| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තානි
Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
568. මනොවිඤ්‌ඤාණධාතු උප්‌පන්‌නා හොති…පෙ.… සොමනස්‌සසහගතාති, ඉදං චිත්‌තං අඤ්‌ඤෙසං අසාධාරණං. ඛීණාසවස්‌සෙව පාටිපුග්‌ගලිකං. ඡසු ද්‌වාරෙසු ලබ්‌භති. චක්‌ඛුද්‌වාරෙ හි පධානසාරුප්‌පං ඨානං දිස්‌වා ඛීණාසවො ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොති. සොතද්‌වාරෙ භණ්‌ඩභාජනීයට්‌ඨානං පත්‌වා මහාසද්‌දං කත්‌වා ලුද්‌ධලුද්‌ධෙසු ගණ්‌හන්‌තෙසු ‘එවරූපා නාම මෙ ලොලුප්‌පතණ්‌හා පහීනා’ති ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොති. ඝානද්‌වාරෙ ගන්‌ධෙහි වා පුප්‌ඵෙහි වා චෙතියං පූජෙන්‌තො ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොති. ජිව්‌හාද්‌වාරෙ රසසම්‌පන්‌නං පිණ්‌ඩපාතං ලද්‌ධා භාජෙත්‌වා පරිභුඤ්‌ජන්‌තො ‘සාරණීයධම්‌මො වත මෙ පූරිතො’ති ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොති. කායද්‌වාරෙ අභිසමාචාරිකවත්‌තං කරොන්‌තො ‘කායද්‌වාරෙ මෙ වත්‌තං පූරිත’න්‌ති ඉමිනා චිත්‌තෙන සොමනස්‌සිතො හොති. එවං තාව පඤ්‌චද්‌වාරෙ ලබ්‌භති.
568. Manoviññāṇadhātuuppannā hoti…pe… somanassasahagatāti, idaṃ cittaṃ aññesaṃ asādhāraṇaṃ. Khīṇāsavasseva pāṭipuggalikaṃ. Chasu dvāresu labbhati. Cakkhudvāre hi padhānasāruppaṃ ṭhānaṃ disvā khīṇāsavo iminā cittena somanassito hoti. Sotadvāre bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānaṃ patvā mahāsaddaṃ katvā luddhaluddhesu gaṇhantesu ‘evarūpā nāma me loluppataṇhā pahīnā’ti iminā cittena somanassito hoti. Ghānadvāre gandhehi vā pupphehi vā cetiyaṃ pūjento iminā cittena somanassito hoti. Jivhādvāre rasasampannaṃ piṇḍapātaṃ laddhā bhājetvā paribhuñjanto ‘sāraṇīyadhammo vata me pūrito’ti iminā cittena somanassito hoti. Kāyadvāre abhisamācārikavattaṃ karonto ‘kāyadvāre me vattaṃ pūrita’nti iminā cittena somanassito hoti. Evaṃ tāva pañcadvāre labbhati.
මනොද්‌වාරෙ පන අතීතානාගතමාරබ්‌භ උප්‌පජ්‌ජති. ජොතිපාලමාණව(ම. නි. 2.282 ආදයො) මග්‌ඝදෙවරාජ(ම. නි. 2.308 ආදයො) කණ්‌හතාපසාදිකාලස්‌මිඤ්‌හි (ජා. 1.10.11 ආදයො) කතං කාරණං ආවජ්‌ජෙත්‌වා තථාගතො සිතං පාත්‌වාකාසි. තං පන පුබ්‌බෙනිවාසඤාණසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණානං කිච්‌චං. තෙසං පන ද්‌වින්‌නං ඤාණානං චිණ්‌ණපරියන්‌තෙ ඉදං චිත්‌තං හාසයමානං උප්‌පජ්‌ජති. අනාගතෙ ‘තන්‌තිස්‌සරො මුදිඞ්‌ගස්‌සරො පච්‌චෙකබුද්‌ධො භවිස්‌සතී’ති සිතං පාත්‌වාකාසි. තම්‌පි අනාගතංසඤාණසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණානං කිච්‌චං. තෙසං පන ද්‌වින්‌න ඤාණානං චිණ්‌ණපරියන්‌තෙ ඉදං චිත්‌තං හාසයමානං උප්‌පජ්‌ජති.
Manodvāre pana atītānāgatamārabbha uppajjati. Jotipālamāṇava(ma. ni. 2.282 ādayo) magghadevarāja(ma. ni. 2.308 ādayo) kaṇhatāpasādikālasmiñhi (jā. 1.10.11 ādayo) kataṃ kāraṇaṃ āvajjetvā tathāgato sitaṃ pātvākāsi. Taṃ pana pubbenivāsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinnaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati. Anāgate ‘tantissaro mudiṅgassaro paccekabuddho bhavissatī’ti sitaṃ pātvākāsi. Tampi anāgataṃsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinna ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati.
නිද්‌දෙසවාරෙ පනස්‌ස සෙසඅහෙතුකචිත්‌තෙහි බලවතරතාය චිත්‌තෙකග්‌ගතා සමාධිබලං පාපෙත්‌වා ඨපිතා. වීරියම්‌පි වීරියබලං පාපෙත්‌වා. උද්‌දෙසවාරෙ පන ‘සමාධිබලං හොති වීරියබලං හොතී’ති අනාගතත්‌තා පරිපුණ්‌ණෙන බලට්‌ඨෙනෙතං ද්‌වයං බලං නාම න හොති. යස්‌මා පන ‘නෙව කුසලං නාකුසලං’ තස්‌මා බලන්‌ති වත්‌වාන ඨපිතං. යස්‌මා ච න නිප්‌පරියායෙන බලං, තස්‌මා සඞ්‌ගහවාරෙපි ‘ද්‌වෙ බලානි හොන්‌තී’ති න වුත්‌තං. සෙසං සබ්‌බං සොමනස්‌සසහගතාහෙතුකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
Niddesavāre panassa sesaahetukacittehi balavataratāya cittekaggatā samādhibalaṃ pāpetvā ṭhapitā. Vīriyampi vīriyabalaṃ pāpetvā. Uddesavāre pana ‘samādhibalaṃ hoti vīriyabalaṃ hotī’ti anāgatattā paripuṇṇena balaṭṭhenetaṃ dvayaṃ balaṃ nāma na hoti. Yasmā pana ‘neva kusalaṃ nākusalaṃ’ tasmā balanti vatvāna ṭhapitaṃ. Yasmā ca na nippariyāyena balaṃ, tasmā saṅgahavārepi ‘dve balāni hontī’ti na vuttaṃ. Sesaṃ sabbaṃ somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ.
574. උපෙක්‌ඛාසහගතාති ඉදං චිත්‌තං තීසු භවෙසු සබ්‌බෙසං සචිත්‌තකසත්‌තානං සාධාරණං, න කස්‌සචි සචිත්‌තකස්‌ස නුප්‌පජ්‌ජති නාම. උප්‌පජ්‌ජමානං පන පඤ්‌චද්‌වාරෙ වොට්‌ඨබ්‌බනං හොති, මනොද්‌වාරෙ ආවජ්‌ජනං. ඡ අසාධාරණඤාණානිපි ඉමිනා ගහිතාරම්‌මණමෙව ගණ්‌හන්‌ති. මහාගජං නාමෙතං චිත්‌තං; ඉමස්‌ස අනාරම්‌මණං නාම නත්‌ථි. ‘අසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණගතිකං නාම කතම’න්‌ති වුත්‌තෙ ‘ඉද’න්‌ති වත්‌තබ්‌බං. සෙසමෙත්‌ථ පුරිමචිත්‌තෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. කෙවලඤ්‌හි තත්‌ථ සප්‌පීතිකත්‌තා නවඞ්‌ගිකො සඞ්‌ඛාරක්‌ඛන්‌ධො විභත්‌තො. ඉධ නිප්‌පීතිකත්‌තා අට්‌ඨඞ්‌ගිකො.
574. Upekkhāsahagatāti idaṃ cittaṃ tīsu bhavesu sabbesaṃ sacittakasattānaṃ sādhāraṇaṃ, na kassaci sacittakassa nuppajjati nāma. Uppajjamānaṃ pana pañcadvāre voṭṭhabbanaṃ hoti, manodvāre āvajjanaṃ. Cha asādhāraṇañāṇānipi iminā gahitārammaṇameva gaṇhanti. Mahāgajaṃ nāmetaṃ cittaṃ; imassa anārammaṇaṃ nāma natthi. ‘Asabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇagatikaṃ nāma katama’nti vutte ‘ida’nti vattabbaṃ. Sesamettha purimacitte vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sappītikattā navaṅgiko saṅkhārakkhandho vibhatto. Idha nippītikattā aṭṭhaṅgiko.
ඉදානි යානි කුසලතො අට්‌ඨ මහාචිත්‌තානෙව ඛීණාසවස්‌ස උප්‌පජ්‌ජනතාය කිරියානි ජාතානි, තස්‌මා තානි කුසලනිද්‌දෙසෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි.
Idāni yāni kusalato aṭṭha mahācittāneva khīṇāsavassa uppajjanatāya kiriyāni jātāni, tasmā tāni kusalaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
ඉධ ඨත්‌වා හසනකචිත්‌තානි සමොධානෙතබ්‌බානි. කති පනෙතානි හොන්‌තීති? වුච්‌චතෙ තෙරස. පුථුජ්‌ජනා හි කුසලතො චතූහි සොමනස්‌සසහගතෙහි, අකුසලතො චතූහීති, අට්‌ඨහි චිත්‌තෙහි හසන්‌ති. සෙක්‌ඛා කුසලතො චතූහි සොමනස්‌සසහගතෙහි, අකුසලතො ද්‌වීහි දිට්‌ඨිගතවිප්‌පයුත්‌තෙහි සොමනස්‌සසහගතෙහීති, ඡහි චිත්‌තෙහි හසන්‌ති. ඛීණාසවා කිරියතො පඤ්‌චහි සොමනස්‌සසහගතෙහි හසන්‌තීති.
Idha ṭhatvā hasanakacittāni samodhānetabbāni. Kati panetāni hontīti? Vuccate terasa. Puthujjanā hi kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato catūhīti, aṭṭhahi cittehi hasanti. Sekkhā kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato dvīhi diṭṭhigatavippayuttehi somanassasahagatehīti, chahi cittehi hasanti. Khīṇāsavā kiriyato pañcahi somanassasahagatehi hasantīti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අහෙතුකකිරියාඅබ්‍යාකතං • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / කිරියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුචිත්‌තවණ්‌ණනා • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / කිරියාබ්‍යාකතකථාවණ්‌ණනා • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
