Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā

    4. ඛිතකත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා

    4. Khitakattheragāthāvaṇṇanā

    ලහුකො වත මෙ කායොති ආයස්‌මතො ඛිතකත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? අයම්‌පි පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො තත්‌ථ තත්‌ථ භවෙ පුඤ්‌ඤානි උපචිනන්‌තො පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො කාලෙ යක්‌ඛසෙනාපති හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌තො එකදිවසං යක්‌ඛසමාගමෙ නිසින්‌නො සත්‌ථාරං අඤ්‌ඤතරස්‌මිං රුක්‌ඛමූලෙ නිසින්‌නං දිස්‌වා උපසඞ්‌කමිත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. තස්‌ස සත්‌ථා ධම්‌මං දෙසෙසි. සො ධම්‌මං සුත්‌වා උළාරං පීතිසොමනස්‌සං පවෙදෙන්‌තො අප්‌ඵොටෙන්‌තො උට්‌ඨහිත්‌වා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා පක්‌කාමි. සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවමනුස්‌සෙසු සංසරන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සාවත්‌ථියං බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌ති, ඛිතකොතිස්‌ස නාමං අහොසි. සො විඤ්‌ඤුතං පත්‌තො මහාමොග්‌ගල්‌ලානත්‌ථෙරස්‌ස මහිද්‌ධිකභාවං සුත්‌වා ‘‘ඉද්‌ධිමා භවිස්‌සාමී’’ති පුබ්‌බහෙතුනා චොදියමානො පබ්‌බජිත්‌වා භගවතො සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා සමථවිපස්‌සනාසු කම්‌මං කරොන්‌තො නචිරස්‌සෙව ඡළභිඤ්‌ඤො අහොසි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.17.1-6) –

    Lahukovata me kāyoti āyasmato khitakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto ekadivasaṃ yakkhasamāgame nisinno satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ pavedento apphoṭento uṭṭhahitvā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, khitakotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto mahāmoggallānattherassa mahiddhikabhāvaṃ sutvā ‘‘iddhimā bhavissāmī’’ti pubbahetunā codiyamāno pabbajitvā bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.1-6) –

    ‘‘පදුමො නාම නාමෙන, ද්‌විපදින්‌දො නරාසභො;

    ‘‘Padumo nāma nāmena, dvipadindo narāsabho;

    පවනා අභිනික්‌ඛම්‌ම, ධම්‌මං දෙසෙති චක්‌ඛුමා.

    Pavanā abhinikkhamma, dhammaṃ deseti cakkhumā.

    ‘‘යක්‌ඛානං සමයො ආසි, අවිදූරෙ මහෙසිනො;

    ‘‘Yakkhānaṃ samayo āsi, avidūre mahesino;

    යෙන කිච්‌චෙන සම්‌පත්‌තා, අජ්‌ඣාපෙක්‌ඛිංසු තාවදෙ.

    Yena kiccena sampattā, ajjhāpekkhiṃsu tāvade.

    ‘‘බුද්‌ධස්‌ස ගිරමඤ්‌ඤාය, අමතස්‌ස ච දෙසනං;

    ‘‘Buddhassa giramaññāya, amatassa ca desanaṃ;

    පසන්‌නචිත්‌තො සුමනො, අප්‌ඵොටෙත්‌වා උපට්‌ඨහිං.

    Pasannacitto sumano, apphoṭetvā upaṭṭhahiṃ.

    ‘‘සුචිණ්‌ණස්‌ස ඵලං පස්‌ස, උපට්‌ඨානස්‌ස සත්‌ථුනො;

    ‘‘Suciṇṇassa phalaṃ passa, upaṭṭhānassa satthuno;

    තිංසකප්‌පසහස්‌සෙසු, දුග්‌ගතිං නුපපජ්‌ජහං.

    Tiṃsakappasahassesu, duggatiṃ nupapajjahaṃ.

    ‘‘ඌනතිංසෙ කප්‌පසතෙ, සමලඞ්‌කතනාමකො;

    ‘‘Ūnatiṃse kappasate, samalaṅkatanāmako;

    සත්‌තරතනසම්‌පන්‌නො, චක්‌කවත්‌තී මහබ්‌බලො.

    Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.

    ‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    අරහත්‌තං පන පත්‌වා සවිසෙසං ඉද්‌ධීසු වසීභාවෙන අනෙකවිහිතං ඉද්‌ධිවිධං පච්‌චනුභොන්‌තො ඉද්‌ධිපාටිහාරියෙන අනුසාසනීපාටිහාරියෙන ච සත්‌තානං අනුග්‌ගහං කරොන්‌තො විහරති. සො භික්‌ඛූහි, ‘‘කථං ත්‌වං, ආවුසො, ඉද්‌ධි වළඤ්‌ජෙසී’’ති පුට්‌ඨො තමත්‌ථං ආචික්‌ඛන්‌තො –

    Arahattaṃ pana patvā savisesaṃ iddhīsu vasībhāvena anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhonto iddhipāṭihāriyena anusāsanīpāṭihāriyena ca sattānaṃ anuggahaṃ karonto viharati. So bhikkhūhi, ‘‘kathaṃ tvaṃ, āvuso, iddhi vaḷañjesī’’ti puṭṭho tamatthaṃ ācikkhanto –

    104.

    104.

    ‘‘ලහුකො වත මෙ කායො, ඵුට්‌ඨො ච පීතිසුඛෙන විපුලෙන;

    ‘‘Lahuko vata me kāyo, phuṭṭho ca pītisukhena vipulena;

    තූලමිව එරිතං මාලුතෙන, පිලවතීව මෙ කායො’’ති. –

    Tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. –

    ගාථං අභාසි. ‘‘උදානවසෙනා’’තිපි වදන්‌තියෙව.

    Gāthaṃ abhāsi. ‘‘Udānavasenā’’tipi vadantiyeva.

    තත්‌ථ ලහුකො වත මෙ කායොති නීවරණාදිවික්‌ඛම්‌භනෙන චුද්‌දසවිධෙන චිත්‌තපරිදමනෙන චතුරිද්‌ධිපාදකභාවනාය සුට්‌ඨු චිණ්‌ණවසීභාවෙන ච මෙ රූපකායො සල්‌ලහුකො වත, යෙන දන්‌ධං මහාභූතපච්‌චයම්‌පි නාම ඉමං කරජකායං චිත්‌තවසෙන පරිණාමෙමීති අධිප්‌පායො. ඵුට්‌ඨො ච පීතිසුඛෙන විපුලෙනාති සබ්‌බත්‌ථකමෙව ඵරන්‌තෙන මහතා උළාරෙන පීතිසහිතෙන සුඛෙන ඵුට්‌ඨො ච මෙ කායොති යොජනා. ඉදඤ්‌ච යථා කායො ලහුකො අහොසි, තං දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. සුඛසඤ්‌ඤොක්‌කමනෙන හි සද්‌ධිංයෙව ලහුසඤ්‌ඤොක්‌කමනං හොති. සුඛස්‌ස ඵරණඤ්‌චෙත්‌ථ තංසමුට්‌ඨානරූපවසෙන දට්‌ඨබ්‌බං කථං පන චතුත්‌ථජ්‌ඣානසමඞ්‌ගිනො පීතිසුඛඵරණං, සමතික්‌කන්‌තපීතිසුඛඤ්‌හි තන්‌ති චෙ? සච්‌චමෙතං, ඉදං පන න චතුත්‌ථජ්‌ඣානලක්‌ඛණවසෙන වුත්‌තං, අථ ඛො පුබ්‌බභාගවසෙන. ‘‘පීතිසුඛෙනා’’ති පන පීතිසහිතසදිසෙන සුඛෙන, උපෙක්‌ඛා හි ඉධ සන්‌තසභාවතාය ඤාණවිසෙසයොගතො ච සුඛන්‌ති අධිප්‌පෙතං. තථා හි වුත්‌තං ‘‘සුඛසඤ්‌ඤඤ්‌ච ලහුසඤ්‌ඤඤ්‌ච ඔක්‌කමතී’’ති (පටි. ම. 1.101). පාදකජ්‌ඣානාරම්‌මණෙන රූපකායාරම්‌මණෙන වා ඉද්‌ධිචිත්‌තෙන සහජාතං සුඛසඤ්‌ඤඤ්‌ච ලහුසඤ්‌ඤඤ්‌ච ඔක්‌කමති පවිසති ඵුසති සම්‌පාපුණාතීති අයම්‌පි තත්‌ථ අත්‌ථො. තථා චාහ අට්‌ඨකථායං (පටි. ම. අට්‌ඨ. 2.3.12) – ‘‘සුඛසඤ්‌ඤා නාම උපෙක්‌ඛාසම්‌පයුත්‌තා සඤ්‌ඤා. උපෙක්‌ඛා හි සන්‌තං සුඛන්‌ති වුත්‌තං සායෙව සඤ්‌ඤා නීවරණෙහි චෙව විතක්‌කාදිපච්‌චනීකෙහි ච විමුත්‌තත්‌තා ලහුසඤ්‌ඤාතිපි වෙදිතබ්‌බා. තං ඔක්‌කන්‌තස්‌ස පනස්‌ස කරජකායොපි තූලපිචු විය සල්‌ලහුකො හොති. සො එවං වාතක්‌ඛිත්‌තතූලපිචුනො විය සල්‌ලහුකෙන දිස්‌සමානෙන කායෙන බ්‍රහ්‌මලොකං ගච්‌ඡතී’’ති. තෙනාහ ‘‘තූලමිව එරිතං මාලුතෙන, පිලවතීව මෙ කායො’’ති. තස්‌සත්‌ථො – යදාහං බ්‍රහ්‌මලොකං අඤ්‌ඤං වා ඉද්‌ධියා ගන්‌තුකාමො හොමි, තදා මාලුතෙන වායුනා එරිතං චිත්‌තං තූලපිචු විය ආකාසං ලඞ්‌ඝන්‌තොයෙව මෙ කායො හොතීති.

    Tattha lahuko vata me kāyoti nīvaraṇādivikkhambhanena cuddasavidhena cittaparidamanena caturiddhipādakabhāvanāya suṭṭhu ciṇṇavasībhāvena ca me rūpakāyo sallahuko vata, yena dandhaṃ mahābhūtapaccayampi nāma imaṃ karajakāyaṃ cittavasena pariṇāmemīti adhippāyo. Phuṭṭho ca pītisukhenavipulenāti sabbatthakameva pharantena mahatā uḷārena pītisahitena sukhena phuṭṭho ca me kāyoti yojanā. Idañca yathā kāyo lahuko ahosi, taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ. Sukhasaññokkamanena hi saddhiṃyeva lahusaññokkamanaṃ hoti. Sukhassa pharaṇañcettha taṃsamuṭṭhānarūpavasena daṭṭhabbaṃ kathaṃ pana catutthajjhānasamaṅgino pītisukhapharaṇaṃ, samatikkantapītisukhañhi tanti ce? Saccametaṃ, idaṃ pana na catutthajjhānalakkhaṇavasena vuttaṃ, atha kho pubbabhāgavasena. ‘‘Pītisukhenā’’ti pana pītisahitasadisena sukhena, upekkhā hi idha santasabhāvatāya ñāṇavisesayogato ca sukhanti adhippetaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sukhasaññañca lahusaññañca okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.101). Pādakajjhānārammaṇena rūpakāyārammaṇena vā iddhicittena sahajātaṃ sukhasaññañca lahusaññañca okkamati pavisati phusati sampāpuṇātīti ayampi tattha attho. Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.12) – ‘‘sukhasaññā nāma upekkhāsampayuttā saññā. Upekkhā hi santaṃ sukhanti vuttaṃ sāyeva saññā nīvaraṇehi ceva vitakkādipaccanīkehi ca vimuttattā lahusaññātipi veditabbā. Taṃ okkantassa panassa karajakāyopi tūlapicu viya sallahuko hoti. So evaṃ vātakkhittatūlapicuno viya sallahukena dissamānena kāyena brahmalokaṃ gacchatī’’ti. Tenāha ‘‘tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. Tassattho – yadāhaṃ brahmalokaṃ aññaṃ vā iddhiyā gantukāmo homi, tadā mālutena vāyunā eritaṃ cittaṃ tūlapicu viya ākāsaṃ laṅghantoyeva me kāyo hotīti.

    ඛිතකත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Khitakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 4. ඛිතකත්‌ථෙරගාථා • 4. Khitakattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact