Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā

    14. චුද්‌දසකනිපාතො

    14. Cuddasakanipāto

    1. ඛදිරවනියරෙවතත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා

    1. Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā

    චුද්‌දසකනිපාතෙ යදා අහන්‌තිආදිකා ආයස්‌මතො ඛදිරවනියරෙවතත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? කාමඤ්‌චිමස්‌ස ථෙරස්‌ස ගාථා හෙට්‌ඨා එකකනිපාතෙ (ථෙරගා. අට්‌ඨ. 1. ඛදිරවනියත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා) ආගතා. තත්‌ථ පනස්‌ස අත්‌තනො භාගිනෙය්‍යෙසු සතිජනනමත්‌තං දස්‌සිතන්‌ති තස්‌සා එකකනිපාතෙ සඞ්‌ගහො කතො. ඉමා පන ථෙරස්‌ස පබ්‌බජිතකාලතො පට්‌ඨාය යාව පරිනිබ්‌බානා පටිපත්‌තිපකාසිතා ගාථා ඉමස්‌මිං චුද්‌දසකනිපාතෙ සඞ්‌ගහං ආරොපිතා. තත්‌ථ අට්‌ඨුප්‌පත්‌ති හෙට්‌ඨා වුත්‌තායෙව. අයං පන විසෙසො – ථෙරො කිර අරහත්‌තං පත්‌වා කාලෙන කාලං සත්‌ථු ධම්‌මසෙනාපතිප්‌පභූතීනං මහාථෙරානඤ්‌ච උපට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා කතිපාහමෙව තත්‌ථ වසිත්‌වා ඛදිරවනමෙව පච්‌චාගන්‌ත්‌වා ඵලසමාපත්‌තිසුඛෙන බ්‍රහ්‌මවිහාරෙහි ච වීතිනාමෙති. එවං ගච්‌ඡන්‌තෙ කාලෙ ජිණ්‌ණො වුඩ්‌ඪො වයො අනුප්‌පත්‌තො අහොසි. සො එකදිවසං බුද්‌ධුපට්‌ඨානං ගච්‌ඡන්‌තො අන්‌තරාමග්‌ගෙ සාවත්‌ථියා අවිදූරෙ අරඤ්‌ඤෙ වසි. තෙන ච සමයෙන චොරා නගරෙ කතකම්‌මා ආරක්‌ඛමනුස්‌සෙහි අනුබන්‌ධා පලායන්‌තා ථෙරස්‌ස සමීපෙ ගහිතභණ්‌ඩං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා පලායිංසු. මනුස්‌සා අනුධාවන්‌තා ථෙරස්‌ස සමීපෙ භණ්‌ඩං දිස්‌වා ථෙරං බන්‌ධිත්‌වා ‘‘චොරො’’ති සඤ්‌ඤාය ගහෙත්‌වා රඤ්‌ඤො දස්‌සෙසුං, ‘‘අයං, දෙව, චොරො’’ති. රාජා ථෙරං මුඤ්‌චාපෙත්‌වා, ‘‘කිං, භන්‌තෙ, තුම්‌හෙහි ඉදං චොරිකකම්‌මං කතං වා, නො වා’’ති පුච්‌ඡි. ථෙරො කිඤ්‌චාපි ජාතිතො පට්‌ඨාය අත්‌තනා තාදිසං න කතපුබ්‌බං, තං පබ්‌බජිතතො පට්‌ඨාය පන අකතභාවස්‌ස, සබ්‌බසො කිලෙසානං සමුච්‌ඡින්‌නත්‌තා තාදිසස්‌ස කරණෙ අභබ්‌බතාය පකාසනත්‌ථං සමීපෙ ඨිතානං භික්‌ඛූනං රඤ්‌ඤො ච ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො –

    Cuddasakanipāte yadā ahantiādikā āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā. Kā uppatti? Kāmañcimassa therassa gāthā heṭṭhā ekakanipāte (theragā. aṭṭha. 1. khadiravaniyattheragāthāvaṇṇanā) āgatā. Tattha panassa attano bhāgineyyesu satijananamattaṃ dassitanti tassā ekakanipāte saṅgaho kato. Imā pana therassa pabbajitakālato paṭṭhāya yāva parinibbānā paṭipattipakāsitā gāthā imasmiṃ cuddasakanipāte saṅgahaṃ āropitā. Tattha aṭṭhuppatti heṭṭhā vuttāyeva. Ayaṃ pana viseso – thero kira arahattaṃ patvā kālena kālaṃ satthu dhammasenāpatippabhūtīnaṃ mahātherānañca upaṭṭhānaṃ gantvā katipāhameva tattha vasitvā khadiravanameva paccāgantvā phalasamāpattisukhena brahmavihārehi ca vītināmeti. Evaṃ gacchante kāle jiṇṇo vuḍḍho vayo anuppatto ahosi. So ekadivasaṃ buddhupaṭṭhānaṃ gacchanto antarāmagge sāvatthiyā avidūre araññe vasi. Tena ca samayena corā nagare katakammā ārakkhamanussehi anubandhā palāyantā therassa samīpe gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu. Manussā anudhāvantā therassa samīpe bhaṇḍaṃ disvā theraṃ bandhitvā ‘‘coro’’ti saññāya gahetvā rañño dassesuṃ, ‘‘ayaṃ, deva, coro’’ti. Rājā theraṃ muñcāpetvā, ‘‘kiṃ, bhante, tumhehi idaṃ corikakammaṃ kataṃ vā, no vā’’ti pucchi. Thero kiñcāpi jātito paṭṭhāya attanā tādisaṃ na katapubbaṃ, taṃ pabbajitato paṭṭhāya pana akatabhāvassa, sabbaso kilesānaṃ samucchinnattā tādisassa karaṇe abhabbatāya pakāsanatthaṃ samīpe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ rañño ca dhammaṃ desento –

    645.

    645.

    ‘‘යදා අහං පබ්‌බජිතො, අගාරස්‌මානගාරියං;

    ‘‘Yadā ahaṃ pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;

    නාභිජානාමි සඞ්‌කප්‌පං, අනරියං දොසසංහිතං.

    Nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitaṃ.

    646.

    646.

    ‘‘‘ඉමෙ හඤ්‌ඤන්‌තු වජ්‌ඣන්‌තු, දුක්‌ඛං පප්‌පොන්‌තු පාණිනො’;

    ‘‘‘Ime haññantu vajjhantu, dukkhaṃ pappontu pāṇino’;

    සඞ්‌කප්‌පං නාභිජානාමි, ඉමස්‌මිං දීඝමන්‌තරෙ.

    Saṅkappaṃ nābhijānāmi, imasmiṃ dīghamantare.

    647.

    647.

    ‘‘මෙත්‌තඤ්‌ච අභිජානාමි, අප්‌පමාණං සුභාවිතං;

    ‘‘Mettañca abhijānāmi, appamāṇaṃ subhāvitaṃ;

    අනුපුබ්‌බං පරිචිතං, යථා බුද්‌ධෙන දෙසිතං.

    Anupubbaṃ paricitaṃ, yathā buddhena desitaṃ.

    648.

    648.

    ‘‘සබ්‌බමිත්‌තො සබ්‌බසඛො, සබ්‌බභූතානුකම්‌පකො;

    ‘‘Sabbamitto sabbasakho, sabbabhūtānukampako;

    මෙත්‌තචිත්‌තඤ්‌ච භාවෙමි, අබ්‍යාපජ්‌ජරතො සදා.

    Mettacittañca bhāvemi, abyāpajjarato sadā.

    649.

    649.

    ‘‘අසංහීරං අසංකුප්‌පං, චිත්‌තං ආමොදයාමහං;

    ‘‘Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, cittaṃ āmodayāmahaṃ;

    බ්‍රහ්‌මවිහාරං භාවෙමි, අකාපුරිසසෙවිතං.

    Brahmavihāraṃ bhāvemi, akāpurisasevitaṃ.

    650.

    650.

    ‘‘අවිතක්‌කං සමාපන්‌නො, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධසාවකො;

    ‘‘Avitakkaṃ samāpanno, sammāsambuddhasāvako;

    අරියෙන තුණ්‌හීභාවෙන, උපෙතො හොති තාවදෙ.

    Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade.

    651.

    651.

    ‘‘යථාපි පබ්‌බතො සෙලො, අචලො සුප්‌පතිට්‌ඨිතො;

    ‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;

    එවං මොහක්‌ඛයා භික්‌ඛු, පබ්‌බතොව න වෙධති.

    Evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhati.

    652.

    652.

    ‘‘අනඞ්‌ගණස්‌ස පොසස්‌ස, නිච්‌චං සුචිගවෙසිනො;

    ‘‘Anaṅgaṇassa posassa, niccaṃ sucigavesino;

    වාලග්‌ගමත්‌තං පාපස්‌ස, අබ්‌භමත්‌තංව ඛායති.

    Vālaggamattaṃ pāpassa, abbhamattaṃva khāyati.

    653.

    653.

    ‘‘නගරං යථා පච්‌චන්‌තං, ගුත්‌තං සන්‌තරබාහිරං;

    ‘‘Nagaraṃ yathā paccantaṃ, guttaṃ santarabāhiraṃ;

    එවං ගොපෙථ අත්‌තානං, ඛණො වො මා උපච්‌චගා.

    Evaṃ gopetha attānaṃ, khaṇo vo mā upaccagā.

    654.

    654.

    ‘‘නාභිනන්‌දාමි මරණං, නාභිනන්‌දාමි ජීවිතං;

    ‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;

    කාලඤ්‌ච පටිකඞ්‌ඛාමි, නිබ්‌බිසං භතකො යථා.

    Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathā.

    655.

    655.

    ‘‘නාභිනන්‌දාමි මරණං, නාභිනන්‌දාමි ජීවිතං;

    ‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;

    කාලඤ්‌ච පටිකඞ්‌ඛාමි, සම්‌පජානො පතිස්‌සතො.

    Kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato.

    656.

    656.

    ‘‘පරිචිණ්‌ණො මයා සත්‌ථා, කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසනං;

    ‘‘Pariciṇṇo mayā satthā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ;

    ඔහිතො ගරුකො භාරො, භවනෙත්‌ති සමූහතා.

    Ohito garuko bhāro, bhavanetti samūhatā.

    657.

    657.

    ‘‘යස්‌ස චත්‌ථාය පබ්‌බජිතො, අගාරස්‌මානගාරියං;

    ‘‘Yassa catthāya pabbajito, agārasmānagāriyaṃ;

    සො මෙ අත්‌ථො අනුප්‌පත්‌තො, සබ්‌බසංයොජනක්‌ඛයො.

    So me attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo.

    658.

    658.

    ‘‘සම්‌පාදෙථප්‌පමාදෙන, එසා මෙ අනුසාසනී;

    ‘‘Sampādethappamādena, esā me anusāsanī;

    හන්‌දාහං පරිනිබ්‌බිස්‌සං විප්‌පමුත්‌තොම්‌හි සබ්‌බධී’’ති. – ඉමා ගාථා අභාසි;

    Handāhaṃ parinibbissaṃ vippamuttomhi sabbadhī’’ti. – imā gāthā abhāsi;

    තත්‌ථායං අපුබ්‌බපදවණ්‌ණනා ඉමස්‌මිං දීඝමන්‌තරෙති, යදා අහං පබ්‌බජිතොම්‌හි, තතො පට්‌ඨාය අයඤ්‌ච මෙ චරිමකාලො, එතස්‌මිං දීඝමන්‌තරෙ කාලෙ ‘‘ඉදං මය්‌හං හොතූ’’ති අභිජ්‌ඣාවසෙන වා, ‘‘ඉමෙ සත්‌තා හඤ්‌ඤන්‌තූ’’තිආදිනා බ්‍යාපාදවසෙන වා අනරියං දොසසංහිතං සඞ්‌කප්‌පං නාභිජානාමීති යොජනා.

    Tatthāyaṃ apubbapadavaṇṇanā imasmiṃ dīghamantareti, yadā ahaṃ pabbajitomhi, tato paṭṭhāya ayañca me carimakālo, etasmiṃ dīghamantare kāle ‘‘idaṃ mayhaṃ hotū’’ti abhijjhāvasena vā, ‘‘ime sattā haññantū’’tiādinā byāpādavasena vā anariyaṃ dosasaṃhitaṃ saṅkappaṃ nābhijānāmīti yojanā.

    මෙත්‌තඤ්‌ච අභිජානාමීති, මිජ්‌ජති සිනිය්‌හති එතායාති මෙත්‌තා, අබ්‍යාපාදො. මෙත්‌තා එතිස්‌සා අත්‌ථීති මෙත්‌තා, මෙත්‌තාභාවනා මෙත්‌තාබ්‍රහ්‌මවිහාරො, තං මෙත්‌තං. ච-සද්‌දෙන කරුණං මුදිතං උපෙක්‌ඛඤ්‌චාති ඉතරබ්‍රහ්‌මවිහාරෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති. අභිජානාමීති, අභිමුඛතො ජානාමි. අධිගතඤ්‌හි ඣානං පච්‌චවෙක්‌ඛතො පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණස්‌ස අභිමුඛං හොති. කීදිසන්‌ති ආහ ‘‘අප්‌පමාණ’’න්‌තිආදි. තඤ්‌හි යථා බුද්‌ධෙන භගවතා දෙසිතං, තථා අනොදිස්‌සකඵරණවසෙන අපරිමාණසත්‌තාරම්‌මණතාය අප්‌පමාණං. පගුණබලවභාවාපාදනෙන සුට්‌ඨු භාවිතත්‌තා සුභාවිතං. පඨමං මෙත්‌තා, තතො කරුණා, තතො මුදිතා, පච්‌ඡා උපෙක්‌ඛාති එවං අනුපුබ්‌බං අනුක්‌කමෙන පරිචිතං ආසෙවිතං, බහුලීකතං අභිජානාමීති යොජනා.

    Mettañcaabhijānāmīti, mijjati siniyhati etāyāti mettā, abyāpādo. Mettā etissā atthīti mettā, mettābhāvanā mettābrahmavihāro, taṃ mettaṃ. Ca-saddena karuṇaṃ muditaṃ upekkhañcāti itarabrahmavihāre saṅgaṇhāti. Abhijānāmīti, abhimukhato jānāmi. Adhigatañhi jhānaṃ paccavekkhato paccavekkhaṇañāṇassa abhimukhaṃ hoti. Kīdisanti āha ‘‘appamāṇa’’ntiādi. Tañhi yathā buddhena bhagavatā desitaṃ, tathā anodissakapharaṇavasena aparimāṇasattārammaṇatāya appamāṇaṃ. Paguṇabalavabhāvāpādanena suṭṭhu bhāvitattā subhāvitaṃ. Paṭhamaṃ mettā, tato karuṇā, tato muditā, pacchā upekkhāti evaṃ anupubbaṃ anukkamena paricitaṃ āsevitaṃ, bahulīkataṃ abhijānāmīti yojanā.

    සබ්‌බෙසං සත්‌තානං මිත්‌තො, සබ්‌බෙ වා තෙ මය්‌හං මිත්‌තාති සබ්‌බමිත්‌තො. මෙත්‌තඤ්‌හි භාවෙන්‌තො සත්‌තානං පියො හොති. සබ්‌බසඛොති, එත්‌ථාපි එසෙව නයො. සබ්‌බභූතානුකම්‌පකොති, සබ්‌බසත්‌තානං අනුග්‌ගණ්‌හනකො. මෙත්‌තචිත්‌තඤ්‌ච භාවෙමීති, මෙත්‌තාය සහිතං සම්‌පයුත්‌තං චිත්‌තං විසෙසතො භාවෙමි, වඩ්‌ඪෙමි, පකාසෙමි වා අකථෙන්‌තෙපි භාවනාය උක්‌කංසගතභාවතො. ‘‘මෙත්‌තං චිත්‌තඤ්‌ච භාවෙමී’’ති වා පාඨො. තස්‌සත්‌ථො හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයොව. අබ්‍යාපජ්‌ජරතොති, අබ්‍යාපජ්‌ජෙ සත්‌තානං හිතූපසංහාරෙ අභිරතො. සදාති, සබ්‌බකාලං, තෙන තත්‌ථ සාතච්‌චකිරියං දස්‌සෙති.

    Sabbesaṃ sattānaṃ mitto, sabbe vā te mayhaṃ mittāti sabbamitto. Mettañhi bhāvento sattānaṃ piyo hoti. Sabbasakhoti, etthāpi eseva nayo. Sabbabhūtānukampakoti, sabbasattānaṃ anuggaṇhanako. Mettacittañca bhāvemīti, mettāya sahitaṃ sampayuttaṃ cittaṃ visesato bhāvemi, vaḍḍhemi, pakāsemi vā akathentepi bhāvanāya ukkaṃsagatabhāvato. ‘‘Mettaṃ cittañca bhāvemī’’ti vā pāṭho. Tassattho heṭṭhā vuttanayova. Abyāpajjaratoti, abyāpajje sattānaṃ hitūpasaṃhāre abhirato. Sadāti, sabbakālaṃ, tena tattha sātaccakiriyaṃ dasseti.

    අසංහීරන්‌ති න සංහීරං, ආසන්‌නපච්‌චත්‌ථිකෙන රාගෙන අනාකඩ්‌ඪනියං. අසංකුප්‌පන්‌ති න කුප්‌පං, දූරපච්‌චත්‌ථිකෙන බ්‍යාපාදෙන අකොපියං, එවංභූතං කත්‌වා මම මෙත්‌තචිත්‌තං ආමොදයාමි අභිප්‌පමොදයාමි බ්‍රහ්‌මවිහාරං භාවෙමි. අකාපුරිසසෙවිතන්‌ති, කාපුරිසෙහි නීචජනෙහි අසෙවිතං, අකාපුරිසෙහි වා අරියෙහි බුද්‌ධාදීහි සෙවිතං බ්‍රහ්‌මං සෙට්‌ඨං නිද්‌දොසං මෙත්‌තාදිවිහාරං භාවෙමි වඩ්‌ඪෙමීති අත්‌ථො.

    Asaṃhīranti na saṃhīraṃ, āsannapaccatthikena rāgena anākaḍḍhaniyaṃ. Asaṃkuppanti na kuppaṃ, dūrapaccatthikena byāpādena akopiyaṃ, evaṃbhūtaṃ katvā mama mettacittaṃ āmodayāmi abhippamodayāmi brahmavihāraṃ bhāvemi. Akāpurisasevitanti, kāpurisehi nīcajanehi asevitaṃ, akāpurisehi vā ariyehi buddhādīhi sevitaṃ brahmaṃ seṭṭhaṃ niddosaṃ mettādivihāraṃ bhāvemi vaḍḍhemīti attho.

    එවං අත්‌තුද්‌දෙසවසෙන පඤ්‌චහි ගාථාහි අත්‌තනො පටිපත්‌තිං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තං අඤ්‌ඤාපදෙසෙන දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අවිතක්‌ක’’න්‌තිආදිනා චතස්‌සො ගාථා අභාසි. තත්‌ථ අවිතක්‌කං සමාපන්‌නොති, විතක්‌කවිරහිතං දුතියාදිඣානං සමාපන්‌නො, එතෙන ථෙරො බ්‍රහ්‌මවිහාරභාවනාය අඤ්‌ඤාපදෙසෙන අත්‌තනා දුතියාදිඣානාධිගමමාහ. යස්‌මා පනායං ථෙරො තමෙව ඣානං පාදකං කත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා එකාසනෙනෙව අරහත්‌තං ගණ්‌හි, තස්‌මා තමත්‌ථං අඤ්‌ඤාපදෙසෙනෙව දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අවිතක්‌කං සමාපන්‌නො’’ති වත්‌වා ‘‘සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධසාවකො. අරියෙන තුණ්‌හීභාවෙන, උපෙතො හොති තාවදෙ’’ති ආහ. තත්‌ථ වචීසඞ්‌ඛාරාභාවතො අවිතක්‌කාවිචාරා සමාපත්‌ති ‘‘අරියො තුණ්‌හීභාවො’’ති වදන්‌ති. ‘‘සන්‌නිපතිතානං වො, භික්‌ඛවෙ, ද්‌වයං කරණීයං ධම්‌මී වා කථා අරියො වා තුණ්‌හීභාවො’’ති (ම. නි. 1.273) පන වචනතො යා කාචි සමාපත්‌ති අරියො තුණ්‌හීභාවො නාම. ඉධ පන චතුත්‌ථජ්‌ඣානිකා අග්‌ගඵලසමාපත්‌ති අධිප්‌පෙතා.

    Evaṃ attuddesavasena pañcahi gāthāhi attano paṭipattiṃ dassetvā idāni taṃ aññāpadesena dassento ‘‘avitakka’’ntiādinā catasso gāthā abhāsi. Tattha avitakkaṃ samāpannoti, vitakkavirahitaṃ dutiyādijhānaṃ samāpanno, etena thero brahmavihārabhāvanāya aññāpadesena attanā dutiyādijhānādhigamamāha. Yasmā panāyaṃ thero tameva jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ekāsaneneva arahattaṃ gaṇhi, tasmā tamatthaṃ aññāpadeseneva dassento ‘‘avitakkaṃ samāpanno’’ti vatvā ‘‘sammāsambuddhasāvako. Ariyena tuṇhībhāvena, upeto hoti tāvade’’ti āha. Tattha vacīsaṅkhārābhāvato avitakkāvicārā samāpatti ‘‘ariyo tuṇhībhāvo’’ti vadanti. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ dhammī vā kathā ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) pana vacanato yā kāci samāpatti ariyo tuṇhībhāvo nāma. Idha pana catutthajjhānikā aggaphalasamāpatti adhippetā.

