| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya |
10. ඉන්‌ද්‍රියභාවනාසුත්‌තං
10. Indriyabhāvanāsuttaṃ
453. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා ගජඞ්‌ගලායං 1 විහරති සුවෙළුවනෙ 2. අථ ඛො උත්‌තරො මාණවො පාරාසිවියන්‌තෙවාසී 3 යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදි. සම්‌මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. එකමන්‌තං නිසින්‌නං ඛො උත්‌තරං මාණවං පාරාසිවියන්‌තෙවාසිං භගවා එතදවොච – ‘‘දෙසෙති, උත්‌තර, පාරාසිවියො බ්‍රාහ්‌මණො සාවකානං ඉන්‌ද්‍රියභාවන’’න්‌ති? ‘‘දෙසෙති, භො ගොතම, පාරාසිවියො බ්‍රාහ්‌මණො සාවකානං ඉන්‌ද්‍රියභාවන’’න්‌ති. ‘‘යථා කථං පන, උත්‌තර, දෙසෙති පාරාසිවියො බ්‍රාහ්‌මණො සාවකානං ඉන්‌ද්‍රියභාවන’’න්‌ති? ‘‘ඉධ, භො ගොතම, චක්‌ඛුනා රූපං න පස්‌සති, සොතෙන සද්‌දං න සුණාති – එවං ඛො, භො ගොතම, දෙසෙති පාරාසිවියො බ්‍රාහ්‌මණො සාවකානං ඉන්‌ද්‍රියභාවන’’න්‌ති. ‘‘එවං සන්‌තෙ ඛො, උත්‌තර, අන්‌ධො භාවිතින්‌ද්‍රියො භවිස්‌සති, බධිරො භාවිතින්‌ද්‍රියො භවිස්‌සති; යථා පාරාසිවියස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස වචනං. අන්‌ධො හි, උත්‌තර, චක්‌ඛුනා රූපං න පස්‌සති, බධිරො සොතෙන සද්‌දං න සුණාතී’’ති. එවං වුත්‌තෙ, උත්‌තරො මාණවො පාරාසිවියන්‌තෙවාසී තුණ්‌හීභූතො මඞ්‌කුභූතො පත්‌තක්‌ඛන්‌ධො අධොමුඛො පජ්‌ඣායන්‌තො අප්‌පටිභානො නිසීදි.
453. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā gajaṅgalāyaṃ 4 viharati suveḷuvane 5. Atha kho uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī 6 yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ bhagavā etadavoca – ‘‘deseti, uttara, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Deseti, bho gotama, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Yathā kathaṃ pana, uttara, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti? ‘‘Idha, bho gotama, cakkhunā rūpaṃ na passati, sotena saddaṃ na suṇāti – evaṃ kho, bho gotama, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvana’’nti. ‘‘Evaṃ sante kho, uttara, andho bhāvitindriyo bhavissati, badhiro bhāvitindriyo bhavissati; yathā pārāsiviyassa brāhmaṇassa vacanaṃ. Andho hi, uttara, cakkhunā rūpaṃ na passati, badhiro sotena saddaṃ na suṇātī’’ti. Evaṃ vutte, uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī tuṇhībhūto maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi.
අථ ඛො භගවා උත්‌තරං මාණවං පාරාසිවියන්‌තෙවාසිං තුණ්‌හීභූතං මඞ්‌කුභූතං පත්‌තක්‌ඛන්‌ධං අධොමුඛං පජ්‌ඣායන්‌තං අප්‌පටිභානං විදිත්‌වා ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං ආමන්‌තෙසි – ‘‘අඤ්‌ඤථා ඛො, ආනන්‌ද, දෙසෙති පාරාසිවියො බ්‍රාහ්‌මණො සාවකානං ඉන්‌ද්‍රියභාවනං, අඤ්‌ඤථා ච පනානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා හොතී’’ති. ‘‘එතස්‌ස, භගවා, කාලො; එතස්‌ස, සුගත, කාලො යං භගවා අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරං ඉන්‌ද්‍රියභාවනං දෙසෙය්‍ය. භගවතො සුත්‌වා භික්‌ඛූ ධාරෙස්‌සන්‌තී’’ති. ‘‘තෙනහානන්‌ද, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්‌සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්‌තෙ’’ති ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො භගවතො පච්‌චස්‌සොසි. භගවා එතදවොච –
Atha kho bhagavā uttaraṃ māṇavaṃ pārāsiviyantevāsiṃ tuṇhībhūtaṃ maṅkubhūtaṃ pattakkhandhaṃ adhomukhaṃ pajjhāyantaṃ appaṭibhānaṃ viditvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘aññathā kho, ānanda, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaṃ indriyabhāvanaṃ, aññathā ca panānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hotī’’ti. ‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā ariyassa vinaye anuttaraṃ indriyabhāvanaṃ deseyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –
454. ‘‘කථඤ්‌චානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා හොති? ඉධානන්‌ද, භික්‌ඛුනො චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං . තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති. සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද, චක්‌ඛුමා පුරිසො උම්‌මීලෙත්‌වා වා නිමීලෙය්‍ය, නිමීලෙත්‌වා වා උම්‌මීලෙය්‍ය; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු රූපෙසු.
454. ‘‘Kathañcānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ . Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, cakkhumā puriso ummīletvā vā nimīleyya, nimīletvā vā ummīleyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā cakkhuviññeyyesu rūpesu.
455. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො සොතෙන සද්‌දං සුත්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං. තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති. සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද, බලවා පුරිසො අප්‌පකසිරෙනෙව අච්‌ඡරං 7 පහරෙය්‍ය; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු සද්‌දෙසු.
455. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso appakasireneva accharaṃ 8 pahareyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā sotaviññeyyesu saddesu.
456. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො ඝානෙන ගන්‌ධං ඝායිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං. තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති. සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද , ඊසකංපොණෙ 9 පදුමපලාසෙ 10 උදකඵුසිතානි පවත්‌තන්‌ති, න සණ්‌ඨන්‌ති; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා ඝානවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු ගන්‌ධෙසු.
456. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno ghānena gandhaṃ ghāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda , īsakaṃpoṇe 11 padumapalāse 12 udakaphusitāni pavattanti, na saṇṭhanti; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā ghānaviññeyyesu gandhesu.
457. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො ජිව්‌හාය රසං සායිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං. තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති . සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද, බලවා පුරිසො ජිව්‌හග්‌ගෙ ඛෙළපිණ්‌ඩං සංයූහිත්‌වා අප්‌පකසිරෙන වමෙය්‍ය 13; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු රසෙසු.
457. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno jivhāya rasaṃ sāyitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti . Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso jivhagge kheḷapiṇḍaṃ saṃyūhitvā appakasirena vameyya 14; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā jivhāviññeyyesu rasesu.
458. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො කායෙන ඵොට්‌ඨබ්‌බං ඵුසිත්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං. තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති. සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද, බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා කායවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු ඵොට්‌ඨබ්‌බෙසු.
458. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu.
459. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො එවං පජානාති – ‘උප්‌පන්‌නං ඛො මෙ ඉදං මනාපං, උප්‌පන්‌නං අමනාපං, උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං. තඤ්‌ච ඛො සඞ්‌ඛතං ඔළාරිකං පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. එතං සන්‌තං එතං පණීතං යදිදං – උපෙක්‌ඛා’ති. තස්‌ස තං උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති; උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති. සෙය්‍යථාපි, ආනන්‌ද, බලවා පුරිසො දිවසංසන්‌තත්‌තෙ 15 අයොකටාහෙ ද්‌වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි නිපාතෙය්‍ය. දන්‌ධො, ආනන්‌ද, උදකඵුසිතානං නිපාතො, අථ ඛො නං ඛිප්‌පමෙව පරික්‌ඛයං පරියාදානං ගච්‌ඡෙය්‍ය; එවමෙව ඛො, ආනන්‌ද, යස්‌ස කස්‌සචි එවංසීඝං එවංතුවටං එවංඅප්‌පකසිරෙන උප්‌පන්‌නං මනාපං උප්‌පන්‌නං අමනාපං උප්‌පන්‌නං මනාපාමනාපං නිරුජ්‌ඣති, උපෙක්‌ඛා සණ්‌ඨාති – අයං වුච්‌චතානන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා මනොවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙසු ධම්‌මෙසු. එවං ඛො, ආනන්‌ද, අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා හොති.
459. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ manāpaṃ, uppannaṃ amanāpaṃ, uppannaṃ manāpāmanāpaṃ. Tañca kho saṅkhataṃ oḷārikaṃ paṭiccasamuppannaṃ. Etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ yadidaṃ – upekkhā’ti. Tassa taṃ uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso divasaṃsantatte 16 ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho, ānanda, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaṃsīghaṃ evaṃtuvaṭaṃ evaṃappakasirena uppannaṃ manāpaṃ uppannaṃ amanāpaṃ uppannaṃ manāpāmanāpaṃ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti – ayaṃ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā manoviññeyyesu dhammesu. Evaṃ kho, ānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti.
460. ‘‘කථඤ්‌චානන්‌ද , සෙඛො හොති පාටිපදො? ඉධානන්‌ද, භික්‌ඛුනො චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො තෙන උප්‌පන්‌නෙන මනාපෙන උප්‌පන්‌නෙන අමනාපෙන උප්‌පන්‌නෙන මනාපාමනාපෙන අට්‌ටීයති හරායති ජිගුච්‌ඡති. සොතෙන සද්‌දං සුත්‌වා…පෙ.… ඝානෙන ගන්‌ධං ඝායිත්‌වා…, ජිව්‌හාය රසං සායිත්‌වා… කායෙන ඵොට්‌ඨබ්‌බං ඵුසිත්‌වා… මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො තෙන උප්‌පන්‌නෙන මනාපෙන උප්‌පන්‌නෙන අමනාපෙන උප්‌පන්‌නෙන මනාපාමනාපෙන අට්‌ටීයති හරායති ජිගුච්‌ඡති. එවං ඛො, ආනන්‌ද, සෙඛො හොති පාටිපදො.
460. ‘‘Kathañcānanda , sekho hoti pāṭipado? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā…, jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Evaṃ kho, ānanda, sekho hoti pāṭipado.
461. ‘‘කථඤ්‌චානන්‌ද, අරියො හොති භාවිතින්‌ද්‍රියො? ඉධානන්‌ද, භික්‌ඛුනො චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලෙ 17 අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘අප්‌පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලෙ ච අප්‌පටිකූලෙ ච අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘අප්‌පටිකූලෙ ච පටිකූලෙ ච පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලඤ්‌ච අප්‌පටිකූලඤ්‌ච තදුභයං අභිනිවජ්‌ජෙත්‌වා උපෙක්‌ඛකො විහරෙය්‍යං සතො සම්‌පජානො’ති, උපෙක්‌ඛකො තත්‌ථ විහරති සතො සම්‌පජානො.
461. ‘‘Kathañcānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle 18 appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno.
462. ‘‘පුන චපරං, ආනන්‌ද, භික්‌ඛුනො සොතෙන සද්‌දං සුත්‌වා…පෙ.… ඝානෙන ගන්‌ධං ඝායිත්‌වා… ජිව්‌හාය රසං සායිත්‌වා… කායෙන ඵොට්‌ඨබ්‌බං ඵුසිත්‌වා… මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය උප්‌පජ්‌ජති මනාපං, උප්‌පජ්‌ජති අමනාපං, උප්‌පජ්‌ජති මනාපාමනාපං. සො සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලෙ අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘අප්‌පටිකූලෙ පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලෙ ච අප්‌පටිකූලෙ ච අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, අප්‌පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘අප්‌පටිකූලෙ ච පටිකූලෙ ච පටිකූලසඤ්‌ඤී විහරෙය්‍ය’න්‌ති, පටිකූලසඤ්‌ඤී තත්‌ථ විහරති. සචෙ ආකඞ්‌ඛති – ‘පටිකූලඤ්‌ච අප්‌පටිකූලඤ්‌ච තදුභයම්‌ප්‌ම්‌ප්‌පි අභිනිවජ්‌ජෙත්‌වා උපෙක්‌ඛකො විහරෙය්‍යං සතො සම්‌පජානො’ති, උපෙක්‌ඛකො තත්‌ථ විහරති සතො සම්‌පජානො. එවං ඛො, ආනන්‌ද, අරියො හොති භාවිතින්‌ද්‍රියො.
462. ‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya uppajjati manāpaṃ, uppajjati amanāpaṃ, uppajjati manāpāmanāpaṃ. So sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyya’nti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyya’nti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākaṅkhati – ‘paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayampmppi abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaṃ sato sampajāno’ti, upekkhako tattha viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, ānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo.
463. ‘‘ඉති ඛො, ආනන්‌ද, දෙසිතා මයා අරියස්‌ස විනයෙ අනුත්‌තරා ඉන්‌ද්‍රියභාවනා, දෙසිතො සෙඛො පාටිපදො, දෙසිතො අරියො භාවිතින්‌ද්‍රියො . යං ඛො, ආනන්‌ද, සත්‌ථාරා කරණීයං සාවකානං හිතෙසිනා අනුකම්‌පකෙන අනුකම්‌පං උපාදාය, කතං වො තං මයා. එතානි, ආනන්‌ද, රුක්‌ඛමූලානි, එතානි සුඤ්‌ඤාගාරානි, ඣායථානන්‌ද, මා පමාදත්‌ථ, මා පච්‌ඡා විප්‌පටිසාරිනො අහුවත්‌ථ. අයං වො අම්‌හාකං අනුසාසනී’’ති.
463. ‘‘Iti kho, ānanda, desitā mayā ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā, desito sekho pāṭipado, desito ariyo bhāvitindriyo . Yaṃ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni, jhāyathānanda, mā pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනො ආයස්‌මා ආනන්‌දො භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දීති.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
ඉන්‌ද්‍රියභාවනාසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං දසමං.
Indriyabhāvanāsuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
සළායතනවග්‌ගො නිට්‌ඨිතො පඤ්‌චමො.
Saḷāyatanavaggo niṭṭhito pañcamo.
තස්‌සුද්‌දානං –
Tassuddānaṃ –
අනාථපිණ්‌ඩිකො ඡන්‌නො, පුණ්‌ණො නන්‌දකරාහුලා;
Anāthapiṇḍiko channo, puṇṇo nandakarāhulā;
ඡඡක්‌කං සළායතනිකං, නගරවින්‌දෙය්‍යසුද්‌ධිකා;
Chachakkaṃ saḷāyatanikaṃ, nagaravindeyyasuddhikā;
ඉන්‌ද්‍රියභාවනා චාපි, වග්‌ගො ඔවාදපඤ්‌චමොති.
Indriyabhāvanā cāpi, vaggo ovādapañcamoti.
ඉදං වග්‌ගානමුද්‌දානං –
Idaṃ vaggānamuddānaṃ –
දෙවදහොනුපදො ච, සුඤ්‌ඤතො ච විභඞ්‌ගකො;
Devadahonupado ca, suññato ca vibhaṅgako;
සළායතනොති වග්‌ගා, උපරිපණ්‌ණාසකෙ ඨිතාති.
Saḷāyatanoti vaggā, uparipaṇṇāsake ṭhitāti.
උපරිපණ්‌ණාසකං සමත්‌තං.
Uparipaṇṇāsakaṃ samattaṃ.
තීහි පණ්‌ණාසකෙහි පටිමණ්‌ඩිතො සකලො
Tīhi paṇṇāsakehi paṭimaṇḍito sakalo
මජ්‌ඣිමනිකායො සමත්‌තො.
Majjhimanikāyo samatto.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 10. ඉන්‌ද්‍රියභාවනාසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 10. ඉන්‌ද්‍රියභාවනාසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Indriyabhāvanāsuttavaṇṇanā
