| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
4. දුතියවෙදනාසුත්‌තවණ්‌ණනා
4. Dutiyavedanāsuttavaṇṇanā
53. චතුත්‌ථෙ දුක්‌ඛතො දට්‌ඨබ්‌බාති සුඛවෙදනා විපරිණාමදුක්‌ඛවසෙන දුක්‌ඛාති ඤාණචක්‌ඛුනා පස්‌සිතබ්‌බා. සල්‌ලතො දට්‌ඨබ්‌බාති දුන්‌නීහරණට්‌ඨෙන අන්‌තොතුදනට්‌ඨෙන පීළනට්‌ඨෙන දුක්‌ඛදුක්‌ඛභාවෙන දුක්‌ඛවෙදනා සල්‌ලන්‌ති පස්‌සිතබ්‌බා. අනිච්‌චතොති හුත්‌වා අභාවතො උදයබ්‌බයවන්‌තතො තාවකාලිකතො නිච්‌චපටිපක්‌ඛතො ච අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා අනිච්‌චාති පස්‌සිතබ්‌බා. කාමඤ්‌චෙත්‌ථ සබ්‌බාපි වෙදනා අනිච්‌චතො පස්‌සිතබ්‌බා, අනිච්‌චදස්‌සනතො පන සාතිසයං විරාගනිමිත්‌තං දුක්‌ඛදස්‌සනන්‌ති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො සත්‌ථා ‘‘සුඛා, භික්‌ඛවෙ, වෙදනා දුක්‌ඛතො දට්‌ඨබ්‌බා, දුක්‌ඛා වෙදනා සල්‌ලතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති ආහ. අථ වා යත්‌ථ පුථුජ්‌ජනා සුඛාභිනිවෙසිනො, තත්‌ථ නිබ්‌බෙදජනනත්‌ථං තථා වුත්‌තං. තෙනස්‌සා සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛතාය දුක්‌ඛභාවො දස්‌සිතො. යදනිච්‌චං, තං දුක්‌ඛන්‌ති විපරිණාමදුක්‌ඛතාය ‘‘සුඛා, භික්‌ඛවෙ, වෙදනා දුක්‌ඛතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති වත්‌වා ‘‘සුඛාපි තාව එදිසී, දුක්‌ඛා නු ඛො කීදිසී’’ති චින්‌තෙන්‌තානං දුක්‌ඛදුක්‌ඛතාය ‘‘දුක්‌ඛා වෙදනා සල්‌ලතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති ආහ, ඉතරා පන සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛතාය එව දුක්‌ඛාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා අනිච්‌චතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති අවොච.
53. Catutthe dukkhato daṭṭhabbāti sukhavedanā vipariṇāmadukkhavasena dukkhāti ñāṇacakkhunā passitabbā. Sallato daṭṭhabbāti dunnīharaṇaṭṭhena antotudanaṭṭhena pīḷanaṭṭhena dukkhadukkhabhāvena dukkhavedanā sallanti passitabbā. Aniccatoti hutvā abhāvato udayabbayavantato tāvakālikato niccapaṭipakkhato ca adukkhamasukhā vedanā aniccāti passitabbā. Kāmañcettha sabbāpi vedanā aniccato passitabbā, aniccadassanato pana sātisayaṃ virāganimittaṃ dukkhadassananti imamatthaṃ dassento satthā ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā, dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti āha. Atha vā yattha puthujjanā sukhābhinivesino, tattha nibbedajananatthaṃ tathā vuttaṃ. Tenassā saṅkhāradukkhatāya dukkhabhāvo dassito. Yadaniccaṃ, taṃ dukkhanti vipariṇāmadukkhatāya ‘‘sukhā, bhikkhave, vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti vatvā ‘‘sukhāpi tāva edisī, dukkhā nu kho kīdisī’’ti cintentānaṃ dukkhadukkhatāya ‘‘dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti āha, itarā pana saṅkhāradukkhatāya eva dukkhāti dassento ‘‘adukkhamasukhā vedanā aniccato daṭṭhabbā’’ti avoca.
එත්‌ථ ච ‘‘සුඛා වෙදනා දුක්‌ඛතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති එතෙන රාගස්‌ස සමුග්‌ඝාතනූපායො දස්‌සිතො. සුඛවෙදනාය හි රාගානුසයො අනුසෙති. ‘‘දුක්‌ඛා වෙදනා සල්‌ලතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති එතෙන දොසස්‌ස සමුග්‌ඝාතනූපායො දස්‌සිතො. දුක්‌ඛවෙදනාය හි පටිඝානුසයො අනුසෙති. ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා අනිච්‌චතො දට්‌ඨබ්‌බා’’ති එතෙන මොහස්‌ස සමුග්‌ඝාතනූපායො දස්‌සිතො. අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනාය හි අවිජ්‌ජානුසයො අනුසෙති.
Ettha ca ‘‘sukhā vedanā dukkhato daṭṭhabbā’’ti etena rāgassa samugghātanūpāyo dassito. Sukhavedanāya hi rāgānusayo anuseti. ‘‘Dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā’’ti etena dosassa samugghātanūpāyo dassito. Dukkhavedanāya hi paṭighānusayo anuseti. ‘‘Adukkhamasukhā vedanā aniccato daṭṭhabbā’’ti etena mohassa samugghātanūpāyo dassito. Adukkhamasukhavedanāya hi avijjānusayo anuseti.
තථා පඨමෙන තණ්‌හාසංකිලෙසස්‌ස පහානං දස්‌සිතං තස්‌ස සුඛස්‌සාදහෙතුකත්‌තා, දුතියෙන දුච්‌චරිතසංකිලෙසස්‌ස පහානං. යථාභූතඤ්‌හි දුක්‌ඛං අපරිජානන්‌තා තස්‌ස පරිහරණත්‌ථං දුච්‌චරිතං චරන්‌ති. තතියෙන දිට්‌ඨිසංකිලෙසස්‌ස පහානං අනිච්‌චතො පස්‌සන්‌තස්‌ස දිට්‌ඨිසංකිලෙසාභාවතො අවිජ්‌ජානිමිත්‌තත්‌තා දිට්‌ඨිසංකිලෙසස්‌ස, අවිජ්‌ජානිමිත්‌තඤ්‌ච අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා. පඨමෙන වා විපරිණාමදුක්‌ඛපරිඤ්‌ඤා, දුතියෙන දුක්‌ඛදුක්‌ඛපරිඤ්‌ඤා, තතියෙන සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛපරිඤ්‌ඤා. පඨමෙන වා ඉට්‌ඨාරම්‌මණපරිඤ්‌ඤා, දුතියෙන අනිට්‌ඨාරම්‌මණපරිඤ්‌ඤා, තතියෙන මජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණපරිඤ්‌ඤා. විරත්‌තෙසු හි තදාරම්‌මණධම්‌මෙසු ආරම්‌මණානිපි විරත්‌තානෙව හොන්‌තීති. පඨමෙන වා රාගප්‌පහානපරිකිත්‌තනෙන දුක්‌ඛානුපස්‌සනාය අප්‌පණිහිතවිමොක්‌ඛො දීපිතො හොති, දුතියෙන දොසප්‌පහානපරිකිත්‌තනෙන අනිච්‌චානුපස්‌සනාය අනිමිත්‌තවිමොක්‌ඛො, තතියෙන මොහප්‌පහානපරිකිත්‌තනෙන අනත්‌තානුපස්‌සනාය සුඤ්‌ඤතවිමොක්‌ඛො දීපිතො හොතීති වෙදිතබ්‌බං.
Tathā paṭhamena taṇhāsaṃkilesassa pahānaṃ dassitaṃ tassa sukhassādahetukattā, dutiyena duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ. Yathābhūtañhi dukkhaṃ aparijānantā tassa pariharaṇatthaṃ duccaritaṃ caranti. Tatiyena diṭṭhisaṃkilesassa pahānaṃ aniccato passantassa diṭṭhisaṃkilesābhāvato avijjānimittattā diṭṭhisaṃkilesassa, avijjānimittañca adukkhamasukhā vedanā. Paṭhamena vā vipariṇāmadukkhapariññā, dutiyena dukkhadukkhapariññā, tatiyena saṅkhāradukkhapariññā. Paṭhamena vā iṭṭhārammaṇapariññā, dutiyena aniṭṭhārammaṇapariññā, tatiyena majjhattārammaṇapariññā. Virattesu hi tadārammaṇadhammesu ārammaṇānipi virattāneva hontīti. Paṭhamena vā rāgappahānaparikittanena dukkhānupassanāya appaṇihitavimokkho dīpito hoti, dutiyena dosappahānaparikittanena aniccānupassanāya animittavimokkho, tatiyena mohappahānaparikittanena anattānupassanāya suññatavimokkho dīpito hotīti veditabbaṃ.
යතොති යදා, යස්‌මා වා. අරියොති කිලෙසෙහි ආරකා ඨිතො පරිසුද්‌ධො. සම්‌මද්‌දසොති සබ්‌බාසං වෙදනානං චතුන්‌නම්‌පි වා සච්‌චානං අවිපරීතදස්‌සාවී. අච්‌ඡෙච්‌ඡි තණ්‌හන්‌ති වෙදනාමූලකං තණ්‌හං අග්‌ගමග්‌ගෙන ඡින්‌දි, අනවසෙසතො සමුච්‌ඡින්‌දි. විවත්‌තයි සංයොජනන්‌ති දසවිධං සංයොජනං පරිවත්‌තයි, නිම්‌මූලමකාසි. සම්‌මාති හෙතුනා කාරණෙන. මානාභිසමයාති මානස්‌ස දස්‌සනාභිසමයා, පහානාභිසමයා වා. අරහත්‌තමග්‌ගො හි කිච්‌චවසෙන මානං පස්‌සති, අයමස්‌ස දස්‌සනාභිසමයො. තෙන දිට්‌ඨො පන සො තාවදෙව පහීයති දිට්‌ඨවිසෙන දිට්‌ඨසත්‌තානං ජීවිතං විය, අයමස්‌ස පහානාභිසමයො. අන්‌තමකාසි දුක්‌ඛස්‌සාති එවං අරහත්‌තමග්‌ගෙන මානස්‌ස දිට්‌ඨත්‌තා පහීනත්‌තා ච සබ්‌බස්‌සෙව වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස කොටිසඞ්‌ඛාතං අන්‌තං පරිච්‌ඡෙදං පරිවටුමං අකාසි, අන්‌තිමසමුස්‌සයමත්‌තාවසෙසං දුක්‌ඛමකාසීති වුත්‌තං හොති.
Yatoti yadā, yasmā vā. Ariyoti kilesehi ārakā ṭhito parisuddho. Sammaddasoti sabbāsaṃ vedanānaṃ catunnampi vā saccānaṃ aviparītadassāvī. Acchecchi taṇhanti vedanāmūlakaṃ taṇhaṃ aggamaggena chindi, anavasesato samucchindi. Vivattayi saṃyojananti dasavidhaṃ saṃyojanaṃ parivattayi, nimmūlamakāsi. Sammāti hetunā kāraṇena. Mānābhisamayāti mānassa dassanābhisamayā, pahānābhisamayā vā. Arahattamaggo hi kiccavasena mānaṃ passati, ayamassa dassanābhisamayo. Tena diṭṭho pana so tāvadeva pahīyati diṭṭhavisena diṭṭhasattānaṃ jīvitaṃ viya, ayamassa pahānābhisamayo. Antamakāsi dukkhassāti evaṃ arahattamaggena mānassa diṭṭhattā pahīnattā ca sabbasseva vaṭṭadukkhassa koṭisaṅkhātaṃ antaṃ paricchedaṃ parivaṭumaṃ akāsi, antimasamussayamattāvasesaṃ dukkhamakāsīti vuttaṃ hoti.
ගාථාසු යොති යො අරියසාවකො. අද්‌දාති අද්‌දස, සුඛවෙදනං දුක්‌ඛතො පස්‌සීති අත්‌ථො. සුඛවෙදනා හි විසමිස්‌සං විය භොජනං පරිභොගකාලෙ අස්‌සාදං දදමානා විපරිණාමකාලෙ දුක්‌ඛායෙවාති. දුක්‌ඛමද්‌දක්‌ඛි සල්‌ලතොති යථා සල්‌ලං සරීරං අනුපවිසන්‌තම්‌පි පවිට්‌ඨම්‌පි උද්‌ධරියමානම්‌පි පීළමෙව ජනෙති, එවං දුක්‌ඛවෙදනා උප්‌පජ්‌ජමානාපි ඨිතිප්‌පත්‌තාපි භිජ්‌ජමානාපි විබාධතියෙවාති තං සල්‌ලතො විපස්‌සීති වුත්‌තං. අද්‌දක්‌ඛි නං අනිච්‌චතොති සුඛදුක්‌ඛතො සන්‌තසභාවතාය සන්‌තතරජාතිකම්‌පි නං අදුක්‌ඛමසුඛං අනිච්‌චන්‌තිකතාය අනිච්‌චතො පස්‌සි.
Gāthāsu yoti yo ariyasāvako. Addāti addasa, sukhavedanaṃ dukkhato passīti attho. Sukhavedanā hi visamissaṃ viya bhojanaṃ paribhogakāle assādaṃ dadamānā vipariṇāmakāle dukkhāyevāti. Dukkhamaddakkhi sallatoti yathā sallaṃ sarīraṃ anupavisantampi paviṭṭhampi uddhariyamānampi pīḷameva janeti, evaṃ dukkhavedanā uppajjamānāpi ṭhitippattāpi bhijjamānāpi vibādhatiyevāti taṃ sallato vipassīti vuttaṃ. Addakkhinaṃ aniccatoti sukhadukkhato santasabhāvatāya santatarajātikampi naṃ adukkhamasukhaṃ aniccantikatāya aniccato passi.
ස වෙ සම්‌මද්‌දසොති සො එවං තිස්‌සන්‌නං වෙදනානං සම්‌මදෙව දුක්‌ඛාදිතො දස්‌සාවී. යතොති යස්‌මා. තත්‌ථාති වෙදනායං. විමුච්‌චතීති සමුච්‌ඡෙදවිමුත්‌තිවසෙන විමුච්‌චති. ඉදං වුත්‌තං හොති – යස්‌මා සුඛාදීනි දුක්‌ඛාදිතො අද්‌දස, තස්‌මා තත්‌ථ වෙදනාය තප්‌පටිබද්‌ධඡන්‌දරාගප්‌පහානෙන සමුච්‌ඡෙදවසෙන විමුච්‌චති. යංසද්‌දෙ හි වුත්‌තෙ තංසද්‌දො ආහරිත්‌වා වත්‌තබ්‌බො. අථ වා යතොති කායවාචාචිත්‌තෙහි සංයතො යතත්‌තො, යතති පදහතීති වා යතො, ආයතතීති අත්‌ථො. අභිඤ්‌ඤාවොසිතොති වෙදනාමුඛෙන චතුසච්‌චකම්‌මට්‌ඨානං භාවෙත්‌වා ඡට්‌ඨාභිඤ්‌ඤාය පරියොසිතො කතකිච්‌චො. සන්‌තොති රාගාදිකිලෙසවූපසමෙන සන්‌තො. යොගාතිගොති කාමයොගාදිං චතුබ්‌බිධම්‌පි යොගං අතික්‌කන්‌තො. උභයහිතමුනනතො මුනීති.
Sa ve sammaddasoti so evaṃ tissannaṃ vedanānaṃ sammadeva dukkhādito dassāvī. Yatoti yasmā. Tatthāti vedanāyaṃ. Vimuccatīti samucchedavimuttivasena vimuccati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sukhādīni dukkhādito addasa, tasmā tattha vedanāya tappaṭibaddhachandarāgappahānena samucchedavasena vimuccati. Yaṃsadde hi vutte taṃsaddo āharitvā vattabbo. Atha vā yatoti kāyavācācittehi saṃyato yatatto, yatati padahatīti vā yato, āyatatīti attho. Abhiññāvositoti vedanāmukhena catusaccakammaṭṭhānaṃ bhāvetvā chaṭṭhābhiññāya pariyosito katakicco. Santoti rāgādikilesavūpasamena santo. Yogātigoti kāmayogādiṃ catubbidhampi yogaṃ atikkanto. Ubhayahitamunanato munīti.
චතුත්‌ථසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 4. දුතියවෙදනාසුත්‌තං • 4. Dutiyavedanāsuttaṃ