    ඉදානි තස්‌සාධිගතත්‌තා ලොකධම්‌මෙහි අකම්‌පනීයතං උපමාය පකාසෙන්‌තො ‘‘යථාපි පබ්‌බතො’’ති ගාථමාහ. තත්‌ථ යථාපි පබ්‌බතො සෙලොති, යථා සිලාමයො එකඝනසෙලො පබ්‌බතො, න පංසුපබ්‌බතො න මිස්‌සකපබ්‌බතොති අත්‌ථො. අචලො සුප්‌පතිට්‌ඨිතොති, සුට්‌ඨු පතිට්‌ඨිතමූලො පකතිවාතෙහි අචලො අකම්‌පනීයො හොති, තස්‌මා අරහත්‌තං නිබ්‌බානඤ්‌ච එවං මොහක්‌ඛයා භික්‌ඛු, පබ්‌බතොව න වෙධතීති මොහස්‌ස අනවසෙසප්‌පහානා, මොහමූලකත්‌තා ච සබ්‌බාකුසලානං පහීනසබ්‌බාකුසලො භික්‌ඛු යථා සො පබ්‌බතො පකතිවාතෙහි, එවං ලොකධම්‌මෙහි න වෙධති න කම්‌පති, මොහක්‌ඛයොති වා යස්‌මා අරහත්‌තං නිබ්‌බානඤ්‌ච වුච්‌චති , තස්‌මා මොහක්‌ඛයාති මොහක්‌ඛයස්‌ස හෙතු නිබ්‌බානස්‌ස අරහත්‌තස්‌ස ච අධිගතත්‌තා චතූසු අරියසච්‌චෙසු සුප්‌පතිට්‌ඨිතො අසමාපන්‌නකාලෙපි පබ්‌බතො විය න වෙධති, පගෙව සමාපන්‌නකාලෙති අධිප්‌පායො.

    Idāni tassādhigatattā lokadhammehi akampanīyataṃ upamāya pakāsento ‘‘yathāpi pabbato’’ti gāthamāha. Tattha yathāpi pabbato seloti, yathā silāmayo ekaghanaselo pabbato, na paṃsupabbato na missakapabbatoti attho. Acalo suppatiṭṭhitoti, suṭṭhu patiṭṭhitamūlo pakativātehi acalo akampanīyo hoti, tasmā arahattaṃ nibbānañca evaṃ mohakkhayā bhikkhu, pabbatova na vedhatīti mohassa anavasesappahānā, mohamūlakattā ca sabbākusalānaṃ pahīnasabbākusalo bhikkhu yathā so pabbato pakativātehi, evaṃ lokadhammehi na vedhati na kampati, mohakkhayoti vā yasmā arahattaṃ nibbānañca vuccati , tasmā mohakkhayāti mohakkhayassa hetu nibbānassa arahattassa ca adhigatattā catūsu ariyasaccesu suppatiṭṭhito asamāpannakālepi pabbato viya na vedhati, pageva samāpannakāleti adhippāyo.

    ඉදානි පාපං නාමෙතං අසුචිසීලො එව සමාචරති, න ච සුචිසීලො, සුචිසීලස්‌ස පන තං අණුමත්‌තම්‌පි භාරියං හුත්‌වා උපට්‌ඨාතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අනඞ්‌ගණස්‌සා’’තිආදිගාථමාහ . තස්‌සත්‌ථො – රාගාදිඅඞ්‌ගණාභාවතො අනඞ්‌ගණස්‌ස සබ්‌බකාලං සුචිඅනවජ්‌ජධම්‌මෙ එව ගවෙසන්‌තස්‌ස සප්‌පුරිසස්‌ස වාලග්‌ගමත්‌තං කෙසග්‌ගමත්‌තං පාපස්‌ස ලෙසමත්‌තම්‌පි සකලං ලොකධාතුං ඵරිත්‌වා ඨිතං අබ්‌භමත්‌තං හුත්‌වා උපට්‌ඨාති, තස්‌මා න එවරූපෙ කම්‌මෙ මාදිසා ආසඞ්‌කිතබ්‌බාති අධිප්‌පායො.

    Idāni pāpaṃ nāmetaṃ asucisīlo eva samācarati, na ca sucisīlo, sucisīlassa pana taṃ aṇumattampi bhāriyaṃ hutvā upaṭṭhātīti dassento ‘‘anaṅgaṇassā’’tiādigāthamāha . Tassattho – rāgādiaṅgaṇābhāvato anaṅgaṇassa sabbakālaṃ sucianavajjadhamme eva gavesantassa sappurisassa vālaggamattaṃ kesaggamattaṃ pāpassa lesamattampi sakalaṃ lokadhātuṃ pharitvā ṭhitaṃ abbhamattaṃ hutvā upaṭṭhāti, tasmā na evarūpe kamme mādisā āsaṅkitabbāti adhippāyo.

    යස්‌මා නික්‌කිලෙසෙසුපි අන්‌ධබාලා එවරූපෙ අපවාදෙ සමුට්‌ඨාපෙන්‌ති, තස්‌මා අත්‌ථකාමෙහි සක්‌කච්‌චං අත්‌තා රක්‌ඛිතබ්‌බොති ඔවාදං දෙන්‌තො ‘‘නගරං යථා’’තිආදිගාථමාහ. තස්‌සත්‌ථො – යථා පන පච්‌චන්‌තනගරවාසීහි මනුස්‌සෙහි පච්‌චන්‌තං නගරං ද්‌වාරපාකාරාදීනි ථිරානි කරොන්‌තෙහි සඅන්‌තරං, උද්‌දාපපරිඛාදීනි ථිරානි කරොන්‌තෙහි සබාහිරන්‌ති සන්‌තරබාහිරං ගුත්‌තං කරීයති, එවං තුම්‌හෙහිපි සතිං උපට්‌ඨපෙත්‌වා අජ්‌ඣත්‌තිකානි ඡ ද්‌වාරානි පිදහිත්‌වා ද්‌වාරරක්‌ඛිතං සතිං අවිස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා යථා ගය්‌හමානානි බාහිරානි ඡ ආයතනානි අජ්‌ඣත්‌තිකානි උපඝාතාය සංවත්‌තන්‌ති, තථා අග්‌ගහණෙන තානිපි ථිරානි කත්‌වා තෙසං අප්‌පවෙසාය ද්‌වාරරක්‌ඛිතං සතිං අප්‌පහාය විචරන්‌තා අත්‌තානං ගොපෙථ. කස්‌මා? ඛණො වො මා උපච්‌චගා. යො හි එවං අත්‌තානං න ගොපෙති, තං පුග්‌ගලං බුද්‌ධුප්‌පාදක්‌ඛණො, මනුස්‌සත්‌තභාවක්‌ඛණො, මජ්‌ඣිමදෙසෙ උප්‌පත්‌තික්‌ඛණො, සම්‌මාදිට්‌ඨියා පටිලද්‌ධක්‌ඛණො, ඡන්‌නං ආයතනානං අවෙකල්‌ලක්‌ඛණොති සබ්‌බොපි අයං ඛණො අතික්‌කමති, සො ඛණො තුම්‌හෙ මා අතික්‌කමතූති.

    Yasmā nikkilesesupi andhabālā evarūpe apavāde samuṭṭhāpenti, tasmā atthakāmehi sakkaccaṃ attā rakkhitabboti ovādaṃ dento ‘‘nagaraṃ yathā’’tiādigāthamāha. Tassattho – yathā pana paccantanagaravāsīhi manussehi paccantaṃ nagaraṃ dvārapākārādīni thirāni karontehi saantaraṃ, uddāpaparikhādīni thirāni karontehi sabāhiranti santarabāhiraṃ guttaṃ karīyati, evaṃ tumhehipi satiṃ upaṭṭhapetvā ajjhattikāni cha dvārāni pidahitvā dvārarakkhitaṃ satiṃ avissajjetvā yathā gayhamānāni bāhirāni cha āyatanāni ajjhattikāni upaghātāya saṃvattanti, tathā aggahaṇena tānipi thirāni katvā tesaṃ appavesāya dvārarakkhitaṃ satiṃ appahāya vicarantā attānaṃ gopetha. Kasmā? Khaṇo vo mā upaccagā. Yo hi evaṃ attānaṃ na gopeti, taṃ puggalaṃ buddhuppādakkhaṇo, manussattabhāvakkhaṇo, majjhimadese uppattikkhaṇo, sammādiṭṭhiyā paṭiladdhakkhaṇo, channaṃ āyatanānaṃ avekallakkhaṇoti sabbopi ayaṃ khaṇo atikkamati, so khaṇo tumhe mā atikkamatūti.

    එවං ථෙරො ඉමාය ගාථාය සරාජිකං පරිසං භික්‌ඛූ ච ඔවදිත්‌වා පුන මරණෙ ජීවිතෙ ච අත්‌තනො සමචිත්‌තතං කතකිච්‌චතඤ්‌ච පකාසෙන්‌තො ‘‘නාභිනන්‌දාමි මරණ’’න්‌තිආදිමාහ. තං හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථමෙව (ථෙරගා. අට්‌ඨ. 2.607).

    Evaṃ thero imāya gāthāya sarājikaṃ parisaṃ bhikkhū ca ovaditvā puna maraṇe jīvite ca attano samacittataṃ katakiccatañca pakāsento ‘‘nābhinandāmi maraṇa’’ntiādimāha. Taṃ heṭṭhā vuttatthameva (theragā. aṭṭha. 2.607).

    එවං පන වත්‌වා අත්‌තනො පරිනිබ්‌බානකාලං උපට්‌ඨිතං දිස්‌වා සඞ්‌ඛෙපෙනෙව නෙසං ඔවාදං දත්‌වා පරිනිබ්‌බානං පවෙදෙන්‌තො ඔසානගාථමාහ. තත්‌ථ සම්‌පාදෙථප්‌පමාදෙනාති සම්‌පාදෙතබ්‌බං දානසීලාදිං අප්‌පමාදෙන සම්‌පාදෙථ, දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකපභෙදෙ ගහට්‌ඨවත්‌තෙ සීලානුරක්‌ඛණෙ සමථඅනුයොගෙ විපස්‌සනාභාවනාය ච අප්‌පමත්‌තා හොථ. එසා මෙ අනුසාසනීති දානසීලාදීසු න පමජ්‌ජථාති එසා මම අනුසිට්‌ඨි ඔවාදො.

    Evaṃ pana vatvā attano parinibbānakālaṃ upaṭṭhitaṃ disvā saṅkhepeneva nesaṃ ovādaṃ datvā parinibbānaṃ pavedento osānagāthamāha. Tattha sampādethappamādenāti sampādetabbaṃ dānasīlādiṃ appamādena sampādetha, diṭṭhadhammikasamparāyikapabhede gahaṭṭhavatte sīlānurakkhaṇe samathaanuyoge vipassanābhāvanāya ca appamattā hotha. Esā me anusāsanīti dānasīlādīsu na pamajjathāti esā mama anusiṭṭhi ovādo.

    එවං සිඛාපත්‌තං පරහිතපටිපත්‌තිං දීපෙත්‌වා අත්‌තහිතපටිපත්‌තියාපි මත්‌ථකං ගණ්‌හන්‌තො ‘‘හන්‌දාහං පරිනිබ්‌බිස්‌සං, විප්‌පමුත්‌තොම්‌හි සබ්‌බධී’’ති ආහ. තත්‌ථ විප්‌පමුත්‌තොම්‌හි සබ්‌බධීති සබ්‌බසො කිලෙසෙහි භවෙහි ච විප්‌පමුත්‌තො අම්‌හි, තස්‌මා එකංසෙන පරිනිබ්‌බායිස්‌සාමීති.

    Evaṃ sikhāpattaṃ parahitapaṭipattiṃ dīpetvā attahitapaṭipattiyāpi matthakaṃ gaṇhanto ‘‘handāhaṃ parinibbissaṃ, vippamuttomhi sabbadhī’’ti āha. Tattha vippamuttomhi sabbadhīti sabbaso kilesehi bhavehi ca vippamutto amhi, tasmā ekaṃsena parinibbāyissāmīti.

    එවං පන වත්‌වා ආකාසෙ පල්‌ලඞ්‌කෙන නිසින්‌නො තෙජොධාතුං සමාපජ්‌ජිත්‌වා පජ්‌ජලන්‌තො අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බායි.

    Evaṃ pana vatvā ākāse pallaṅkena nisinno tejodhātuṃ samāpajjitvā pajjalanto anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.

    ඛදිරවනියරෙවතත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Khadiravaniyarevatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. ඛදිරවනියරෙවතත්‌ථෙරගාථා • 1. Khadiravaniyarevatattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact