| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
6. මහාධම්‌මසමාදානසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Mahādhammasamādānasuttavaṇṇanā
473. එවං ඉදානි වුච්‌චමානාකාරො කාමො කාමනං ඉච්‌ඡා එතෙසන්‌ති එවංකාමා. එවං ඡන්‌දො ඡන්‌දනං රොචනං අජ්‌ඣාසයො එතෙසන්‌ති එවංඡන්‌දා. අභිමුඛං, අභිනිවිස්‌ස වා පකාරෙහි එති උපගච්‌ඡතීති අධිප්‌පායො, ලද්‌ධි. සා හි ලද්‌ධබ්‌බවත්‌ථුං අභිමුඛං ‘‘එවමෙත’’න්‌ති අභිනිවිසන්‌තී තෙන තෙන පකාරෙන උපගච්‌ඡති, හත්‌ථගතං කත්‌වා තිට්‌ඨති න විස්‌සජ්‌ජෙති. එවං වුච්‌චමානාකාරො අධිප්‌පායො එතෙසන්‌ති එවංඅධිප්‌පායා. භගවා මූලං කාරණං එතෙසං යාථාවතො අධිගමායාති භගවංමූලකා. තෙනාහ ‘‘භගවන්‌තඤ්‌හි නිස්‌සාය මයං ඉමෙ ධම්‌මෙ ආජානාම පටිවිජ්‌ඣාමා’’ති. අම්‌හාකං ධම්‌මාති තෙහි අත්‌තනා අධිගන්‌තබ්‌බතාය වුත්‌තං. සෙවිතබ්‌බානඤ්‌හි යාථාවතො අධිගමඤාණානි අධිගච්‌ඡනකසම්‌බන්‌ධීනි, තානි ච සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධමූලකානි අනඤ්‌ඤවිසයත්‌තා. තෙනාහ ‘‘පුබ්‌බෙ කස්‌සපසම්‌බුද්‌ධෙනා’’තිආදි. භගවා නෙතා තෙසන්‌ති භගවංනෙත්‌තිකා. නෙතාති සෙවිතබ්‌බධම්‌මෙ විනෙය්‍යසන්‌තානං පාපෙතා. විනෙතාති අසෙවිතබ්‌බධම්‌මෙ විනෙය්‍යසන්‌තානතො අපනෙතා. තදඞ්‌ගවිනයාදිවසෙන වා විනෙතා. අනුනෙතාති ඉමෙ ධම්‌මා සෙවිතබ්‌බා, ඉමෙ න සෙවිතබ්‌බාති උභයසම්‌පාපනාපනයනත්‌ථං පඤ්‌ඤපෙතා. තෙනාහ ‘‘යථාසභාවතො’’තිආදි.
473. Evaṃ idāni vuccamānākāro kāmo kāmanaṃ icchā etesanti evaṃkāmā. Evaṃ chando chandanaṃ rocanaṃ ajjhāsayo etesanti evaṃchandā. Abhimukhaṃ, abhinivissa vā pakārehi eti upagacchatīti adhippāyo, laddhi. Sā hi laddhabbavatthuṃ abhimukhaṃ ‘‘evameta’’nti abhinivisantī tena tena pakārena upagacchati, hatthagataṃ katvā tiṭṭhati na vissajjeti. Evaṃ vuccamānākāro adhippāyo etesanti evaṃadhippāyā. Bhagavā mūlaṃ kāraṇaṃ etesaṃ yāthāvato adhigamāyāti bhagavaṃmūlakā. Tenāha ‘‘bhagavantañhi nissāya mayaṃ ime dhamme ājānāma paṭivijjhāmā’’ti. Amhākaṃdhammāti tehi attanā adhigantabbatāya vuttaṃ. Sevitabbānañhi yāthāvato adhigamañāṇāni adhigacchanakasambandhīni, tāni ca sammāsambuddhamūlakāni anaññavisayattā. Tenāha ‘‘pubbe kassapasambuddhenā’’tiādi. Bhagavā netā tesanti bhagavaṃnettikā. Netāti sevitabbadhamme vineyyasantānaṃ pāpetā. Vinetāti asevitabbadhamme vineyyasantānato apanetā. Tadaṅgavinayādivasena vā vinetā. Anunetāti ime dhammā sevitabbā, ime na sevitabbāti ubhayasampāpanāpanayanatthaṃ paññapetā. Tenāha ‘‘yathāsabhāvato’’tiādi.
පටිසරන්‌ති එත්‌ථාති පටිසරණං, භගවා පටිසරණං එතෙසන්‌ති භගවංපටිසරණා. පටිසරති සභාවසම්‌පටිවෙධවසෙන පච්‌චෙකමුපගච්‌ඡතීති වා පටිසරණං, භගවා පටිසරණං එතෙසන්‌ති භගවංපටිසරණා. පටිවෙධවසෙනාති පටිවිජ්‌ඣිතබ්‌බතාවසෙන. අසතිපි මුඛෙ අත්‌ථතො එවං වදන්‌තො විය හොතීති ආහ ‘‘ඵස්‌සො ආගච්‌ඡති, අහං භගවා කිං නාමො’’ති. පටිභාතූති එත්‌ථ පටි-සද්‌දාපෙක්‌ඛාය ‘‘භගවන්‌ත’’න්‌ති උපයොගවචනං, අත්‌ථො පන සාමිවචනවසෙනෙව වෙදිතබ්‌බොති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘භගවතො’’ති පටිභාතූති ච භගවතො භාගො හොතු. භගවතො හි එස භාගො, යදිදං ධම්‌මස්‌ස දෙසනා, අම්‌හාකං පන භාගො සවනන්‌ති අධිප්‌පායො. කෙචි පන පටිභාතූති පදිස්‌සතූති අත්‌ථං වදන්‌ති, ඤාණෙන දිස්‌සතු, දෙසීයතූති වා අත්‌ථො. උපට්‌ඨාතූති ච ඤාණස්‌ස පච්‌චුපට්‌ඨාතු.
Paṭisaranti etthāti paṭisaraṇaṃ, bhagavā paṭisaraṇaṃ etesanti bhagavaṃpaṭisaraṇā. Paṭisarati sabhāvasampaṭivedhavasena paccekamupagacchatīti vā paṭisaraṇaṃ, bhagavā paṭisaraṇaṃ etesanti bhagavaṃpaṭisaraṇā. Paṭivedhavasenāti paṭivijjhitabbatāvasena. Asatipi mukhe atthato evaṃ vadanto viya hotīti āha ‘‘phasso āgacchati, ahaṃ bhagavā kiṃ nāmo’’ti. Paṭibhātūti ettha paṭi-saddāpekkhāya ‘‘bhagavanta’’nti upayogavacanaṃ, attho pana sāmivacanavaseneva veditabboti dassento āha ‘‘bhagavato’’ti paṭibhātūti ca bhagavato bhāgo hotu. Bhagavato hi esa bhāgo, yadidaṃ dhammassa desanā, amhākaṃ pana bhāgo savananti adhippāyo. Keci pana paṭibhātūti padissatūti atthaṃ vadanti, ñāṇena dissatu, desīyatūti vā attho. Upaṭṭhātūti ca ñāṇassa paccupaṭṭhātu.
474. නිස්‌සයිතබ්‌බෙති අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පාදනවසෙන අපස්‌සයිතබ්‌බෙ. තතියචතුත්‌ථධම්‌මසමාදානානි හි අපස්‌සාය සත්‌තානං එතරහි ආයතිඤ්‌ච සම්‌පත්‌තියො අභිවඩ්‌ඪන්‌ති. භජිතබ්‌බෙති තස්‌සෙව වෙවචනං. සෙවිතබ්‌බෙති වා සප්‌පුරිසුපස්‌සයසද්‌ධම්‌මස්‌සවනයොනිසොමනසිකාරෙ සන්‌ධායාහ. භජිතබ්‌බෙති තප්‌පච්‌චයෙ දානාදිපුඤ්‌ඤධම්‌මෙ.
474.Nissayitabbeti attano santāne uppādanavasena apassayitabbe. Tatiyacatutthadhammasamādānāni hi apassāya sattānaṃ etarahi āyatiñca sampattiyo abhivaḍḍhanti. Bhajitabbeti tasseva vevacanaṃ. Sevitabbeti vā sappurisupassayasaddhammassavanayonisomanasikāre sandhāyāha. Bhajitabbeti tappaccaye dānādipuññadhamme.
475. උප්‌පටිපාටිආකාරෙනාති පඨමං සංකිලෙසධම්‌මෙ දස්‌සෙත්‌වා පච්‌ඡා වොදානධම්‌මදස්‌සනං සත්‌ථු දෙසනාපටිපාටි, යථා – ‘‘වාමං මුඤ්‌ච, දක්‌ඛිණං ගණ්‌හා’’ති (ධ. ස. අට්‌ඨ. 498; විසුද්‌ධි. මහාටී. 1.14), තථා උප්‌පටිපාටිපකාරෙන, සා ච ඛො පුරිමෙසු ද්‌වීසු ධම්‌මසමාදානෙසු , පච්‌ඡිමෙසු පන පටිපාටියාව මාතිකා පට්‌ඨපිතා. යථාධම්‌මරසෙනෙවාති පහාතබ්‌බපහායකධම්‌මානං යථාසභාවෙනෙව. සභාවො හි යාථාවතො රසිතබ්‌බතො ජානිතබ්‌බතො ‘‘රසො’’ති වුච්‌චති. පඨමං පහාතබ්‌බධම්‌මෙ දස්‌සෙත්‌වා තදනන්‌තරං ‘‘ඉමෙ ධම්‌මා එතෙහි පහීයන්‌තී’’ති පහායකධම්‌මදස්‌සනං දෙසනානුපුබ්‌බී. ගහණං ආදියනං අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පාදනං.
475.Uppaṭipāṭiākārenāti paṭhamaṃ saṃkilesadhamme dassetvā pacchā vodānadhammadassanaṃ satthu desanāpaṭipāṭi, yathā – ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 498; visuddhi. mahāṭī. 1.14), tathā uppaṭipāṭipakārena, sā ca kho purimesu dvīsu dhammasamādānesu , pacchimesu pana paṭipāṭiyāva mātikā paṭṭhapitā. Yathādhammarasenevāti pahātabbapahāyakadhammānaṃ yathāsabhāveneva. Sabhāvo hi yāthāvato rasitabbato jānitabbato ‘‘raso’’ti vuccati. Paṭhamaṃ pahātabbadhamme dassetvā tadanantaraṃ ‘‘ime dhammā etehi pahīyantī’’ti pahāyakadhammadassanaṃ desanānupubbī. Gahaṇaṃ ādiyanaṃ attano santāne uppādanaṃ.
478. වධදණ්‌ඩාදීහි භීතස්‌ස උපසඞ්‌කමනෙ, මිච්‌ඡා චරිත්‌වා තථා අපගමනෙ ච පුබ්‌බාපරචෙතනානං වසෙන මිච්‌ඡාචාරො දුක්‌ඛවෙදනො හොති, තථා ඉස්‌සානින්‌දාදීහි උපද්‌දුතස්‌ස අපරචෙතනාවසෙන, එවං අභිජ්‌ඣාමිච්‌ඡාදිට්‌ඨීසුපි යථාරහං වෙදිතබ්‌බං. තිස්‌සන්‌නම්‌පි චෙතනානන්‌ති පුබ්‌බාපරසන්‌නිට්‌ඨාපකචෙතනානං. අදින්‌නාදානං මුසාවාදො පිසුණවාචා සම්‌ඵප්‌පලාපොති ඉමෙසං චතුන්‌නං සන්‌නිට්‌ඨාපකචෙතනානං සුඛසම්‌පයුත්‌තා වා උපෙක්‌ඛාසම්‌පයුත්‌තා වාති අයං නයො ඉධ අධිකතත්‌තා න උද්‌ධටො. දොමනස්‌සමෙව චෙත්‌ථ දුක්‌ඛන්‌ති ඉදං පුබ්‌බභාගාපරභාගචෙතනාපි චෙත්‌ථ ආසන්‌නා දොමනස්‌සසහගතා එව හොන්‌තීති කත්‌වා වුත්‌තං. අනාසන්‌නා පන සන්‌ධාය ‘‘පරියෙට්‌ඨිං වා ආපජ්‌ජන්‌තස්‌සා’’තිආදි වුත්‌තං. තෙනෙව මිච්‌ඡාචාරාභිජ්‌ඣාමිච්‌ඡාදිට්‌ඨීනං පුබ්‌බභාගාපරභාගචෙතනා ආසන්‌නා සන්‌නිට්‌ඨාපකචෙතනාගතිකාවාති දස්‌සිතං හොතීති දට්‌ඨබ්‌බං. පරියෙට්‌ඨින්‌ති මිච්‌ඡාචාරාදීසු වීතික්‌කමිතබ්‌බවත්‌ථුමාලාගන්‌ධාදිපරියෙසනං. පාණාතිපාතාදීසු මාරෙතබ්‌බවත්‌ථුආවුධාදිපරියෙසනං ආපජ්‌ජන්‌තස්‌ස. අකිච්‌ඡෙනපි තෙසං පරියෙසනං සම්‌භවතීති ‘‘වට්‌ටතියෙවා’’ති සාසඞ්‌කං වදති.
478. Vadhadaṇḍādīhi bhītassa upasaṅkamane, micchā caritvā tathā apagamane ca pubbāparacetanānaṃ vasena micchācāro dukkhavedano hoti, tathā issānindādīhi upaddutassa aparacetanāvasena, evaṃ abhijjhāmicchādiṭṭhīsupi yathārahaṃ veditabbaṃ. Tissannampi cetanānanti pubbāparasanniṭṭhāpakacetanānaṃ. Adinnādānaṃ musāvādo pisuṇavācā samphappalāpoti imesaṃ catunnaṃ sanniṭṭhāpakacetanānaṃ sukhasampayuttā vā upekkhāsampayuttā vāti ayaṃ nayo idha adhikatattā na uddhaṭo. Domanassameva cettha dukkhanti idaṃ pubbabhāgāparabhāgacetanāpi cettha āsannā domanassasahagatā eva hontīti katvā vuttaṃ. Anāsannā pana sandhāya ‘‘pariyeṭṭhiṃ vā āpajjantassā’’tiādi vuttaṃ. Teneva micchācārābhijjhāmicchādiṭṭhīnaṃ pubbabhāgāparabhāgacetanā āsannā sanniṭṭhāpakacetanāgatikāvāti dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Pariyeṭṭhinti micchācārādīsu vītikkamitabbavatthumālāgandhādipariyesanaṃ. Pāṇātipātādīsu māretabbavatthuāvudhādipariyesanaṃ āpajjantassa. Akicchenapi tesaṃ pariyesanaṃ sambhavatīti ‘‘vaṭṭatiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati.
479. සුඛවෙදනා හොන්‌තීති සුඛවෙදනාපි හොන්‌තීති අධිප්‌පායො. තාසං චෙතනානං අසුඛවෙදනතාපි ලබ්‌භතීති ‘‘සුඛවෙදනාපි හොන්‌තියෙවා’’ති සාසඞ්‌කවචනං. සොමනස්‌සමෙව චෙත්‌ථ සුඛන්‌ති ඉදං පුබ්‌බභාගාපරභාගචෙතනාපි සොමනස්‌සසහගතා එව හොන්‌තීති කත්‌වා වුත්‌තං. තඤ්‌ච ඛො මිච්‌ඡාචාරවජ්‌ජානං ඡන්‌නං වසෙන. මිච්‌ඡාචාරස්‌ස පන පුබ්‌බාපරභාගස්‌ස වසෙන ‘‘කායිකං සුඛම්‌පි වට්‌ටතියෙවාති සාසඞ්‌කවචනං.
479.Sukhavedanā hontīti sukhavedanāpi hontīti adhippāyo. Tāsaṃ cetanānaṃ asukhavedanatāpi labbhatīti ‘‘sukhavedanāpi hontiyevā’’ti sāsaṅkavacanaṃ. Somanassameva cettha sukhanti idaṃ pubbabhāgāparabhāgacetanāpi somanassasahagatā eva hontīti katvā vuttaṃ. Tañca kho micchācāravajjānaṃ channaṃ vasena. Micchācārassa pana pubbāparabhāgassa vasena ‘‘kāyikaṃ sukhampi vaṭṭatiyevāti sāsaṅkavacanaṃ.
480. දොසජපරිළාහවසෙනස්‌ස සියා කායිකම්‌පි දුක්‌ඛන්‌ති අධිප්‌පායෙන ‘‘සො ගණ්‌හන්‌තොපි දුක්‌ඛිතො’’ති වුත්‌තං. චෙතොදුක්‌ඛමෙව වා සන්‌ධාය තස්‌ස අපරාපරුප්‌පත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං ‘‘දුක්‌ඛිතො දොමනස්‌සිතො’’ති වුත්‌තං.
480. Dosajapariḷāhavasenassa siyā kāyikampi dukkhanti adhippāyena ‘‘so gaṇhantopi dukkhito’’ti vuttaṃ. Cetodukkhameva vā sandhāya tassa aparāparuppattidassanatthaṃ ‘‘dukkhito domanassito’’ti vuttaṃ.
481. දසසුපි පදෙසූති දසසුපි කොට්‌ඨාසෙසු, වාක්‍යෙසු වා. උපෙක්‌ඛාසම්‌පයුත්‌තතාපි සම්‌භවතීති ‘‘සුඛසම්‌පයුත්‌තා හොන්‌තියෙවා’’ති ඉධ සාසඞ්‌කවචනං. පාණාතිපාතා පටිවිරතස්‌ස කායොපි සියා විගතදරථපරිළාහොති පාණාතිපාතාවෙරමණිආදිපච්‌චයා කායිකපටිසංවෙදනාපි සම්‌භවතීති සහාපි සුඛෙනාති එත්‌ථ කායියසුඛම්‌පි වට්‌ටතියෙව.
481.Dasasupipadesūti dasasupi koṭṭhāsesu, vākyesu vā. Upekkhāsampayuttatāpi sambhavatīti ‘‘sukhasampayuttā hontiyevā’’ti idha sāsaṅkavacanaṃ. Pāṇātipātā paṭiviratassa kāyopi siyā vigatadarathapariḷāhoti pāṇātipātāveramaṇiādipaccayā kāyikapaṭisaṃvedanāpi sambhavatīti sahāpi sukhenāti ettha kāyiyasukhampi vaṭṭatiyeva.
482. තිත්‌තකාලාබූති උපභුත්‌තස්‌ස උම්‌මාදාදිපාපනෙන කුච්‌ඡිතතිත්‌තකරසො අලාබු. න රුච්‌චිස්‌සති අනිට්‌ඨරසතාය අනිට්‌ඨඵලතාය ච.
482.Tittakālābūti upabhuttassa ummādādipāpanena kucchitatittakaraso alābu. Na ruccissati aniṭṭharasatāya aniṭṭhaphalatāya ca.
483. රසං දෙතීති රසං දස්‌සෙති විභාවෙති.
483.Rasaṃ detīti rasaṃ dasseti vibhāveti.
484. පූතිමුත්‌තන්‌ති පූතිසභාවමුත්‌තං. තරුණන්‌ති ධාරාවසෙන නිපතන්‌තං හුත්‌වා උණ්‌හං. තෙනස්‌ස උපරිමුත්‌තතමාහ. මුත්‌තඤ්‌හි පස්‌සාවමග්‌ගතො මුච්‌චමානං කායුස්‌මාවසෙන උණ්‌හං හොති.
484.Pūtimuttanti pūtisabhāvamuttaṃ. Taruṇanti dhārāvasena nipatantaṃ hutvā uṇhaṃ. Tenassa uparimuttatamāha. Muttañhi passāvamaggato muccamānaṃ kāyusmāvasena uṇhaṃ hoti.
485. යං භගන්‌දරසංසට්‌ඨං ලොහිතං පක්‌ඛන්‌දතීති භගන්‌දරබ්‍යාධිසහිතාය ලොහිතපක්‌ඛන්‌දතාය වසෙන යං ලොහිතං විස්‌සවති. පිත්‌තසංසට්‌ඨං ලොහිතං පක්‌ඛන්‌දතීති ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධො.
485.Yaṃ bhagandarasaṃsaṭṭhaṃ lohitaṃ pakkhandatīti bhagandarabyādhisahitāya lohitapakkhandatāya vasena yaṃ lohitaṃ vissavati. Pittasaṃsaṭṭhaṃ lohitaṃ pakkhandatīti ānetvā sambandho.
486. උබ්‌බිද්‌ධෙති දූරෙ. අබ්‌භමහිකාදිඋපක්‌කිලෙසවිගමෙන හි ආකාසං උත්‌තුඞ්‌ගං විය දූරං විය ච ඛායති. තෙනාහ ‘‘දූරීභූතෙ’’ති. තමංයෙව තමගතං ‘‘ගූථගතං මුත්‌තගත’’න්‌ති (ම. නි. 2.119; අ. නි. 9.11) යථා. භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචතෙ ච ඉදං චතුත්‌ථං ධම්‌මසමාදානං විභජන්‌තෙන කුසලකම්‌මපථස්‌ස විභජිත්‌වා දස්‌සිතත්‌තා.
486.Ubbiddheti dūre. Abbhamahikādiupakkilesavigamena hi ākāsaṃ uttuṅgaṃ viya dūraṃ viya ca khāyati. Tenāha ‘‘dūrībhūte’’ti. Tamaṃyeva tamagataṃ ‘‘gūthagataṃ muttagata’’nti (ma. ni. 2.119; a. ni. 9.11) yathā. Bhāsate ca tapate ca virocate ca idaṃ catutthaṃ dhammasamādānaṃ vibhajantena kusalakammapathassa vibhajitvā dassitattā.
සඞ්‌ගරරුක්‌ඛො කන්‌දමාදසපොව. සරභඤ්‌ඤවසෙනාති අත්‌ථං අවිභජිත්‌වා පදසො සරභඤ්‌ඤවසෙන. ඔසාරෙන්‌තස්‌සාති උච්‌චාරෙන්‌තස්‌ස. සද්‌දෙති ඔසාරණසද්‌දෙ. අධිගතවිසෙසං අනාරොචෙතුකාමා දෙවතා තත්‌ථෙව අන්‌තරධායි. තං දිවසන්‌ති සත්‌ථාරා දෙසිතදිවසෙ. ඉති අත්‌තනො විසෙසාධිගමනිමිත්‌තතාය අයං දෙවතා ඉමං සුත්‌තං පියායති. සෙසං උත්‌තානමෙව.
Saṅgararukkho kandamādasapova. Sarabhaññavasenāti atthaṃ avibhajitvā padaso sarabhaññavasena. Osārentassāti uccārentassa. Saddeti osāraṇasadde. Adhigatavisesaṃ anārocetukāmā devatā tattheva antaradhāyi. Taṃ divasanti satthārā desitadivase. Iti attano visesādhigamanimittatāya ayaṃ devatā imaṃ suttaṃ piyāyati. Sesaṃ uttānameva.
මහාධම්‌මසමාදානසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Mahādhammasamādānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. මහාධම්‌මසමාදානසුත්‌තං • 6. Mahādhammasamādānasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 6. මහාධම්‌මසමාදානසුත්‌තවණ්‌ණනා • 6. Mahādhammasamādānasuttavaṇṇanā
