Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    විනයසංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයං නමස්‌සිතුකාමො තස්‌ස විසිට්‌ඨගුණයොගසන්‌දස්‌සනත්‌ථං යො කප්‌පකොටීහිපීතිආදිමාහ. විසිට්‌ඨගුණයොගෙන හි වන්‌දනාරහභාවො, වන්‌දනාරහෙ ච කතා වන්‌දනා යථාධිප්‌පෙතමත්‌ථං සාධෙති . එත්‌ථ ච සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයපණාමකරණප්‌පයොජනං තත්‌ථ තත්‌ථ බහුධා පපඤ්‌චෙන්‌ති ආචරියා, මයං පන ඉධාධිප්‌පෙතමෙව පයොජනං දස්‌සයිස්‌සාම. තස්‌මා සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයපණාමකරණං යථාපටිඤ්‌ඤාතසංවණ්‌ණනාය අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනත්‌ථන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. තථා හි වුත්‌තං ‘‘තස්‌සානුභාවෙන හතන්‌තරායො’’ති. රතනත්‌තයපණාමකරණෙන හි රාගාදිදොසවිගමතො පඤ්‌ඤාදිගුණපාටවතො ආයුආදිවඩ්‌ඪනතො පුඤ්‌ඤාතිසයභාවාදිතො ච හොතෙව යථාපටිඤ්‌ඤාතසංවණ්‌ණනාය අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනං.

    Vinayasaṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ yo kappakoṭīhipītiādimāha. Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti . Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā, mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma. Tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti. Ratanattayapaṇāmakaraṇena hi rāgādidosavigamato paññādiguṇapāṭavato āyuādivaḍḍhanato puññātisayabhāvādito ca hoteva yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanaṃ.

    තත්‌ථ පඨමං තාව භගවතො වන්‌දනං කත්‌තුකාමො ‘‘යො කප්‌පකොටීහිපි…පෙ.… තස්‌සා’’ති ආහ. ඉමිස්‌සා පන විනයදෙසනාය කරුණාප්‌පධානඤාණසමුට්‌ඨිතතාය කරුණාප්‌පධානමෙව ථොමනං ආරද්‌ධං. එසා හි ආචරියස්‌ස පකති, යදිදං ආරම්‌භානුරූපථොමනා. කරුණාග්‌ගහණෙන චෙත්‌ථ අපරිමෙය්‍යප්‌පභාවා සබ්‌බෙපි බුද්‌ධගුණා නයතො සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බා තංමූලකත්‌තා සෙසබුද්‌ධගුණානං. තත්‌ථ යොති ඉමස්‌ස අනියමවචනස්‌ස නාථොති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. කප්‌පකොටීහිපි අප්‌පමෙය්‍යං කාලන්‌ති කප්‌පකොටිගණනාවසෙනපි ‘‘එත්‌තකා කප්‌පකොටියො’’ති පමෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං කාලං. අපි-සද්‌දෙන පගෙව වස්‌සගණනායාති දස්‌සෙති. අප්‌පමෙය්‍යං කාලන්‌ති ච අච්‌චන්‌තසංයොගෙ උපයොගවචනං, තෙන කප්‌පකොටිගණනාවසෙන පරිච්‌ඡින්‌දිතුමසක්‌කුණෙය්‍යමපි, අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යවසෙන පන පරිච්‌ඡින්‌දිතබ්‌බතො සලක්‌ඛං චතුරසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යකප්‌පකාලං අච්‌චන්‌තමෙව නිරන්‌තරං පඤ්‌චමහාපඅච්‌චාගාදිඅතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තො ඛෙදං කායිකං පරිස්‌සමං පත්‌තොති දස්‌සෙති.

    Tattha paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kattukāmo ‘‘yo kappakoṭīhipi…pe… tassā’’ti āha. Imissā pana vinayadesanāya karuṇāppadhānañāṇasamuṭṭhitatāya karuṇāppadhānameva thomanaṃ āraddhaṃ. Esā hi ācariyassa pakati, yadidaṃ ārambhānurūpathomanā. Karuṇāggahaṇena cettha aparimeyyappabhāvā sabbepi buddhaguṇā nayato saṅgahitāti daṭṭhabbā taṃmūlakattā sesabuddhaguṇānaṃ. Tattha yoti imassa aniyamavacanassa nāthoti iminā sambandho. Kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālanti kappakoṭigaṇanāvasenapi ‘‘ettakā kappakoṭiyo’’ti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ kālaṃ. Api-saddena pageva vassagaṇanāyāti dasseti. Appameyyaṃ kālanti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, tena kappakoṭigaṇanāvasena paricchinditumasakkuṇeyyamapi, asaṅkhyeyyavasena pana paricchinditabbato salakkhaṃ caturasaṅkhyeyyakappakālaṃ accantameva nirantaraṃ pañcamahāpaaccāgādiatidukkarāni karonto khedaṃ kāyikaṃ parissamaṃ pattoti dasseti.

    ලොකහිතායාති සත්‌තලොකස්‌ස හිතාය. නාථතීති නාථො, වෙනෙය්‍යානං හිතසුඛං ආසීසතීති අත්‌ථො. අථ වා නාථති වෙනෙය්‍යගතෙ කිලෙසෙ උපතාපෙති, නාථති වා යාචති වෙනෙය්‍යෙ අත්‌තනො හිතකරණෙ යාචිත්‌වාපි නියොජෙතීති නාථො, ලොකපටිසරණො ලොකසාමී ලොකනායකොති වුත්‌තං හොති. මහාකාරුණිකස්‌සාති යො කරුණාය කම්‌පිතහදයත්‌තා ලොකහිතත්‌ථං අතිදුක්‌කරකිරියාය අනෙකප්‌පකාරං තාදිසං දුක්‌ඛං අනුභවිත්‌වා ආගතො, තස්‌ස මහාකාරුණිකස්‌සාති අත්‌ථො. තත්‌ථ කිරතීති කරුණා, පරදුක්‌ඛං වික්‌ඛිපති අපනෙතීති අත්‌ථො. දුක්‌ඛිතෙසු වා කිරියති පසාරියතීති කරුණා. අථ වා කිණාතීති කරුණා, පරදුක්‌ඛෙ සති කාරුණිකං හිංසති විබාධෙති, විනාසෙති වා පරස්‌ස දුක්‌ඛන්‌ති අත්‌ථො. පරදුක්‌ඛෙ සති සාධූනං කම්‌පනං හදයඛෙදං කරොතීති වා කරුණා. අථ වා කමිති සුඛං, තං රුන්‌ධතීති කරුණා. එසා හි පරදුක්‌ඛාපනයනකාමතාලක්‌ඛණා අත්‌තසුඛනිරපෙක්‌ඛතාය කාරුණිකානං සුඛං රුන්‌ධති විබාධෙති. කරුණාය නියුත්‌තො කාරුණිකො, මහන්‌තො කාරුණිකො මහාකාරුණිකො, තස්‌ස නමො අත්‌ථූති පාඨසෙසො.

    Lokahitāyāti sattalokassa hitāya. Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsatīti attho. Atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpeti, nāthati vā yācati veneyye attano hitakaraṇe yācitvāpi niyojetīti nātho, lokapaṭisaraṇo lokasāmī lokanāyakoti vuttaṃ hoti. Mahākāruṇikassāti yo karuṇāya kampitahadayattā lokahitatthaṃ atidukkarakiriyāya anekappakāraṃ tādisaṃ dukkhaṃ anubhavitvā āgato, tassa mahākāruṇikassāti attho. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Dukkhitesu vā kiriyati pasāriyatīti karuṇā. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādheti, vināseti vā parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibādheti. Karuṇāya niyutto kāruṇiko, mahanto kāruṇiko mahākāruṇiko, tassa namo atthūti pāṭhaseso.

    එවං කරුණාමුඛෙන සඞ්‌ඛෙපතො සකලසබ්‌බඤ්‌ඤුගුණෙහි භගවන්‌තං ථොමෙත්‌වා ඉදානි සද්‌ධම්‌මං ථොමෙතුං අසම්‌බුධන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ බුද්‌ධනිසෙවිතං යං අසම්‌බුධං ජීවලොකො භවා භවං ගච්‌ඡති, තස්‌ස ධම්‌මවරස්‌ස නමොති සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථ අසම්‌බුධන්‌ති අසම්‌බුජ්‌ඣන්‌තො, යථාසභාවං අප්‌පටිවිජ්‌ඣනතොති වුත්‌තං හොති. හෙතුඅත්‌ථො හෙත්‌ථ අන්‌තපච්‌චයො. න්‌ති අනියමතො සපරියත්‌තිකො නවලොකුත්‌තරධම්‌මො කම්‌මභාවෙන නිද්‌දිට්‌ඨො. බුද්‌ධනිසෙවිතන්‌ති තස්‌සෙව විසෙසනං, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන, පච්‌චෙකබුද්‌ධසාවකබුද්‌ධෙහිපි වා ගොචරාසෙවනභාවනාසෙවනාහි යථාරහං නිසෙවිතං, අජහිතන්‌ති අත්‌ථො. තත්‌ථ පරියත්‌තිඵලනිබ්‌බානානි ගොචරාසෙවනවසෙනෙව නිසෙවිතානි, මග්‌ගො පන භාවනාසෙවනවසෙනාපි පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණාදිවසෙන ගොචරාසෙවනවසෙනාපි නිසෙවිතො. භවාභවන්‌ති භවතො භවං. අථ වා හීනපණීතාදිවසෙන ඛුද්‌දකං මහන්‌තඤ්‌ච භවන්‌ති අත්‌ථො. වුඩ්‌ඪත්‌ථොපි හි -කාරො දිස්‌සති අසෙක්‌ඛා ධම්‌මාතිආදීසු (ධ. ස. තිකමාතිකා 11) විය. අථ වා භවොති වුඩ්‌ඪි, අභවොති හානි. භවොති වා සස්‌සතදිට්‌ඨි, අභවොති උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි . වුත්‌තප්‌පකාරො භවො ච අභවො ච භවාභවො, තං භවාභවං. ගච්‌ඡතීති උපගච්‌ඡති. ජීවලොකොති සත්‌තලොකො. අවිජ්‌ජාදිකිලෙසජාලවිද්‌ධංසිනොති ධම්‌මවිසෙසනං. තත්‌ථ න විදති ධම්‌මානං යථාසභාවං න විජානාතීති අවිජ්‌ජා, අඤ්‌ඤාණං. සා ආදි යෙසං තණ්‌හාදීනං, තෙයෙව කිලිස්‌සන්‌ති එතෙහි සත්‌තාති කිලෙසා, තෙයෙව ච සත්‌තානං විබාධනට්‌ඨෙන ජාලසදිසාති ජාලං, තං විද්‌ධංසෙති සබ්‌බසො විනාසෙති සීලෙනාති අවිජ්‌ජාදිකිලෙසජාලවිද්‌ධංසී, තස්‌ස.

    Evaṃ karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ thometvā idāni saddhammaṃ thometuṃ asambudhantiādimāha. Tattha buddhanisevitaṃ yaṃ asambudhaṃ jīvaloko bhavā bhavaṃ gacchati, tassa dhammavarassa namoti sambandho. Tattha asambudhanti asambujjhanto, yathāsabhāvaṃ appaṭivijjhanatoti vuttaṃ hoti. Hetuattho hettha antapaccayo. Yanti aniyamato sapariyattiko navalokuttaradhammo kammabhāvena niddiṭṭho. Buddhanisevitanti tasseva visesanaṃ, sammāsambuddhena, paccekabuddhasāvakabuddhehipi vā gocarāsevanabhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ, ajahitanti attho. Tattha pariyattiphalanibbānāni gocarāsevanavaseneva nisevitāni, maggo pana bhāvanāsevanavasenāpi paccavekkhaṇañāṇādivasena gocarāsevanavasenāpi nisevito. Bhavābhavanti bhavato bhavaṃ. Atha vā hīnapaṇītādivasena khuddakaṃ mahantañca bhavanti attho. Vuḍḍhatthopi hi a-kāro dissati asekkhā dhammātiādīsu (dha. sa. tikamātikā 11) viya. Atha vā bhavoti vuḍḍhi, abhavoti hāni. Bhavoti vā sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi . Vuttappakāro bhavo ca abhavo ca bhavābhavo, taṃ bhavābhavaṃ. Gacchatīti upagacchati. Jīvalokoti sattaloko. Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti dhammavisesanaṃ. Tattha na vidati dhammānaṃ yathāsabhāvaṃ na vijānātīti avijjā, aññāṇaṃ. Sā ādi yesaṃ taṇhādīnaṃ, teyeva kilissanti etehi sattāti kilesā, teyeva ca sattānaṃ vibādhanaṭṭhena jālasadisāti jālaṃ, taṃ viddhaṃseti sabbaso vināseti sīlenāti avijjādikilesajālaviddhaṃsī, tassa.

    නනු චෙත්‌ථ සපරියත්‌තිකො නවලොකුත්‌තරධම්‌මො අධිප්‌පෙතො, තත්‌ථ ච මග්‌ගොයෙව කිලෙසෙ විද්‌ධංසෙති, නෙතරෙති චෙ? වුච්‌චතෙ – මග්‌ගස්‌සාපි නිබ්‌බානමාගම්‌ම කිලෙසවිද්‌ධංසනතො නිබ්‌බානම්‌පි කිලෙසෙ විද්‌ධංසෙති නාම, මග්‌ගස්‌ස කිලෙසවිද්‌ධංසනකිච්‌චං ඵලෙන නිට්‌ඨිතන්‌ති ඵලම්‌පි ‘‘කිලෙසවිද්‌ධංසී’’ති වුච්‌චති, පරියත්‌තිධම්‌මොපි කිලෙසවිද්‌ධංසනස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයත්‌තා ‘‘කිලෙසවිද්‌ධංසී’’ති වත්‌තුං අරහතීති න කොචි දොසො. ධම්‌මවරස්‌ස තස්‌සාති පුබ්‌බෙ අනියමිතස්‌ස නියාමකවචනං. තත්‌ථ යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජමානෙ චතූසු අපායෙසු සංසාරදුක්‌ඛෙ ච අපතමානෙ ධාරෙතීති ධම්‌මො. වුත්‌තප්‌පකාරො ධම්‌මො එව අත්‌තනො උත්‌තරිතරාභාවෙන වරො පවරො අනුත්‌තරොති ධම්‌මවරො, තස්‌ස ධම්‌මවරස්‌ස නමො අත්‌ථූති අත්‌ථො.

    Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaṃseti, netareti ce? Vuccate – maggassāpi nibbānamāgamma kilesaviddhaṃsanato nibbānampi kilese viddhaṃseti nāma, maggassa kilesaviddhaṃsanakiccaṃ phalena niṭṭhitanti phalampi ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vuccati, pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa upanissayapaccayattā ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vattuṃ arahatīti na koci doso. Dhammavarassa tassāti pubbe aniyamitassa niyāmakavacanaṃ. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu saṃsāradukkhe ca apatamāne dhāretīti dhammo. Vuttappakāro dhammo eva attano uttaritarābhāvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atthūti attho.

    එවං සඞ්‌ඛෙපනයෙනෙව සබ්‌බධම්‌මගුණෙහි සද්‌ධම්‌මං ථොමෙත්‌වා ඉදානි අරියසඞ්‌ඝං ථොමෙතුං ගුණෙහීතිආදිමාහ. තත්‌ථ ගුණෙහි යො යුත්‌තො, තමරියසඞ්‌ඝං නමාමීති සම්‌බන්‌ධො. සීලාදයො ගුණා චෙත්‌ථ ලොකියලොකුත්‌තරා අධිප්‌පෙතා. ‘‘විමුත්‌තිවිමුත්‌තිඤාණ’’න්‌ති වත්‌තබ්‌බෙ එකදෙසසරූපෙකසෙසනයෙන ‘‘විමුත්‌තිඤාණ’’න්‌ති වුත්‌තං, ආදිසද්‌දපරියායෙන පභුතිසද්‌දෙන වා විමුත්‌තිග්‌ගහණං වෙදිතබ්‌බං. තත්‌ථ විමුත්‌තීති ඵලං. විමුත්‌තිඤාණන්‌ති පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං. පභුති-සද්‌දෙන ඡළභිඤ්‌ඤාචතුපටිසම්‌භිදාදයො ගුණා සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බා. කුසලත්‌ථිකානං ජනානං පුඤ්‌ඤාතිසයවුඩ්‌ඪියා ඛෙත්‌තසදිසත්‌තා ඛෙත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘ඛෙත්‌තං ජනානං කුසලත්‌ථිකාන’’න්‌ති. ඛිත්‌තං බීජං මහප්‌ඵලභාවකරණෙන තායතීති හි ඛෙත්‌තං. අරියසඞ්‌ඝන්‌ති එත්‌ථ ආරකත්‌තා කිලෙසෙහි, අනයෙ න ඉරියනතො, අයෙ ච ඉරියනතො, සදෙවකෙන ලොකෙන ‘‘සරණ’’න්‌ති අරණීයතො උපගන්‌තබ්‌බතො, උපගතානඤ්‌ච තදත්‌ථසිද්‌ධිතො අරියා, අට්‌ඨ අරියපුග්‌ගලා, අරියානං සඞ්‌ඝො සමූහොති අරියසඞ්‌ඝො, තං අරියසඞ්‌ඝං.

    Evaṃ saṅkhepanayeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ guṇehītiādimāha. Tattha guṇehi yo yutto, tamariyasaṅghaṃ namāmīti sambandho. Sīlādayo guṇā cettha lokiyalokuttarā adhippetā. ‘‘Vimuttivimuttiñāṇa’’nti vattabbe ekadesasarūpekasesanayena ‘‘vimuttiñāṇa’’nti vuttaṃ, ādisaddapariyāyena pabhutisaddena vā vimuttiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha vimuttīti phalaṃ. Vimuttiñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Pabhuti-saddena chaḷabhiññācatupaṭisambhidādayo guṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā. Kusalatthikānaṃ janānaṃ puññātisayavuḍḍhiyā khettasadisattā khettanti āha ‘‘khettaṃ janānaṃ kusalatthikāna’’nti. Khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti hi khettaṃ. Ariyasaṅghanti ettha ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato upagantabbato, upagatānañca tadatthasiddhito ariyā, aṭṭha ariyapuggalā, ariyānaṃ saṅgho samūhoti ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ.

    ඉදානි රතනත්‌තයපණාමජනිතං කුසලාභිසන්‌දං යථාධිප්‌පෙතෙ පයොජනෙ නියොජෙත්‌වා අත්‌තනා සංවණ්‌ණියමානස්‌ස විනයස්‌ස සකලසාසනමූලභාවදස්‌සනමුඛෙන සංවණ්‌ණනාකරණස්‌සාපි සාසනමූලතං දස්‌සෙතුං ඉච්‌චෙවමිච්‌චාදිගාථාද්‌වයමාහ. පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දන්‌ති පුඤ්‌ඤොඝං, පුඤ්‌ඤප්‌පවාහං පුඤ්‌ඤරාසින්‌ති අත්‌ථො. තස්‌සානුභාවෙනාති තස්‌ස යථාවුත්‌තස්‌ස පුඤ්‌ඤප්‌පවාහස්‌ස ආනුභාවෙන බලෙන හතන්‌තරායො විනයං වණ්‌ණයිස්‌සන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.

    Idāni ratanattayapaṇāmajanitaṃ kusalābhisandaṃ yathādhippete payojane niyojetvā attanā saṃvaṇṇiyamānassa vinayassa sakalasāsanamūlabhāvadassanamukhena saṃvaṇṇanākaraṇassāpi sāsanamūlataṃ dassetuṃ iccevamiccādigāthādvayamāha. Puññābhisandanti puññoghaṃ, puññappavāhaṃ puññarāsinti attho. Tassānubhāvenāti tassa yathāvuttassa puññappavāhassa ānubhāvena balena hatantarāyo vinayaṃ vaṇṇayissanti sambandho.

    අට්‌ඨිතස්‌ස සුසණ්‌ඨිතස්‌ස භගවතො සාසනං යස්‌මිං ඨිතෙ පතිට්‌ඨිතං හොතීති යොජෙතබ්‌බං. තත්‌ථ යස්‌මින්‌ති යස්‌මිං විනයපිටකෙ. ඨිතෙති පාළිතො ච අත්‌ථතො ච අනූනං හුත්‌වා ලජ්‌ජීපුග්‌ගලෙසු පවත්‌තනට්‌ඨෙන ඨිතෙ. සාසනන්‌ති සික්‌ඛත්‌තයසඞ්‌ගහිතං සාසනං. අට්‌ඨිතස්‌සාති කාමසුඛල්‌ලිකත්‌තකිලමථානුයොගසඞ්‌ඛාතෙ අන්‌තද්‌වයෙ අට්‌ඨිතස්‌ස, ‘‘පරිනිබ්‌බුතස්‌සපි භගවතො’’තිපි වදන්‌ති. සුසණ්‌ඨිතස්‌සාති අන්‌තද්‌වයවිරහිතාය මජ්‌ඣිමාය පටිපදාය සුට්‌ඨු ඨිතස්‌ස. අමිස්‌සන්‌ති භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො, නිකායන්‌තරලද්‌ධීහි අසම්‌මිස්‌සං කත්‌වා අනාකුලං කත්‌වා වණ්‌ණයිස්‌සන්‌ති වුත්‌තං හොති. නිස්‌සාය පුබ්‌බාචරියානුභාවන්‌ති පුබ්‌බාචරියෙහි සංවණ්‌ණිතං අට්‌ඨකථං නිස්‌සාය, න අත්‌තනො බලෙනාති අධිප්‌පායො.

    Aṭṭhitassa susaṇṭhitassa bhagavato sāsanaṃ yasmiṃ ṭhite patiṭṭhitaṃ hotīti yojetabbaṃ. Tattha yasminti yasmiṃ vinayapiṭake. Ṭhiteti pāḷito ca atthato ca anūnaṃ hutvā lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhite. Sāsananti sikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ. Aṭṭhitassāti kāmasukhallikattakilamathānuyogasaṅkhāte antadvaye aṭṭhitassa, ‘‘parinibbutassapi bhagavato’’tipi vadanti. Susaṇṭhitassāti antadvayavirahitāya majjhimāya paṭipadāya suṭṭhu ṭhitassa. Amissanti bhāvanapuṃsakaniddeso, nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ katvā anākulaṃ katvā vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Nissāya pubbācariyānubhāvanti pubbācariyehi saṃvaṇṇitaṃ aṭṭhakathaṃ nissāya, na attano balenāti adhippāyo.

    අථ පොරාණට්‌ඨකථාසු විජ්‌ජමානාසු පුන විනයසංවණ්‌ණනා කිංපයොජනාති? ආහ කාමඤ්‌චාතිආදි. තත්‌ථ කාමන්‌ති එකන්‌තෙන, යථිච්‌ඡකං වා, සබ්‌බසොති වුත්‌තං හොති, තස්‌ස සංවණ්‌ණිතොයං විනයොති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. පුබ්‌බාචරියාසභෙහීති මහාකස්‌සපත්‌ථෙරාදයො පුබ්‌බාචරියා එව අකම්‌පියට්‌ඨෙන උත්‌තමට්‌ඨෙන ච ආසභා, තෙහි පුබ්‌බාචරියවරෙහීති වුත්‌තං හොති. කීදිසා පන තෙ පුබ්‌බාචරියාති? ආහ ඤාණම්‌බූතිආදි. අග්‌ගමග්‌ගඤාණසඞ්‌ඛාතෙන අම්‌බුනා සලිලෙන නිද්‌ධොතානි නිස්‌සෙසතො ආයතිං අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතාපාදනෙන ධොතානි විසොධිතානි රාගාදීනි තීණි මලානි කාමාසවාදයො ච චත්‌තාරො ආසවා යෙහි තෙ ඤාණම්‌බුනිද්‌ධොතමලාසවා, තෙහි ඛීණාසවෙහීති අත්‌ථො. ඛීණාසවභාවෙපි න එතෙ සුක්‌ඛවිපස්‌සකාති ආහ ‘‘විසුද්‌ධවිජ්‌ජාපටිසම්‌භිදෙහී’’ති. තත්‌ථ විජ්‌ජාති තිස්‌සො විජ්‌ජා, අට්‌ඨ විජ්‌ජා වා. පටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තෙසුපි මහාකස්‌සපත්‌ථෙරාදීනං උච්‌චිනිත්‌වා ගහිතතාය තෙසං සද්‌ධම්‌මසංවණ්‌ණනෙ සාමත්‌ථියං සාතිසයන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘සද්‌ධම්‌මසංවණ්‌ණනකොවිදෙහී’’ති.

    Atha porāṇaṭṭhakathāsu vijjamānāsu puna vinayasaṃvaṇṇanā kiṃpayojanāti? Āha kāmañcātiādi. Tattha kāmanti ekantena, yathicchakaṃ vā, sabbasoti vuttaṃ hoti, tassa saṃvaṇṇitoyaṃ vinayoti iminā sambandho. Pubbācariyāsabhehīti mahākassapattherādayo pubbācariyā eva akampiyaṭṭhena uttamaṭṭhena ca āsabhā, tehi pubbācariyavarehīti vuttaṃ hoti. Kīdisā pana te pubbācariyāti? Āha ñāṇambūtiādi. Aggamaggañāṇasaṅkhātena ambunā salilena niddhotāni nissesato āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena dhotāni visodhitāni rāgādīni tīṇi malāni kāmāsavādayo ca cattāro āsavā yehi te ñāṇambuniddhotamalāsavā, tehi khīṇāsavehīti attho. Khīṇāsavabhāvepi na ete sukkhavipassakāti āha ‘‘visuddhavijjāpaṭisambhidehī’’ti. Tattha vijjāti tisso vijjā, aṭṭha vijjā vā. Paṭisambhidāppattesupi mahākassapattherādīnaṃ uccinitvā gahitatāya tesaṃ saddhammasaṃvaṇṇane sāmatthiyaṃ sātisayanti dassento āha ‘‘saddhammasaṃvaṇṇanakovidehī’’ti.

    කිලෙසජාතං, පරික්‌ඛාරබාහුල්‌ලං වා සල්‌ලිඛති තනුං කරොතීති සල්‌ලෙඛො, අප්‌පිච්‌ඡතාදිගුණසමූහො, ඉධ පන ඛීණාසවාධිකාරත්‌තා පරික්‌ඛාරබාහුල්‌ලස්‌ස සල්‌ලිඛනවසෙනෙව අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො. සල්‌ලෙඛෙන නිබ්‌බත්‌තං සල්‌ලෙඛියං, තස්‌මිං සල්‌ලෙඛියෙ, ධුතඞ්‌ගපරිහරණාදිසල්‌ලෙඛපඅපත්‌තියන්‌ති වුත්‌තං හොති. නොසුලභූපමෙහීති සල්‌ලෙඛපටිපත්‌තියා ‘‘අසුකසදිසා’’ති නත්‌ථි සුලභා උපමා එතෙසන්‌ති නොසුලභූපමා, තෙහි. මහාවිහාරස්‌සාති ඉමිනා නිකායන්‌තරං පටික්‌ඛිපති . විහාරසීසෙන හෙත්‌ථ තත්‌ථ නිවාසීනඤ්‌චෙව තෙහි සමලද්‌ධිකානඤ්‌ච සබ්‌බෙසං භික්‌ඛූනං ගහණං දට්‌ඨබ්‌බං. තස්‌මා තෙසං මහාවිහාරවාසීනං දිට්‌ඨිසීලවිසුද්‌ධියා පභවත්‌තෙන සඤ්‌ඤාණභූතත්‌තා ධම්‌මසඞ්‌ගාහකා මහාකස්‌සපත්‌ථෙරාදයො ‘‘මහාවිහාරස්‌ස ධජූපමා’’ති වුත්‌තා, තෙහි අයං විනයො සංවණ්‌ණිතො සම්‌මා අනූනං කත්‌වා වණ්‌ණිතො. කථන්‌ති ආහ ‘‘චිත්‌තෙහි නයෙහී’’ති. විචිත්‌තෙහි නයෙහි සම්‌බුද්‌ධවරන්‌වයෙහි සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධවරං අනුගතෙහි, භගවතො අධිප්‌පායානුගතෙහි නයෙහීති වුත්‌තං හොති.

    Kilesajātaṃ, parikkhārabāhullaṃ vā sallikhati tanuṃ karotīti sallekho, appicchatādiguṇasamūho, idha pana khīṇāsavādhikārattā parikkhārabāhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo. Sallekhena nibbattaṃ sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye, dhutaṅgapariharaṇādisallekhapaapattiyanti vuttaṃ hoti. Nosulabhūpamehīti sallekhapaṭipattiyā ‘‘asukasadisā’’ti natthi sulabhā upamā etesanti nosulabhūpamā, tehi. Mahāvihārassāti iminā nikāyantaraṃ paṭikkhipati . Vihārasīsena hettha tattha nivāsīnañceva tehi samaladdhikānañca sabbesaṃ bhikkhūnaṃ gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Tasmā tesaṃ mahāvihāravāsīnaṃ diṭṭhisīlavisuddhiyā pabhavattena saññāṇabhūtattā dhammasaṅgāhakā mahākassapattherādayo ‘‘mahāvihārassa dhajūpamā’’ti vuttā, tehi ayaṃ vinayo saṃvaṇṇito sammā anūnaṃ katvā vaṇṇito. Kathanti āha ‘‘cittehi nayehī’’ti. Vicittehi nayehi sambuddhavaranvayehi sabbaññubuddhavaraṃ anugatehi, bhagavato adhippāyānugatehi nayehīti vuttaṃ hoti.

    එවං පොරාණට්‌ඨකථාය අනූනභාවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය පයොජනවිසෙසං අජ්‌ඣෙසකඤ්‌ච දස්‌සෙතුං සංවණ්‌ණනාතිආදිමාහ. තත්‌ථ සඞ්‌ඛතත්‌තාති රචිතත්‌තා. න කඤ්‌චි අත්‌ථං අභිසම්‌භුණාතීති න කඤ්‌චි අත්‌ථං සාධෙති.

    Evaṃ porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano saṃvaṇṇanāya payojanavisesaṃ ajjhesakañca dassetuṃ saṃvaṇṇanātiādimāha. Tattha saṅkhatattāti racitattā. Na kañci atthaṃ abhisambhuṇātīti na kañci atthaṃ sādheti.

    සංවණ්‌ණනං තඤ්‌චාතිආදිනා අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය කරණප්‌පකාරං දස්‌සෙති. තත්‌ථ තඤ්‌ච ඉදානි වුච්‌චමානං සංවණ්‌ණනං සමාරභන්‌තො සකලායපි මහාඅට්‌ඨකථාය ඉධ ගහෙතබ්‌බතො මහාඅට්‌ඨකථං තස්‌සා ඉදානි වුච්‌චමානාය සංවණ්‌ණනාය සරීරං කත්‌වා මහාපච්‌චරියං යො විනිච්‌ඡයො වුත්‌තො, තථෙව කුරුන්‌දීනාමාදීසු විස්‌සුතාසු අට්‌ඨකථාසු යො විනිච්‌ඡයො වුත්‌තො, තතොපි විනිච්‌ඡයතො යුත්‌තමත්‌ථං අපරිච්‌චජන්‌තො අන්‌තොගධත්‌ථෙරවාදං කත්‌වා සංවණ්‌ණනං සම්‌මා සමාරභිස්‌සන්‌ති පදත්‌ථසම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. එත්‌ථ ච අත්‌ථො කථීයති එතායාති අට්‌ඨකථා ත්‌ථ-කාරස්‌ස ට්‌ඨ-කාරං කත්‌වා. මහාපච්‌චරියන්‌ති මහාපච්‌චරීනාමිකං. එත්‌ථ ච පච්‌චරීති උළුම්‌පං වුච්‌චති, තස්‌මිං නිසීදිත්‌වා කතත්‌තා තමෙව නාමං ජාතං. ‘‘කුරුන්‌දීවල්‌ලිවිහාරො නාම අත්‌ථි, තත්‌ථ කතත්‌තා ‘කුරුන්‌දී’ති නාමං ජාත’’න්‌ති වදන්‌ති. ආදිසද්‌දෙන අන්‌ධකට්‌ඨකථං සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති.

    Saṃvaṇṇanaṃ tañcātiādinā attano saṃvaṇṇanāya karaṇappakāraṃ dasseti. Tattha tañca idāni vuccamānaṃ saṃvaṇṇanaṃ samārabhanto sakalāyapi mahāaṭṭhakathāya idha gahetabbato mahāaṭṭhakathaṃ tassā idāni vuccamānāya saṃvaṇṇanāya sarīraṃ katvā mahāpaccariyaṃ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundīnāmādīsu vissutāsu aṭṭhakathāsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaṃ apariccajanto antogadhattheravādaṃ katvā saṃvaṇṇanaṃ sammā samārabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathīyati etāyāti aṭṭhakathā ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā. Mahāpaccariyanti mahāpaccarīnāmikaṃ. Ettha ca paccarīti uḷumpaṃ vuccati, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. ‘‘Kurundīvallivihāro nāma atthi, tattha katattā ‘kurundī’ti nāmaṃ jāta’’nti vadanti. Ādisaddena andhakaṭṭhakathaṃ saṅkhepaṭṭhakathañca saṅgaṇhāti.

    යුත්‌තමත්‌ථන්‌ති මහාඅට්‌ඨකථානයෙන, චතුබ්‌බිධවිනයයුත්‌තියා වා යුත්‌තමත්‌ථං. ‘‘අට්‌ඨකථංයෙව ගහෙත්‌වා සංවණ්‌ණනං කරිස්‌සාමී’’ති වුත්‌තෙ අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තත්‌ථෙරවාදානං බාහිරභාවො සියාති තෙපි අන්‌තොකත්‌තුකාමො ‘‘අන්‌තොගධථෙරවාද’’න්‌ති ආහ, ථෙරවාදෙපි අන්‌තොකත්‌වාති වුත්‌තං හොති.

    Yuttamatthanti mahāaṭṭhakathānayena, catubbidhavinayayuttiyā vā yuttamatthaṃ. ‘‘Aṭṭhakathaṃyeva gahetvā saṃvaṇṇanaṃ karissāmī’’ti vutte aṭṭhakathāsu vuttattheravādānaṃ bāhirabhāvo siyāti tepi antokattukāmo ‘‘antogadhatheravāda’’nti āha, theravādepi antokatvāti vuttaṃ hoti.

    තං මෙති ගාථාය සොතූහි පටිපජ්‌ජිතබ්‌බවිධිං දස්‌සෙති. තත්‌ථ ධම්‌මප්‌පදීපස්‌සාති ධම්‌මො එව මොහන්‌ධකාරවිද්‌ධංසනතො පදීපසදිසත්‌තා පදීපො අස්‌සාති ධම්‌මප්‌පදීපො, භගවා, තස්‌ස. පතිමානයන්‌තාති පූජෙන්‌තා මනසා ගරුං කරොන්‌තා නිසාමෙන්‌තු සුණන්‌තු.

    Taṃ meti gāthāya sotūhi paṭipajjitabbavidhiṃ dasseti. Tattha dhammappadīpassāti dhammo eva mohandhakāraviddhaṃsanato padīpasadisattā padīpo assāti dhammappadīpo, bhagavā, tassa. Patimānayantāti pūjentā manasā garuṃ karontā nisāmentu suṇantu.

    බුද්‌ධෙනාතිආදිනා අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය ආගමනසුද්‌ධිදස්‌සනමුඛෙන පමාණභාවං දස්‌සෙත්‌වා අනුසික්‌ඛිතබ්‌බතං දස්‌සෙති. තත්‌ථ යථෙව බුද්‌ධෙන යො ධම්‌මො විනයො ච වුත්‌තො, සො තස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස යෙහි පුත්‌තෙහි මහාකස්‌සපත්‌ථෙරාදීහි තථෙව ඤාතො, තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං මතිමච්‌චජන්‌තා සීහළට්‌ඨකථාචරියා යස්‌මා පුරෙ අට්‌ඨකථා අකංසූති සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. තත්‌ථ ධම්‌මොති සුත්‌තාභිධම්‌මෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති. විනයොති සකලං විනයපිටකං. වුත්‌තොති පාළිතො ච අත්‌ථතො ච බුද්‌ධෙන භගවතා වුත්‌තො. න හි භගවතා අබ්‍යාකතං නාම තන්‌තිපදං අත්‌ථි, තත්‌ථ තත්‌ථ භගවතා පවත්‌තිතපකිණ්‌ණකදෙසනායෙව හි අට්‌ඨකථා. තථෙව ඤාතොති යථෙව බුද්‌ධෙන වුත්‌තො, තථෙව එකපදම්‌පි එකක්‌ඛරම්‌පි අවිනාසෙත්‌වා අධිප්‌පායඤ්‌ච අවිකොපෙත්‌වා ඤාතො විදිතොති අත්‌ථො. තෙසං මතිමච්‌චජන්‌තාති තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං මතිසඞ්‌ඛාතං ථෙරපරම්‌පරාය උග්‌ගහෙත්‌වා ආභතං අබ්‌බොච්‌ඡින්‌නං පාළිවණ්‌ණනාවසෙන චෙව පාළිමුත්‌තකවසෙන ච පවත්‌තං සබ්‌බං අට්‌ඨකථාවිනිච්‌ඡයං අපරිච්‌චජන්‌තා. අට්‌ඨකථා අකංසූති මහාඅට්‌ඨකථාමහාපච්‌චරිආදිකා සීහළට්‌ඨකථායො අකංසු. ‘‘අට්‌ඨකථාමකංසූ’’තිපි පාඨො, තත්‌ථාපි සොයෙවත්‌ථො.

    Buddhenātiādinā attano saṃvaṇṇanāya āgamanasuddhidassanamukhena pamāṇabhāvaṃ dassetvā anusikkhitabbataṃ dasseti. Tattha yatheva buddhena yo dhammo vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi mahākassapattherādīhi tatheva ñāto, tesaṃ buddhaputtānaṃ matimaccajantā sīhaḷaṭṭhakathācariyā yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsūti sambandho veditabbo. Tattha dhammoti suttābhidhamme saṅgaṇhāti. Vinayoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ. Vuttoti pāḷito ca atthato ca buddhena bhagavatā vutto. Na hi bhagavatā abyākataṃ nāma tantipadaṃ atthi, tattha tattha bhagavatā pavattitapakiṇṇakadesanāyeva hi aṭṭhakathā. Tatheva ñātoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avināsetvā adhippāyañca avikopetvā ñāto viditoti attho. Tesaṃ matimaccajantāti tesaṃ buddhaputtānaṃ matisaṅkhātaṃ theraparamparāya uggahetvā ābhataṃ abbocchinnaṃ pāḷivaṇṇanāvasena ceva pāḷimuttakavasena ca pavattaṃ sabbaṃ aṭṭhakathāvinicchayaṃ apariccajantā. Aṭṭhakathā akaṃsūti mahāaṭṭhakathāmahāpaccariādikā sīhaḷaṭṭhakathāyo akaṃsu. ‘‘Aṭṭhakathāmakaṃsū’’tipi pāṭho, tatthāpi soyevattho.

    තස්‌මාති යස්‌මා තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං අධිප්‌පායං අවිකොපෙත්‌වා පුරෙ අට්‌ඨකථා අකංසු, තස්‌මා. යං අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං, තං සබ්‌බම්‌පි පමාණන්‌ති යොජනා. හීති නිපාතමත්‌තං හෙතුඅත්‌ථස්‌ස තස්‌මාති ඉමිනායෙව පකාසිතත්‌තා, අවධාරණත්‌ථො වා, පමාණමෙවාති. යදි අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං සබ්‌බම්‌පි පමාණං, එවං සති තත්‌ථ පමාදලෙඛාපි පමාණං සියාති ආහ ‘‘වජ්‌ජයිත්‌වාන පමාදලෙඛ’’න්‌ති, අපරාපරං ලිඛන්‌තෙහි පමාදෙන සතිං අපච්‌චුපට්‌ඨපෙත්‌වා අඤ්‌ඤත්‌ථ ලිඛිතබ්‌බං අඤ්‌ඤත්‌ථ ලිඛනාදිවසෙන පවත්‌තිතා පමාදලෙඛා නාම, සා ච සමන්‌තපාසාදිකායං තත්‌ථ තත්‌ථ සයමෙව ආවිභවිස්‌සති. පුන යස්‌මාති පදස්‌ස සම්‌බන්‌ධදස්‌සනවසෙන අයං අත්‌ථයොජනා – යස්‌මා අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං ඉධ ඉමස්‌මිං සාසනෙ සික්‌ඛාසු සගාරවානං පණ්‌ඩිතානං පමාණමෙව, යස්‌මා ච අයං වණ්‌ණනාපි භාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිමත්‌තවිසිට්‌ඨතාය අත්‌ථතො අභින්‌නා, තතො එව පමාණභූතාව හෙස්‌සති, තස්‌මා අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති.

    Tasmāti yasmā tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ avikopetvā pure aṭṭhakathā akaṃsu, tasmā. Yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ, taṃ sabbampi pamāṇanti yojanā. ti nipātamattaṃ hetuatthassa tasmāti imināyeva pakāsitattā, avadhāraṇattho vā, pamāṇamevāti. Yadi aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇaṃ, evaṃ sati tattha pamādalekhāpi pamāṇaṃ siyāti āha ‘‘vajjayitvāna pamādalekha’’nti, aparāparaṃ likhantehi pamādena satiṃ apaccupaṭṭhapetvā aññattha likhitabbaṃ aññattha likhanādivasena pavattitā pamādalekhā nāma, sā ca samantapāsādikāyaṃ tattha tattha sayameva āvibhavissati. Puna yasmāti padassa sambandhadassanavasena ayaṃ atthayojanā – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ idha imasmiṃ sāsane sikkhāsu sagāravānaṃ paṇḍitānaṃ pamāṇameva, yasmā ca ayaṃ vaṇṇanāpi bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhatāya atthato abhinnā, tato eva pamāṇabhūtāva hessati, tasmā anusikkhitabbāti.

    තතොති තාහි අට්‌ඨකථාහි. භාසන්‌තරමෙව හිත්‌වාති සීහළභාසංයෙව අපනෙත්‌වා. විත්‌ථාරමග්‌ගඤ්‌ච සමාසයිත්‌වාති පොරාණට්‌ඨකථාසු යථාඨානෙ වත්‌තබ්‌බම්‌පි පදත්‌ථවිනිච්‌ඡයාදිකං අතිවිත්‌ථිණ්‌ණෙන වචනක්‌කමෙන චෙව වුත්‌තමෙව අත්‌ථනයං අප්‌පමත්‌තකවිසෙසෙන පුනප්‌පුනං කථනෙන ච තත්‌ථ තත්‌ථ පපඤ්‌චිතං තාදිසං විත්‌ථාරමග්‌ගං පහාය සල්‌ලහුකෙන අත්‌ථවිඤ්‌ඤාපකෙන පදක්‌කමෙන චෙව වුත්‌තනයසදිසං වත්‌තබ්‌බං අතිදිසිත්‌වා ච සඞ්‌ඛෙපනයෙනෙව වණ්‌ණයිස්‌සාමාති අධිප්‌පායො. සාරත්‌ථදීපනියං පන විනයටීකායං ‘‘පොරාණට්‌ඨකථාසු උපරි වුච්‌චමානම්‌පි ආනෙත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ පපඤ්‌චිතං ඤත්‌තිචතුත්‌ථෙන කම්‌මෙන…පෙ.… උපසම්‌පන්‌නොති භික්‌ඛූති එත්‌ථ අපලොකනාදීනං චතුන්‌නම්‌පි කම්‌මානං විත්‌ථාරකථා විය තාදිසං විත්‌ථාරමග්‌ගං සඞ්‌ඛිපිත්‌වා’’ති වුත්‌තං, තං තන්‌තික්‌කමං කඤ්‌චි අවොක්‌කමිත්‌වාති එත්‌ථෙව වත්‌තුං යුත්‌තං. අඤ්‌ඤත්‌ථ පාළියා වත්‌තබ්‌බං අඤ්‌ඤත්‌ථ කථනඤ්‌හි තන්‌තික්‌කමං වොක්‌කමිත්‌වා කථනං නාම. තථා හි වුත්‌තං ‘‘තථෙව වණ්‌ණිතුං යුත්‌තරූපං හුත්‌වා අනුක්‌කමෙන ආගතං පාළිං පරිච්‌චජිත්‌වා සංවණ්‌ණනතො සීහළට්‌ඨකථාසු අයුත්‌තට්‌ඨානෙ වණ්‌ණිතං යථාඨානෙයෙව වණ්‌ණනතො ච වුත්‌තං ‘තන්‌තික්‌කමං කඤ්‌චි අවොක්‌කමිත්‌වා’’’ති. තස්‌මා යථාවුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො. කථං පන විත්‌ථාරමග්‌ගස්‌ස සඞ්‌ඛිපනෙ විනිච්‌ඡයො න හීයතීති? ආහ ‘‘විනිච්‌ඡයං සබ්‌බමසෙසයිත්‌වා’’ති. සඞ්‌ඛිපන්‌තොපි පුනප්‌පුනං වචනාදිමෙව සඞ්‌ඛිපන්‌තො, විනිච්‌ඡයං පන අට්‌ඨකථාසු සබ්‌බාසුපි වුත්‌තං සබ්‌බම්‌පි අසෙසයිත්‌වා, කිඤ්‌චිමත්‌තම්‌පි අපරිහාපෙත්‌වාති වුත්‌තං හොති. තන්‌තික්‌කමං කඤ්‌චි අවොක්‌කමිත්‌වාති කඤ්‌චි පාළික්‌කමං අනතික්‌කමිත්‌වා, අනුක්‌කමෙනෙව පාළිං වණ්‌ණයිස්‌සාමාති අත්‌ථො.

    Tatoti tāhi aṭṭhakathāhi. Bhāsantarameva hitvāti sīhaḷabhāsaṃyeva apanetvā. Vitthāramaggañca samāsayitvāti porāṇaṭṭhakathāsu yathāṭhāne vattabbampi padatthavinicchayādikaṃ ativitthiṇṇena vacanakkamena ceva vuttameva atthanayaṃ appamattakavisesena punappunaṃ kathanena ca tattha tattha papañcitaṃ tādisaṃ vitthāramaggaṃ pahāya sallahukena atthaviññāpakena padakkamena ceva vuttanayasadisaṃ vattabbaṃ atidisitvā ca saṅkhepanayeneva vaṇṇayissāmāti adhippāyo. Sāratthadīpaniyaṃ pana vinayaṭīkāyaṃ ‘‘porāṇaṭṭhakathāsu upari vuccamānampi ānetvā tattha tattha papañcitaṃ ñatticatutthena kammena…pe… upasampannoti bhikkhūti ettha apalokanādīnaṃ catunnampi kammānaṃ vitthārakathā viya tādisaṃ vitthāramaggaṃ saṅkhipitvā’’ti vuttaṃ, taṃ tantikkamaṃ kañci avokkamitvāti ettheva vattuṃ yuttaṃ. Aññattha pāḷiyā vattabbaṃ aññattha kathanañhi tantikkamaṃ vokkamitvā kathanaṃ nāma. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tatheva vaṇṇituṃ yuttarūpaṃ hutvā anukkamena āgataṃ pāḷiṃ pariccajitvā saṃvaṇṇanato sīhaḷaṭṭhakathāsu ayuttaṭṭhāne vaṇṇitaṃ yathāṭhāneyeva vaṇṇanato ca vuttaṃ ‘tantikkamaṃ kañci avokkamitvā’’’ti. Tasmā yathāvuttanayeneva attho gahetabbo. Kathaṃ pana vitthāramaggassa saṅkhipane vinicchayo na hīyatīti? Āha ‘‘vinicchayaṃ sabbamasesayitvā’’ti. Saṅkhipantopi punappunaṃ vacanādimeva saṅkhipanto, vinicchayaṃ pana aṭṭhakathāsu sabbāsupi vuttaṃ sabbampi asesayitvā, kiñcimattampi aparihāpetvāti vuttaṃ hoti. Tantikkamaṃ kañci avokkamitvāti kañci pāḷikkamaṃ anatikkamitvā, anukkameneva pāḷiṃ vaṇṇayissāmāti attho.

    සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථන්‌ති වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩාදීසු ආගතානං ඣානකථාදීනං සුත්‌තන්‌තවචනානං සීහළට්‌ඨකථාසු ‘‘සුත්‌තන්‌තිකානං භාරො’’ති වත්‌වා අවණ්‌ණිතබ්‌බට්‌ඨානං අත්‌ථං තංතංසුත්‌තානුරූපං සබ්‌බසො පරිදීපයිස්‌සාමාති අධිප්‌පායො. හෙස්‌සතීති භවිස්‌සති, කරීයිස්‌සතීති වා අත්‌ථො. එත්‌ථ ච පඨමස්‌මිං අත්‌ථවිකප්‌පෙ ‘‘භාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිකං චතුබ්‌බිධං කිච්‌චං නිප්‌ඵාදෙත්‌වා සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථං පරිදීපයන්‌තී අයං වණ්‌ණනා භවිස්‌සතී’’ති වණ්‌ණනාවසෙන සමානකත්‌තුකතා වෙදිතබ්‌බා. පච්‌ඡිමස්‌මිං අත්‌ථවිකප්‌පෙ පන ‘‘හෙට්‌ඨා වුත්‌තභාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිකං කත්‌වා සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථං පරිදීපයන්‌තී අයං වණ්‌ණනා අම්‌හෙහි කරීයිස්‌සතී’’ති එවං ආචරියවසෙන සමානකත්‌තුකතා වෙදිතබ්‌බා.

    Suttantikānaṃ vacanānamatthanti verañjakaṇḍādīsu āgatānaṃ jhānakathādīnaṃ suttantavacanānaṃ sīhaḷaṭṭhakathāsu ‘‘suttantikānaṃ bhāro’’ti vatvā avaṇṇitabbaṭṭhānaṃ atthaṃ taṃtaṃsuttānurūpaṃ sabbaso paridīpayissāmāti adhippāyo. Hessatīti bhavissati, karīyissatīti vā attho. Ettha ca paṭhamasmiṃ atthavikappe ‘‘bhāsantarapariccāgādikaṃ catubbidhaṃ kiccaṃ nipphādetvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā bhavissatī’’ti vaṇṇanāvasena samānakattukatā veditabbā. Pacchimasmiṃ atthavikappe pana ‘‘heṭṭhā vuttabhāsantarapariccāgādikaṃ katvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā amhehi karīyissatī’’ti evaṃ ācariyavasena samānakattukatā veditabbā.

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනානයො නිට්‌ඨිතො.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact