්‌සන්‌ති, ඉමස්‌මිං ඨානෙ චොරා වසන්‌ති, අහං ඔතරාමී’’ති පිතු හත්‌ථෙ රස්‌මියො දත්‌වා ඔතරිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තො සද්‌දං පරිවත්‌තෙත්‌වා චොරානං උට්‌ඨිතසද්‌දමකාසි. මාතාපිතරො සද්‌දං සුත්‌වා ‘‘චොරා උට්‌ඨිතා’’ති සඤ්‌ඤාය, ‘‘තාත, මයං මහල්‌ලකා, ත්‌වං අත්‌තානමෙව රක්‌ඛාහී’’ති ආහංසු. සො මාතාපිතරො තථාවිරවන්‌තෙපි චොරසද්‌දං කරොන්‌තො කොට්‌ටෙත්‌වා මාරෙත්‌වා අටවියං ඛිපිත්‌වා පච්‌චාගමි.

    Atīte kira bārāṇasivāsī eko kulaputto sayameva koṭṭanapacanādīni kammāni karonto mātāpitaro paṭijaggi. Athassa mātāpitaro naṃ, ‘‘tāta, tvaṃ ekakova gehe ca araññe ca kammaṃ karonto kilamasi, ekaṃ te kumārikaṃ ānessāmā’’ti vatvā, ‘‘ammatātā, na mayhaṃ evarūpāyattho, ahaṃ yāva tumhe jīvatha, tāva vo sahatthā upaṭṭhahissāmī’’ti tena paṭikkhittā punappunaṃ taṃ yācitvā kumārikaṃ ānayiṃsu. Sā katipāhameva te upaṭṭhahitvā pacchā tesaṃ dassanampi anicchantī ‘‘na sakkā tava mātāpitūhi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti ujjhāyitvā tasmiṃ attano kathaṃ aggaṇhante tassa bahigatakāle makacivākakhaṇḍāni ca yāgupheṇañca gahetvā tattha tattha ākiritvā tenāgantvā ‘‘kiṃ ida’’nti puṭṭhā āha – ‘‘imesaṃ andhamahallakānaṃ etaṃ kammaṃ, sabbaṃ gehaṃ kiliṭṭhaṃ karontā vicaranti, na sakkā etehi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti. Evaṃ tāya naṃ punappunaṃ kathayamānāya evarūpopi pūritapāramī satto mātāpitūhi saddhiṃ bhijji. So ‘‘hotu, jānissāmi nesaṃ kattabba’’nti te bhojetvā, ‘‘ammatātā, asukaṭṭhāne nāma tumhākaṃ ñātakā āgamanaṃ paccāsīsanti, tattha gamissāmā’’ti te yānakaṃ āropetvā ādāya gacchanto aṭavimajjhaṃ pattakāle, ‘‘tāta, rasmiyo gaṇhātha, gāvo patodasaññāya gamissanti, imasmiṃ ṭhāne corā vasanti, ahaṃ otarāmī’’ti pitu hatthe rasmiyo datvā otaritvā gacchanto saddaṃ parivattetvā corānaṃ uṭṭhitasaddamakāsi. Mātāpitaro saddaṃ sutvā ‘‘corā uṭṭhitā’’ti saññāya, ‘‘tāta, mayaṃ mahallakā, tvaṃ attānameva rakkhāhī’’ti āhaṃsu. So mātāpitaro tathāviravantepi corasaddaṃ karonto koṭṭetvā māretvā aṭaviyaṃ khipitvā paccāgami.

    සත්‌ථා ඉදං තස්‌ස පුබ්‌බකම්‌මං කථෙත්‌වා, ‘‘භික්‌ඛවෙ, මොග්‌ගල්‌ලානො එත්‌තකං කම්‌මං කත්‌වා අනෙකවස්‌සසතසහස්‌සානි නිරයෙ පච්‌චිත්‌වා විපාකාවසෙසෙන අත්‌තභාවසතෙ එවමෙව කොට්‌ටෙත්‌වා සංචුණ්‌ණිතො මරණං පත්‌තො. එවං මොග්‌ගල්‌ලානෙන අත්‌තනො කම්‌මානුරූපමෙව මරණං ලද්‌ධං, පඤ්‌චහි චොරසතෙහි සද්‌ධිං ලභිංසු. අප්‌පදුට්‌ඨෙසු හි පදුස්‌සන්‌තො දසහි කාරණෙහි අනයබ්‍යසනං පාපුණාතියෙවා’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමා ගාථා අභාසි –

    Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, moggallāno ettakaṃ kammaṃ katvā anekavassasatasahassāni niraye paccitvā vipākāvasesena attabhāvasate evameva koṭṭetvā saṃcuṇṇito maraṇaṃ patto. Evaṃ moggallānena attano kammānurūpameva maraṇaṃ laddhaṃ, pañcahi corasatehi saddhiṃ labhiṃsu. Appaduṭṭhesu hi padussanto dasahi kāraṇehi anayabyasanaṃ pāpuṇātiyevā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    137.

    137.

    ‘‘යො දණ්‌ඩෙන අදණ්‌ඩෙසු, අප්‌පදුට්‌ඨෙසු දුස්‌සති;

    ‘‘Yo daṇḍena adaṇḍesu, appaduṭṭhesu dussati;

    දසන්‌නමඤ්‌ඤතරං ඨානං, ඛිප්‌පමෙව නිගච්‌ඡති.

    Dasannamaññataraṃ ṭhānaṃ, khippameva nigacchati.

    138.

    138.

    ‘‘වෙදනං ඵරුසං ජානිං, සරීරස්‌ස ව භෙදනං;

    ‘‘Vedanaṃ pharusaṃ jāniṃ, sarīrassa va bhedanaṃ;

    ගරුකං වාපි ආබාධං, චිත්‌තක්‌ඛෙපං ව පාපුණෙ.

    Garukaṃ vāpi ābādhaṃ, cittakkhepaṃ va pāpuṇe.

    139.

    139.

    ‘‘රාජතො වා උපසග්‌ගං, අබ්‌භක්‌ඛානං ව දාරුණං;

    ‘‘Rājato vā upasaggaṃ, abbhakkhānaṃ va dāruṇaṃ;

    පරික්‌ඛයං ව ඤාතීනං, භොගානං ව පභඞ්‌ගුරං.

    Parikkhayaṃ va ñātīnaṃ, bhogānaṃ va pabhaṅguraṃ.

    140.

    140.

    ‘‘අථ වාස්‌ස අගාරානි, අග්‌ගි ඩහති පාවකො;

    ‘‘Atha vāssa agārāni, aggi ḍahati pāvako;

    කායස්‌ස භෙදා දුප්‌පඤ්‌ඤො, නිරයං සොපපජ්‌ජතී’’ති.

    Kāyassa bhedā duppañño, nirayaṃ sopapajjatī’’ti.

    තත්‌ථ අදණ්‌ඩෙසූති කායදණ්‌ඩාදිරහිතෙසු ඛීණාසවෙසු. අප්‌පදුට්‌ඨෙසූති පරෙසු වා අත්‌තනි වා නිරපරාධෙසු. දසන්‌නමඤ්‌ඤතරං ඨානන්‌ති දසසු දුක්‌ඛකාරණෙසු අඤ්‌ඤතරං කාරණං. වෙදනන්‌ති සීසරොගාදිභෙදං ඵරුසං වෙදනං. ජානින්‌ති කිච්‌ඡාධිගතස්‌ස ධනස්‌ස ජානිං. භෙදනන්‌ති හත්‌ථච්‌ඡෙදාදිකං සරීරභෙදනං. ගරුකන්‌ති පක්‌ඛහතඑකචක්‌ඛුකපීඨසප්‌පිකුණීභාවකුට්‌ඨරොගාදිභෙදං ගරුකාබාධං වා. චිත්‌තක්‌ඛෙපන්‌ති උම්‌මාදං. උපසග්‌ගන්‌ති යසවිලොපසෙනාපතිට්‌ඨානාදිඅච්‌ඡින්‌දනාදිකං රාජතො උපසග්‌ගං වා. අබ්‌භක්‌ඛානන්‌ති අදිට්‌ඨඅසුතඅචින්‌තිතපුබ්‌බං ‘‘ඉදං සන්‌ධිච්‌ඡෙදාදිකම්‌මං, ඉදං වා රාජාපරාධිතකම්‌මං තයා කත’’න්‌ති එවරූපං දාරුණං අබ්‌භක්‌ඛානං වා. පරික්‌ඛයං ව ඤාතීනන්‌ති අත්‌තනො අවස්‌සයො භවිතුං සමත්‌ථානං ඤාතීනං පරික්‌ඛයං වා. පභඞ්‌ගුරන්‌ති පභඞ්‌ගුභාවං පූතිභාවං. යං හිස්‌ස ගෙහෙ ධඤ්‌ඤං, තං පූතිභාවං ආපජ්‌ජති, සුවණ්‌ණං අඞ්‌ගාරභාවං, මුත්‌තා කප්‌පාසට්‌ඨිභාවං, කහාපණං කපාලඛණ්‌ඩාදිභාවං, ද්‌විපදචතුප්‌පදා කාණකුණාදිභාවන්‌ති අත්‌ථො. අග්‌ගි ඩහතීති එකසංවච්‌ඡරෙ ද්‌වත්‌තික්‌ඛත්‌තුං අඤ්‌ඤස්‌මිං ඩාහකෙ අවිජ්‌ජමානෙපි අසනිඅග්‌ගි වා පතිත්‌වා ඩහති, අත්‌තනොව ධම්‌මතාය උට්‌ඨිතො පාවකො වා ඩහතියෙව. නිරයන්‌ති දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ ඉමෙසං දසන්‌නං ඨානානං අඤ්‌ඤතරං පත්‌වාපි එකංසෙන සම්‌පරායෙ පත්‌තබ්‌බං දස්‌සෙතුං ‘‘නිරයං සොපපජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තං.

    Tattha adaṇḍesūti kāyadaṇḍādirahitesu khīṇāsavesu. Appaduṭṭhesūti paresu vā attani vā niraparādhesu. Dasannamaññataraṃ ṭhānanti dasasu dukkhakāraṇesu aññataraṃ kāraṇaṃ. Vedananti sīsarogādibhedaṃ pharusaṃ vedanaṃ. Jāninti kicchādhigatassa dhanassa jāniṃ. Bhedananti hatthacchedādikaṃ sarīrabhedanaṃ. Garukanti pakkhahataekacakkhukapīṭhasappikuṇībhāvakuṭṭharogādibhedaṃ garukābādhaṃ vā. Cittakkhepanti ummādaṃ. Upasagganti yasavilopasenāpatiṭṭhānādiacchindanādikaṃ rājato upasaggaṃ vā. Abbhakkhānanti adiṭṭhaasutaacintitapubbaṃ ‘‘idaṃ sandhicchedādikammaṃ, idaṃ vā rājāparādhitakammaṃ tayā kata’’nti evarūpaṃ dāruṇaṃ abbhakkhānaṃ vā. Parikkhayaṃ va ñātīnanti attano avassayo bhavituṃ samatthānaṃ ñātīnaṃ parikkhayaṃ vā. Pabhaṅguranti pabhaṅgubhāvaṃ pūtibhāvaṃ. Yaṃ hissa gehe dhaññaṃ, taṃ pūtibhāvaṃ āpajjati, suvaṇṇaṃ aṅgārabhāvaṃ, muttā kappāsaṭṭhibhāvaṃ, kahāpaṇaṃ kapālakhaṇḍādibhāvaṃ, dvipadacatuppadā kāṇakuṇādibhāvanti attho. Aggi ḍahatīti ekasaṃvacchare dvattikkhattuṃ aññasmiṃ ḍāhake avijjamānepi asaniaggi vā patitvā ḍahati, attanova dhammatāya uṭṭhito pāvako vā ḍahatiyeva. Nirayanti diṭṭheva dhamme imesaṃ dasannaṃ ṭhānānaṃ aññataraṃ patvāpi ekaṃsena samparāye pattabbaṃ dassetuṃ ‘‘nirayaṃ sopapajjatī’’ti vuttaṃ.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරවත්‌ථු සත්‌තමං.

    Mahāmoggallānattheravatthu sattamaṃ.

    8. බහුභණ්‌ඩිකභික්‌ඛුවත්‌ථු

    8. Bahubhaṇḍikabhikkhuvatthu

    නග්‌ගචරියාති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො බහුභණ්‌ඩිකං භික්‌ඛුං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Nanaggacariyāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.

    සාවත්‌ථිවාසී කිරෙකො කුටුම්‌බිකො භරියාය කාලකතාය පබ්‌බජි. සො පබ්‌බජන්‌තො අත්‌තනො පරිවෙණඤ්‌ච අග්‌ගිසාලඤ්‌ච භණ්‌ඩගබ්‌භඤ්‌ච කාරෙත්‌වා සබ්‌බම්‌පි භණ්‌ඩගබ්‌භං සප්‌පිමධුතෙලාදීහි පූරෙත්‌වා පබ්‌බජි, පබ්‌බජිත්‌වා ච පන අත්‌තනො දාසෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා යථාරුචිකං ආහාරං පචාපෙත්‌වා භුඤ්‌ජති. බහුභණ්‌ඩො ච බහුපරික්‌ඛාරො ච අහොසි. රත්‌තිං අඤ්‌ඤං නිවාසනපාරුපනං හොති, දිවා අඤ්‌ඤං නිවාසනපාරුපනං හොති, දිවා අඤ්‌ඤං විහාරපච්‌චන්‌තෙ වසති. තස්‌සෙකදිවසං චීවරපච්‌චත්‌ථරණානි සුක්‌ඛාපෙන්‌තස්‌ස සෙනාසනචාරිකං ආහිණ්‌ඩන්‌තා භික්‌ඛූ පස්‌සිත්‌වා ‘‘කස්‌සිමානි, ආවුසො’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘මය්‌හ’’න්‌ති වුත්‌තෙ, ‘‘ආවුසො, භගවතා තිචීවරානි අනුඤ්‌ඤාතානි, ත්‌වඤ්‌ච පන එවං අප්‌පිච්‌ඡස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස සාසනෙ පබ්‌බජිත්‌වා එවං බහුපරික්‌ඛාරො ජාතො’’ති තං සත්‌ථු සන්‌තිකං නෙත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ , අයං භික්‌ඛු අතිබහුභණ්‌ඩො’’ති ආරොචෙසුං. සත්‌ථා ‘‘සච්‌චං කිර තං භික්‌ඛූ’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘සච්‌චං, භන්‌තෙ’’ති වුත්‌තෙ ආහ – ‘‘කස්‌මා පන ත්‌වං, භික්‌ඛු, මයා අප්‌පිච්‌ඡතාය ධම්‌මෙ දෙසිතෙ එවං බහුභණ්‌ඩො ජාතො’’ති. සො තාවත්‌තකෙනෙව කුපිතො ‘‘ඉමිනා දානි නීහාරෙන චරිස්‌සාමී’’ති පාරුපනං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා පරිසමජ්‌ඣෙ එකචීවරො අට්‌ඨාසි. අථ නං සත්‌ථා උපත්‌ථම්‌භයමානො නනු ත්‌වං භික්‌ඛු පුබ්‌බෙ හිරොත්‌තප්‌පගවෙසකො දකරක්‌ඛසකාලෙපි හිරොත්‌තප්‌පං ගවෙසමානො ද්‌වාදස වස්‌සානි විහාසි, කස්‌මා ඉදානි එවං ගරුකෙ බුද්‌ධසාසනෙ පබ්‌බජිත්‌වා චතුපරිසමජ්‌ඣෙ පාරුපනං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා හිරොත්‌තප්‌පං පහාය ඨිතොසීති. සො සත්‌ථු වචනං සුත්‌වා හිරොත්‌තප්‌පං පච්‌චුපට්‌ඨාපෙත්‌වා තං චීවරං පාරුපිත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. භික්‌ඛූ තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස ආවිභාවත්‌ථං භගවන්‌තං යාචිංසු. භගවා අතීතං ආහරිත්‌වා කථෙසි –

    Sāvatthivāsī kireko kuṭumbiko bhariyāya kālakatāya pabbaji. So pabbajanto attano pariveṇañca aggisālañca bhaṇḍagabbhañca kāretvā sabbampi bhaṇḍagabbhaṃ sappimadhutelādīhi pūretvā pabbaji, pabbajitvā ca pana attano dāse pakkosāpetvā yathārucikaṃ āhāraṃ pacāpetvā bhuñjati. Bahubhaṇḍo ca bahuparikkhāro ca ahosi. Rattiṃ aññaṃ nivāsanapārupanaṃ hoti, divā aññaṃ nivāsanapārupanaṃ hoti, divā aññaṃ vihārapaccante vasati. Tassekadivasaṃ cīvarapaccattharaṇāni sukkhāpentassa senāsanacārikaṃ āhiṇḍantā bhikkhū passitvā ‘‘kassimāni, āvuso’’ti pucchitvā ‘‘mayha’’nti vutte, ‘‘āvuso, bhagavatā ticīvarāni anuññātāni, tvañca pana evaṃ appicchassa buddhassa sāsane pabbajitvā evaṃ bahuparikkhāro jāto’’ti taṃ satthu santikaṃ netvā, ‘‘bhante , ayaṃ bhikkhu atibahubhaṇḍo’’ti ārocesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira taṃ bhikkhū’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte āha – ‘‘kasmā pana tvaṃ, bhikkhu, mayā appicchatāya dhamme desite evaṃ bahubhaṇḍo jāto’’ti. So tāvattakeneva kupito ‘‘iminā dāni nīhārena carissāmī’’ti pārupanaṃ chaḍḍetvā parisamajjhe ekacīvaro aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā upatthambhayamāno nanu tvaṃ bhikkhu pubbe hirottappagavesako dakarakkhasakālepi hirottappaṃ gavesamāno dvādasa vassāni vihāsi, kasmā idāni evaṃ garuke buddhasāsane pabbajitvā catuparisamajjhe pārupanaṃ chaḍḍetvā hirottappaṃ pahāya ṭhitosīti. So satthu vacanaṃ sutvā hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā taṃ cīvaraṃ pārupitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Bhikkhū tassa atthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā atītaṃ āharitvā kathesi –

    අතීතෙ කිර බාරාණසිරඤ්‌ඤො අග්‌ගමහෙසියා කුච්‌ඡිස්‌මිං බොධිසත්‌තො පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හි. තස්‌ස නාමග්‌ගහණදිවසෙ මහිංසකුමාරොති නාමං කරිංසු. තස්‌ස කනිට්‌ඨභාතා චන්‌දකුමාරො නාම අහොසි. තෙසං මාතරි කාලකතාය රාජා අඤ්‌ඤං අග්‌ගමහෙසිට්‌ඨානෙ ඨපෙසි. සාපි පුත්‌තං විජායි, සූරියකුමාරොතිස්‌ස නාමං කරිංසු. තං දිස්‌වා රාජා තුට්‌ඨො ‘‘පුත්‌තස්‌ස තෙ වරං දම්‌මී’’ති ආහ. සාපි ඛො, ‘‘දෙව, ඉච්‌ඡිතකාලෙ ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති වත්‌වා පුත්‌තස්‌ස වයප්‌පත්‌තකාලෙ රාජානං ආහ – ‘‘දෙවෙන මය්‌හං පුත්‌තස්‌ස ජාතකාලෙ වරො දින්‌නො, ඉදානි මෙ පුත්‌තස්‌ස රජ්‌ජං දෙහී’’ති . රාජා ‘‘මම ද්‌වෙ පුත්‌තා අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධා විය ජලන්‌තා විචරන්‌ති, න සක්‌කා තස්‌ස රජ්‌ජං දාතු’’න්‌ති පටික්‌ඛිපිත්‌වාපි තං පුනප්‌පුනං යාචමානමෙව දිස්‌වා ‘‘අයං මෙ පුත්‌තානං අනත්‌ථම්‌පි කරෙය්‍යා’’ති පුත්‌තෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා, ‘‘තාතා, අහං සූරියකුමාරස්‌ස ජාතකාලෙ වරං අදාසිං, ඉදානිස්‌ස මාතා රජ්‌ජං යාචති, අහං තස්‌ස න දාතුකාමො, තස්‌ස මාතා තුම්‌හාකං අනත්‌ථම්‌පි කරෙය්‍ය, ගච්‌ඡථ තුම්‌හෙ, අරඤ්‌ඤෙ වසිත්‌වා මමච්‌චයෙනාගන්‌ත්‌වා රජ්‌ජං ගණ්‌හථා’’ති උය්‍යොජෙසි. තෙ පිතරං වන්‌දිත්‌වා පාසාදා ඔතරන්‌තෙ රාජඞ්‌ගණෙ කීළමානො සූරියකුමාරො දිස්‌වා තං කාරණං ඤත්‌වා තෙහි සද්‌ධිං නික්‌ඛමි. තෙසං හිමවන්‌තං පවිට්‌ඨකාලෙ බොධිසත්‌තො මග්‌ගා ඔක්‌කම්‌ම අඤ්‌ඤතරස්‌මිං රුක්‌ඛමූලෙ නිසීදිත්‌වා සූරියකුමාරං ආහ – ‘‘තාත, එතං සරං ගන්‌ත්‌වා න්‌හත්‌වා ච පිවිත්‌වා ච අම්‌හාකම්‌පි පදුමිනිපණ්‌ණෙහි උදකං ආහරා’’ති. සො පන සරො වෙස්‌සවණ්‌ණස්‌ස සන්‌තිකා එකෙන දකරක්‌ඛසෙන ලද්‌ධො හොති. වෙස්‌සවණ්‌ණො ච තං ආහ – ‘‘ඨපෙත්‌වා දෙවධම්‌මජානනකෙ යෙ ච අඤ්‌ඤෙ ඉමං සරං ඔතරන්‌ති, තෙ ඛාදිතුං ලභසී’’ති. තතො පට්‌ඨාය සො තං සරං ඔතිණ්‌ණොතිණ්‌ණෙ දෙවධම්‌මෙ පුච්‌ඡිත්‌වා අජානන්‌තෙ ඛාදති, සූරියකුමාරොපි තං සරං අවීමංසිත්‌වාව ඔතරි, තෙන ච ‘‘දෙවධම්‌මෙ ජානාසී’’ති පුච්‌ඡිතො ‘‘දෙවධම්‌මා නාම චන්‌දිමසූරියා’’ති ආහ. අථ නං ‘‘ත්‌වං දෙවධම්‌මෙ න ජානාසී’’ති උදකං පවෙසෙත්‌වා අත්‌තනො භවනෙ ඨපෙසි. බොධිසත්‌තොපි තං චිරායන්‌තං දිස්‌වා චන්‌දකුමාරං පෙසෙසි. සොපි තෙන ‘‘දෙවධම්‌මෙ ජානාසී’’ති පුච්‌ඡිතො ‘‘දෙවධම්‌මා නාම චතස්‌සො දිසා’’ති ආහ. දකරක්‌ඛසො තම්‌පි උදකං පවෙසෙත්‌වා තත්‌ථෙව ඨපෙසි.

    Atīte kira bārāṇasirañño aggamahesiyā kucchismiṃ bodhisatto paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa nāmaggahaṇadivase mahiṃsakumāroti nāmaṃ kariṃsu. Tassa kaniṭṭhabhātā candakumāro nāma ahosi. Tesaṃ mātari kālakatāya rājā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sāpi puttaṃ vijāyi, sūriyakumārotissa nāmaṃ kariṃsu. Taṃ disvā rājā tuṭṭho ‘‘puttassa te varaṃ dammī’’ti āha. Sāpi kho, ‘‘deva, icchitakāle gaṇhissāmī’’ti vatvā puttassa vayappattakāle rājānaṃ āha – ‘‘devena mayhaṃ puttassa jātakāle varo dinno, idāni me puttassa rajjaṃ dehī’’ti . Rājā ‘‘mama dve puttā aggikkhandhā viya jalantā vicaranti, na sakkā tassa rajjaṃ dātu’’nti paṭikkhipitvāpi taṃ punappunaṃ yācamānameva disvā ‘‘ayaṃ me puttānaṃ anatthampi kareyyā’’ti putte pakkosāpetvā, ‘‘tātā, ahaṃ sūriyakumārassa jātakāle varaṃ adāsiṃ, idānissa mātā rajjaṃ yācati, ahaṃ tassa na dātukāmo, tassa mātā tumhākaṃ anatthampi kareyya, gacchatha tumhe, araññe vasitvā mamaccayenāgantvā rajjaṃ gaṇhathā’’ti uyyojesi. Te pitaraṃ vanditvā pāsādā otarante rājaṅgaṇe kīḷamāno sūriyakumāro disvā taṃ kāraṇaṃ ñatvā tehi saddhiṃ nikkhami. Tesaṃ himavantaṃ paviṭṭhakāle bodhisatto maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīditvā sūriyakumāraṃ āha – ‘‘tāta, etaṃ saraṃ gantvā nhatvā ca pivitvā ca amhākampi paduminipaṇṇehi udakaṃ āharā’’ti. So pana saro vessavaṇṇassa santikā ekena dakarakkhasena laddho hoti. Vessavaṇṇo ca taṃ āha – ‘‘ṭhapetvā devadhammajānanake ye ca aññe imaṃ saraṃ otaranti, te khādituṃ labhasī’’ti. Tato paṭṭhāya so taṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe devadhamme pucchitvā ajānante khādati, sūriyakumāropi taṃ saraṃ avīmaṃsitvāva otari, tena ca ‘‘devadhamme jānāsī’’ti pucchito ‘‘devadhammā nāma candimasūriyā’’ti āha. Atha naṃ ‘‘tvaṃ devadhamme na jānāsī’’ti udakaṃ pavesetvā attano bhavane ṭhapesi. Bodhisattopi taṃ cirāyantaṃ disvā candakumāraṃ pesesi. Sopi tena ‘‘devadhamme jānāsī’’ti pucchito ‘‘devadhammā nāma catasso disā’’ti āha. Dakarakkhaso tampi udakaṃ pavesetvā tattheva ṭhapesi.

    බොධිසත්‌තො තස්‌මිම්‌පි චිරායන්‌තෙ ‘‘අන්‌තරායෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌ති සයං ගන්‌ත්‌වා ද්‌වින්‌නම්‌පි ඔතරණපදංයෙව දිස්‌වා ‘‘අයං සරො රක්‌ඛසපරිග්‌ගහිතො’’ති ඤත්‌වා ඛග්‌ගං සන්‌නය්‌හිත්‌වා ධනුං ගහෙත්‌වා අට්‌ඨාසි. රක්‌ඛසො තං අනොතරන්‌තං දිස්‌වා වනකම්‌මිකපුරිසවෙසෙනාගන්‌ත්‌වා ආහ – ‘‘භො පුරිස, ත්‌වං මග්‌ගකිලන්‌තො, කස්‌මා ඉමං සරං ඔතරිත්‌වා න්‌හත්‌වා ච පිවිත්‌වා ච භිසමුලාලං ඛාදිත්‌වා පුප්‌ඵානි පිලන්‌ධිත්‌වා න ගච්‌ඡසී’’ති. බොධිසත්‌තො තං දිස්‌වාව ‘‘එස සො යක්‌ඛො’’ති ඤත්‌වා ‘‘තයා මෙ භාතරො ගහිතා’’ති ආහ. ආම, මයා ගහිතාති. කිං කාරණාති? අහං ඉමං සරං ඔතිණ්‌ණොතිණ්‌ණෙ ලභාමීති . කිං පන සබ්‌බෙව ලභසීති? දෙවධම්‌මජානනකෙ ඨපෙත්‌වා අවසෙසෙ ලභාමීති. අත්‌ථි පන තෙ දෙවධම්‌මෙහි අත්‌ථොති? ආම, අත්‌ථීති. අහං කථෙස්‌සාමීති. තෙන හි කථෙහීති. න සක්‌කා කිලිට්‌ඨෙන ගත්‌තෙන කථෙතුන්‌ති. යක්‌ඛො බොධිසත්‌තං න්‌හාපෙත්‌වා පානීයං පායෙත්‌වා අලඞ්‌කරිත්‌වා අලඞ්‌කතමණ්‌ඩපමජ්‌ඣෙ පල්‌ලඞ්‌කං ආරොපෙත්‌වා සයමස්‌ස පාදමූලෙ නිසීදි. අථ නං බොධිසත්‌තො ‘‘සක්‌කච්‌චං සුණාහී’’ති වත්‌වා ඉමං ගාථමාහ –

    Bodhisatto tasmimpi cirāyante ‘‘antarāyena bhavitabba’’nti sayaṃ gantvā dvinnampi otaraṇapadaṃyeva disvā ‘‘ayaṃ saro rakkhasapariggahito’’ti ñatvā khaggaṃ sannayhitvā dhanuṃ gahetvā aṭṭhāsi. Rakkhaso taṃ anotarantaṃ disvā vanakammikapurisavesenāgantvā āha – ‘‘bho purisa, tvaṃ maggakilanto, kasmā imaṃ saraṃ otaritvā nhatvā ca pivitvā ca bhisamulālaṃ khāditvā pupphāni pilandhitvā na gacchasī’’ti. Bodhisatto taṃ disvāva ‘‘esa so yakkho’’ti ñatvā ‘‘tayā me bhātaro gahitā’’ti āha. Āma, mayā gahitāti. Kiṃ kāraṇāti? Ahaṃ imaṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe labhāmīti . Kiṃ pana sabbeva labhasīti? Devadhammajānanake ṭhapetvā avasese labhāmīti. Atthi pana te devadhammehi atthoti? Āma, atthīti. Ahaṃ kathessāmīti. Tena hi kathehīti. Na sakkā kiliṭṭhena gattena kathetunti. Yakkho bodhisattaṃ nhāpetvā pānīyaṃ pāyetvā alaṅkaritvā alaṅkatamaṇḍapamajjhe pallaṅkaṃ āropetvā sayamassa pādamūle nisīdi. Atha naṃ bodhisatto ‘‘sakkaccaṃ suṇāhī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘හිරිඔත්‌තප්‌පසම්‌පන්‌නා, සුක්‌කධම්‌මසමාහිතා;

    ‘‘Hiriottappasampannā, sukkadhammasamāhitā;

    සන්‌තො සප්‌පුරිසා ලොකෙ, දෙවධම්‌මාති වුච්‌චරෙ’’ති. (ජා. 1.1.6);

    Santo sappurisā loke, devadhammāti vuccare’’ti. (jā. 1.1.6);

    යක්‌ඛො ඉමං ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා පසන්‌නො බොධිසත්‌තං ආහ – ‘‘පණ්‌ඩිත, අහං තෙ පසන්‌නො, එකං භාතරං දම්‌මි, කතරං ආනෙමී’’ති? ‘‘කනිට්‌ඨං ආනෙහී’’ති. පණ්‌ඩිත, ත්‌වං කෙවලං දෙවධම්‌මෙ ජානාසියෙව, න පන තෙසු වත්‌තසීති. කිං කාරණාති? යස්‌මා ජෙට්‌ඨං ඨපෙත්‌වා කනිට්‌ඨං ආහරාපෙන්‌තො ජෙට්‌ඨාපචායිකකම්‌මං න කරොසීති, දෙවධම්‌මෙ චාහං යක්‌ඛ ජානාමි, තෙසු ච වත්‌තාමි. මයඤ්‌හි එතං නිස්‌සාය ඉමං අරඤ්‌ඤං පවිට්‌ඨා. එතස්‌ස හි අත්‌ථාය අම්‌හාකං පිතරං එතස්‌ස මාතා රජ්‌ජං යාචි, අම්‌හාකං පන පිතා තං වරං අදත්‌වා අම්‌හාකං අනුරක්‌ඛණත්‌ථාය අරඤ්‌ඤෙ වාසං අනුජානි, සො කුමාරො අනිවත්‌තිත්‌වා අම්‌හෙහි සද්‌ධිං ආගතො. ‘‘තං අරඤ්‌ඤෙ එකො යක්‌ඛො ඛාදී’’ති වුත්‌තෙපි න කොචි සද්‌දහිස්‌සති. තෙනාහං ගරහභයභීතො තමෙවාහරාපෙමීති. යක්‌ඛො බොධිසත්‌තස්‌ස පසීදිත්‌වා ‘‘සාධු පණ්‌ඩිත, ත්‌වමෙව දෙවධම්‌මෙ ජානාසි, දෙවධම්‌මෙසු ච වත්‌තසී’’ති ද්‌වෙ භාතරො ආනෙත්‌වා අදාසි. අථ නං බොධිසත්‌තො යක්‌ඛභාවෙ ආදීනවං කථෙත්‌වා පඤ්‌චසු සීලෙසු පතිට්‌ඨාපෙසි. සො තෙන සුසංවිහිතාරක්‌ඛො තස්‌මිං අරඤ්‌ඤෙ වසිත්‌වා පිතරි කාලකතෙ යක්‌ඛං ආදාය බාරාණසිං ගන්‌ත්‌වා රජ්‌ජං ගහෙත්‌වා චන්‌දකුමාරස්‌ස උපරජ්‌ජං, සූරියකුමාරස්‌ස සෙනාපතිට්‌ඨානං දත්‌වා යක්‌ඛස්‌ස රමණීයෙ ඨානෙ ආයතනං කාරාපෙත්‌වා යථා සො ලාභග්‌ගප්‌පත්‌තො හොති, තථා අකාසි.

    Yakkho imaṃ dhammadesanaṃ sutvā pasanno bodhisattaṃ āha – ‘‘paṇḍita, ahaṃ te pasanno, ekaṃ bhātaraṃ dammi, kataraṃ ānemī’’ti? ‘‘Kaniṭṭhaṃ ānehī’’ti. Paṇḍita, tvaṃ kevalaṃ devadhamme jānāsiyeva, na pana tesu vattasīti. Kiṃ kāraṇāti? Yasmā jeṭṭhaṃ ṭhapetvā kaniṭṭhaṃ āharāpento jeṭṭhāpacāyikakammaṃ na karosīti, devadhamme cāhaṃ yakkha jānāmi, tesu ca vattāmi. Mayañhi etaṃ nissāya imaṃ araññaṃ paviṭṭhā. Etassa hi atthāya amhākaṃ pitaraṃ etassa mātā rajjaṃ yāci, amhākaṃ pana pitā taṃ varaṃ adatvā amhākaṃ anurakkhaṇatthāya araññe vāsaṃ anujāni, so kumāro anivattitvā amhehi saddhiṃ āgato. ‘‘Taṃ araññe eko yakkho khādī’’ti vuttepi na koci saddahissati. Tenāhaṃ garahabhayabhīto tamevāharāpemīti. Yakkho bodhisattassa pasīditvā ‘‘sādhu paṇḍita, tvameva devadhamme jānāsi, devadhammesu ca vattasī’’ti dve bhātaro ānetvā adāsi. Atha naṃ bodhisatto yakkhabhāve ādīnavaṃ kathetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. So tena susaṃvihitārakkho tasmiṃ araññe vasitvā pitari kālakate yakkhaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā rajjaṃ gahetvā candakumārassa uparajjaṃ, sūriyakumārassa senāpatiṭṭhānaṃ datvā yakkhassa ramaṇīye ṭhāne āyatanaṃ kārāpetvā yathā so lābhaggappatto hoti, tathā akāsi.

    සත්‌ථා ඉමං ධම්‌මදෙසනං ආහරිත්‌වා ජාතකං සමොධානෙසි ‘‘තදා රක්‌ඛසො බහුභණ්‌ඩිකභික්‌ඛු අහොසි, සූරියකුමාරො ආනන්‌දො, චන්‌දකුමාරො සාරිපුත්‌තො, මහිංසකුමාරො පන අහමෙවා’’ති. එවං සත්‌ථා ජාතකං කථෙත්‌වා ‘‘එවං ත්‌වං, භික්‌ඛු, පුබ්‌බෙ දෙවධම්‌මෙ ගවෙසමානො හිරිඔත්‌තප්‌පසම්‌පන්‌නො විචරිත්‌වා ඉදානි චතුපරිසමජ්‌ඣෙ ඉමිනා නීහාරෙන ඨත්‌වා මම පුරතො ‘අප්‌පිච්‌ඡොම්‌හී’ති වදන්‌තො අයුත්‌තං අකාසි. න හි සාටකපටික්‌ඛෙපාදිමත්‌තෙන සමණො නාම හොතී’’ති වත්‌වා අනුසන්‌ධිං ඝටෙත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā rakkhaso bahubhaṇḍikabhikkhu ahosi, sūriyakumāro ānando, candakumāro sāriputto, mahiṃsakumāro pana ahamevā’’ti. Evaṃ satthā jātakaṃ kathetvā ‘‘evaṃ tvaṃ, bhikkhu, pubbe devadhamme gavesamāno hiriottappasampanno vicaritvā idāni catuparisamajjhe iminā nīhārena ṭhatvā mama purato ‘appicchomhī’ti vadanto ayuttaṃ akāsi. Na hi sāṭakapaṭikkhepādimattena samaṇo nāma hotī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    141.

    141.

    ‘‘න නග්‌ගචරියා න ජටා න පඞ්‌කා, නානාසකා ථණ්‌ඩිලසායිකා වා;

    ‘‘Na naggacariyā na jaṭā na paṅkā, nānāsakā thaṇḍilasāyikā vā;

    රජොජල්‌ලං උක්‌කුටිකප්‌පධානං, සොධෙන්‌ති මච්‌චං අවිතිණ්‌ණකඞ්‌ඛ’’න්‌ති.

    Rajojallaṃ ukkuṭikappadhānaṃ, sodhenti maccaṃ avitiṇṇakaṅkha’’nti.

    තත්‌ථ නානාසකාති න අනසකා, භත්‌තපටික්‌ඛෙපකාති අත්‌ථො. ථණ්‌ඩිලසායිකාති භූමිසයනා. රජොජල්‌ලන්‌ති කද්‌දමලෙපනාකාරෙන සරීරෙ සන්‌නිහිතරජො . උක්‌කුටිකප්‌පධානන්‌ති උක්‌කුටිකභාවෙන ආරද්‌ධවීරියං. ඉදං වුත්‌තං හොති – යො හි මච්‌චො ‘‘එවං අහං ලොකනිස්‌සරණසඞ්‌ඛාතං සුද්‌ධිං පාපුණිස්‌සාමී’’ති ඉමෙසු නග්‌ගචරියාදීසු යං කිඤ්‌චි සමාදාය වත්‌තෙය්‍ය, සො කෙවලං මිච්‌ඡාදස්‌සනඤ්‌චෙව වඩ්‌ඪෙය්‍ය, කිලමථස්‌ස ච භාගී අස්‌ස. න හි එතානි සුසමාදින්‌නානිපි අට්‌ඨවත්‌ථුකාය කඞ්‌ඛාය අවිතිණ්‌ණභාවෙන අවිතිණ්‌ණකඞ්‌ඛං මච්‌චං සොධෙන්‌තීති.

    Tattha nānāsakāti na anasakā, bhattapaṭikkhepakāti attho. Thaṇḍilasāyikāti bhūmisayanā. Rajojallanti kaddamalepanākārena sarīre sannihitarajo . Ukkuṭikappadhānanti ukkuṭikabhāvena āraddhavīriyaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo hi macco ‘‘evaṃ ahaṃ lokanissaraṇasaṅkhātaṃ suddhiṃ pāpuṇissāmī’’ti imesu naggacariyādīsu yaṃ kiñci samādāya vatteyya, so kevalaṃ micchādassanañceva vaḍḍheyya, kilamathassa ca bhāgī assa. Na hi etāni susamādinnānipi aṭṭhavatthukāya kaṅkhāya avitiṇṇabhāvena avitiṇṇakaṅkhaṃ maccaṃ sodhentīti.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    බහුභණ්‌ඩිකභික්‌ඛුවත්‌ථු අට්‌ඨමං.

    Bahubhaṇḍikabhikkhuvatthu aṭṭhamaṃ.

    9. සන්‌තතිමහාමත්‌තවත්‌ථු

    9. Santatimahāmattavatthu

    අලඞ්‌කතො චෙපීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො සන්‌තතිමහාමත්‌තං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Alaṅkato cepīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto santatimahāmattaṃ ārabbha kathesi.

    සො හි එකස්‌මිං කාලෙ රඤ්‌ඤො පසෙනදිකොසලස්‌ස පච්‌චන්‌තං කුපිතං වූපසමෙත්‌වා ආගතො. අථස්‌ස රාජා තුට්‌ඨො සත්‌ත දිවසානි රජ්‌ජං දත්‌වා එකං නච්‌චගීතකුසලං ඉත්‌ථිං අදාසි. සො සත්‌ත දිවසානි සුරාමදමත්‌තො හුත්‌වා සත්‌තමෙ දිවසෙ සබ්‌බාලඞ්‌කාරපටිමණ්‌ඩිතො හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධවරගතො න්‌හානතිත්‌ථං ගච්‌ඡන්‌තො සත්‌ථාරං පිණ්‌ඩාය පවිසන්‌තං ද්‌වාරන්‌තරෙ දිස්‌වා හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධවරගතොව සීසං චාලෙත්‌වා වන්‌දිත්‌වා පක්‌කාමි. සත්‌ථා සිතං කත්‌වා ‘‘කො නු ඛො, භන්‌තෙ, සිතපාතුකරණෙ හෙතූ’’ති ආනන්‌දත්‌ථෙරෙන පුට්‌ඨො සිතකාරණං ආචික්‌ඛන්‌තො ආහ – ‘‘පස්‌සානන්‌ද, සන්‌තතිමහාමත්‌තං, අජ්‌ජ සබ්‌බාභරණපටිමණ්‌ඩිතොව මම සන්‌තිකං ආගන්‌ත්‌වා චතුප්‌පදිකගාථාවසානෙ අරහත්‌තං පත්‌වා සත්‌තතාලමත්‌තෙ ආකාසෙ නිසීදිත්‌වා පරිනිබ්‌බායිස්‌සතී’’ති. මහාජනො ථෙරෙන සද්‌ධිං කථෙන්‌තස්‌ස සත්‌ථු වචනං අස්‌සොසි. තත්‌ථ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකා චින්‌තයිංසු – ‘‘පස්‌සථ සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස කිරියං, මුඛප්‌පත්‌තමෙව භාසති, අජ්‌ජ කිර එස එවං සුරාමදමත්‌තො යථාලඞ්‌කතොව එතස්‌ස සන්‌තිකෙ ධම්‌මං සුත්‌වා පරිනිබ්‌බායිස්‌සති, අජ්‌ජෙව තං මුසාවාදෙන නිග්‌ගණ්‌හිස්‌සාමා’’ති. සම්‌මාදිට්‌ඨිකා චින්‌තෙසුං – ‘‘අහො බුද්‌ධානං මහානුභාවතා, අජ්‌ජ බුද්‌ධලීළඤ්‌චෙව සන්‌තතිමහාමත්‌තලීළඤ්‌ච දට්‌ඨුං ලභිස්‌සාමා’’ති.

    So hi ekasmiṃ kāle rañño pasenadikosalassa paccantaṃ kupitaṃ vūpasametvā āgato. Athassa rājā tuṭṭho satta divasāni rajjaṃ datvā ekaṃ naccagītakusalaṃ itthiṃ adāsi. So satta divasāni surāmadamatto hutvā sattame divase sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito hatthikkhandhavaragato nhānatitthaṃ gacchanto satthāraṃ piṇḍāya pavisantaṃ dvārantare disvā hatthikkhandhavaragatova sīsaṃ cāletvā vanditvā pakkāmi. Satthā sitaṃ katvā ‘‘ko nu kho, bhante, sitapātukaraṇe hetū’’ti ānandattherena puṭṭho sitakāraṇaṃ ācikkhanto āha – ‘‘passānanda, santatimahāmattaṃ, ajja sabbābharaṇapaṭimaṇḍitova mama santikaṃ āgantvā catuppadikagāthāvasāne arahattaṃ patvā sattatālamatte ākāse nisīditvā parinibbāyissatī’’ti. Mahājano therena saddhiṃ kathentassa satthu vacanaṃ assosi. Tattha micchādiṭṭhikā cintayiṃsu – ‘‘passatha samaṇassa gotamassa kiriyaṃ, mukhappattameva bhāsati, ajja kira esa evaṃ surāmadamatto yathālaṅkatova etassa santike dhammaṃ sutvā parinibbāyissati, ajjeva taṃ musāvādena niggaṇhissāmā’’ti. Sammādiṭṭhikā cintesuṃ – ‘‘aho buddhānaṃ mahānubhāvatā, ajja buddhalīḷañceva santatimahāmattalīḷañca daṭṭhuṃ labhissāmā’’ti.

    සන්‌තතිමහාමත්‌තොපි න්‌හානතිත්‌ථෙ දිවසභාගං උදකකීළං කීළිත්‌වා උය්‍යානං ගන්‌ත්‌වා ආපානභූමියං නිසීදි. සාපි ඉත්‌ථී රඞ්‌ගමජ්‌ඣං ඔතරිත්‌වා නච්‌චගීතං දස්‌සෙතුං ආරභි. තස්‌සා සරීරලීළාය දස්‌සනත්‌ථං සත්‌තාහං අප්‌පාහාරතාය තං දිවසං නච්‌චගීතං දස්‌සයමානාය අන්‌තොකුච්‌ඡියං සත්‌ථකවාතා සමුට්‌ඨාය හදයමංසං කන්‌තිත්‌වා අගමංසු. සා තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙව මුඛෙන චෙව අක්‌ඛීහි ච විවටෙහි කාලමකාසි. සන්‌තතිමහාමත්‌තො ‘‘උපධාරෙථ න’’න්‌ති වත්‌වා ‘‘නිරුද්‌ධා, සාමී’’ති ච වුත්‌තමත්‌තෙයෙව බලවසොකෙන අභිභූතො තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙවස්‌ස සත්‌තාහං පීතසුරා තත්‌තකපාලෙ උදකබින්‌දු විය පරික්‌ඛයං අගමාසි. සො ‘‘න මෙ ඉමං සොකං අඤ්‌ඤෙ නිබ්‌බාපෙතුං සක්‌ඛිස්‌සන්‌ති අඤ්‌ඤත්‍ර තථාගතෙනා’’ති බලකායපරිවුතො සායන්‌හසමයෙ සත්‌ථු සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා එවමාහ – ‘‘භන්‌තෙ, ‘එවරූපො මෙ සොකො උප්‌පන්‌නො, තං මෙ තුම්‌හෙ නිබ්‌බාපෙතුං සක්‌ඛිස්‌සථා’ති ආගතොම්‌හි, පටිසරණං මෙ හොථා’’ති. අථ නං සත්‌ථා ‘‘සොකං නිබ්‌බාපෙතුං සමත්‌ථස්‌සෙව සන්‌තිකං ආගතොසි. ඉමිස්‌සා හි ඉත්‌ථියා ඉමිනාව ආකාරෙන මතකාලෙ තව රොදන්‌තස්‌ස පග්‌ඝරිතඅස්‌සූනි චතුන්‌නං මහාසමුද්‌දානං උදකතො අතිරෙකතරානී’’ති වත්‌වා ඉමං ගාථමාහ –

    Santatimahāmattopi nhānatitthe divasabhāgaṃ udakakīḷaṃ kīḷitvā uyyānaṃ gantvā āpānabhūmiyaṃ nisīdi. Sāpi itthī raṅgamajjhaṃ otaritvā naccagītaṃ dassetuṃ ārabhi. Tassā sarīralīḷāya dassanatthaṃ sattāhaṃ appāhāratāya taṃ divasaṃ naccagītaṃ dassayamānāya antokucchiyaṃ satthakavātā samuṭṭhāya hadayamaṃsaṃ kantitvā agamaṃsu. Sā taṅkhaṇaññeva mukhena ceva akkhīhi ca vivaṭehi kālamakāsi. Santatimahāmatto ‘‘upadhāretha na’’nti vatvā ‘‘niruddhā, sāmī’’ti ca vuttamatteyeva balavasokena abhibhūto taṅkhaṇaññevassa sattāhaṃ pītasurā tattakapāle udakabindu viya parikkhayaṃ agamāsi. So ‘‘na me imaṃ sokaṃ aññe nibbāpetuṃ sakkhissanti aññatra tathāgatenā’’ti balakāyaparivuto sāyanhasamaye satthu santikaṃ gantvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, ‘evarūpo me soko uppanno, taṃ me tumhe nibbāpetuṃ sakkhissathā’ti āgatomhi, paṭisaraṇaṃ me hothā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘sokaṃ nibbāpetuṃ samatthasseva santikaṃ āgatosi. Imissā hi itthiyā imināva ākārena matakāle tava rodantassa paggharitaassūni catunnaṃ mahāsamuddānaṃ udakato atirekatarānī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘යං පුබ්‌බෙ තං විසොසෙහි, පච්‌ඡා තෙ මාහු කිඤ්‌චනං;

    ‘‘Yaṃ pubbe taṃ visosehi, pacchā te māhu kiñcanaṃ;

    මජ්‌ඣෙ චෙ නො ගහෙස්‌සසි, උපසන්‌තො චරිස්‌සසී’’ති. (සු. නි. 955, 1105; චූළනි. ජතුකණ්‌ණිමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 68);

    Majjhe ce no gahessasi, upasanto carissasī’’ti. (su. ni. 955, 1105; cūḷani. jatukaṇṇimāṇavapucchāniddesa 68);

    ගාථාපරියොසානෙ සන්‌තතිමහාමත්‌තො අරහත්‌තං පත්‌වා අත්‌තනො ආයුසඞ්‌ඛාරං ඔලොකෙන්‌තො තස්‌ස අප්‌පවත්‌තනභාවං ඤත්‌වා සත්‌ථාරං ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, පරිනිබ්‌බානං මෙ අනුජානාථා’’ති. සත්‌ථා තෙන කතකම්‌මං ජානන්‌තොපි ‘‘මුසාවාදෙන නිග්‌ගණ්‌හනත්‌ථං සන්‌නිපතිතා මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකා ඔකාසං න ලභිස්‌සන්‌ති, ‘බුද්‌ධලීළඤ්‌චෙව සන්‌තතිමහාමත්‌තලීළඤ්‌ච පස්‌සිස්‌සාමා’ති සන්‌නිපතිතා සම්‌මාදිට්‌ඨිකා ඉමිනා කතකම්‌මං සුත්‌වා පුඤ්‌ඤෙසු ආදරං කරිස්‌සන්‌තී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා ‘‘තෙන හි තයා කතකම්‌මං මය්‌හං කථෙහි, කථෙන්‌තො ච භූමියං ඨිතො අකථෙත්‌වා සත්‌තතාලමත්‌තෙ ආකාසෙ ඨිතො කථෙහී’’ති ආහ. සො ‘‘සාධු, භන්‌තෙ’’ති සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා එකතාලප්‌පමාණං උග්‌ගම්‌ම ඔරොහිත්‌වා පුන සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා උග්‌ගච්‌ඡන්‌තො පටිපාටියා සත්‌තතාලප්‌පමාණෙ ආකාසෙ පල්‌ලඞ්‌කෙන නිසීදිත්‌වා ‘‘සුණාථ මෙ, භන්‌තෙ, පුබ්‌බකම්‌ම’’න්‌ති වත්‌වා ආහ –

    Gāthāpariyosāne santatimahāmatto arahattaṃ patvā attano āyusaṅkhāraṃ olokento tassa appavattanabhāvaṃ ñatvā satthāraṃ āha – ‘‘bhante, parinibbānaṃ me anujānāthā’’ti. Satthā tena katakammaṃ jānantopi ‘‘musāvādena niggaṇhanatthaṃ sannipatitā micchādiṭṭhikā okāsaṃ na labhissanti, ‘buddhalīḷañceva santatimahāmattalīḷañca passissāmā’ti sannipatitā sammādiṭṭhikā iminā katakammaṃ sutvā puññesu ādaraṃ karissantī’’ti sallakkhetvā ‘‘tena hi tayā katakammaṃ mayhaṃ kathehi, kathento ca bhūmiyaṃ ṭhito akathetvā sattatālamatte ākāse ṭhito kathehī’’ti āha. So ‘‘sādhu, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā ekatālappamāṇaṃ uggamma orohitvā puna satthāraṃ vanditvā uggacchanto paṭipāṭiyā sattatālappamāṇe ākāse pallaṅkena nisīditvā ‘‘suṇātha me, bhante, pubbakamma’’nti vatvā āha –

    ඉතො එකනවුතිකප්‌පෙ විපස්‌සීසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධකාලෙ අහං බන්‌ධුමතිනගරෙ එකස්‌මිං කුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා චින්‌තෙසිං – ‘‘කිං නු ඛො පරෙසං ඡෙදං වා පීළං වා අකරණකම්‌ම’’න්‌ති උපධාරෙන්‌තො ධම්‌මඝොසකකම්‌මං දිස්‌වා තතො පට්‌ඨාය තං කම්‌මං කරොන්‌තො මහාජනං සමාදපෙත්‌වා ‘‘පුඤ්‌ඤානි කරොථ, උපොසථදිවසෙසු උපොසථං සමාදියථ, දානං දෙථ, ධම්‌මං සුණාථ, බුද්‌ධරතනාදීහි සදිසං අඤ්‌ඤං නාම නත්‌ථි, තිණ්‌ණං රතනානං සක්‌කාරං කරොථා’’ති උග්‌ඝොසෙන්‌තො විචරාමි. තස්‌ස මය්‌හං සද්‌දං සුත්‌වා බුද්‌ධපිතා බන්‌ධුමතිමහාරාජා මං පක්‌කොසාපෙත්‌වා, ‘‘තාත, කිං කරොන්‌තො විචරසී’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා, ‘‘දෙව, තිණ්‌ණං රතනානං ගුණං පකාසෙත්‌වා මහාජනං පුඤ්‌ඤකම්‌මෙසු සමාදපෙන්‌තො විචරාමී’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘කත්‌ථ නිසින්‌නො විචරසී’’ති මං පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘පදසාව, දෙවා’’ති මයා වුත්‌තෙ, ‘‘තාත, න ත්‌වං එවං විචරිතුං අරහසි, ඉමං පුප්‌ඵදාමං පිලන්‌ධිත්‌වා අස්‌සපිට්‌ඨෙ නිසින්‌නොව විචරා’’ති මය්‌හං මුත්‌තාදාමසදිසං පුප්‌ඵදාමං දත්‌වා දන්‌තං අස්‌සං අදාසි. අථ මං රඤ්‌ඤා දින්‌නපරිහාරෙන තථෙව උග්‌ඝොසෙත්‌වා විචරන්‌තං පුන රාජා පක්‌කොසාපෙත්‌වා, ‘‘තාත, කිං කරොන්‌තො විචරසී’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘තදෙව, දෙවා’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘තාත, අස්‌සොපි තෙ නානුච්‌ඡවිකො, ඉධ නිසීදිත්‌වා විචරා’’ති චතුසින්‌ධවයුත්‌තරථං අදාසි. තතියවාරෙපි මෙ රාජා සද්‌දං සුත්‌වා පක්‌කොසාපෙත්‌වා, ‘‘තාත, කිං කරොන්‌තො විචරසී’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘තදෙව, දෙවා’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘තාත, රථොපි තෙ නානුච්‌ඡවිකො’’ති මය්‌හං මහන්‌තං භොගක්‌ඛන්‌ධං මහාපසාධනඤ්‌ච දත්‌වා එකඤ්‌ච හත්‌ථිං අදාසි. ස්‌වාහං සබ්‌බාභරණපටිමණ්‌ඩිතො හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධෙ නිසින්‌නො අසීති වස්‌සසහස්‌සානි ධම්‌මඝොසකකම්‌මං අකාසිං, තස්‌ස මෙ එත්‌තකං කාලං කායතො චන්‌දනගන්‌ධො වායති, මුඛතො උප්‌පලගන්‌ධො වායති. ඉදං මයා කතකම්‌මන්‌ති.

    Ito ekanavutikappe vipassīsammāsambuddhakāle ahaṃ bandhumatinagare ekasmiṃ kule nibbattitvā cintesiṃ – ‘‘kiṃ nu kho paresaṃ chedaṃ vā pīḷaṃ vā akaraṇakamma’’nti upadhārento dhammaghosakakammaṃ disvā tato paṭṭhāya taṃ kammaṃ karonto mahājanaṃ samādapetvā ‘‘puññāni karotha, uposathadivasesu uposathaṃ samādiyatha, dānaṃ detha, dhammaṃ suṇātha, buddharatanādīhi sadisaṃ aññaṃ nāma natthi, tiṇṇaṃ ratanānaṃ sakkāraṃ karothā’’ti ugghosento vicarāmi. Tassa mayhaṃ saddaṃ sutvā buddhapitā bandhumatimahārājā maṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, kiṃ karonto vicarasī’’ti pucchitvā, ‘‘deva, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ pakāsetvā mahājanaṃ puññakammesu samādapento vicarāmī’’ti vutte, ‘‘kattha nisinno vicarasī’’ti maṃ pucchitvā ‘‘padasāva, devā’’ti mayā vutte, ‘‘tāta, na tvaṃ evaṃ vicarituṃ arahasi, imaṃ pupphadāmaṃ pilandhitvā assapiṭṭhe nisinnova vicarā’’ti mayhaṃ muttādāmasadisaṃ pupphadāmaṃ datvā dantaṃ assaṃ adāsi. Atha maṃ raññā dinnaparihārena tatheva ugghosetvā vicarantaṃ puna rājā pakkosāpetvā, ‘‘tāta, kiṃ karonto vicarasī’’ti pucchitvā ‘‘tadeva, devā’’ti vutte, ‘‘tāta, assopi te nānucchaviko, idha nisīditvā vicarā’’ti catusindhavayuttarathaṃ adāsi. Tatiyavārepi me rājā saddaṃ sutvā pakkosāpetvā, ‘‘tāta, kiṃ karonto vicarasī’’ti pucchitvā ‘‘tadeva, devā’’ti vutte, ‘‘tāta, rathopi te nānucchaviko’’ti mayhaṃ mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahāpasādhanañca datvā ekañca hatthiṃ adāsi. Svāhaṃ sabbābharaṇapaṭimaṇḍito hatthikkhandhe nisinno asīti vassasahassāni dhammaghosakakammaṃ akāsiṃ, tassa me ettakaṃ kālaṃ kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho vāyati. Idaṃ mayā katakammanti.

    එවං සො අත්‌තනො පුබ්‌බකම්‌මං කථෙත්‌වා ආකාසෙ නිසින්‌නොව තෙජොධාතුං සමාපජ්‌ජිත්‌වා පරිනිබ්‌බායි. සරීරෙ අග්‌ගිජාලා උට්‌ඨහිත්‌වා මංසලොහිතං ඣාපෙසි, සුමනපුප්‌ඵානි විය ධාතුයො අවසිස්‌සිංසු. සත්‌ථා සුද්‌ධවත්‌ථං පසාරෙසි, ධාතුයො තත්‌ථ පතිංසු. තා පත්‌තෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා චතුමහාපථෙ ථූපං කාරෙසි ‘‘මහාජනො වන්‌දිත්‌වා පුඤ්‌ඤභාගී භවිස්‌සතී’’ති. භික්‌ඛූ ධම්‌මසභායං කථං සමුට්‌ඨාපෙසුං, ‘‘ආවුසො, සන්‌තතිමහාමත්‌තො ගාථාවසානෙ අරහත්‌තං පත්‌වා අලඞ්‌කතපටියත්‌තොයෙව ආකාසෙ නිසීදිත්‌වා පරිනිබ්‌බුතො, කිං නු ඛො එතං ‘සමණො’ති වත්‌තුං වට්‌ටති උදාහු බ්‍රාහ්‌මණො’’ති. සත්‌ථා ආගන්‌ත්‌වා ‘‘කාය නුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘භික්‌ඛවෙ, මම පුත්‌තං ‘සමණො’තිපි වත්‌තුං වට්‌ටති, ‘බ්‍රාහ්‌මණො’තිපි වත්‌තුං වට්‌ටතියෙවා’’ති වත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ඉමං ගාථමාහ –

    Evaṃ so attano pubbakammaṃ kathetvā ākāse nisinnova tejodhātuṃ samāpajjitvā parinibbāyi. Sarīre aggijālā uṭṭhahitvā maṃsalohitaṃ jhāpesi, sumanapupphāni viya dhātuyo avasissiṃsu. Satthā suddhavatthaṃ pasāresi, dhātuyo tattha patiṃsu. Tā patte pakkhipitvā catumahāpathe thūpaṃ kāresi ‘‘mahājano vanditvā puññabhāgī bhavissatī’’ti. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘āvuso, santatimahāmatto gāthāvasāne arahattaṃ patvā alaṅkatapaṭiyattoyeva ākāse nisīditvā parinibbuto, kiṃ nu kho etaṃ ‘samaṇo’ti vattuṃ vaṭṭati udāhu brāhmaṇo’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, mama puttaṃ ‘samaṇo’tipi vattuṃ vaṭṭati, ‘brāhmaṇo’tipi vattuṃ vaṭṭatiyevā’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    142.

    142.

    අලඞ්‌කතො චෙපි සමං චරෙය්‍ය,

    Alaṅkato cepi samaṃ careyya,

    සන්‌තො දන්‌තො නියතො බ්‍රහ්‌මචාරී;

    Santo danto niyato brahmacārī;

    සබ්‌බෙසු භූතෙසු නිධාය දණ්‌ඩං,

    Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ,

    සො බ්‍රාහ්‌මණො සො සමණො ස භික්‌ඛූ’’ති.

    So brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhū’’ti.

    තත්‌ථ අලඞ්‌කතොති වත්‌ථාභරණෙහි පටිමණ්‌ඩිතො. තස්‌සත්‌ථො – වත්‌ථාලඞ්‌කාරාදීහි අලඞ්‌කතො චෙපි පුග්‌ගලො කායාදීහි සමං චරෙය්‍ය, රාගාදිවූපසමෙන සන්‌තො ඉන්‌ද්‍රියදමනෙන දන්‌තො චතුමග්‌ගනියමෙන නියතො සෙට්‌ඨචරියාය බ්‍රහ්‌මචාරී කායදණ්‌ඩාදීනං ඔරොපිතතාය සබ්‌බෙසු භූතෙසු නිධාය දණ්‌ඩං. සො එවරූපො බාහිතපාපත්‌තා බ්‍රාහ්‌මණොතිපි සමිතපාපත්‌තා සමණොතිපි භින්‌නකිලෙසත්‌තා භික්‌ඛූතිපි වත්‌තබ්‌බොයෙවාති.

    Tattha alaṅkatoti vatthābharaṇehi paṭimaṇḍito. Tassattho – vatthālaṅkārādīhi alaṅkato cepi puggalo kāyādīhi samaṃ careyya, rāgādivūpasamena santo indriyadamanena danto catumagganiyamena niyato seṭṭhacariyāya brahmacārī kāyadaṇḍādīnaṃ oropitatāya sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ. So evarūpo bāhitapāpattā brāhmaṇotipi samitapāpattā samaṇotipi bhinnakilesattā bhikkhūtipi vattabboyevāti.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    සන්‌තතිමහාමත්‌තවත්‌ථු නවමං.

    Santatimahāmattavatthu navamaṃ.

    10. පිලොතිකතිස්‌සත්‌ථෙරවත්‌ථු

    10. Pilotikatissattheravatthu

    හිරීනිසෙධොති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො පිලොතිකත්‌ථෙරං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Hirīnisedhoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto pilotikattheraṃ ārabbha kathesi.

    එකස්‌මිඤ්‌හි සමයෙ ආනන්‌දත්‌ථෙරො එකං පිලොතිකඛණ්‌ඩනිවත්‌ථං කපාලං ආදාය භික්‌ඛාය චරන්‌තං දාරකං දිස්‌වා ‘‘කිං තෙ එවං විචරිත්‌වා ජීවනතො පබ්‌බජ්‌ජා න උත්‌තරිතරා’’ති වත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, කො මං පබ්‌බාජෙස්‌සතී’’ති වුත්‌තෙ ‘‘අහං පබ්‌බාජෙස්‌සාමී’’ති තං ආදාය ගන්‌ත්‌වා සහත්‌ථා න්‌හාපෙත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානං දත්‌වා පබ්‌බාජෙසි. තඤ්‌ච පන නිවත්‌ථපිලොතිකඛණ්‌ඩං පසාරෙත්‌වා ඔලොකෙන්‌තො පරිස්‌සාවනකරණමත්‌තම්‌පි ගය්‌හූපගං කඤ්‌චි පදෙසං අදිස්‌වා කපාලෙන සද්‌ධිං එකිස්‌සා රුක්‌ඛසාඛාය ඨපෙසි. සො පබ්‌බජිත්‌වා ලද්‌ධූපසම්‌පදො බුද්‌ධානං උප්‌පන්‌නලාභසක්‌කාරං පරිභුඤ්‌ජමානො මහග්‌ඝානි චීවරානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා විචරන්‌තො ථූලසරීරො හුත්‌වා උක්‌කණ්‌ඨිත්‌වා ‘‘කිං මෙ ජනස්‌ස සද්‌ධාදෙය්‍යං නිවාසෙත්‌වා විචරණෙන, අත්‌තනො පිලොතිකමෙව නිවාසෙස්‌සාමී’’ති තං ඨානං ගන්‌ත්‌වා පිලොතිකං ගහෙත්‌වා ‘‘අහිරික නිල්‌ලජ්‌ජ එවරූපානං වත්‌ථානං අච්‌ඡාදනට්‌ඨානං පහාය ඉමං පිලොතිකඛණ්‌ඩං නිවාසෙත්‌වා කපාලහත්‌ථො භික්‌ඛාය චරිතුං ගච්‌ඡසී’’ති තං ආරම්‌මණං කත්‌වා අත්‌තනාව අත්‌තානං ඔවදි, ඔවදන්‌තස්‌සෙව පනස්‌ස චිත්‌තං සන්‌නිසීදි. සො තං පිලොතිකං තත්‌ථෙව පටිසාමෙත්‌වා නිවත්‌තිත්‌වා විහාරමෙව ගතො. සො කතිපාහච්‌චයෙන පුනපි උක්‌කණ්‌ඨිත්‌වා තථෙව වත්‌වා නිවත්‌ති, පුනපි තථෙවාති. තං එවං අපරාපරං විචරන්‌තං දිස්‌වා භික්‌ඛූ ‘‘කහං , ආවුසො, ගච්‌ඡසී’’ති පුච්‌ඡන්‌ති. සො ‘‘ආචරියස්‌ස සන්‌තිකං ගච්‌ඡාමාවුසො’’ති වත්‌වා එතෙනෙව නීහාරෙන අත්‌තනො පිලොතිකඛණ්‌ඩමෙව ආරම්‌මණං කත්‌වා අත්‌තානං නිසෙධෙත්‌වා කතිපාහෙනෙව අරහත්‌තං පාපුණි. භික්‌ඛූ ආහංසු – ‘‘කිං, ආවුසො, න දානි ආචරියස්‌ස සන්‌තිකං ගච්‌ඡසි, නනු අයං තෙ විචරණමග්‌ගො’’ති. ආවුසො, ආචරියෙන සද්‌ධිං සංසග්‌ගෙ සති ගතොම්‌හි, ඉදානි පන මෙ ඡින්‌නො සංසග්‌ගො, තෙනස්‌ස සන්‌තිකං න ගච්‌ඡාමීති. භික්‌ඛූ තථාගතස්‌ස ආරොචෙසුං – ‘‘භන්‌තෙ, පිලොතිකත්‌ථෙරො අඤ්‌ඤං බ්‍යාකරොතී’’ති. කිමාහ, භික්‌ඛවෙති? ඉදං නාම, භන්‌තෙති. තං සුත්‌වා සත්‌ථා ‘‘ආම, භික්‌ඛවෙ, මම පුත්‌තො සංසග්‌ගෙ සති ආචරියස්‌ස සන්‌තිකං ගතො, ඉදානි පනස්‌ස සංසග්‌ගො ඡින්‌නො, අත්‌තනාව අත්‌තානං නිසෙධෙත්‌වා අරහත්‌තං පත්‌තො’’ති වත්‌වා ඉමා ගාථා අභාසි –

    Ekasmiñhi samaye ānandatthero ekaṃ pilotikakhaṇḍanivatthaṃ kapālaṃ ādāya bhikkhāya carantaṃ dārakaṃ disvā ‘‘kiṃ te evaṃ vicaritvā jīvanato pabbajjā na uttaritarā’’ti vatvā, ‘‘bhante, ko maṃ pabbājessatī’’ti vutte ‘‘ahaṃ pabbājessāmī’’ti taṃ ādāya gantvā sahatthā nhāpetvā kammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi. Tañca pana nivatthapilotikakhaṇḍaṃ pasāretvā olokento parissāvanakaraṇamattampi gayhūpagaṃ kañci padesaṃ adisvā kapālena saddhiṃ ekissā rukkhasākhāya ṭhapesi. So pabbajitvā laddhūpasampado buddhānaṃ uppannalābhasakkāraṃ paribhuñjamāno mahagghāni cīvarāni acchādetvā vicaranto thūlasarīro hutvā ukkaṇṭhitvā ‘‘kiṃ me janassa saddhādeyyaṃ nivāsetvā vicaraṇena, attano pilotikameva nivāsessāmī’’ti taṃ ṭhānaṃ gantvā pilotikaṃ gahetvā ‘‘ahirika nillajja evarūpānaṃ vatthānaṃ acchādanaṭṭhānaṃ pahāya imaṃ pilotikakhaṇḍaṃ nivāsetvā kapālahattho bhikkhāya carituṃ gacchasī’’ti taṃ ārammaṇaṃ katvā attanāva attānaṃ ovadi, ovadantasseva panassa cittaṃ sannisīdi. So taṃ pilotikaṃ tattheva paṭisāmetvā nivattitvā vihārameva gato. So katipāhaccayena punapi ukkaṇṭhitvā tatheva vatvā nivatti, punapi tathevāti. Taṃ evaṃ aparāparaṃ vicarantaṃ disvā bhikkhū ‘‘kahaṃ , āvuso, gacchasī’’ti pucchanti. So ‘‘ācariyassa santikaṃ gacchāmāvuso’’ti vatvā eteneva nīhārena attano pilotikakhaṇḍameva ārammaṇaṃ katvā attānaṃ nisedhetvā katipāheneva arahattaṃ pāpuṇi. Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘kiṃ, āvuso, na dāni ācariyassa santikaṃ gacchasi, nanu ayaṃ te vicaraṇamaggo’’ti. Āvuso, ācariyena saddhiṃ saṃsagge sati gatomhi, idāni pana me chinno saṃsaggo, tenassa santikaṃ na gacchāmīti. Bhikkhū tathāgatassa ārocesuṃ – ‘‘bhante, pilotikatthero aññaṃ byākarotī’’ti. Kimāha, bhikkhaveti? Idaṃ nāma, bhanteti. Taṃ sutvā satthā ‘‘āma, bhikkhave, mama putto saṃsagge sati ācariyassa santikaṃ gato, idāni panassa saṃsaggo chinno, attanāva attānaṃ nisedhetvā arahattaṃ patto’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    143.

    143.

    ‘‘හිරීනිසෙධො පුරිසො, කොචි ලොකස්‌මිං විජ්‌ජති;

    ‘‘Hirīnisedho puriso, koci lokasmiṃ vijjati;

    යො නිද්‌දං අපබොධෙති, අස්‌සො භද්‍රො කසාමිව.

    Yo niddaṃ apabodheti, asso bhadro kasāmiva.

    144.

    144.

    ‘‘අස්‌සො යථා භද්‍රො කසානිවිට්‌ඨො,

    ‘‘Asso yathā bhadro kasāniviṭṭho,

    ආතාපිනො සංවෙගිනො භවාථ;

    Ātāpino saṃvegino bhavātha;

    සද්‌ධාය සීලෙන ච වීරියෙන ච,

    Saddhāya sīlena ca vīriyena ca,

    සමාධිනා ධම්‌මවිනිච්‌ඡයෙන ච;

    Samādhinā dhammavinicchayena ca;

    සම්‌පන්‌නවිජ්‌ජාචරණා පතිස්‌සතා,

    Sampannavijjācaraṇā patissatā,

    ජහිස්‌සථ දුක්‌ඛමිදං අනප්‌පක’’න්‌ති.

    Jahissatha dukkhamidaṃ anappaka’’nti.

    තත්‌ථ අන්‌තො උප්‌පන්‌නං අකුසලවිතක්‌කං හිරියා නිසෙධෙතීති හිරීනිසෙධො. කොචි ලොකස්‌මින්‌ති එවරූපො පුග්‌ගලො දුල්‌ලභො, කොචිදෙව ලොකස්‌මිං විජ්‌ජති. යො නිද්‌දන්‌ති අප්‌පමත්‌තො සමණධම්‌මං කරොන්‌තො අත්‌තනො උප්‌පන්‌නං නිද්‌දං අපහරන්‌තො බුජ්‌ඣතීති අපබොධෙති. කසාමිවාති යථා භද්‍රො අස්‌සො අත්‌තනි පතමානං කසං අපහරති, අත්‌තනි පතිතුං න දෙති. යො එවං නිද්‌දං අපබොධෙති, සො දුල්‌ලභොති අත්‌ථො.

    Tattha anto uppannaṃ akusalavitakkaṃ hiriyā nisedhetīti hirīnisedho. Koci lokasminti evarūpo puggalo dullabho, kocideva lokasmiṃ vijjati. Yo niddanti appamatto samaṇadhammaṃ karonto attano uppannaṃ niddaṃ apaharanto bujjhatīti apabodheti. Kasāmivāti yathā bhadro asso attani patamānaṃ kasaṃ apaharati, attani patituṃ na deti. Yo evaṃ niddaṃ apabodheti, so dullabhoti attho.

    දුතියගාථාය අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – ‘‘භික්‌ඛවෙ, යථා භද්‍රො අස්‌සො පමාදමාගම්‌ම කසාය නිවිට්‌ඨො, අහම්‌පි නාම කසාය පහටො’’ති අපරභාගෙ ආතප්‌පං කරොති, එවං තුම්‌හෙපි ආතාපිනො සංවෙගිනො භවථ , එවංභූතා ලොකියලොකුත්‌තරාය දුවිධාය සද්‌ධාය ච චතුපාරිසුද්‌ධිසීලෙන ච කායිකචෙතසිකවීරියෙන ච අට්‌ඨසමාපත්‌තිසමාධිනා ච කාරණාකාරණජානනලක්‌ඛණෙන ධම්‌මවිනිච්‌ඡයෙන ච සමන්‌නාගතා හුත්‌වා තිස්‌සන්‌නං වා අට්‌ඨන්‌නං වා විජ්‌ජානං, පඤ්‌චදසන්‌නඤ්‌ච චරණානං සම්‌පත්‌තියා සම්‌පන්‌නවිජ්‌ජාචරණා . උපට්‌ඨිතසතිතාය පතිස්‌සතා හුත්‌වා ඉදං අනප්‌පකං වට්‌ටදුක්‌ඛං පජහිස්‌සථාති.

    Dutiyagāthāya ayaṃ saṅkhepattho – ‘‘bhikkhave, yathā bhadro asso pamādamāgamma kasāya niviṭṭho, ahampi nāma kasāya pahaṭo’’ti aparabhāge ātappaṃ karoti, evaṃ tumhepi ātāpino saṃvegino bhavatha, evaṃbhūtā lokiyalokuttarāya duvidhāya saddhāya ca catupārisuddhisīlena ca kāyikacetasikavīriyena ca aṭṭhasamāpattisamādhinā ca kāraṇākāraṇajānanalakkhaṇena dhammavinicchayena ca samannāgatā hutvā tissannaṃ vā aṭṭhannaṃ vā vijjānaṃ, pañcadasannañca caraṇānaṃ sampattiyā sampannavijjācaraṇā. Upaṭṭhitasatitāya patissatā hutvā idaṃ anappakaṃ vaṭṭadukkhaṃ pajahissathāti.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    පිලොතිකතිස්‌සත්‌ථෙරවත්‌ථු දසමං.

    Pilotikatissattheravatthu dasamaṃ.

    11. සුඛසාමණෙරවත්‌ථු

    11. Sukhasāmaṇeravatthu

    උදකඤ්‌හි නයන්‌තීති ඉමං ධම්‌මදෙසනං සත්‌ථා ජෙතවනෙ විහරන්‌තො සුඛසාමණෙරං ආරබ්‌භ කථෙසි.

    Udakañhi nayantīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sukhasāmaṇeraṃ ārabbha kathesi.

    අතීතස්‌මිඤ්‌හි බාරාණසිසෙට්‌ඨිනො ගන්‌ධකුමාරො නාම පුත්‌තො අහොසි. රාජා තස්‌ස පිතරි කාලකතෙ තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා සමස්‌සාසෙත්‌වා මහන්‌තෙන සක්‌කාරෙන තස්‌සෙව සෙට්‌ඨිට්‌ඨානං අදාසි. සො තතො පට්‌ඨාය ගන්‌ධසෙට්‌ඨීති පඤ්‌ඤායි. අථස්‌ස භණ්‌ඩාගාරිකො ධනගබ්‌භද්‌වාරං විවරිත්‌වා, ‘‘සාමි, ඉදං තෙ එත්‌තකං පිතු ධනං, එත්‌තකං පිතාමහාදීන’’න්‌ති නීහරිත්‌වා දස්‌සෙසි. සො තං ධනරාසිං ඔලොකෙත්‌වා ආහ – ‘‘කිං පන තෙ ඉමං ධනං ගහෙත්‌වා න ගමිංසූ’’ති. ‘‘සාමි, ධනං ගහෙත්‌වා ගතා නාම නත්‌ථි. අත්‌තනා කතං කුසලාකුසලමෙව හි ආදාය සත්‌තා ගච්‌ඡන්‌තී’’ති. සො චින්‌තෙසි – ‘‘තෙ බාලතාය ධනං සණ්‌ඨාපෙත්‌වා පහාය ගතා, අහං පනෙතං ගහෙත්‌වාව ගමිස්‌සාමී’’ති. එවං පන චින්‌තෙන්‌තො ‘‘දානං වා දස්‌සාමි, පූජං වා කරිස්‌සාමී’’ති අචින්‌තෙත්‌වා ‘‘ඉදං සබ්‌බං ඛාදිත්‌වාව ගමිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙසි. සො සතසහස්‌සං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ඵලිකමයං න්‌හානකොට්‌ඨකං කාරෙසි, සතසහස්‌සං දත්‌වා ඵලිකමයමෙව න්‌හානඵලකං, සතසහස්‌සං දත්‌වා නිසීදනපල්‌ලඞ්‌කං, සතසහස්‌සං දත්‌වා භොජනපාතිං, සතසහස්‌සමෙව දත්‌වා භොජනට්‌ඨානෙ මණ්‌ඩපං කාරාපෙසි, සතසහස්‌සං දත්‌වා භොජනපාතියා ආසිත්‌තකූපධානං කාරෙසි, සතසහස්‌සෙනෙව ගෙහෙ සීහපඤ්‌ජරං සණ්‌ඨාපෙසි, අත්‌තනො පාතරාසත්‌ථාය සහස්‌සං අදාසි, සායමාසත්‌ථායපි සහස්‌සමෙව. පුණ්‌ණමදිවසෙ පන භොජනත්‌ථාය සතසහස්‌සං දාපෙසි, තං භත්‌තං භුඤ්‌ජනදිවසෙ සතසහස්‌සං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා නගරං අලඞ්‌කරිත්‌වා භෙරිං චරාපෙසි – ‘‘ගන්‌ධසෙට්‌ඨිස්‌ස කිර භත්‌තභුඤ්‌ජනාකාරං ඔලොකෙන්‌තූ’’ති.

    Atītasmiñhi bārāṇasiseṭṭhino gandhakumāro nāma putto ahosi. Rājā tassa pitari kālakate taṃ pakkosāpetvā samassāsetvā mahantena sakkārena tasseva seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi. So tato paṭṭhāya gandhaseṭṭhīti paññāyi. Athassa bhaṇḍāgāriko dhanagabbhadvāraṃ vivaritvā, ‘‘sāmi, idaṃ te ettakaṃ pitu dhanaṃ, ettakaṃ pitāmahādīna’’nti nīharitvā dassesi. So taṃ dhanarāsiṃ oloketvā āha – ‘‘kiṃ pana te imaṃ dhanaṃ gahetvā na gamiṃsū’’ti. ‘‘Sāmi, dhanaṃ gahetvā gatā nāma natthi. Attanā kataṃ kusalākusalameva hi ādāya sattā gacchantī’’ti. So cintesi – ‘‘te bālatāya dhanaṃ saṇṭhāpetvā pahāya gatā, ahaṃ panetaṃ gahetvāva gamissāmī’’ti. Evaṃ pana cintento ‘‘dānaṃ vā dassāmi, pūjaṃ vā karissāmī’’ti acintetvā ‘‘idaṃ sabbaṃ khāditvāva gamissāmī’’ti cintesi. So satasahassaṃ vissajjetvā phalikamayaṃ nhānakoṭṭhakaṃ kāresi, satasahassaṃ datvā phalikamayameva nhānaphalakaṃ, satasahassaṃ datvā nisīdanapallaṅkaṃ, satasahassaṃ datvā bhojanapātiṃ, satasahassameva datvā bhojanaṭṭhāne maṇḍapaṃ kārāpesi, satasahassaṃ datvā bhojanapātiyā āsittakūpadhānaṃ kāresi, satasahasseneva gehe sīhapañjaraṃ saṇṭhāpesi, attano pātarāsatthāya sahassaṃ adāsi, sāyamāsatthāyapi sahassameva. Puṇṇamadivase pana bhojanatthāya satasahassaṃ dāpesi, taṃ bhattaṃ bhuñjanadivase satasahassaṃ vissajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā bheriṃ carāpesi – ‘‘gandhaseṭṭhissa kira bhattabhuñjanākāraṃ olokentū’’ti.

    මහාජනො මඤ්‌චාතිමඤ්‌චෙ බන්‌ධිත්‌වා සන්‌නිපති. සොපි සතසහස්‌සග්‌ඝනකෙ න්‌හානකොට්‌ඨකෙ සතසහස්‌සග්‌ඝනකෙ ඵලකෙ නිසීදිත්‌වා සොළසහි ගන්‌ධොදකඝටෙහි න්‌හත්‌වා තං සීහපඤ්‌ජරං විවරිත්‌වා තස්‌මිං පල්‌ලඞ්‌කෙ නිසීදි. අථස්‌ස තස්‌මිං ආසිත්‌තකූපධානෙ තං පාතිං ඨපෙත්‌වා සතසහස්‌සග්‌ඝනකං භොජනං වඩ්‌ඪෙසුං. සො නාටකපරිවුතො එවරූපාය සම්‌පත්‌තියා තං භොජනං භුඤ්‌ජති. අපරෙන සමයෙන එකො ගාමිකමනුස්‌සො අත්‌තනො පරිබ්‌බයාහරණත්‌ථං දාරුආදීනි යානකෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා නගරං ගන්‌ත්‌වා සහායකස්‌ස ගෙහෙ නිවාසං ගණ්‌හි. තදා පන පුණ්‌ණමදිවසො හොති. ‘‘ගන්‌ධසෙට්‌ඨිනො භුඤ්‌ජනලීළං ඔලොකෙන්‌තූ’’ති නගරෙ භෙරිං චරාපෙසි. අථ නං සහායකො ආහ – ‘‘සම්‌ම, ගන්‌ධසෙට්‌ඨිනො තෙ භුඤ්‌ජනලීළං දිට්‌ඨපුබ්‌බ’’න්‌ති. ‘‘න දිට්‌ඨපුබ්‌බං, සම්‌මා’’ති. ‘‘තෙන හි එහි, ගච්‌ඡාම, අයං නගරෙ භෙරී චරති, එතස්‌ස මහාසම්‌පත්‌තිං පස්‌සාමා’’ති නගරවාසී ජනපදවාසිං ගහෙත්‌වා අගමාසි. මහාජනොපි මඤ්‌චාතිමඤ්‌චෙ අභිරුහිත්‌වා පස්‌සති. ගාමවාසී භත්‌තගන්‌ධං ඝායිත්‌වාව නගරවාසිං ආහ – ‘‘මය්‌හං එතාය පාතියා භත්‌තපිණ්‌ඩෙ පිපාසා ජාතා’’ති. සම්‌ම, මා එතං පත්‌ථයි, න සක්‌කා ලද්‌ධුන්‌ති. සම්‌ම, අලභන්‌තො න ජීවිස්‌සාමීති. සො තං පටිබාහිතුං අසක්‌කොන්‌තො පරිසපරියන්‌තෙ ඨත්‌වා ‘‘පණමාමි තෙ, සාමී’’ති තික්‌ඛත්‌තුං මහාසද්‌දං නිච්‌ඡාරෙත්‌වා ‘‘කො එසො’’ති වුත්‌තෙ අහං, සාමීති. ‘‘කිමෙත’’න්‌ති. ‘‘අයං එකො ගාමවාසී තුම්‌හාකං පාතියං භත්‌තපිණ්‌ඩෙ පිපාසං උපාදෙසි, එකං භත්‌තපිණ්‌ඩං දාපෙථා’’ති. ‘‘න සක්‌කා ලද්‌ධු’’න්‌ති. ‘‘කිං, සම්‌ම, සුතං තෙ’’ති? ‘‘සුතං මෙ, අපිච ලභන්‌තො ජීවිස්‌සාමි, අලභන්‌තස්‌ස මෙ මරණං භවිස්‌සතී’’ති. සො පුනපි විරවි – ‘‘අයං කිර, සාමි, අලභන්‌තො මරිස්‌සති, ජීවිතමස්‌ස දෙථා’’ති. අම්‌භො භත්‌තපිණ්‌ඩො නාම සතම්‌පි අග්‌ඝති, සතද්‌වයම්‌පි අග්‌ඝති. යො යො යාචති, තස්‌ස තස්‌ස දදමානො අහං කිං භුඤ්‌ජිස්‌සාමීති? සාමි, අයං අලභන්‌තො මරිස්‌සති, ජීවිතමස්‌ස දෙථාති. න සක්‌කාව මුධා ලද්‌ධුං, යදි පන අලභන්‌තො න ජීවති, තීණි සංවච්‌ඡරානි මම ගෙහෙ භතිං කරොතු, එවමස්‌ස භත්‌තපාතිං දාපෙස්‌සාමීති. ගාමවාසී තං සුත්‌වා ‘‘එවං හොතු, සම්‌මා’’ති සහායකං වත්‌වා පුත්‌තදාරං පහාය ‘‘භත්‌තපාතිඅත්‌ථාය තීණි සංවච්‌ඡරානි භතිං කරිස්‌සාමී’’ති සෙට්‌ඨිස්‌ස ගෙහං පාවිසි. සො භතිං කරොන්‌තො සබ්‌බකිච්‌චානි සක්‌කච්‌චං අකාසි. ගෙහෙ වා අරඤ්‌ඤෙ වා රත්‌තිං වා දිවා වා සබ්‌බානි කත්‌තබ්‌බකම්‌මානි කතානෙව පඤ්‌ඤායිංසු. ‘‘භත්‌තභතිකො’’ති ච වුත්‌තෙ සකලනගරෙපි පඤ්‌ඤායි. අථස්‌ස දිවසෙ පරිපුණ්‌ණෙ භත්‌තවෙය්‍යාවටිකො ‘‘භත්‌තභතිකස්‌ස, සාමි, දිවසො පුණ්‌ණො, දුක්‌කරං තෙන කතං තීණි සංවච්‌ඡරානි භතිං කරොන්‌තෙන, එකම්‌පි කම්‌මං න කොපිතපුබ්‌බ’’න්‌ති ආහ.

    Mahājano mañcātimañce bandhitvā sannipati. Sopi satasahassagghanake nhānakoṭṭhake satasahassagghanake phalake nisīditvā soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhatvā taṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā tasmiṃ pallaṅke nisīdi. Athassa tasmiṃ āsittakūpadhāne taṃ pātiṃ ṭhapetvā satasahassagghanakaṃ bhojanaṃ vaḍḍhesuṃ. So nāṭakaparivuto evarūpāya sampattiyā taṃ bhojanaṃ bhuñjati. Aparena samayena eko gāmikamanusso attano paribbayāharaṇatthaṃ dāruādīni yānake pakkhipitvā nagaraṃ gantvā sahāyakassa gehe nivāsaṃ gaṇhi. Tadā pana puṇṇamadivaso hoti. ‘‘Gandhaseṭṭhino bhuñjanalīḷaṃ olokentū’’ti nagare bheriṃ carāpesi. Atha naṃ sahāyako āha – ‘‘samma, gandhaseṭṭhino te bhuñjanalīḷaṃ diṭṭhapubba’’nti. ‘‘Na diṭṭhapubbaṃ, sammā’’ti. ‘‘Tena hi ehi, gacchāma, ayaṃ nagare bherī carati, etassa mahāsampattiṃ passāmā’’ti nagaravāsī janapadavāsiṃ gahetvā agamāsi. Mahājanopi mañcātimañce abhiruhitvā passati. Gāmavāsī bhattagandhaṃ ghāyitvāva nagaravāsiṃ āha – ‘‘mayhaṃ etāya pātiyā bhattapiṇḍe pipāsā jātā’’ti. Samma, mā etaṃ patthayi, na sakkā laddhunti. Samma, alabhanto na jīvissāmīti. So taṃ paṭibāhituṃ asakkonto parisapariyante ṭhatvā ‘‘paṇamāmi te, sāmī’’ti tikkhattuṃ mahāsaddaṃ nicchāretvā ‘‘ko eso’’ti vutte ahaṃ, sāmīti. ‘‘Kimeta’’nti. ‘‘Ayaṃ eko gāmavāsī tumhākaṃ pātiyaṃ bhattapiṇḍe pipāsaṃ upādesi, ekaṃ bhattapiṇḍaṃ dāpethā’’ti. ‘‘Na sakkā laddhu’’nti. ‘‘Kiṃ, samma, sutaṃ te’’ti? ‘‘Sutaṃ me, apica labhanto jīvissāmi, alabhantassa me maraṇaṃ bhavissatī’’ti. So punapi viravi – ‘‘ayaṃ kira, sāmi, alabhanto marissati, jīvitamassa dethā’’ti. Ambho bhattapiṇḍo nāma satampi agghati, satadvayampi agghati. Yo yo yācati, tassa tassa dadamāno ahaṃ kiṃ bhuñjissāmīti? Sāmi, ayaṃ alabhanto marissati, jīvitamassa dethāti. Na sakkāva mudhā laddhuṃ, yadi pana alabhanto na jīvati, tīṇi saṃvaccharāni mama gehe bhatiṃ karotu, evamassa bhattapātiṃ dāpessāmīti. Gāmavāsī taṃ sutvā ‘‘evaṃ hotu, sammā’’ti sahāyakaṃ vatvā puttadāraṃ pahāya ‘‘bhattapātiatthāya tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ karissāmī’’ti seṭṭhissa gehaṃ pāvisi. So bhatiṃ karonto sabbakiccāni sakkaccaṃ akāsi. Gehe vā araññe vā rattiṃ vā divā vā sabbāni kattabbakammāni katāneva paññāyiṃsu. ‘‘Bhattabhatiko’’ti ca vutte sakalanagarepi paññāyi. Athassa divase paripuṇṇe bhattaveyyāvaṭiko ‘‘bhattabhatikassa, sāmi, divaso puṇṇo, dukkaraṃ tena kataṃ tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ karontena, ekampi kammaṃ na kopitapubba’’nti āha.

    අථස්‌ස සෙට්‌ඨි අත්‌තනො සායපාතරාසත්‌ථාය ද්‌වෙ සහස්‌සානි, තස්‌ස පාතරාසත්‌ථාය සහස්‌සන්‌ති තීණි සහස්‌සානි දාපෙත්‌වා ආහ – ‘‘අජ්‌ජ මය්‌හං කත්‌තබ්‌බං පරිහාරං තස්‌සෙව කරොථා’’ති. වත්‌වා ච පන ඨපෙත්‌වා එකං චින්‌තාමණිං නාම පියභරියං අවසෙසජනම්‌පි ‘‘අජ්‌ජ තමෙව පරිවාරෙථා’’ති වත්‌වා සබ්‌බසම්‌පත්‌තිං තස්‌ස නිය්‍යාදෙසි. සො සෙට්‌ඨිනො න්‌හානොදකෙන තස්‌සෙව කොට්‌ඨකෙ තස්‌මිං ඵලකෙ නිසින්‌නො න්‌හත්‌වා තස්‌සෙව නිවාසනසාටකෙ නිවාසෙත්‌වා තස්‌සෙව පල්‌ලඞ්‌කෙ නිසීදි. සෙට්‌ඨිපි නගරෙ භෙරිං චරාපෙසි – ‘‘භත්‌තභතිකො ගන්‌ධසෙට්‌ඨිස්‌ස ගෙහෙ තීණි සංවච්‌ඡරානි භතිං කත්‌වා පාතිං ලභි, තස්‌ස භුඤ්‌ජනසම්‌පත්‌තිං ඔලොකෙන්‌තූ’’ති. මහාජනො මඤ්‌චාතිමඤ්‌චෙ අභිරුහිත්‌වා පස්‌සති, ගාමවාසිස්‌ස ඔලොකිතොලොකිතට්‌ඨානං කම්‌පනාකාරප්‌පත්‌තං අහොසි. නාටකා පරිවාරෙත්‌වා අට්‌ඨසුං, තස්‌ස පුරතො භත්‌තපාතිං වඩ්‌ඪෙත්‌වා ඨපයිංසු. අථස්‌ස හත්‌ථධොවනවෙලාය ගන්‌ධමාදනෙ එකො පච්‌චෙකබුද්‌ධො සත්‌තමෙ දිවසෙ සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය ‘‘කත්‌ථ නු ඛො අජ්‌ජ භික්‌ඛාචාරත්‌ථාය ගච්‌ඡාමී’’ති උපධාරෙන්‌තො භත්‌තභතිකං අද්‌දස. අථ සො ‘‘අයං තීණි සංවච්‌ඡරානි භතිං කත්‌වා භත්‌තපාතිං ලභි, අත්‌ථි නු ඛො එතස්‌ස සද්‌ධා, නත්‌ථී’’ති උපධාරෙන්‌තො ‘‘අත්‌ථී’’ති ඤත්‌වා ‘‘සද්‌ධාපි එකච්‌චෙ සඞ්‌ගහං කාතුං න සක්‌කොන්‌ති, සක්‌ඛිස්‌සති නු ඛො මෙ සඞ්‌ගහං කාතු’’න්‌ති චින්‌තෙත්‌වා ‘‘සක්‌ඛිස්‌සති චෙව මම ච සඞ්‌ගහකරණං නිස්‌සාය මහාසම්‌පත්‌තිං ලභිස්‌සතී’’ති ඤත්‌වා චීවරං පාරුපිත්‌වා පත්‌තමාදාය වෙහාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා පරිසන්‌තරෙන ගන්‌ත්‌වා තස්‌ස පුරතො ඨිතමෙව අත්‌තානං දස්‌සෙසි.

    Athassa seṭṭhi attano sāyapātarāsatthāya dve sahassāni, tassa pātarāsatthāya sahassanti tīṇi sahassāni dāpetvā āha – ‘‘ajja mayhaṃ kattabbaṃ parihāraṃ tasseva karothā’’ti. Vatvā ca pana ṭhapetvā ekaṃ cintāmaṇiṃ nāma piyabhariyaṃ avasesajanampi ‘‘ajja tameva parivārethā’’ti vatvā sabbasampattiṃ tassa niyyādesi. So seṭṭhino nhānodakena tasseva koṭṭhake tasmiṃ phalake nisinno nhatvā tasseva nivāsanasāṭake nivāsetvā tasseva pallaṅke nisīdi. Seṭṭhipi nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘bhattabhatiko gandhaseṭṭhissa gehe tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā pātiṃ labhi, tassa bhuñjanasampattiṃ olokentū’’ti. Mahājano mañcātimañce abhiruhitvā passati, gāmavāsissa olokitolokitaṭṭhānaṃ kampanākārappattaṃ ahosi. Nāṭakā parivāretvā aṭṭhasuṃ, tassa purato bhattapātiṃ vaḍḍhetvā ṭhapayiṃsu. Athassa hatthadhovanavelāya gandhamādane eko paccekabuddho sattame divase samāpattito vuṭṭhāya ‘‘kattha nu kho ajja bhikkhācāratthāya gacchāmī’’ti upadhārento bhattabhatikaṃ addasa. Atha so ‘‘ayaṃ tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā bhattapātiṃ labhi, atthi nu kho etassa saddhā, natthī’’ti upadhārento ‘‘atthī’’ti ñatvā ‘‘saddhāpi ekacce saṅgahaṃ kātuṃ na sakkonti, sakkhissati nu kho me saṅgahaṃ kātu’’nti cintetvā ‘‘sakkhissati ceva mama ca saṅgahakaraṇaṃ nissāya mahāsampattiṃ labhissatī’’ti ñatvā cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya vehāsaṃ abbhuggantvā parisantarena gantvā tassa purato ṭhitameva attānaṃ dassesi.

    සො පච්‌චෙකබුද්‌ධං දිස්‌වා චින්‌තෙසි – ‘‘අහං පුබ්‌බෙ අදින්‌නභාවෙන එකිස්‌සා භත්‌තපාතියා අත්‌ථාය තීණි සංවච්‌ඡරානි පරගෙහෙ භතිං අකාසිං, ඉදානි මෙ ඉදං භත්‌තං එකං රත්‌තින්‌දිවං රක්‌ඛෙය්‍ය, සචෙ පන නං අය්‍යස්‌ස දස්‌සාමි, අනෙකානිපි කප්‌පකොටිසහස්‌සානි රක්‌ඛිස්‌සති , අය්‍යස්‌සෙව නං දස්‌සාමී’’ති. සො තීණි සංවච්‌ඡරානි භතිං කත්‌වා ලද්‌ධභත්‌තපාතිතො එකපිණ්‌ඩම්‌පි මුඛෙ අට්‌ඨපෙත්‌වා තණ්‌හං විනොදෙත්‌වා සයමෙව පාතිං උක්‌ඛිපිත්‌වා පච්‌චෙකබුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා පාතිං අඤ්‌ඤස්‌ස හත්‌ථෙ දත්‌වා පඤ්‌චපතිට්‌ඨිතෙන වන්‌දිත්‌වා පාතිං වාමහත්‌ථෙන ගහෙත්‌වා දක්‌ඛිණහත්‌ථෙන තස්‌ස පත්‌තෙ භත්‌තං ආකිරි. පච්‌චෙකබුද්‌ධො භත්‌තස්‌ස උපඩ්‌ඪසෙසකාලෙ පත්‌තං හත්‌ථෙන පිදහි. අථ නං සො ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, එකොව පටිවිසො න සක්‌කා ද්‌විධා කාතුං, මා මං ඉධලොකෙන සඞ්‌ගණ්‌හථ, පරලොකෙන සඞ්‌ගහමෙව කරොථ, සාවසෙසං අකත්‌වා නිරවසෙසමෙව දස්‌සාමී’’ති. අත්‌තනො හි ථොකම්‌පි අනවසෙසෙත්‌වා දින්‌නං නිරවසෙසදානං නාම, තං මහප්‌ඵලං හොති. සො තථා කරොන්‌තො සබ්‌බං දත්‌වා පුන වන්‌දිත්‌වා ආහ – ‘‘භන්‌තෙ, එකං භත්‌තපාතිං නිස්‌සාය තීණි සංවච්‌ඡරානි මෙ පරගෙහෙ භතිං කරොන්‌තෙන දුක්‌ඛං අනුභූතං, ඉදානි මෙ නිබ්‌බත්‌තනිබ්‌බත්‌තට්‌ඨානෙ සුඛමෙව හොතු, තුම්‌හෙහි දිට්‌ඨධම්‌මස්‌සෙව භාගී අස්‌ස’’න්‌ති. පච්‌චෙකබුද්‌ධො ‘‘එවං හොතු, චින්‌තාමණි විය තෙ සබ්‌බකාමදදො මනොසඞ්‌කප්‌පා පුණ්‌ණචන්‌දො විය පූරෙන්‌තූ’’ති අනුමොදනං කරොන්‌තො –

    So paccekabuddhaṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe adinnabhāvena ekissā bhattapātiyā atthāya tīṇi saṃvaccharāni paragehe bhatiṃ akāsiṃ, idāni me idaṃ bhattaṃ ekaṃ rattindivaṃ rakkheyya, sace pana naṃ ayyassa dassāmi, anekānipi kappakoṭisahassāni rakkhissati , ayyasseva naṃ dassāmī’’ti. So tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā laddhabhattapātito ekapiṇḍampi mukhe aṭṭhapetvā taṇhaṃ vinodetvā sayameva pātiṃ ukkhipitvā paccekabuddhassa santikaṃ gantvā pātiṃ aññassa hatthe datvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā pātiṃ vāmahatthena gahetvā dakkhiṇahatthena tassa patte bhattaṃ ākiri. Paccekabuddho bhattassa upaḍḍhasesakāle pattaṃ hatthena pidahi. Atha naṃ so āha – ‘‘bhante, ekova paṭiviso na sakkā dvidhā kātuṃ, mā maṃ idhalokena saṅgaṇhatha, paralokena saṅgahameva karotha, sāvasesaṃ akatvā niravasesameva dassāmī’’ti. Attano hi thokampi anavasesetvā dinnaṃ niravasesadānaṃ nāma, taṃ mahapphalaṃ hoti. So tathā karonto sabbaṃ datvā puna vanditvā āha – ‘‘bhante, ekaṃ bhattapātiṃ nissāya tīṇi saṃvaccharāni me paragehe bhatiṃ karontena dukkhaṃ anubhūtaṃ, idāni me nibbattanibbattaṭṭhāne sukhameva hotu, tumhehi diṭṭhadhammasseva bhāgī assa’’nti. Paccekabuddho ‘‘evaṃ hotu, cintāmaṇi viya te sabbakāmadado manosaṅkappā puṇṇacando viya pūrentū’’ti anumodanaṃ karonto –

    ‘‘ඉච්‌ඡිතං පත්‌ථිතං තුය්‌හං, සබ්‌බමෙව සමිජ්‌ඣතු;

    ‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, sabbameva samijjhatu;

    සබ්‌බෙ පූරෙන්‌තු සඞ්‌කප්‌පා, චන්‌දො පන්‌නරසො යථා.

    Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā.

    ‘‘ඉච්‌ඡිතං පත්‌ථිකං තුය්‌හං, ඛිප්‌පමෙව සමිජ්‌ඣතු;

    ‘‘Icchitaṃ patthikaṃ tuyhaṃ, khippameva samijjhatu;

    සබ්‌බෙ පූරෙන්‌තු සඞ්‌කප්‌පා, මණි ජොතිරසො යථා’’ති. –

    Sabbe pūrentu saṅkappā, maṇi jotiraso yathā’’ti. –

    වත්‌වා ‘‘අයං මහාජනො යාව ගන්‌ධමාදනපබ්‌බතගමනා මං පස්‌සන්‌තො තිට්‌ඨතූ’’ති අධිට්‌ඨාය ආකාසෙන ගන්‌ධමාදනං අගමාසි.

    Vatvā ‘‘ayaṃ mahājano yāva gandhamādanapabbatagamanā maṃ passanto tiṭṭhatū’’ti adhiṭṭhāya ākāsena gandhamādanaṃ agamāsi.

    මහාජනොපි නං පස්‌සන්‌තොව අට්‌ඨාසි. සො තත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා තං පිණ්‌ඩපාතං පඤ්‌චසතානං පච්‌චෙකබුද්‌ධානං විභජිත්‌වා අදාසි. සබ්‌බෙ අත්‌තනො පහොනකං ගණ්‌හිංසු. ‘‘අප්‌පො පිණ්‌ඩපාතො කථං පහොසී’’ති න චින්‌තෙතබ්‌බං. චත්‌තාරි හි අචින්‌තෙය්‍යානි (අ. නි. 4.77) වුත්‌තානි, තත්‍රායං පච්‌චෙකබුද්‌ධවිසයොති. මහාජනො පච්‌චෙකබුද්‌ධානං පිණ්‌ඩපාතං විභජිත්‌වා දිය්‍යමානං දිස්‌වා සාධුකාරසහස්‌සානි පවත්‌තෙසි, අසනිසතනිපාකසද්‌දො විය අහොසි. තං සුත්‌වා ගන්‌ධසෙට්‌ඨි චින්‌තෙසි – ‘‘භත්‌තභතිකො මයා දින්‌නසම්‌පත්‌තිං ධාරෙතුං නාසක්‌ඛි මඤ්‌ඤෙ, තෙනායං මහාජනො පරිහාසං කරොන්‌තො සන්‌නිපතිතො නදතී’’ති. සො තප්‌පවත්‌තිජානනත්‌ථං මනුස්‌සෙ පෙසෙසි. තෙ ආගන්‌ත්‌වා ‘‘සම්‌පත්‌තිධාරකා නාම, සාමි, එවං හොන්‌තූ’’ති වත්‌වා තං පවත්‌තිං ආරොචෙසුං. සෙට්‌ඨි තං සුත්‌වාව පඤ්‌චවණ්‌ණාය පීතියා ඵුට්‌ඨසරීරො හුත්‌වා ‘‘අහො දුක්‌කරං තෙන කතං, අහං එත්‌තකං කාලං එවරූපාය සම්‌පත්‌තියා ඨිතො කිඤ්‌චි දාතුං නාසක්‌ඛි’’න්‌ති තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘සච්‌චං කිර තයා ඉදං නාම කත’’න්‌ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ආම, සාමී’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘හන්‌ද, සහස්‌සං ගහෙත්‌වා තව දානෙ මය්‌හම්‌පි පත්‌තිං දෙහී’’ති ආහ. සො තථා අකාසි. සෙට්‌ඨිපිස්‌ස සබ්‌බං අත්‌තනො සන්‌තකං මජ්‌ඣෙ භින්‌දිත්‌වා අදාසි.

    Mahājanopi naṃ passantova aṭṭhāsi. So tattha gantvā taṃ piṇḍapātaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ vibhajitvā adāsi. Sabbe attano pahonakaṃ gaṇhiṃsu. ‘‘Appo piṇḍapāto kathaṃ pahosī’’ti na cintetabbaṃ. Cattāri hi acinteyyāni (a. ni. 4.77) vuttāni, tatrāyaṃ paccekabuddhavisayoti. Mahājano paccekabuddhānaṃ piṇḍapātaṃ vibhajitvā diyyamānaṃ disvā sādhukārasahassāni pavattesi, asanisatanipākasaddo viya ahosi. Taṃ sutvā gandhaseṭṭhi cintesi – ‘‘bhattabhatiko mayā dinnasampattiṃ dhāretuṃ nāsakkhi maññe, tenāyaṃ mahājano parihāsaṃ karonto sannipatito nadatī’’ti. So tappavattijānanatthaṃ manusse pesesi. Te āgantvā ‘‘sampattidhārakā nāma, sāmi, evaṃ hontū’’ti vatvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Seṭṭhi taṃ sutvāva pañcavaṇṇāya pītiyā phuṭṭhasarīro hutvā ‘‘aho dukkaraṃ tena kataṃ, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ evarūpāya sampattiyā ṭhito kiñci dātuṃ nāsakkhi’’nti taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tayā idaṃ nāma kata’’nti pucchitvā ‘‘āma, sāmī’’ti vutte, ‘‘handa, sahassaṃ gahetvā tava dāne mayhampi pattiṃ dehī’’ti āha. So tathā akāsi. Seṭṭhipissa sabbaṃ attano santakaṃ majjhe bhinditvā adāsi.

    චතස්‌සො හි සම්‌පදා නාම – වත්‌ථුසම්‌පදා, පච්‌චයසම්‌පදා, චෙතනාසම්‌පදා, ගුණාතිරෙකසම්‌පදාති. තත්‌ථ නිරොධසමාපත්‌තිරහො අරහා වා අනාගාමී වා දක්‌ඛිණෙය්‍යො වත්‌ථුසම්‌පදා නාම. පච්‌චයානං ධම්‌මෙන සමෙන උප්‌පත්‌ති පච්‌චයසම්‌පදා නාම. දානතො පුබ්‌බෙ දානකාලෙ පච්‌ඡා භාගෙති තීසු කාලෙසු චෙතනාය සොමනස්‌සසහගතඤාණසම්‌පයුත්‌තභාවො චෙතනාසම්‌පදා නාම. දක්‌ඛිණෙය්‍යස්‌ස සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතභාවො ගුණාතිරෙකසම්‌පදා නාමාති. ඉමස්‌ස ච ඛීණාසවො පච්‌චෙකබුද්‌ධො දක්‌ඛිණෙය්‍යා, භතිං කත්‌වා ලද්‌ධභාවෙන පච්‌චයො ධම්‌මතො උප්‌පන්‌නො, තීසු කාලෙසු පරිසුද්‌ධා චෙතනා, සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතමත්‌තො පච්‌චෙකබුද්‌ධො ගුණාතිරෙකොති චතස්‌සොපි සම්‌පදා නිප්‌ඵන්‌නා. එතාසං ආනුභාවෙන දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ මහාසම්‌පත්‌තිං පාපුණන්‌ති. තස්‌මා සො සෙට්‌ඨිනො සන්‌තිකා සම්‌පත්‌තිං ලභි. අපරභාගෙ ච රාජාපි ඉමිනා කතකම්‌මං සුත්‌වා තං පක්‌කොසාපෙත්‌වා සහස්‌සං දත්‌වා පත්‌තිං ගහෙත්‌වා තුට්‌ඨමානසො මහන්‌තං භොගක්‌ඛන්‌ධං දත්‌වා සෙට්‌ඨිට්‌ඨානං අදාසි. භත්‌තභතිකසෙට්‌ඨීතිස්‌ස නාමං අකාසි. සො ගන්‌ධසෙට්‌ඨිනා සද්‌ධිං සහායො හුත්‌වා එකතො ඛාදන්‌තො පිවන්‌තො යාවතායුකං ඨත්‌වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා එකං බුද්‌ධන්‌තරං දිබ්‌බසම්‌පත්‌තිං අනුභවිත්‌වා ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සාවත්‌ථියං සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරස්‌සූපට්‌ඨාකකුලෙ පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හි. අථස්‌ස මාතා ලද්‌ධගබ්‌භපරිහාරා කතිපාහච්‌චයෙන ‘‘අහො වතාහං පඤ්‌චසතෙහි භික්‌ඛූහි සද්‌ධිං සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරස්‌ස සතරසභොජනං දත්‌වා කාසායවත්‌ථනිවත්‌ථා සුවණ්‌ණසරකං ආදාය ආසනපරියන්‌තෙ නිසින්‌නා තෙසං භික්‌ඛූනං උච්‌ඡිට්‌ඨාවසෙසකං පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය’’න්‌ති දොහළිනී හුත්‌වා තථෙව කත්‌වා දොහළං පටිවිනොදෙසි. සා සෙසමඞ්‌ගලෙසුපි තථාරූපමෙව දානං දත්‌වා පුත්‌තං විජායිත්‌වා නාමග්‌ගහණදිවසෙ ‘‘පුත්‌තස්‌ස මෙ, භන්‌තෙ, සික්‌ඛාපදානි දෙථා’’ති ථෙරං ආහ. ථෙරො ‘‘කිමස්‌ස නාම’’න්‌ති පුච්‌ඡි. ‘‘භන්‌තෙ, පුත්‌තස්‌ස මෙ පටිසන්‌ධිග්‌ගහණතො පට්‌ඨාය ඉමස්‌මිං ගෙහෙ කස්‌සචි දුක්‌ඛං නාම න භූතපුබ්‌බං, තෙනෙවස්‌ස සුඛකුමාරොති නාමං භවිස්‌සතී’’ති වුත්‌තෙ තදෙවස්‌ස නාමං ගහෙත්‌වා සික්‌ඛාපදානි අදාසි.

    Catasso hi sampadā nāma – vatthusampadā, paccayasampadā, cetanāsampadā, guṇātirekasampadāti. Tattha nirodhasamāpattiraho arahā vā anāgāmī vā dakkhiṇeyyo vatthusampadā nāma. Paccayānaṃ dhammena samena uppatti paccayasampadā nāma. Dānato pubbe dānakāle pacchā bhāgeti tīsu kālesu cetanāya somanassasahagatañāṇasampayuttabhāvo cetanāsampadā nāma. Dakkhiṇeyyassa samāpattito vuṭṭhitabhāvo guṇātirekasampadā nāmāti. Imassa ca khīṇāsavo paccekabuddho dakkhiṇeyyā, bhatiṃ katvā laddhabhāvena paccayo dhammato uppanno, tīsu kālesu parisuddhā cetanā, samāpattito vuṭṭhitamatto paccekabuddho guṇātirekoti catassopi sampadā nipphannā. Etāsaṃ ānubhāvena diṭṭheva dhamme mahāsampattiṃ pāpuṇanti. Tasmā so seṭṭhino santikā sampattiṃ labhi. Aparabhāge ca rājāpi iminā katakammaṃ sutvā taṃ pakkosāpetvā sahassaṃ datvā pattiṃ gahetvā tuṭṭhamānaso mahantaṃ bhogakkhandhaṃ datvā seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi. Bhattabhatikaseṭṭhītissa nāmaṃ akāsi. So gandhaseṭṭhinā saddhiṃ sahāyo hutvā ekato khādanto pivanto yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ sāriputtattherassūpaṭṭhākakule paṭisandhiṃ gaṇhi. Athassa mātā laddhagabbhaparihārā katipāhaccayena ‘‘aho vatāhaṃ pañcasatehi bhikkhūhi saddhiṃ sāriputtattherassa satarasabhojanaṃ datvā kāsāyavatthanivatthā suvaṇṇasarakaṃ ādāya āsanapariyante nisinnā tesaṃ bhikkhūnaṃ ucchiṭṭhāvasesakaṃ paribhuñjeyya’’nti dohaḷinī hutvā tatheva katvā dohaḷaṃ paṭivinodesi. Sā sesamaṅgalesupi tathārūpameva dānaṃ datvā puttaṃ vijāyitvā nāmaggahaṇadivase ‘‘puttassa me, bhante, sikkhāpadāni dethā’’ti theraṃ āha. Thero ‘‘kimassa nāma’’nti pucchi. ‘‘Bhante, puttassa me paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya imasmiṃ gehe kassaci dukkhaṃ nāma na bhūtapubbaṃ, tenevassa sukhakumāroti nāmaṃ bhavissatī’’ti vutte tadevassa nāmaṃ gahetvā sikkhāpadāni adāsi.

    තදා එවඤ්‌චස්‌ස මාතු ‘‘නාහං මම පුත්‌තස්‌ස අජ්‌ඣාසයං භින්‌දිස්‌සාමී’’ති චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජි. සා තස්‌ස කණ්‌ණවිජ්‌ඣනමඞ්‌ගලාදීසුපි තථෙව දානං අදාසි. කුමාරොපි සත්‌තවස්‌සිකකාලෙ ‘‘ඉච්‌ඡාමහං, අම්‌ම, ථෙරස්‌ස සන්‌තිකෙ පබ්‌බජිතු’’න්‌ති ආහ. සා ‘‘සාධු, තාත, නාහං තව අජ්‌ඣාසයං භින්‌දිස්‌සාමී’’ති ථෙරං නිමන්‌තෙත්‌වා භොජෙත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, පුත්‌තො මෙ පබ්‌බජිතුං ඉච්‌ඡති, ඉමාහං සායන්‌හසමයෙ විහාරං ආනෙස්‌සාමී’’ති ථෙරං උය්‍යොජෙත්‌වා ඤාතකෙ සන්‌නිපාතෙත්‌වා ‘‘පුත්‌තස්‌ස මෙ ගිහිකාලෙ කත්‌තබ්‌බං කිච්‌චං අජ්‌ජෙව කරිස්‌සාමා’’ති වත්‌වා පුත්‌තං අලඞ්‌කරිත්‌වා මහන්‌තෙන සිරිසොභග්‌ගෙන විහාරං නෙත්‌වා ථෙරස්‌ස නිය්‍යාදෙසි. ථෙරොපි තං, ‘‘තාත, පබ්‌බජ්‌ජා නාම දුක්‌කරා , සක්‌ඛිස්‌සසි අභිරමිතු’’න්‌ති වත්‌වා ‘‘කරිස්‌සාමි වො, භන්‌තෙ, ඔවාද’’න්‌ති වුත්‌තෙ කම්‌මට්‌ඨානං දත්‌වා පබ්‌බාජෙසි. මාතාපිතරොපිස්‌ස පබ්‌බජ්‌ජාය සක්‌කාරං කරොන්‌තා අන්‌තොවිහාරෙයෙව සත්‌තාහං බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස සතරසභොජනං දත්‌වා සායං අත්‌තනො ගෙහං අගමංසු. අට්‌ඨමෙ දිවසෙ සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ ගාමං පවිට්‌ඨෙ විහාරෙ කත්‌තබ්‌බකිච්‌චං කත්‌වා සාමණෙරං පත්‌තචීවරං ගාහාපෙත්‌වා ගාමං පිණ්‌ඩාය පාවිසි. සාමණෙරො අන්‌තරාමග්‌ගෙ මාතිකාදීනි දිස්‌වා පණ්‌ඩිතසාමණෙරො විය පුච්‌ඡි. ථෙරොපි තස්‌ස තථෙව බ්‍යාකාසි. සාමණෙරො තානි කාරණානි සුත්‌වා ‘‘සචෙ තුම්‌හෙ අත්‌තනො පත්‌තචීවරං ගණ්‌හෙය්‍යාථ, අහං නිවත්‌තෙය්‍ය’’න්‌ති වත්‌වා ථෙරෙන තස්‌ස අජ්‌ඣාසයං අභින්‌දිත්‌වා, ‘‘සාමණෙර, දෙහි මම පත්‌තචීවර’’න්‌ති පත්‌තචීවරෙ ගහිතෙ ථෙරං වන්‌දිත්‌වා නිවත්‌තමානො, ‘‘භන්‌තෙ, මය්‌හං ආහාරං ආහරමානො සතරසභොජනං ආහරෙය්‍යාථා’’ති ආහ. කුතො තං ලභිස්‌සාමීති? අත්‌තනො පුඤ්‌ඤෙන අලභන්‌තො මම පුඤ්‌ඤෙන ලභිස්‌සථ, භන්‌තෙති. අථස්‌ස ථෙරො කුඤ්‌චිකං දත්‌වා ගාමං පිණ්‌ඩාය පාවිසි. සොපි විහාරං ආගන්‌ත්‌වා ථෙරස්‌ස ගබ්‌භං විවරිත්‌වා පවිසිත්‌වා ද්‌වාරං පිධාය අත්‌තනො කායෙ ඤාණං ඔතාරෙත්‌වා නිසීදි.

    Tadā evañcassa mātu ‘‘nāhaṃ mama puttassa ajjhāsayaṃ bhindissāmī’’ti cittaṃ uppajji. Sā tassa kaṇṇavijjhanamaṅgalādīsupi tatheva dānaṃ adāsi. Kumāropi sattavassikakāle ‘‘icchāmahaṃ, amma, therassa santike pabbajitu’’nti āha. Sā ‘‘sādhu, tāta, nāhaṃ tava ajjhāsayaṃ bhindissāmī’’ti theraṃ nimantetvā bhojetvā, ‘‘bhante, putto me pabbajituṃ icchati, imāhaṃ sāyanhasamaye vihāraṃ ānessāmī’’ti theraṃ uyyojetvā ñātake sannipātetvā ‘‘puttassa me gihikāle kattabbaṃ kiccaṃ ajjeva karissāmā’’ti vatvā puttaṃ alaṅkaritvā mahantena sirisobhaggena vihāraṃ netvā therassa niyyādesi. Theropi taṃ, ‘‘tāta, pabbajjā nāma dukkarā , sakkhissasi abhiramitu’’nti vatvā ‘‘karissāmi vo, bhante, ovāda’’nti vutte kammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi. Mātāpitaropissa pabbajjāya sakkāraṃ karontā antovihāreyeva sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satarasabhojanaṃ datvā sāyaṃ attano gehaṃ agamaṃsu. Aṭṭhame divase sāriputtatthero bhikkhusaṅghe gāmaṃ paviṭṭhe vihāre kattabbakiccaṃ katvā sāmaṇeraṃ pattacīvaraṃ gāhāpetvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Sāmaṇero antarāmagge mātikādīni disvā paṇḍitasāmaṇero viya pucchi. Theropi tassa tatheva byākāsi. Sāmaṇero tāni kāraṇāni sutvā ‘‘sace tumhe attano pattacīvaraṃ gaṇheyyātha, ahaṃ nivatteyya’’nti vatvā therena tassa ajjhāsayaṃ abhinditvā, ‘‘sāmaṇera, dehi mama pattacīvara’’nti pattacīvare gahite theraṃ vanditvā nivattamāno, ‘‘bhante, mayhaṃ āhāraṃ āharamāno satarasabhojanaṃ āhareyyāthā’’ti āha. Kuto taṃ labhissāmīti? Attano puññena alabhanto mama puññena labhissatha, bhanteti. Athassa thero kuñcikaṃ datvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Sopi vihāraṃ āgantvā therassa gabbhaṃ vivaritvā pavisitvā dvāraṃ pidhāya attano kāye ñāṇaṃ otāretvā nisīdi.

    තස්‌ස ගුණතෙජෙන සක්‌කස්‌ස ආසනං උණ්‌හාකාරං දස්‌සෙසි. සක්‌කො ‘‘කිං නු ඛො එත’’න්‌ති ඔලොකෙන්‌තො සාමණෙරං දිස්‌වා ‘‘සුඛසාමණෙරො අත්‌තනො උපජ්‌ඣායස්‌ස පත්‌තචීවරං දත්‌වා ‘සමණධම්‌මං කරිස්‌සාමී’ති නිවත්‌තො, මයා තත්‌ථ ගන්‌තුං වට්‌ටතී’’ති චින්‌තෙත්‌වා චත්‌තාරො මහාරාජෙ පක්‌කොසාපෙත්‌වා ‘‘ගච්‌ඡථ, තාතා, විහාරස්‌සූපවනෙ දුස්‌සද්‌දකෙ සකුණෙ පලාපෙථා’’ති උය්‍යොජෙසි. තෙ තථා කත්‌වා සාමන්‌තා ආරක්‌ඛං ගණ්‌හිංසු. චන්‌දිමසූරියෙ ‘‘අත්‌තනො විමානානි ගහෙත්‌වා තිට්‌ඨථා’’ති ආණාපෙසි. තෙපි තථා කරිංසු. සයම්‌පි ආවිඤ්‌ඡනට්‌ඨානෙ ආරක්‌ඛං ගණ්‌හි. විහාරො සන්‌නිසින්‌නො නිරවො අහොසි. සාමණෙරො එකග්‌ගචිත්‌තෙන විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා තීණි මග්‌ගඵලානි පාපුණි. ථෙරො ‘‘සාමණෙරෙන ‘සතරසභොජනං ආහරෙය්‍යාථා’ති වුත්‌තං, කස්‌ස නු ඛො ඝරෙ සක්‌කා ලද්‌ධු’’න්‌ති ඔලොකෙන්‌තො එකං අජ්‌ඣාසයසම්‌පන්‌නං උපට්‌ඨාකතුලං දිස්‌වා තත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, සාධු වො කතං අජ්‌ජ ඉධාගච්‌ඡන්‌තෙහී’’ති තෙහි තුට්‌ඨමානසෙහි පත්‌තං ගහෙත්‌වා නිසීදාපෙත්‌වා යාගුඛජ්‌ජකං දත්‌වා යාව භත්‌තකාලං ධම්‌මකථං යාචිතො තෙසං සාරණීයධම්‌මකථං කථෙත්‌වා කාලං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා දෙසනං නිට්‌ඨාපෙසි. අථස්‌ස සතරසභොජනං දත්‌වා තං ආදාය ගන්‌තුකාමං ථෙරං දිස්‌වා ‘‘භුඤ්‌ජථ, භන්‌තෙ, අපරම්‌පි තෙ දස්‌සාමා’’ති ථෙරං භොජෙත්‌වා පුන පත්‌තපූරං අදංසු. ථෙරො තං ආදාය ‘‘සාමණෙරො මෙ ඡාතො’’ති තුරිතතුරිතො විහාරං පායාසි. තං දිවසං සත්‌ථා පාතොව නික්‌ඛමිත්‌වා ගන්‌ධකුටියං නිසින්‌නොව ආවජ්‌ජෙසි – ‘‘අජ්‌ජ සුඛසාමණෙරො උපජ්‌ඣායස්‌ස පත්‌තචීවරං දත්‌වා ‘සමණධම්‌මං කරිස්‌සාමී’ති නිවත්‌තො, නිප්‌ඵන්‌නං නු ඛො තස්‌ස කිච්‌ච’’න්‌ති. සො තිණ්‌ණංයෙව මග්‌ගඵලානං පත්‌තභාවං දිස්‌වා උත්‌තරිපි උපධාරෙන්‌තො ‘‘සක්‌ඛිස්‌සතායං අජ්‌ජ අරහත්‌තං පාපුණිතුං , සාරිපුත්‌තො පන ‘සාමණෙරො මෙ ඡාතො’ති වෙගෙන භත්‌තං ආදාය නික්‌ඛමති, සචෙ ඉමස්‌මිං අරහත්‌තං අප්‌පත්‌තෙ භත්‌තං ආහරිස්‌සති, ඉමස්‌ස අන්‌තරායො භවිස්‌සති, මයා ගන්‌ත්‌වා ද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ආරක්‌ඛං ගණ්‌හිතුං වට්‌ටතී’’ති චින්‌තෙත්‌වා ගන්‌ධකුටිතො නික්‌ඛමිත්‌වා ද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ඨත්‌වා ආරක්‌ඛං ගණ්‌හි.

    Tassa guṇatejena sakkassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti olokento sāmaṇeraṃ disvā ‘‘sukhasāmaṇero attano upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā cattāro mahārāje pakkosāpetvā ‘‘gacchatha, tātā, vihārassūpavane dussaddake sakuṇe palāpethā’’ti uyyojesi. Te tathā katvā sāmantā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Candimasūriye ‘‘attano vimānāni gahetvā tiṭṭhathā’’ti āṇāpesi. Tepi tathā kariṃsu. Sayampi āviñchanaṭṭhāne ārakkhaṃ gaṇhi. Vihāro sannisinno niravo ahosi. Sāmaṇero ekaggacittena vipassanaṃ vaḍḍhetvā tīṇi maggaphalāni pāpuṇi. Thero ‘‘sāmaṇerena ‘satarasabhojanaṃ āhareyyāthā’ti vuttaṃ, kassa nu kho ghare sakkā laddhu’’nti olokento ekaṃ ajjhāsayasampannaṃ upaṭṭhākatulaṃ disvā tattha gantvā, ‘‘bhante, sādhu vo kataṃ ajja idhāgacchantehī’’ti tehi tuṭṭhamānasehi pattaṃ gahetvā nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā yāva bhattakālaṃ dhammakathaṃ yācito tesaṃ sāraṇīyadhammakathaṃ kathetvā kālaṃ sallakkhetvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Athassa satarasabhojanaṃ datvā taṃ ādāya gantukāmaṃ theraṃ disvā ‘‘bhuñjatha, bhante, aparampi te dassāmā’’ti theraṃ bhojetvā puna pattapūraṃ adaṃsu. Thero taṃ ādāya ‘‘sāmaṇero me chāto’’ti turitaturito vihāraṃ pāyāsi. Taṃ divasaṃ satthā pātova nikkhamitvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova āvajjesi – ‘‘ajja sukhasāmaṇero upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, nipphannaṃ nu kho tassa kicca’’nti. So tiṇṇaṃyeva maggaphalānaṃ pattabhāvaṃ disvā uttaripi upadhārento ‘‘sakkhissatāyaṃ ajja arahattaṃ pāpuṇituṃ , sāriputto pana ‘sāmaṇero me chāto’ti vegena bhattaṃ ādāya nikkhamati, sace imasmiṃ arahattaṃ appatte bhattaṃ āharissati, imassa antarāyo bhavissati, mayā gantvā dvārakoṭṭhake ārakkhaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā gandhakuṭito nikkhamitvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā ārakkhaṃ gaṇhi.

    ථෙරොපි භත්‌තං ආහරි. අථ නං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව චත්‌තාරො පඤ්‌හෙ පුච්‌ඡි. පඤ්‌හවිස්‌සජ්‌ජනාවසානෙ සාමණෙරො අරහත්‌තං පාපුණි. සත්‌ථා ථෙරං ආමන්‌තෙත්‌වා ‘‘ගච්‌ඡ, සාරිපුත්‌ත, සාමණෙරස්‌ස තෙ භත්‌තං දෙහී’’ති ආහ. ථෙරො ගන්‌ත්‌වා ද්‌වාරං ආකොටෙසි. සාමණෙරොපි නික්‌ඛමිත්‌වා උපජ්‌ඣායස්‌ස වත්‌තං කත්‌වා ‘‘භත්‌තකිච්‌චං කරොහී’’ති වුත්‌තෙ ථෙරස්‌ස භත්‌තෙන අනත්‌ථිකභාවං ඤත්‌වා සත්‌තවස්‌සිකකුමාරො තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙව අරහත්‌තං පත්‌තො නීචාසනට්‌ඨානං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො භත්‌තකිච්‌චං කත්‌වා පත්‌තං ධොවි. තස්‌මිං කාලෙ චත්‌තාරො මහාරාජානො ආරක්‌ඛං විස්‌සජ්‌ජෙසුං. චන්‌දිමසූරියාපි විමානානි මුඤ්‌චිංසු. සක්‌කොපි ආවිඤ්‌ඡනට්‌ඨානෙ ආරක්‌ඛං විස්‌සජ්‌ජෙසි. සූරියො නභමජ්‌ඣං අතික්‌කන්‌තොයෙව පඤ්‌ඤායි. භික්‌ඛූ ‘‘සායන්‌හො පඤ්‌ඤායති, සාමණෙරෙන ච ඉදානෙව භත්‌තකිච්‌චං කතං, කිං නු ඛො අජ්‌ජ පුබ්‌බණ්‌හො බලවා ජාතො, සායන්‌හො මන්‌දො’’ති වදිංසු. සත්‌ථා ආගන්‌ත්‌වා ‘‘කාය නුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, අජ්‌ජ පුබ්‌බණ්‌හො බලවා ජාතො, සායන්‌හො මන්‌දො, සාමණෙරෙන ච ඉදානෙව භත්‌තකිච්‌චං කතං, අථ ච පන සූරියො නභමජ්‌ඣං අතික්‌කන්‌තොයෙව පඤ්‌ඤායතී’’ති වුත්‌තෙ, ‘‘භික්‌ඛවෙ, එවමෙවං හොති පුඤ්‌ඤවන්‌තානං සමණධම්‌මකරණකාලෙ. අජ්‌ජ හි චත්‌තාරො මහාරාජානො සාමන්‌තා ආරක්‌ඛං ගණ්‌හිංසු, චන්‌දිමසූරියා විමානානි ගහෙත්‌වා අට්‌ඨංසු, සක්‌කො ආවිඤ්‌ඡනකෙ ආරක්‌ඛං ගණ්‌හි, අහම්‌පි ද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ආරක්‌ඛං ගණ්‌හිං, අජ්‌ජ සුඛසාමණෙරො මාතිකාය උදකං හරන්‌තෙ, උසුකාරෙ උසුං උජුං කරොන්‌තෙ , තච්‌ඡකෙ චක්‌කාදීනි කරොන්‌තෙ දිස්‌වා අත්‌තානං දමෙත්‌වා අරහත්‌තං පත්‌තො’’ති වත්‌වා ඉමං ගාථමාහ –

    Theropi bhattaṃ āhari. Atha naṃ heṭṭhā vuttanayeneva cattāro pañhe pucchi. Pañhavissajjanāvasāne sāmaṇero arahattaṃ pāpuṇi. Satthā theraṃ āmantetvā ‘‘gaccha, sāriputta, sāmaṇerassa te bhattaṃ dehī’’ti āha. Thero gantvā dvāraṃ ākoṭesi. Sāmaṇeropi nikkhamitvā upajjhāyassa vattaṃ katvā ‘‘bhattakiccaṃ karohī’’ti vutte therassa bhattena anatthikabhāvaṃ ñatvā sattavassikakumāro taṅkhaṇaññeva arahattaṃ patto nīcāsanaṭṭhānaṃ paccavekkhanto bhattakiccaṃ katvā pattaṃ dhovi. Tasmiṃ kāle cattāro mahārājāno ārakkhaṃ vissajjesuṃ. Candimasūriyāpi vimānāni muñciṃsu. Sakkopi āviñchanaṭṭhāne ārakkhaṃ vissajjesi. Sūriyo nabhamajjhaṃ atikkantoyeva paññāyi. Bhikkhū ‘‘sāyanho paññāyati, sāmaṇerena ca idāneva bhattakiccaṃ kataṃ, kiṃ nu kho ajja pubbaṇho balavā jāto, sāyanho mando’’ti vadiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘bhante, ajja pubbaṇho balavā jāto, sāyanho mando, sāmaṇerena ca idāneva bhattakiccaṃ kataṃ, atha ca pana sūriyo nabhamajjhaṃ atikkantoyeva paññāyatī’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, evamevaṃ hoti puññavantānaṃ samaṇadhammakaraṇakāle. Ajja hi cattāro mahārājāno sāmantā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu, candimasūriyā vimānāni gahetvā aṭṭhaṃsu, sakko āviñchanake ārakkhaṃ gaṇhi, ahampi dvārakoṭṭhake ārakkhaṃ gaṇhiṃ, ajja sukhasāmaṇero mātikāya udakaṃ harante, usukāre usuṃ ujuṃ karonte , tacchake cakkādīni karonte disvā attānaṃ dametvā arahattaṃ patto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    145.

    145.

    ‘‘උදකඤ්‌හි නයන්‌ති නෙත්‌තිකා, උසුකාරා නමයන්‌ති තෙජනං;

    ‘‘Udakañhi nayanti nettikā, usukārā namayanti tejanaṃ;

    දාරුං නමයන්‌ති තච්‌ඡකා, අත්‌තානං දමයන්‌ති සුබ්‌බතා’’ති.

    Dāruṃ namayanti tacchakā, attānaṃ damayanti subbatā’’ti.

    තත්‌ථ සුබ්‌බතාති සුවදා, සුඛෙන ඔවදිතබ්‌බා අනුසාසිතබ්‌බාති අත්‌ථො. සෙසං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයමෙව.

    Tattha subbatāti suvadā, sukhena ovaditabbā anusāsitabbāti attho. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.

    දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්‌තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    සුඛසාමණෙරවත්‌ථු එකාදසමං.

    Sukhasāmaṇeravatthu ekādasamaṃ.

    දණ්‌ඩවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Daṇḍavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    දසමො වග්‌ගො.

    Dasamo vaggo.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ධම්‌මපදපාළි • Dhammapadapāḷi / 10. දණ්‌ඩවග්‌ගො • 10. Daṇḍavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact