Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා

    2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā

    171. ‘‘සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිත’’න්‌ති එත්‌ථ සඞ්‌ගහිතාසඞ්‌ගහිතසද්‌දා භින්‌නාධිකරණා න ගහෙතබ්‌බා විසෙසනවිසෙසිතබ්‌බතාය ඉච්‌ඡිතත්‌තා. යො හි ධම්‌මො සඞ්‌ගහිතතාවිසෙසවිසිට්‌ඨො අසඞ්‌ගහිතො හෙට්‌ඨා උද්‌දිට්‌ඨො, ස්‌වෙව ඉධ අසඞ්‌ගහිතභාවෙන පුච්‌ඡිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජීයතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යං තං…පෙ.… තදෙව දස්‌සෙන්‌තො’’ති ආහ. යෙ හි ධම්‌මා චක්‌ඛායතනෙන ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙන ච අසඞ්‌ගහිතා, තෙසංයෙව පුන ඛන්‌ධාදීහි අසඞ්‌ගහො පුච්‌ඡිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජිතො. තෙන වුත්‌තං ‘‘චක්‌ඛායතනෙන…පෙ.… ආහා’’ති. සබ්‌බත්‌ථාති සබ්‌බෙසු නයෙසු වාරෙසු ච. ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහසාමඤ්‌ඤානන්‌ති ‘‘ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙනා’’තිආදිනා අවිසෙසෙන වුත්‌තානං ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහානං. ‘‘සාමඤ්‌ඤජොතනා විසෙසෙ අවතිට්‌ඨතී’’ති ආහ ‘‘නිච්‌චං විසෙසාපෙක්‌ඛත්‌තා’’ති. විසෙසාවබොධනත්‌ථානි පඤ්‌හබ්‍යාකරණානීති වුත්‌තං ‘‘භෙදනිස්‌සිතත්‌තා ච පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනාන’’න්‌ති. සවිසෙසාව ඛන්‌ධාදිගණනාති ‘‘ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙනා’’තිආදිනා අවිසෙසෙන වුත්‌තාපි රූපක්‌ඛන්‌ධාදිනා සවිසෙසාව ඛන්‌ධාදිගණනා, ඛන්‌ධාදිනා සඞ්‌ගහොති අත්‌ථො. සුද්‌ධාති කෙවලා අනවසෙසා, සාමඤ්‌ඤභූතාති වුත්‌තං හොති.

    171. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettha saṅgahitāsaṅgahitasaddā bhinnādhikaraṇā na gahetabbā visesanavisesitabbatāya icchitattā. Yo hi dhammo saṅgahitatāvisesavisiṭṭho asaṅgahito heṭṭhā uddiṭṭho, sveva idha asaṅgahitabhāvena pucchitvā vissajjīyatīti dassento ‘‘yaṃ taṃ…pe… tadeva dassento’’ti āha. Ye hi dhammā cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena ca asaṅgahitā, tesaṃyeva puna khandhādīhi asaṅgaho pucchitvā vissajjito. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhāyatanena…pe… āhā’’ti. Sabbatthāti sabbesu nayesu vāresu ca. Khandhādisaṅgahasāmaññānanti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttānaṃ khandhādisaṅgahānaṃ. ‘‘Sāmaññajotanā visese avatiṭṭhatī’’ti āha ‘‘niccaṃ visesāpekkhattā’’ti. Visesāvabodhanatthāni pañhabyākaraṇānīti vuttaṃ ‘‘bhedanissitattā ca pucchāvissajjanāna’’nti. Savisesāva khandhādigaṇanāti ‘‘khandhasaṅgahenā’’tiādinā avisesena vuttāpi rūpakkhandhādinā savisesāva khandhādigaṇanā, khandhādinā saṅgahoti attho. Suddhāti kevalā anavasesā, sāmaññabhūtāti vuttaṃ hoti.

    තත්‌ථාති යථාධිකතෙ දුතියනයෙ. සාමඤ්‌ඤජොතනාය විසෙසනිද්‌දිට්‌ඨත්‌තා ආහ ‘‘සඞ්‌ගහි…පෙ.… නිද්‌ධාරිතත්‌තා’’ති. තීසු සඞ්‌ගහෙසූති ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහෙසු තීසු. අඤ්‌ඤෙහීති වුත්‌තාවසෙසෙහි ද්‌වීහි එකෙන වා. එත්‌තකෙනෙව දස්‌සෙතබ්‌බා සියුං තාවතාපි සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිතභාවස්‌ස පකාසිතත්‌තා. තෙසන්‌ති සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතභාවෙන වුත්‌තධම්‌මානං. එවංවිධානන්‌ති ‘‘චක්‌ඛායතනං සොතායතන’’න්‌තිආදිනා අනිද්‌ධාරිතවිසෙසානං. අසම්‌භවාති වුත්‌තප්‌පකාරෙන නිද්‌දිසිතුං අසම්‌භවා. සඞ්‌ගහාදිනයදස්‌සනමත්‌තං නයමාතිකාය බ්‍යාපාරො, යත්‌ථ පන සඞ්‌ගහාදයො, තෙ ඛන්‌ධාදයො කුසලාදයො ච තෙසං විසයභූතාති තෙහි විනා සඞ්‌ගහාදීනං පවත්‌ති නත්‌ථි. තෙනාහ ‘‘නයමාතිකාය අබ්‌භන්‌තරබාහිරමාතිකාපෙක්‌ඛත්‌තා’’ති. සඞ්‌ගාහකං අසඞ්‌ගාහකඤ්‌චාති වත්‌තබ්‌බං. යො හි ඉධ සඞ්‌ගාහකභාවෙන වුත්‌තො ධම්‌මො අසඞ්‌ගාහකභාවෙනපි වුත්‌තොයෙවාති.

    Tatthāti yathādhikate dutiyanaye. Sāmaññajotanāya visesaniddiṭṭhattā āha ‘‘saṅgahi…pe… niddhāritattā’’ti. Tīsu saṅgahesūti khandhādisaṅgahesu tīsu. Aññehīti vuttāvasesehi dvīhi ekena vā. Ettakeneva dassetabbā siyuṃ tāvatāpi saṅgahitena asaṅgahitabhāvassa pakāsitattā. Tesanti saṅgahitenaasaṅgahitabhāvena vuttadhammānaṃ. Evaṃvidhānanti ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’ntiādinā aniddhāritavisesānaṃ. Asambhavāti vuttappakārena niddisituṃ asambhavā. Saṅgahādinayadassanamattaṃ nayamātikāya byāpāro, yattha pana saṅgahādayo, te khandhādayo kusalādayo ca tesaṃ visayabhūtāti tehi vinā saṅgahādīnaṃ pavatti natthi. Tenāha ‘‘nayamātikāya abbhantarabāhiramātikāpekkhattā’’ti. Saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti vattabbaṃ. Yo hi idha saṅgāhakabhāvena vutto dhammo asaṅgāhakabhāvenapi vuttoyevāti.

    ‘‘යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා’’ති, ‘‘යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා, ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා’’ති ච යත්‌ථ පුච්‌ඡිතබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජිතබ්‌බධම්‌මවිසෙසනිද්‌ධාරණං නත්‌ථි, තත්‌ථ පඨමනයෙ ඡට්‌ඨනයෙ ච ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධො කතිහි ඛන්‌ධෙහි සඞ්‌ගහිතො? එකෙන ඛන්‌ධෙනා’’ති (ධාතු. 6), ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධො කතිහි ඛන්‌ධෙහි සම්‌පයුත්‌තොති? නත්‌ථි. චතූහි ඛන්‌ධෙහි විප්‌පයුත්‌තො’’ති (ධාතු. 228) ච එවං පුච්‌ඡිතබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජිතබ්‌බභාවෙන. ඉතරෙසූති දුතියාදිනයෙසු. තස්‌ස තස්‌සාති යං පුච්‌ඡිතබ්‌බං විස්‌සජ්‌ජිතබ්‌බඤ්‌ච ‘‘යෙ ධම්‌මා’’ති අනියමිතරූපෙන නිද්‌ධාරිතං, තස්‌ස තස්‌ස ‘‘තෙ ධම්‌මා’’ති නියාමකභාවෙන.

    ‘‘Ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti, ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena asaṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā’’ti ca yattha pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ natthi, tattha paṭhamanaye chaṭṭhanaye ca ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi saṅgahito? Ekena khandhenā’’ti (dhātu. 6), ‘‘rūpakkhandho katihi khandhehi sampayuttoti? Natthi. Catūhi khandhehi vippayutto’’ti (dhātu. 228) ca evaṃ pucchitabbavissajjitabbabhāvena. Itaresūti dutiyādinayesu. Tassa tassāti yaṃ pucchitabbaṃ vissajjitabbañca ‘‘ye dhammā’’ti aniyamitarūpena niddhāritaṃ, tassa tassa ‘‘te dhammā’’ti niyāmakabhāvena.

    එත්‌ථාති එතස්‌මිං පකරණෙ. යෙන යෙන චක්‌ඛායතනාදිනා සඞ්‌ගාහකෙන. ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහෙසූති ඛන්‌ධායතනධාතුසඞ්‌ගහෙසු. තෙන තෙනාති ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහෙන. අඤ්‌ඤන්‌ති තතො තතො සඞ්‌ගාහකතො අඤ්‌ඤං. තබ්‌බිනිමුත්‌තං සඞ්‌ගහෙතබ්‌බාසඞ්‌ගහෙතබ්‌බං යං ධම්‌මජාතං අත්‌ථි, තං තදෙව ‘‘චක්‌ඛායතනෙන යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා’’ති සඞ්‌ගාහකාසඞ්‌ගාහකභාවෙන උද්‌ධටං. අඤ්‌ඤො ධම්‌මො නත්‌ථි තස්‌ස සභාගභාවෙන සඞ්‌ගාහකස්‌සෙව අභාවතො. සියා පනෙතං සභාගෙන එකදෙසෙන සඞ්‌ගහොති, තං පටික්‌ඛිපන්‌තො ආහ ‘‘න ච සො…පෙ.… හොතී’’ති. යඤ්‌චාතිආදිනා වචනන්‌තරං පරිහරති.

    Etthāti etasmiṃ pakaraṇe. Yena yena cakkhāyatanādinā saṅgāhakena. Khandhādisaṅgahesūti khandhāyatanadhātusaṅgahesu. Tena tenāti khandhādisaṅgahena. Aññanti tato tato saṅgāhakato aññaṃ. Tabbinimuttaṃ saṅgahetabbāsaṅgahetabbaṃ yaṃ dhammajātaṃ atthi, taṃ tadeva ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti saṅgāhakāsaṅgāhakabhāvena uddhaṭaṃ. Añño dhammo natthi tassa sabhāgabhāvena saṅgāhakasseva abhāvato. Siyā panetaṃ sabhāgena ekadesena saṅgahoti, taṃ paṭikkhipanto āha ‘‘na ca so…pe… hotī’’ti. Yañcātiādinā vacanantaraṃ pariharati.

    යදි චාතිආදිනාපි තස්‌සෙව තෙන සඞ්‌ගහාභාවං පාඨාභාවදස්‌සනෙන විභාවෙති. තත්‌ථ සො එවාති යො රූපාදික්‌ඛන්‌ධො සඞ්‌ගාහකභාවෙන වුත්‌තො, සො එව තෙන රූපාදික්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගය්‌හෙය්‍ය සඞ්‌ගහෙතබ්‌බො භවෙය්‍ය, තෙනෙව තස්‌ස සඞ්‌ගහාභාවෙ ලක්‌ඛණං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘න හි සො එව තස්‌ස සභාගො විසභාගො චා’’ති. එකදෙසා විය චක්‌ඛායතනාදයො සමුදායස්‌ස රූපක්‌ඛන්‌ධාදිකස්‌ස. රූපක්‌ඛන්‌ධො චක්‌ඛායතනාදීනං න සඞ්‌ගාහකො අසඞ්‌ගාහකො ච සභාගවිසභාගභාවාභාවතො. එස නයො සෙසෙසුපි. සමුදායන්‌තොගධානන්‌තිආදිනා වුත්‌තමෙවත්‌ථං පාකටතරං කරොති. තත්‌ථ යෙනාති විභාගෙන. තෙති එකදෙසා. තෙසන්‌ති එකදෙසානං. එත්‌ථ තදන්‌තොගධතාය විභාගාභාවො, විභාගාභාවෙන සභාගවිසභාගතාභාවො, තෙන සඞ්‌ගාහකාසඞ්‌ගාහකතාභාවො දස්‌සිතොති වෙදිතබ්‌බො.

    Yaditiādināpi tasseva tena saṅgahābhāvaṃ pāṭhābhāvadassanena vibhāveti. Tattha so evāti yo rūpādikkhandho saṅgāhakabhāvena vutto, so eva tena rūpādikkhandhena saṅgayheyya saṅgahetabbo bhaveyya, teneva tassa saṅgahābhāve lakkhaṇaṃ dassento āha ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo visabhāgo cā’’ti. Ekadesā viya cakkhāyatanādayo samudāyassa rūpakkhandhādikassa. Rūpakkhandho cakkhāyatanādīnaṃ na saṅgāhako asaṅgāhako ca sabhāgavisabhāgabhāvābhāvato. Esa nayo sesesupi. Samudāyantogadhānantiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Tattha yenāti vibhāgena. Teti ekadesā. Tesanti ekadesānaṃ. Ettha tadantogadhatāya vibhāgābhāvo, vibhāgābhāvena sabhāgavisabhāgatābhāvo, tena saṅgāhakāsaṅgāhakatābhāvo dassitoti veditabbo.

    යථා සබ්‌බෙන සබ්‌බං සභාගවිසභාගාභාවෙන එකදෙසානං සමුදායො සඞ්‌ගාහකො අසඞ්‌ගාහකො ච න හොති, එවං එකදෙසසභාගවිසභාගානන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තථා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ යථාතිආදි උදාහරණදස්‌සනෙන යථාවුත්‌තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස පාකටකරණං. ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගාහකං අසඞ්‌ගාහකඤ්‌චාති යොජනා. තථා සෙසෙසුපි. න හි එකදෙස…පෙ.… විසභාගං යෙන සමුදායො සඞ්‌ගාහකො අසඞ්‌ගාහකො ච සියාති අධිප්‌පායො. එත්‌ථ ච සඞ්‌ගාහකත්‌තං තාව මා හොතු, අසඞ්‌ගාහකත්‌තං පන කස්‌මා පටික්‌ඛිපීයතීති චොදනං මනසි කත්‌වා ආහ ‘‘තස්‌මා’’තිආදි. තත්‌ථ තස්‌මාති වුත්‌තමෙවත්‌ථං හෙතුභාවෙන පරාමසති. අත්‌තතො අඤ්‌ඤස්‌ස, අත්‌තනි අන්‌තොගධතො අඤ්‌ඤස්‌ස, අත්‌තෙකදෙසසභාගතො අඤ්‌ඤස්‌ස සතිපි අසඞ්‌ගාහකත්‌තෙති යොජනා. තං පනෙතං ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධො රූපක්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහිතො අසඞ්‌ගහිතො ච න හොතී’’තිආදිනා වුත්‌තෙ තයො පකාරෙ සන්‌ධාය වුත්‌තං. සඞ්‌ගාහකත්‌තමෙව එතෙසං නත්‌ථීති එතෙසං අත්‌තා, අත්‌තනි අන්‌තොගධො, අත්‌තෙකදෙසසභාගො චාති වුත්‌තානං සඞ්‌ගාහකභාවො එව නත්‌ථි සභාගාභාවතො. තෙන වුත්‌තං ‘‘න හි සො එව තස්‌ස සභාගො’’තිආදි. යෙනාති සඞ්‌ගාහකත්‌තෙන. එවරූපානන්‌ති යථාවුත්‌තානං තිප්‌පකාරානං අග්‌ගහණං වෙදිතබ්‌බං සතිපි විසභාගභාවෙති අධිප්‌පායො.

    Yathā sabbena sabbaṃ sabhāgavisabhāgābhāvena ekadesānaṃ samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca na hoti, evaṃ ekadesasabhāgavisabhāgānanti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tattha yathātiādi udāharaṇadassanena yathāvuttassa atthassa pākaṭakaraṇaṃ. Khandhasaṅgahena saṅgāhakaṃ asaṅgāhakañcāti yojanā. Tathā sesesupi. Na hi ekadesa…pe… visabhāgaṃ yena samudāyo saṅgāhako asaṅgāhako ca siyāti adhippāyo. Ettha ca saṅgāhakattaṃ tāva mā hotu, asaṅgāhakattaṃ pana kasmā paṭikkhipīyatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena parāmasati. Attato aññassa, attani antogadhato aññassa, attekadesasabhāgato aññassa satipi asaṅgāhakatteti yojanā. Taṃ panetaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpakkhandhena saṅgahito asaṅgahito ca na hotī’’tiādinā vutte tayo pakāre sandhāya vuttaṃ. Saṅgāhakattameva etesaṃ natthīti etesaṃ attā, attani antogadho, attekadesasabhāgo cāti vuttānaṃ saṅgāhakabhāvo eva natthi sabhāgābhāvato. Tena vuttaṃ ‘‘na hi so eva tassa sabhāgo’’tiādi. Yenāti saṅgāhakattena. Evarūpānanti yathāvuttānaṃ tippakārānaṃ aggahaṇaṃ veditabbaṃ satipi visabhāgabhāveti adhippāyo.

    තෙනාති ‘‘ධම්‌මායතන’’න්‌තිආදිනා වචනෙන. එකදෙසස්‌ස වෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදිකස්‌ස සමුදායස්‌ස ධම්‌මායතනස්‌ස සඞ්‌ගාහකත්‌තං එකදෙසෙන සමුදායස්‌ස සඞ්‌ගහිතභාවන්‌ති අත්‌ථො, සමුදායස්‌ස රූපක්‌ඛන්‌ධස්‌ස එකදෙසස්‌ස චක්‌ඛායතනස්‌ස සොතායතනස්‌ස ච සඞ්‌ගාහකත්‌තං සමුදායෙන එකදෙසස්‌ස සඞ්‌ගහිතභාවන්‌ති වුත්‌තං හොති. යදි එවං න දස්‌සෙති, අථ කිං දස්‌සෙතීති ආහ ‘‘චතුක්‌ඛන්‌ධගණනභෙදෙහී’’තිආදි. තත්‌ථ චතුක්‌ඛන්‌ධගණනභෙදෙහීති රූපාදිචතුක්‌ඛන්‌ධගණනවිභාගෙහි . පඤ්‌චධාති රූපාදිචතුක්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ගහො විඤ්‌ඤාණක්‌ඛන්‌ධසඞ්‌ගහොති එවං පඤ්‌චප්‌පකාරෙන භින්‌නතං. තෙනාහ ‘‘ගණෙතබ්‌බාගණෙතබ්‌බභාවෙනා’’ති. ‘‘එකෙන ඛන්‌ධෙනා’’තිආදීසු කරණත්‌ථෙ කරණවචනං, න කත්‌තුඅත්‌ථෙති කත්‌වා ආහ ‘‘සඞ්‌ගාහකාසඞ්‌ගාහකනිරපෙක්‌ඛාන’’න්‌ති. තෙනෙවාහ ‘‘කම්‌මකරණමත්‌තසබ්‌භාවා’’ති. දුතියාදයො පන නයා. අගණනාදිදස්‌සනානීති අගණනගණනදස්‌සනානි. නනු ච දුතියාදීසු ගණනාදීනිපි විජ්‌ජන්‌තීති? සච්‌චං විජ්‌ජන්‌ති, තානි පන විසෙසනභූතානි අප්‌පධානානීති විසෙසිතබ්‌බභූතානං පධානානං වසෙනෙවං වුත්‌තං. ‘‘චක්‌ඛායතනෙන යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා’’තිආදිනා කත්‌තුආදයො නිද්‌දිට්‌ඨාති ආහ ‘‘කත්‌තුකරණකම්‌මත්‌තයසබ්‌භාවා’’ති.

    Tenāti ‘‘dhammāyatana’’ntiādinā vacanena. Ekadesassa vedanākkhandhādikassa samudāyassa dhammāyatanassa saṅgāhakattaṃ ekadesena samudāyassa saṅgahitabhāvanti attho, samudāyassa rūpakkhandhassa ekadesassa cakkhāyatanassa sotāyatanassa ca saṅgāhakattaṃ samudāyena ekadesassa saṅgahitabhāvanti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ na dasseti, atha kiṃ dassetīti āha ‘‘catukkhandhagaṇanabhedehī’’tiādi. Tattha catukkhandhagaṇanabhedehīti rūpādicatukkhandhagaṇanavibhāgehi . Pañcadhāti rūpādicatukkhandhasaṅgaho viññāṇakkhandhasaṅgahoti evaṃ pañcappakārena bhinnataṃ. Tenāha ‘‘gaṇetabbāgaṇetabbabhāvenā’’ti. ‘‘Ekena khandhenā’’tiādīsu karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti katvā āha ‘‘saṅgāhakāsaṅgāhakanirapekkhāna’’nti. Tenevāha ‘‘kammakaraṇamattasabbhāvā’’ti. Dutiyādayo pana nayā. Agaṇanādidassanānīti agaṇanagaṇanadassanāni. Nanu ca dutiyādīsu gaṇanādīnipi vijjantīti? Saccaṃ vijjanti, tāni pana visesanabhūtāni appadhānānīti visesitabbabhūtānaṃ padhānānaṃ vasenevaṃ vuttaṃ. ‘‘Cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’tiādinā kattuādayo niddiṭṭhāti āha ‘‘kattukaraṇakammattayasabbhāvā’’ti.

    තථා තථාති තෙන තෙන රූපක්‌ඛන්‌ධාදිප්‌පකාරෙන. තංතංඛන්‌ධාදිභාවාභාවො සභාගවිසභාගතාති රූපධම්‌මාදීනං රූපක්‌ඛන්‌ධාදිභාවො සභාගතා, වෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදිඅභාවො විසභාගතාති අත්‌ථො. යථානිද්‌ධාරිතධම්‌මදස්‌සනෙති ‘‘යෙ ධම්‌මා, තෙ ධම්‌මා’’ති නිද්‌ධාරිතප්‌පකාරධම්‌මනිරූපනෙ. සඞ්‌ගාහකසඞ්‌ගහෙතබ්‌බානන්‌ති චක්‌ඛායතනාදිකස්‌ස සඞ්‌ගාහකස්‌ස සොතායතනාදිකස්‌ස ච සඞ්‌ගහෙතබ්‌බස්‌ස. සමානක්‌ඛන්‌ධාදිභාවොති එකක්‌ඛන්‌ධාදිභාවො, රූපක්‌ඛන්‌ධාදිභාවොති අත්‌ථො. තදභාවොති තස්‌ස සමානක්‌ඛන්‌ධාදිභාවස්‌ස අභාවො අඤ්‌ඤක්‌ඛන්‌ධාදිභාවො. අයන්‌ති ය්‌වායං පඨමනයෙ තථා තථා ගණෙතබ්‌බාගණෙතබ්‌බතාසඞ්‌ඛාතො දුතියාදිනයෙසු යථාවුත්‌තානං සමානක්‌ඛන්‌ධාදිභාවාභාවසඞ්‌ඛාතො තංතංඛන්‌ධාදිභාවාභාවො වුත්‌තො, අයමෙතෙසං ද්‌විප්‌පකාරානං නයානං සභාගවිසභාගතාසු විසෙසො.

    Tathā tathāti tena tena rūpakkhandhādippakārena. Taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo sabhāgavisabhāgatāti rūpadhammādīnaṃ rūpakkhandhādibhāvo sabhāgatā, vedanākkhandhādiabhāvo visabhāgatāti attho. Yathāniddhāritadhammadassaneti ‘‘ye dhammā, te dhammā’’ti niddhāritappakāradhammanirūpane. Saṅgāhakasaṅgahetabbānanti cakkhāyatanādikassa saṅgāhakassa sotāyatanādikassa ca saṅgahetabbassa. Samānakkhandhādibhāvoti ekakkhandhādibhāvo, rūpakkhandhādibhāvoti attho. Tadabhāvoti tassa samānakkhandhādibhāvassa abhāvo aññakkhandhādibhāvo. Ayanti yvāyaṃ paṭhamanaye tathā tathā gaṇetabbāgaṇetabbatāsaṅkhāto dutiyādinayesu yathāvuttānaṃ samānakkhandhādibhāvābhāvasaṅkhāto taṃtaṃkhandhādibhāvābhāvo vutto, ayametesaṃ dvippakārānaṃ nayānaṃ sabhāgavisabhāgatāsu viseso.

    සමුදයසච්‌චසුඛින්‌ද්‍රියාදීති ආදි-සද්‌දෙන මග්‌ගසච්‌චදුක්‌ඛින්‌ද්‍රියාදි සඞ්‌ගය්‌හති. අසඞ්‌ගාහකත්‌තාභාවතොති සඞ්‌ගහිතතාවිසිට්‌ඨස්‌ස අසඞ්‌ගාහකත්‌තස්‌ස අභාවතො . න හි සක්‌කා ‘‘සමුදයසච්‌චෙන යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා’’තිආදි වත්‌තුං. දුක්‌ඛසච්‌චසදිසානි අබ්‍යාකතපදාදීනි. ඉතරෙහීති ආයතනධාතුසඞ්‌ගහෙහි සඞ්‌ගාහකත්‌තාසඞ්‌ගාහකත්‌තාභාවතො න උද්‌ධටානීති යොජනා. එවන්‌තිආදි යථාවුත්‌තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස නිගමනවසෙන වුත්‌තං. න රූපක්‌ඛන්‌ධොති න සබ්‌බො රූපක්‌ඛන්‌ධධම්‌මොති අත්‌ථො.

    Samudayasaccasukhindriyādīti ādi-saddena maggasaccadukkhindriyādi saṅgayhati. Asaṅgāhakattābhāvatoti saṅgahitatāvisiṭṭhassa asaṅgāhakattassa abhāvato . Na hi sakkā ‘‘samudayasaccena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatanadhātusaṅgahena asaṅgahitā’’tiādi vattuṃ. Dukkhasaccasadisāni abyākatapadādīni. Itarehīti āyatanadhātusaṅgahehi saṅgāhakattāsaṅgāhakattābhāvato na uddhaṭānīti yojanā. Evantiādi yathāvuttassa atthassa nigamanavasena vuttaṃ. Na rūpakkhandhoti na sabbo rūpakkhandhadhammoti attho.

    ‘‘ඛන්‌ධපදෙනා’’ති ඉදං කරණත්‌ථෙ කරණවචනං, න කත්‌තුඅත්‌ථෙති ආහ ‘‘ඛන්‌ධපදසඞ්‌ගහෙනාති අත්‌ථො’’ති. තෙනෙවස්‌ස කත්‌තුඅත්‌ථතං පටිසෙධෙතුං ‘‘න සඞ්‌ගාහකෙනා’’ති වුත්‌තං. කරණං පන කත්‌තුරහිතං නත්‌ථීති ආහ ‘‘කෙනචි සඞ්‌ගාහකෙනාති ඉදං පන ආනෙත්‌වා වත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති. සඞ්‌ගාහකෙසු න යුජ්‌ජති න සඞ්‌ගහෙතබ්‌බෙසූති අධිප්‌පායො. රූපක්‌ඛන්‌ධධම්‌මා හි ‘‘යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා’’ති වුත්‌තාති. සමුදායෙ වුත්‌තවිධි තදවයවෙපි සම්‌භවතීති චොදනං සමුට්‌ඨාපෙන්‌තො ‘‘එතෙන නයෙනා’’තිආදිමාහ. පටියොගීනිවත්‌තනං එව-සද්‌දෙන කරීයතීති ආහ ‘‘න හි අඤ්‌ඤමත්‌තනිවාරණං එව-සද්‌දස්‌ස අත්‌ථො’’ති. තෙනාහ ‘‘සඞ්‌ගාහකතො අඤ්‌ඤනිවාරණං එව-සද්‌දස්‌ස අත්‌ථො’’ති. සො ච…පෙ.… පෙක්‌ඛන්‌ති ඉමිනා තමෙවත්‌ථං පාකටතරං කරොති. සඞ්‌ගාහකාපෙක්‌ඛත්‌තෙ හි ‘‘සො චා’’තිආදිවචනස්‌ස ‘‘චක්‌ඛායතනෙන රූපක්‌ඛන්‌ධොව සඞ්‌ගහිතො’’ති එත්‌ථ චක්‌ඛායතනං සඞ්‌ගාහකන්‌ති යථාධිප්‌පෙතස්‌ස අත්‌ථස්‌ස අසම්‌භවො එවාති ඉදානි තං අසම්‌භවං විභාවෙන්‌තො ‘‘කථ’’න්‌තිආදිමාහ, තං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.

    ‘‘Khandhapadenā’’ti idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ, na kattuattheti āha ‘‘khandhapadasaṅgahenāti attho’’ti. Tenevassa kattuatthataṃ paṭisedhetuṃ ‘‘na saṅgāhakenā’’ti vuttaṃ. Karaṇaṃ pana katturahitaṃ natthīti āha ‘‘kenaci saṅgāhakenāti idaṃ pana ānetvā vattabba’’nti. Saṅgāhakesu na yujjati na saṅgahetabbesūti adhippāyo. Rūpakkhandhadhammā hi ‘‘ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā’’ti vuttāti. Samudāye vuttavidhi tadavayavepi sambhavatīti codanaṃ samuṭṭhāpento ‘‘etena nayenā’’tiādimāha. Paṭiyogīnivattanaṃ eva-saddena karīyatīti āha ‘‘na hi aññamattanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. Tenāha ‘‘saṅgāhakato aññanivāraṇaṃ eva-saddassa attho’’ti. So ca…pe… pekkhanti iminā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Saṅgāhakāpekkhatte hi ‘‘so cā’’tiādivacanassa ‘‘cakkhāyatanena rūpakkhandhova saṅgahito’’ti ettha cakkhāyatanaṃ saṅgāhakanti yathādhippetassa atthassa asambhavo evāti idāni taṃ asambhavaṃ vibhāvento ‘‘katha’’ntiādimāha, taṃ suviññeyyameva.

    එත්‌ථාති ‘‘අඩ්‌ඪෙකාදසහි ආයතනධාතූහී’’ති එත්‌ථ. ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධෙනා’’ති ආනෙත්‌වා වත්‌තබ්‌බං ආයතනධාතුවිසෙසනත්‌ථං. න සො එව තස්‌ස, සමුදායො වා තදෙකදෙසානං සඞ්‌ගාහකො අසඞ්‌ගාහකො ච හොතීති වුත්‌තොවායමත්‌ථොති ආහ ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධො…පෙ.… න හොතී’’ති. ඉමිනා පරියායෙනාති යස්‌මා වුත්‌තප්‌පකාරං සඞ්‌ගාහකත්‌තං නත්‌ථි ‘‘යෙන සඞ්‌ගහිතස්‌ස අසඞ්‌ගාහකං සියා’’ති ඉමිනා පරියායෙන. අසඞ්‌ගහිතතාය අභාවො වුත්‌තො අට්‌ඨකථායං (ධාතු. අට්‌ඨ. 171) ‘‘සො ච…පෙ.… නත්‌ථී’’ති. සඞ්‌ගහිතතායාති නිප්‌පරියායෙන සඞ්‌ගහිතභාවෙන අසඞ්‌ගහිතතාය අභාවො වුත්‌තොති න යුජ්‌ජතීති යොජනා. සා සඞ්‌ගහිතතාති අත්‌තනා අත්‌තනො, අත්‌තෙකදෙසානං වා සඞ්‌ගහිතතා. තෙනාති රූපක්‌ඛන්‌ධෙන. තෙසන්‌ති රූපක්‌ඛන්‌ධතදෙකදෙසානං. අත්‌ථි ච විප්‌පයුත්‌තතා වෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදීහි. චක්‌ඛායතනාදීහි වියාති විසදිසුදාහරණං. එතෙහි රූපවෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදීහි අඤ්‌ඤෙහි ච එවරූපෙහි. එතානි අඤ්‌ඤානි චාති එත්‌ථාපි එසෙව නයො.

    Etthāti ‘‘aḍḍhekādasahi āyatanadhātūhī’’ti ettha. ‘‘Rūpakkhandhenā’’ti ānetvā vattabbaṃ āyatanadhātuvisesanatthaṃ. Na so eva tassa, samudāyo vā tadekadesānaṃ saṅgāhako asaṅgāhako ca hotīti vuttovāyamatthoti āha ‘‘rūpakkhandho…pe… na hotī’’ti. Iminā pariyāyenāti yasmā vuttappakāraṃ saṅgāhakattaṃ natthi ‘‘yena saṅgahitassa asaṅgāhakaṃ siyā’’ti iminā pariyāyena. Asaṅgahitatāya abhāvo vutto aṭṭhakathāyaṃ (dhātu. aṭṭha. 171) ‘‘so ca…pe… natthī’’ti. Saṅgahitatāyāti nippariyāyena saṅgahitabhāvena asaṅgahitatāya abhāvo vuttoti na yujjatīti yojanā. Sā saṅgahitatāti attanā attano, attekadesānaṃ vā saṅgahitatā. Tenāti rūpakkhandhena. Tesanti rūpakkhandhatadekadesānaṃ. Atthi ca vippayuttatā vedanākkhandhādīhi. Cakkhāyatanādīhi viyāti visadisudāharaṇaṃ. Etehi rūpavedanākkhandhādīhi aññehi ca evarūpehi. Etāni aññāni cāti etthāpi eseva nayo.

    තෙනෙව තස්‌ස සඞ්‌ගහිතත්‌තාභාවදස්‌සනෙන හෙට්‌ඨා දස්‌සිතෙන. එත්‌ථාති එතස්‌මිං වාරෙ. අග්‌ගහණෙති අකථනෙ, අදෙසනායන්‌ති අත්‌ථො. සමුදයසච්‌චාදීසූති සමුදයසච්‌චසුඛින්‌ද්‍රියාදීසු යුජ්‌ජෙය්‍ය තං කාරණං. කස්‌මා? තෙහි සමුදයසච්‌චාදීහි ඛන්‌ධාදිසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතෙ ධම්‌මජාතෙ සති තස්‌ස ආයතනසඞ්‌ගහාදීහි අසඞ්‌ගහිතත්‌තස්‌ස අභාවතො. රූපක්‌ඛන්‌ධාදීහීති රූපක්‌ඛන්‌ධවෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදීහි. සඞ්‌ගහිතමෙව නත්‌ථි, කස්‌මා? ‘‘සො එව තස්‌ස සඞ්‌ගාහකො න හොතී’’ති වුත්‌තොවායමත්‌ථො. යදිපි රූපක්‌ඛන්‌ධාදිනා රූපක්‌ඛන්‌ධාදිකස්‌ස අත්‌තනො…පෙ.… නත්‌ථීති සම්‌බන්‌ධො. අඤ්‌ඤස්‌ස පන වෙදනාක්‌ඛන්‌ධාදිකස්‌ස රූපක්‌ඛන්‌ධාදිනා සඞ්‌ගහිතත්‌තාභාවෙන අසඞ්‌ගහිතත්‌තං අත්‌ථීති යොජනා. උභයාභාවොති සඞ්‌ගහිතත්‌තාසඞ්‌ගහිතත්‌තාභාවො. එත්‌ථ එතස්‌මිං වාරෙ. ධම්‌මායතනජීවිතින්‌ද්‍රියාදීනන්‌ති ධම්‌මායතනාදීනං ඛන්‌ධචතුක්‌කසඞ්‌ගාහකත්‌තෙ, ජීවිතින්‌ද්‍රියාදීනං ඛන්‌ධදුකසඞ්‌ගාහකත්‌තෙති යොජනා. පාළියං අනාගතත්‌තා ‘‘සතී’’ති සාසඞ්‌කං වදති. ආදි-සද්‌දෙන පඨමෙන ධම්‌මධාතුසළායතනාදීනං සුඛින්‌ද්‍රියාදීනඤ්‌ච, දුතියෙන එකක්‌ඛන්‌ධස්‌ස සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. සුඛින්‌ද්‍රියඤ්‌හි වෙදනාක්‌ඛන්‌ධස්‌සෙව සඞ්‌ගාහකං. තෙසන්‌ති ඛන්‌ධචතුක්‌කඛන්‌ධදුකාදීනං අසඞ්‌ගහිතතා න නත්‌ථි අත්‌ථෙවාති තස්‌සා අභාවො අනෙකන්‌තිකො. පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනාති ‘‘රූපක්‌ඛන්‌ධාදීහි පනා’’තිආදිනා වුත්‌තනයෙන.

    Teneva tassa saṅgahitattābhāvadassanena heṭṭhā dassitena. Etthāti etasmiṃ vāre. Aggahaṇeti akathane, adesanāyanti attho. Samudayasaccādīsūti samudayasaccasukhindriyādīsu yujjeyya taṃ kāraṇaṃ. Kasmā? Tehi samudayasaccādīhi khandhādisaṅgahena saṅgahite dhammajāte sati tassa āyatanasaṅgahādīhi asaṅgahitattassa abhāvato. Rūpakkhandhādīhīti rūpakkhandhavedanākkhandhādīhi. Saṅgahitameva natthi, kasmā? ‘‘So eva tassa saṅgāhako na hotī’’ti vuttovāyamattho. Yadipi rūpakkhandhādinā rūpakkhandhādikassa attano…pe… natthīti sambandho. Aññassa pana vedanākkhandhādikassa rūpakkhandhādinā saṅgahitattābhāvena asaṅgahitattaṃ atthīti yojanā. Ubhayābhāvoti saṅgahitattāsaṅgahitattābhāvo. Ettha etasmiṃ vāre. Dhammāyatanajīvitindriyādīnanti dhammāyatanādīnaṃ khandhacatukkasaṅgāhakatte, jīvitindriyādīnaṃ khandhadukasaṅgāhakatteti yojanā. Pāḷiyaṃ anāgatattā ‘‘satī’’ti sāsaṅkaṃ vadati. Ādi-saddena paṭhamena dhammadhātusaḷāyatanādīnaṃ sukhindriyādīnañca, dutiyena ekakkhandhassa saṅgaho daṭṭhabbo. Sukhindriyañhi vedanākkhandhasseva saṅgāhakaṃ. Tesanti khandhacatukkakhandhadukādīnaṃ asaṅgahitatā na natthi atthevāti tassā abhāvo anekantiko. Pubbe vuttanayenāti ‘‘rūpakkhandhādīhi panā’’tiādinā vuttanayena.

    තත්‌ථෙවාති තස්‌මිංයෙව පුබ්‌බෙ වුත්‌තෙ සනිදස්‌සනසප්‌පටිඝපදෙ. නිවත්‌තෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තොති පුබ්‌බෙ වුත්‌තං පටිනිවත්‌තෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො පච්‌චාමසන්‌තො. තදවත්‌තබ්‌බතාති තෙසං සඞ්‌ගාහකාසඞ්‌ගාහකසඞ්‌ගහිතත්‌තාසඞ්‌ගහිතත්‌තානං අවත්‌තබ්‌බතා. අසඞ්‌ගාහකත්‌තාභාවතො එව…පෙ.… න සඞ්‌ගාහකත්‌තාභාවතොති යස්‌මා නෙසං අසඞ්‌ගාහකත්‌තං විය සඞ්‌ගාහකත්‌තම්‌පි නත්‌ථි, තතො එව සඞ්‌ගහිතත්‌තාසඞ්‌ගහිතත්‌තම්‌පීති දස්‌සෙති.

    Tatthevāti tasmiṃyeva pubbe vutte sanidassanasappaṭighapade. Nivattetvā gaṇhantoti pubbe vuttaṃ paṭinivattetvā gaṇhanto paccāmasanto. Tadavattabbatāti tesaṃ saṅgāhakāsaṅgāhakasaṅgahitattāsaṅgahitattānaṃ avattabbatā. Asaṅgāhakattābhāvato eva…pe… na saṅgāhakattābhāvatoti yasmā nesaṃ asaṅgāhakattaṃ viya saṅgāhakattampi natthi, tato eva saṅgahitattāsaṅgahitattampīti dasseti.

    දුතියනයසඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Dutiyanayasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 2. සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදනිද්‌දෙසො • 2. Saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 2. දුතියනයො සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදවණ්‌ණනා • 2. Dutiyanayo saṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact