| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
၂၀၆. ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ဘာဂေတိ ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ကောဋ္ဌာသေ ကတ္ဝာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ, ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ ဝစနတော သဗ္ဗေပိ ဝိတက္ကာ သံကိလေသဝောဒာနဝိဘာဂေန ဒ္ဝေဝ ဘာဂာ ကတာ, အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပနေတေသံ အဘိဏ္ဟာစာရံ ဥပာဒာယ ပာဠိယံ ‘‘ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ’’တိ အာမေဍိတဝစနန္တိ ‘‘ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ဘာဂေ ကတ္ဝာ’’တိ အာမေဍိတဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ အထ ဝာ ဘာဂဒ္ဝယသ္သ သပ္ပဋိဘာဂတာယ တတ္ထ ယံ ယံ ဒ္ဝယမ္ပိ ခော ဥဇုဝိပစ္စနီကံ, တံ တံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတုကာမော ဘဂဝာ အာဟ ‘‘ဒ္ဝိဓာ ကတ္ဝာ ဝိတက္ကေ ဝိဟရေယ္ယ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတ္ဝာ တတ္ထ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမ္မာဝိတက္ကာနဉ္စ အနဝသေသံ အသင္ကရတော စ ဂဟိတဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ, ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ အဝောစ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသင္ခာတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော, ကာမေန ပဋိဗဒ္ဓော ဝာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဗ္ယာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗ္ယာပာဒော, ဒောသော။ ဝိဟိံသတိ ဧတာယ သတ္တေ, ဝိဟိံသနံ ဝာ တေသံ ဧတန္တိ ဝိဟိံသာ, ပရေသံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တသ္သ ကရုဏာပဋိပက္ခသ္သ ပာပဓမ္မသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာရမ္မဏမာဟ။ ဗဟိဒ္ဓာတိ ဗာဟိရဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဩဠာရိကောတိ ဗဟလကာမရာဂာဒိပဋိသံယုတ္တော။ တဗ္ဗိပရိယာယေန သုခုမော။ ဝိတက္ကော အကုသလပက္ခိကောယေဝာတိ ဣမိနာ ဝိတက္ကဘာဝသာမညေန တတ္ထာပိ အကုသလဘာဝသာမညေန ဧကဘာဂကရဏံ, န ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတာဒိဝသေနာတိ ဒသ္သေတိ။
206.Dvedve bhāgeti dve dve koṭṭhāse katvā. Kāmañcettha ‘‘imaṃ ekaṃ bhāgamakāsiṃ, imaṃ dutiyabhāgamakāsi’’nti vacanato sabbepi vitakkā saṃkilesavodānavibhāgena dveva bhāgā katā, aparāparuppattiyā panetesaṃ abhiṇhācāraṃ upādāya pāḷiyaṃ ‘‘dvidhā katvā’’ti āmeḍitavacananti ‘‘dve dve bhāge katvā’’ti āmeḍitavacanavaseneva vutto. Atha vā bhāgadvayassa sappaṭibhāgatāya tattha yaṃ yaṃ dvayampi kho ujuvipaccanīkaṃ, taṃ taṃ visuṃ visuṃ gahetukāmo bhagavā āha ‘‘dvidhā katvā vitakke vihareyya’’nti. Evaṃ pana cintetvā tattha micchāvitakkānaṃ sammāvitakkānañca anavasesaṃ asaṅkarato ca gahitabhāvaṃ dassento ‘‘imaṃ ekaṃ bhāgamakāsiṃ, imaṃ dutiyabhāgamakāsi’’nti avoca. Kāmapaṭisaṃyuttoti kāmarāgasaṅkhātena kāmena sampayutto, kāmena paṭibaddho vā. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – byāpajjati cittaṃ etenāti byāpādo, doso. Vihiṃsati etāya satte, vihiṃsanaṃ vā tesaṃ etanti vihiṃsā, paresaṃ viheṭhanākārena pavattassa karuṇāpaṭipakkhassa pāpadhammassetaṃ adhivacanaṃ. Ajjhattanti ajjhattadhammārammaṇamāha. Bahiddhāti bāhiradhammārammaṇaṃ. Oḷārikoti bahalakāmarāgādipaṭisaṃyutto. Tabbipariyāyena sukhumo. Vitakkoakusalapakkhikoyevāti iminā vitakkabhāvasāmaññena tatthāpi akusalabhāvasāmaññena ekabhāgakaraṇaṃ, na ekacittuppādapariyāpannatādivasenāti dasseti.
နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘာတိက္ကန္တတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနံ, သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗံ ကုသလံ။ ဣဓ ပန ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘ကာမေဟိ နိသ္သဋော နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော’’တိ။ သောတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနံ ဧတ္ထုပ္ပန္နော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ။ ပဌမဇ္ဈာနန္တိ စ ဣဒံ တတော ပရံ ဝိတက္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဗ္ယာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေန, ဗ္ယာပာဒသ္သ ဝာ ပဋိပက္ခောတိ အဗ္ယာပာဒော, မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂော မေတ္တာဘာဝနာရမ္ဘော။ န ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ, ဝိဟိံသာယ ဝာ ပဋိပက္ခောတိ အဝိဟိံသာ, ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂော ကရုဏာဘာဝနာရမ္ဘော။
Nekkhammaṃ vuccati lobhātikkantattā paṭhamajjhānaṃ, sabbākusalehi nikkhantattā sabbaṃ kusalaṃ. Idha pana kāmavitakkapaṭipakkhassa adhippetattā āha ‘‘kāmehi nissaṭo nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko’’ti. Soti nekkhammavitakko. Yāva paṭhamajjhānāti paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva paṭhamajjhānaṃ etthuppanno vitakko nekkhammavitakkoyeva. Paṭhamajjhānanti ca idaṃ tato paraṃ vitakkābhāvato vuttaṃ. Na byāpajjati cittaṃ etena, byāpādassa vā paṭipakkhoti abyāpādo, mettāpubbabhāgo mettābhāvanārambho. Na vihiṃsanti etāya, vihiṃsāya vā paṭipakkhoti avihiṃsā, karuṇāpubbabhāgo karuṇābhāvanārambho.
မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓာဝသရာ သမ္မာသင္ကပ္ပာ ဥပရူပရိ သဝိသေသံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆဗ္ဗသ္သာနိ။ပေ.။ ပဝတ္တိံသူ’’တိ။ ဉာဏသ္သ အပရိပက္ကတ္တာ ပုဗ္ဗဝာသနာဝသေန သတိသမ္မောသတော ကဒာစိ မိစ္ဆာဝိတက္ကလေသောပိ ဟောတိယေဝာတိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သတိသမ္မောသေန။ပေ.။ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ အာဟ။ ယထာ နိစ္စပိဟိတေပိ ဂေဟေ ကဒာစိ ဝာတပာနေ ဝိဝဋမတ္တေ လဒ္ဓာဝသရော ဝာတော အန္တော ပဝိသေယ္ယ, ဧဝံ ဂုတ္တိန္ဒ္ရိယေပိ ဗောဓိသတ္တသန္တာနေ သတိသမ္မောသဝသေန လဒ္ဓာဝသရော အကုသလဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဥပ္ပန္နော စ ကုသလဝာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ, အထ မဟာသတ္တော တံမုဟုတ္တုပ္ပန္နမေဝ ပဋိဝိနောဒေတ္ဝာ တေသံ အာယတိံ အနုပ္ပာဒာယ ‘‘ဣမေ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ, ဣမေ သမ္မာဝိတက္ကာ’’တိ ယာထာဝတော တေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ အဝသရံ အဒေန္တော သမ္မာဝိတက္ကေ ပရိဝဍ္ဎေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယ္ဟံ ဣမေ’’တိအာဒိ။
Mahābodhisattānaṃ mahābhinikkhamanaṃ nikkhantakālato paṭṭhāya laddhāvasarā sammāsaṅkappā uparūpari savisesaṃ pavattantīti āha ‘‘chabbassāni…pe… pavattiṃsū’’ti. Ñāṇassa aparipakkattā pubbavāsanāvasena satisammosato kadāci micchāvitakkalesopi hotiyevāti taṃ dassetuṃ ‘‘satisammosena…pe… tiṭṭhantī’’ti āha. Yathā niccapihitepi gehe kadāci vātapāne vivaṭamatte laddhāvasaro vāto anto paviseyya, evaṃ guttindriyepi bodhisattasantāne satisammosavasena laddhāvasaro akusalavitakko uppajji, uppanno ca kusalavāraṃ pacchinditvā aṭṭhāsi, atha mahāsatto taṃmuhuttuppannameva paṭivinodetvā tesaṃ āyatiṃ anuppādāya ‘‘ime micchāvitakkā, ime sammāvitakkā’’ti yāthāvato te paricchinditvā micchāvitakkānaṃ avasaraṃ adento sammāvitakke parivaḍḍhesi. Tena vuttaṃ ‘‘mayhaṃ ime’’tiādi.
၂၀၇. ပမာဒော နာမ သတိဝိပ္ပဝာသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တသ္သာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝာသေ ဌိတသ္သာ’’တိ။ အာတာပဝီရိယဝန္တသ္သာတိ ကိလေသာနံ နိဂ္ဂဏ္ဟနဝီရိယဝတော။ ပေသိတစိတ္တသ္သာတိ ဘဝဝိမောက္ခာယ ဝိသ္သဋ္ဌစိတ္တသ္သ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခသ္သ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပာကတိကော ဇာတော’’တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ နိသ္သာယ ပဝတ္တံ သောမနသ္သာကာရံ ဂေဟသ္သိတသောမနသ္သပက္ခိကံ အကာသိ, ပညာမဟန္တတာယ သုခုမဒသ္သိတာ။
207. Pamādo nāma sativippavāsoti āha ‘‘appamattassāti satiyā avippavāse ṭhitassā’’ti. Ātāpavīriyavantassāti kilesānaṃ niggaṇhanavīriyavato. Pesitacittassāti bhavavimokkhāya vissaṭṭhacittassa kāye ca jīvite ca nirapekkhassa. ‘‘Evaṃ paṭipākatiko jāto’’ti attano attabhāvaṃ nissāya pavattaṃ somanassākāraṃ gehassitasomanassapakkhikaṃ akāsi, paññāmahantatāya sukhumadassitā.
အပရိညာယံ ဌိတသ္သာတိ န ပရိညာယံ ဌိတသ္သ, အပရိဂ္ဂဟိတပရိညသ္သာတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကော။ပေ.။ ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတီတိ တာဒိသသ္သ ဥပ္ပန္နော မိစ္ဆာဝိတက္ကော ယထာရဟံ အတ္တဗ္ယာဗာဓကော ဥဘယဗ္ယာဗာဓကော စ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော တံ သဘာဝာနတိဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပာဒဥပ္ပန္နပရိဟာနိနိမိတ္တတာယ ပညံ နိရောဓေတီတိ ပညာနိရောဓိကော။ တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသင္ခာနဗလေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမာဟ။ နိရုဇ္ဈတီတိအာဒီဟိပိ တဒေဝ ဝဒတိ။ ဝိဂတန္တန္တိအာဒီဟိ ပန သမူလံ ဥဒ္ဓဋံ ဝိယ တဒာ အပ္ပဝတ္တနကံ အကာသိန္တိ ဝဒတိ။
Apariññāyaṃṭhitassāti na pariññāyaṃ ṭhitassa, apariggahitapariññassāti attho. Vitakko…pe… etāni tīṇi nāmāni labhatīti tādisassa uppanno micchāvitakko yathārahaṃ attabyābādhako ubhayabyābādhako ca na hotīti na vattabbo taṃ sabhāvānativattanatoti adhippāyo. Anuppannānuppādauppannaparihāninimittatāya paññaṃ nirodhetīti paññānirodhiko. Tenāha ‘‘anuppannāyā’’tiādi. Natthibhāvaṃ gacchatīti paṭisaṅkhānabalena vikkhambhanappahānamāha. Nirujjhatītiādīhipi tadeva vadati. Vigatantantiādīhi pana samūlaṃ uddhaṭaṃ viya tadā appavattanakaṃ akāsinti vadati.
၂၀၈. စိတ္တဝိပရိဏာမဘာဝော စိတ္တသ္သ အညထတ္တံ ပကတိစိတ္တဝိဂမော။ အနေကဂ္ဂတာကာရော ဝိက္ခေပော။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန စိတ္တံ ဝိဟညမာနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အကာသီ’’တိ။ ကာရုညန္တိ ပရဒုက္ခနိမိတ္တံ စိတ္တခေဒံ ဝဒတိ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ မနံ ကမ္ပေတီတိ ကရုဏာ’’တိ (မ. နိ. ဋီ. ၁.၁; သံ. နိ. ဋီ. ၁.၁.၁)။ န္တိ ကရုဏာယနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တပကမ္ပနံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော’’တိ အာဟ, န သတ္တေသု ဝိဟိံသာ ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။
208.Cittavipariṇāmabhāvo cittassa aññathattaṃ pakaticittavigamo. Anekaggatākāro vikkhepo. Tattha vitakkena cittaṃ vihaññamānaṃ viya hotīti āha ‘‘taṃ gahetvā vihiṃsāvitakkaṃ akāsī’’ti. Kāruññanti paradukkhanimittaṃ cittakhedaṃ vadati. Tenevāha – ‘‘paradukkhe sati sādhūnaṃ manaṃ kampetīti karuṇā’’ti (ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1). Nti karuṇāyanavasena pavattacittapakampanaṃ sandhāya ‘‘uppajjati vihiṃsāvitakko’’ti āha, na sattesu vihiṃsā pavattatīti adhippāyo.
တေန တေန စသ္သာကာရေနာတိ ယေန ယေန အာကာရေန ဘိက္ခုနာ အနုဝိတက္ကိတံ အနုဝိစာရိတံ, တေန တေန အာကာရေနသ္သ စေတသော နတိ ဟောတိ။ တေနေဝာဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဟာသီတိ ကာလဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ပဟာနံ ပနသ္သ သိဒ္ဓမေဝ ပဋိပက္ခသ္သ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပဟာသီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အသာမိဘောဂေ ဂာမိကာအာဒီယိံသူ’’တိ။ ဗဟုလမကာသီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေဝံ နမတီတိ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယောဂာကာရမေဝ ဟောတိ, ကာမဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တာကာရေန ဝာ ပရိဏမတိ။ ကသနံ ကိဋ္ဌံ, ကသီတိ အတ္ထော, တန္နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန ကာရဏူပစာရေန သသ္သံ ‘‘ကိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သသ္သသမ္ဗာဓေ’’တိ။ စတ္တာရိ ဘယာနီတိ ဝဓဗန္ဓဇာနိဂရဟာနိ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ အနတ္ထုပ္ပာဒဘာဝံ။ လာမကန္တိ နိဟီနဘာဝံ။ ဓန္ဓေသူတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု။ ဩတာရန္တိ အနုပ္ပဝေသံ ကိလေသာနံ။ သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ, သာ ဧဝ ဝောဒာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝောဒာနပက္ခန္တိ ဣဒံ တသ္သေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။
Tena tena cassākārenāti yena yena ākārena bhikkhunā anuvitakkitaṃ anuvicāritaṃ, tena tena ākārenassa cetaso nati hoti. Tenevāha ‘‘kāmavitakkādīsū’’tiādi. Pahāsīti kālavipallāsena vuttanti āha ‘‘pajahatī’’ti. Pahānaṃ panassa siddhameva paṭipakkhassa siddhattāti dassetuṃ ‘‘pahāsī’’ti vuttaṃ yathā ‘‘asāmibhoge gāmikāādīyiṃsū’’ti. Bahulamakāsīti etthāpi eseva nayo. Evamevaṃ namatīti kāmavitakkasampayogākārameva hoti, kāmavitakkasampayuttākārena vā pariṇamati. Kasanaṃ kiṭṭhaṃ, kasīti attho, tannibbattattā pana kāraṇūpacārena sassaṃ ‘‘kiṭṭha’’nti vuttanti āha ‘‘sassasambādhe’’ti. Cattāri bhayānīti vadhabandhajānigarahāni. Upaddavanti anatthuppādabhāvaṃ. Lāmakanti nihīnabhāvaṃ. Dhandhesūti attano khandhesu. Otāranti anuppavesaṃ kilesānaṃ. Saṃkilesato visujjhanaṃ visuddhi, sā eva vodānanti āha ‘‘vodānapakkhanti idaṃ tasseva vevacana’’nti.
၂၀၉. သဗ္ဗကုသလံ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခတာယ တတော နိသ္သဋတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမေဝ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗကိလေသတော သဗ္ဗသင္ခတတော စ နိသ္သဋတ္တာ။ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓံ ဝိယ ရူပာဒိအာရမ္မဏံ ပမာဒေ သတိ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ကူဋဂာဝော ဝိယ ကူဋစိတ္တံ ဒုဒ္ဒမဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဂောပာလကော ဝိယ ဗောဓိသတ္တော ဥပာယကောသလ္လယောဂတော။ စတုဗ္ဗိဓဘယံ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သပ္ပဋိဘယဘာဝတော။ ပညာယ ဝုဒ္ဓိ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ပညာဝုဒ္ဓိကော။ ဝိဟညတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဝိဃာတော, စေတောဒုက္ခံ, တပ္ပက္ခိကော ဝိဃာတပက္ခိကော, န ဝိဃာတပက္ခိကောတိ အဝိဃာတပက္ခိကော။ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော နိဗ္ဗာနဝဟော။ ဥဂ္ဃာတီယေယ္ယာတိ ဥဒ္ဓတံ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဉ္စ ဘဝေယ္ယာတိ အတ္ထော။ သဏ္ဌပေမီတိ သမ္မဒေဝ ပဋ္ဌပေမိ။ ယထာ ပန ဌပိတံ သဏ္ဌပိတံ နာမ ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သန္နိသီဒာပေမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိသီဒာပေမီတိ သမာဓိပဋိပက္ခေ ကိလေသေ သန္နိသီဒာပေန္တော စိတ္တံ ဂောစရဇ္ဈတ္တေ သန္နိသီဒာပေမိ။ အဗ္ယဂ္ဂဘာဝာပာဒကေန ဧကဂ္ဂံ ကရောမိ, ယထာ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ ဟောတိ, ဧဝံ သမ္မာ သမ္မဒေဝ အာဒဟာမိ သမာဟိတံ ကရောမိ, ယသ္မာ တထာသမာဟိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အာရမ္မဏေ အာရောပိတံ နာမ ဟောတိ, န တတော ပရိပတတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု အာရောပေမီတိ အတ္ထော’’တိ။ မာ ဥဂ္ဃာတီယိတ္တာတိ မာ ဟညိတ္ထ, မာ ဦဟတံ အတ္ထာတိ အတ္ထော။
209.Sabbakusalaṃnekkhammaṃ sabbākusalapaṭipakkhatāya tato nissaṭattā. Nibbānameva nekkhammaṃ sabbakilesato sabbasaṅkhatato ca nissaṭattā. Kiṭṭhasambādhaṃ viya rūpādiārammaṇaṃ pamāde sati anatthuppattiṭṭhānabhāvato. Kūṭagāvo viya kūṭacittaṃ duddamabhāvato. Paṇḍitagopālako viya bodhisatto upāyakosallayogato. Catubbidhabhayaṃ viya micchāvitakkā sappaṭibhayabhāvato. Paññāya vuddhi etassa atthīti paññāvuddhiko. Vihaññati cittaṃ etenāti vighāto, cetodukkhaṃ, tappakkhiko vighātapakkhiko, na vighātapakkhikoti avighātapakkhiko. Nibbānasaṃvattaniko nibbānavaho. Ugghātīyeyyāti uddhataṃ siyā vikkhittañca bhaveyyāti attho. Saṇṭhapemīti sammadeva paṭṭhapemi. Yathā pana ṭhapitaṃ saṇṭhapitaṃ nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘sannisīdāpemī’’tiādi vuttaṃ. Sannisīdāpemīti samādhipaṭipakkhe kilese sannisīdāpento cittaṃ gocarajjhatte sannisīdāpemi. Abyaggabhāvāpādakena ekaggaṃ karomi, yathā ārammaṇe suṭṭhu appitaṃ hoti, evaṃ sammā sammadeva ādahāmi samāhitaṃ karomi, yasmā tathāsamāhitaṃ cittaṃ suṭṭhu ārammaṇe āropitaṃ nāma hoti, na tato paripatati, tasmā vuttaṃ ‘‘suṭṭhu āropemīti attho’’ti. Mā ugghātīyittāti mā haññittha, mā ūhataṃ atthāti attho.
၂၁၀. သောယေဝ။ပေ.။ ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ ကုသလဝိတက္ကံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိယ တိဝိဓတ္တသမ္ဘဝတော တိဝိဓနာမိကံ ကတ္ဝာ ဒသ္သိတံ ဝိယ ဟောတိ, န ခော ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဗန္ဓပဝတ္တဉ္ဟိ ဥပာဒာယ ဧကတ္တနယေန ‘‘သောယေဝ ဗ္ယာပာဒပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဇာတိယေသု ဟိ ကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကော သမာနာကာရတာယ သော ဧဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ, တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ (သံ. နိ. ဋီ. ၂.၂.၁၉)။ န ဟိ တဒာ မဟာပုရိသသ္သ အသုဘမေတ္တာကရုဏာသန္နိသ္သယာ တေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ။
210.Soyeva…pe… vuttoti iminā kiñcāpi ekaṃyeva kusalavitakkaṃ maggakkhaṇe viya tividhattasambhavato tividhanāmikaṃ katvā dassitaṃ viya hoti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Pabandhapavattañhi upādāya ekattanayena ‘‘soyeva byāpādapaccanīkaṭṭhenā’’tiādi vuttaṃ. Ekajātiyesu hi kusalacittesu uppanno vitakko samānākāratāya so evāti vattabbataṃ labhati yathā ‘‘sā eva tittirī, tāni eva osadhānī’’ti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.19). Na hi tadā mahāpurisassa asubhamettākaruṇāsannissayā te vitakkā evaṃ vuttāti.
သမာပတ္တိံ နိသ္သာယာတိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ, တတော ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဝိပသ္သနာပိ တရုဏာတိ ယောဇနာ။ ကာယော ကိလမတိ သမထဝိပသ္သနာနံ တရုဏတာယ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသသ္သ အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ ဟညတိ ဝိဟညတီ’’တိ။ ဝိပသ္သနာယ ဗဟူပကာရာ သမာပတ္တိ, တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမာဓိံ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝေထ, သမာဟိတော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပသ္သတီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၅; ၄.၉၉; ၅.၁၀၇၁)။
Samāpattiṃnissāyāti samāpattiṃ samāpajjitvā, tato vuṭṭhahitvāti attho. Vipassanāpi taruṇāti yojanā. Kāyo kilamati samathavipassanānaṃ taruṇatāya bhāvanāya pubbenāparaṃ visesassa alabbhamānattā. Tenāha ‘‘cittaṃ haññati vihaññatī’’ti. Vipassanāyabahūpakārāsamāpatti, tathā hi vuttaṃ – ‘‘samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha, samāhito yathābhūtaṃ jānāti passatī’’ti (saṃ. ni. 3.5; 4.99; 5.1071).
ယထာ ဝိသ္သမဋ္ဌာနံ ယောဓာနံ ပရိသ္သမံ ဝိနောဒေတိ, တထာ ပရိသ္သမဝိနောဒနတ္ထံ ဖလကေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝိသ္သမဋ္ဌာနံ ဖလကကောဋ္ဌကော, သမာပတ္တိယာ ပန ဝိပသ္သနာ ဗဟုကာရတရာ သမာဓိပရိပန္ထကာနံ, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝာ ကိလေသာနံ ဝိမထနေန ဒုဗ္ဗလဘာဝာပဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပသ္သနာ ထာမဇာတာ သမာပတ္တိမ္ပိ ရက္ခတိ, ထာမဇာတံ ကရောတီ’’တိ။ နနု စေဝံ ဣတရီတရသန္နိသ္သယဒောသော အာပဇ္ဇတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ, ဣတရီတရသန္နိသ္သယာပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ လောကေ လဗ္ဘတီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Yathā vissamaṭṭhānaṃ yodhānaṃ parissamaṃ vinodeti, tathā parissamavinodanatthaṃ phalakehi kātabbaṃ vissamaṭṭhānaṃ phalakakoṭṭhako, samāpattiyā pana vipassanā bahukāratarā samādhiparipanthakānaṃ, sabbesampi vā kilesānaṃ vimathanena dubbalabhāvāpajjanato. Tenāha ‘‘vipassanā thāmajātā samāpattimpi rakkhati,thāmajātaṃ karotī’’ti. Nanu cevaṃ itarītarasannissayadoso āpajjatīti? Nayidamekantikaṃ, itarītarasannissayāpi kiccasiddhi loke labbhatīti dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ.
ဂာမန္တံ အာဟဋေသူတိ ဂာမသမီပံ ဥပနီတေသု။ ဧတာဂာဝောတိ သတိ ဥပ္ပာဒနမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ ယထာ ဂာဝော ရက္ခိတဗ္ဗာ, တဒဘာဝတော။ တဒာတိ သမထဝိပသ္သနာနံ ထာမဇာတကာလေ။ အနုပသ္သနာနံ လဟုံ လဟုံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာရုဠ္ဟောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ကမေနေဝ ပန အနုပသ္သနာပဋိပာဋိံ အာရောဟတိ။
Gāmantaṃ āhaṭesūti gāmasamīpaṃ upanītesu. Etāgāvoti sati uppādanamattameva kātabbaṃ yathā gāvo rakkhitabbā, tadabhāvato. Tadāti samathavipassanānaṃ thāmajātakāle. Anupassanānaṃ lahuṃ lahuṃ uppattiṃ sandhāya ‘‘ekappahāreneva āruḷhova hotī’’ti vuttaṃ, kameneva pana anupassanāpaṭipāṭiṃ ārohati.
၂၁၅. ဧဝံ ဘဂဝာ အတ္တနော အပ္ပမာဒပဋိပဒံ, တာယ စ လဒ္ဓံ အနညသာဓာရဏံ ဝိသေသံ ဒသ္သေန္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဖလသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ သတ္တူပကာရသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သေယ္ယထာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရညလက္ခဏယောဂ္ဂမတ္တေန အရညံ။ မဟာဝနတာယ ပဝနံ။ ပဝဒ္ဓဉ္ဟိ ဝနံ ပဝနံ။ စတူဟိ ယောဂေဟီတိ ဇိဃစ္ဆာပိပာသာဘယပဋိပတ္တိသင္ခာတယောဂေဟိ။ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။ သုဝတ္ထိံ အနုပဒ္ဒဝံ အာဝဟတီတိ သောဝတ္ထိကော။ ပီတိံ ကုဋ္ဌိံ ဂမေတိ ဥပနေတီတိ ပီတိဂမနီယော။ ပီတံ ပာနတိတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ပီတဂမနီယော။ သာခာဒီဟီတိ ကဏ္ဋကသာခာကဏ္ဋကလတာဝနေဟိ။ အနာသယဂာမိတာယ ဥဒကသန္နိရုဒ္ဓောပိ အမဂ္ဂော ဝုတ္တော, ဣတရာနိ အပီတိဂမနီယတာယပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟနံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ဩကေမိဂလုဒ္ဒကသ္သ ဂောစရေ စရတီတိ ဩကစရော, ဒီပကမိဂော။ အရညေ မိဂေ ဒိသ္ဝာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပလာယေယ္ယာတိ ဒီဃရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။
215. Evaṃ bhagavā attano appamādapaṭipadaṃ, tāya ca laddhaṃ anaññasādhāraṇaṃ visesaṃ dassento hetusampattiyā saddhiṃ phalasampattiṃ dassetvā idāni sattūpakārasampattiṃ dassetuṃ ‘‘seyyathāpī’’tiādimāhāti evaṃ ettha anusandhi veditabbā. Araññalakkhaṇayoggamattena araññaṃ. Mahāvanatāya pavanaṃ. Pavaddhañhi vanaṃ pavanaṃ. Catūhi yogehīti jighacchāpipāsābhayapaṭipattisaṅkhātayogehi. Khemaṃ anupaddavataṃ. Suvatthiṃ anupaddavaṃ āvahatīti sovatthiko. Pītiṃ kuṭṭhiṃ gameti upanetīti pītigamanīyo. Pītaṃ pānatitthaṃ gacchatīti pītagamanīyo. Sākhādīhīti kaṇṭakasākhākaṇṭakalatāvanehi. Anāsayagāmitāya udakasanniruddhopi amaggo vutto, itarāni apītigamanīyatāyapi. Ādi-saddena gahanaṃ pariggaṇhāti. Okemigaluddakassa gocare caratīti okacaro, dīpakamigo. Araññe mige disvā tehi saddhiṃ palāyeyyāti dīgharajjubandhanaṃ.
ဣဓ ဝသန္တီတိ မိဂာနံ အာသယံ ဝဒတိ, တတော အာသယတော ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိက္ခမန္တိ။ ဧတ္ထ စရန္တီတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဂောစရံ ဂဏ္ဟန္တိ။ ဧတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဧတသ္မိံ နိပာနတိတ္ထေ ဥဒကံ ပိဝန္တိ။ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ပဝိသန္တီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိပာနတိတ္ထံ ပဝိသန္တိ။ မဂ္ဂံ ပိဓာယာတိ ပကတိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတ္ဝာ။ န တာဝ ကိဉ္စိ ကရောတိ အနဝသေသေ ဝနမိဂေ ဃာတေတုကာမော။
Idha vasantīti migānaṃ āsayaṃ vadati, tato āsayato iminā maggena nikkhamanti. Etthacarantīti etasmiṃ ṭhāne gocaraṃ gaṇhanti. Etthapivantīti etasmiṃ nipānatitthe udakaṃ pivanti. Iminā maggena pavisantīti iminā maggena nipānatitthaṃ pavisanti. Maggaṃ pidhāyāti pakatimaggaṃ pidahitvā. Na tāva kiñci karoti anavasese vanamige ghātetukāmo.
အဝိဇ္ဇာယ အညာဏာ ဟုတ္ဝာတိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ ဉာဏရဟိတာ ဟုတ္ဝာ, နန္ဒီရာဂေန ဥပနီတာ ရူပာရမ္မဏာဒီနိ အာဗန္ဓိတ္ဝာ။ ပလောဘနတော ဩကစရံ နန္ဒီရာဂောတိ။ ဗ္ယာမောဟနတော ဩကစာရိကံ အဝိဇ္ဇာတိ ကတ္ဝာ ဒသ္သေတိ။ တေသန္တိ ဩကစရောကစာရိကာနံ။ သာခာဘင္ဂေနာတိ တာဒိသေန လူခတရဂန္ဓေန သာခာဘင္ဂေန။ မနုသ္သဂန္ဓံ အပနေတ္ဝာ တသ္သ သာခာဘင္ဂသ္သ ဂန္ဓေန။ သမ္မတ္တောတိ သမ္မဇ္ဇိတော ဗ္ယာမုဉ္ဆော။
Avijjāya aññāṇā hutvāti avijjāya nivutattā ñāṇarahitā hutvā, nandīrāgena upanītā rūpārammaṇādīni ābandhitvā. Palobhanato okacaraṃ nandīrāgoti. Byāmohanato okacārikaṃ avijjāti katvā dasseti. Tesanti okacarokacārikānaṃ. Sākhābhaṅgenāti tādisena lūkhataragandhena sākhābhaṅgena. Manussagandhaṃ apanetvā tassa sākhābhaṅgassa gandhena. Sammattoti sammajjito byāmuñcho.
ဗုဒ္ဓာနံ ခေမမဂ္ဂဝိစရဏံ ကုမ္မဂ္ဂပိဓာနဉ္စ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏမ္ပိ အတ္ထတော ဝေနေယ္ယပုဂ္ဂလာပေက္ခမေဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အညာတကောဏ္ဍညာဒီနံ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာန’’န္တိ အာဟ။ ဦဟတောတိ သမူဟတော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဒ္ဝေဓာ ဆေတ္ဝာ ပာတိတော’’တိ။ နာသိတာတိ အဒသ္သနံ ဂမိတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သမုဂ္ဃာဋိတာ’’တိ။ ဟိတူပစာရန္တိ သတ္တာနံ ဟိတစရိယံ။
Buddhānaṃ khemamaggavicaraṇaṃ kummaggapidhānañca sabbalokasādhāraṇampi atthato veneyyapuggalāpekkhamevāti dassento ‘‘aññātakoṇḍaññādīnaṃ bhabbapuggalāna’’nti āha. Ūhatoti samūhato nīhatoti āha ‘‘dvedhā chetvā pātito’’ti. Nāsitāti adassanaṃ gamitāti āha ‘‘sabbena sabbaṃ samugghāṭitā’’ti. Hitūpacāranti sattānaṃ hitacariyaṃ.
ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တံ • 9. Dvedhāvitakkasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၉. ဒ္ဝေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 9. Dvedhāvitakkasuttavaṇṇanā
