Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဒီဃနိကာယ (ဋီကာ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ဒီဃနိကာယေ

    Dīghanikāye

    မဟာဝဂ္ဂဋီကာ

    Mahāvaggaṭīkā

    ၁. မဟာပဒာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā

    ပုဗ္ဗေနိဝာသပဋိသံယုတ္တကထာဝဏ္ဏနာ

    Pubbenivāsapaṭisaṃyuttakathāvaṇṇanā

    ၁. ယထာဇာတာနံ ကရေရိရုက္ခာနံ ဃနပတ္တသာခာဝိဋပေဟိ မဏ္ဍပသင္ခေပေဟိ သဉ္ဆန္နော ပဒေသော ‘‘ကရေရိမဏ္ဍပော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဒ္ဝာရေတိ ဒ္ဝာရသမီပေ။ ဒ္ဝာရေ ဌိတရုက္ခဝသေန အညတ္ထာပိ သမညာ အတ္ထီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန ဘဂဝာ မဟာဂန္ဓကုဋိယံ အဝသိတ္ဝာ တဒာ ကရေရိကုဋိကာယံ ဝိဟာသီတိ? သာပိ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဝသနဂန္ဓကုဋိ ဧဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အန္တောဇေတဝနေ’’တိအာဒိမာဟ။ သလဠာဂာရန္တိ ဒေဝဒာရုရုက္ခေဟိ ကတဂေဟံ။ ပကတိဘတ္တသ္သ ပစ္ဆတောတိ ဘိက္ခူနံ ပာကတိကဘတ္တကာလတော ပစ္ဆာ, ဌိတမဇ္ဈန္ဟိကတော ဥပရီတိ အတ္ထော။ ပိဏ္ဍပာတတော ပဋိက္ကန္တာနန္တိ ပိဏ္ဍပာတဘောဇနတော အပေတာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဘတ္တကိစ္စ’’န္တိအာဒိ။

    1. Yathājātānaṃ karerirukkhānaṃ ghanapattasākhāviṭapehi maṇḍapasaṅkhepehi sañchanno padeso ‘‘karerimaṇḍapo’’ti adhippeto. Dvāreti dvārasamīpe. Dvāre ṭhitarukkhavasena aññatthāpi samaññā atthīti dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Kathaṃ pana bhagavā mahāgandhakuṭiyaṃ avasitvā tadā karerikuṭikāyaṃ vihāsīti? Sāpi buddhassa bhagavato vasanagandhakuṭi evāti dassento ‘‘antojetavane’’tiādimāha. Salaḷāgāranti devadārurukkhehi katagehaṃ. Pakatibhattassa pacchatoti bhikkhūnaṃ pākatikabhattakālato pacchā, ṭhitamajjhanhikato uparīti attho. Piṇḍapātato paṭikkantānanti piṇḍapātabhojanato apetānaṃ. Tenāha ‘‘bhattakicca’’ntiādi.

    မဏ္ဍလသဏ္ဌာနာ မာဠသင္ခေပေန ကတာ နိသီဒနသာလာ ‘‘မဏ္ဍလမာဠ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘နိသီဒနသာလာယာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေနိဝာသပဋိသံယုတ္တာတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒော အတီတဝိသယော, နိဝာသ-သဒ္ဒော ကမ္မသာဓနော, ခန္ဓဝိနိမုတ္တော စ နိဝသိတဓမ္မော နတ္ထိ, ခန္ဓာ စ သန္တာနဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနသင္ခာတေန ပုဗ္ဗေနိဝာသေနာ’’တိ။ ယောဇေတ္ဝာတိ ဝိသယဘာဝေန ယောဇေတ္ဝာ။ ပဝတ္တိတာတိ ကထိတာ။ ဓမ္မူပသံဟိတတ္တာ ဓမ္မတော အနပေတာတိ ဓမ္မီ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မသံယုတ္တာ’’တိ။

    Maṇḍalasaṇṭhānā māḷasaṅkhepena katā nisīdanasālā ‘‘maṇḍalamāḷa’’nti adhippetāti āha ‘‘nisīdanasālāyā’’ti. Pubbenivāsapaṭisaṃyuttāti ettha pubba-saddo atītavisayo, nivāsa-saddo kammasādhano, khandhavinimutto ca nivasitadhammo natthi, khandhā ca santānavaseneva pavattantīti āha ‘‘pubbenivutthakkhandhasantānasaṅkhātena pubbenivāsenā’’ti. Yojetvāti visayabhāvena yojetvā. Pavattitāti kathitā. Dhammūpasaṃhitattā dhammato anapetāti dhammī. Tenāha ‘‘dhammasaṃyuttā’’ti.

    ဥဒပာဒီတိ ပဒုဒ္ဓာရော, တသ္သ ဥပ္ပန္နာ ဇာတာတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တံ ပနသ္သာ ဥပ္ပန္နာကာရံ ပာဠိယံ သင္ခေပတောဝ ဒသ္သိတံ, ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကေ အနုသ္သရန္တိ, ကေ နာနုသ္သရန္တီတိ ပဒဒ္ဝယေ ပဌမံယေဝ သပ္ပပဉ္စနံ, န ဣတရန္တိ တဒေဝ ပုဂ္ဂလဘေဒတော, ကာလဝိဘာဂတော, အနုသ္သရဏာကာရတော, ဩပမ္မတော နိဒ္ဒိသန္တေန ‘‘တိတ္ထိယာ အနုသ္သရန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂပ္ပတ္တကမ္မဝာဒိနောတိ သိခာပ္ပတ္တကမ္မဝာဒိနော ‘‘အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပာကော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၃၄) ဧဝံ ကမ္မသ္သကတာဉာဏေ ဌိတာ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာ။ စတ္တာလီသံယေဝ ကပ္ပေ အနုသ္သရန္တီတိ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၃၃) ဘဂဝတာ တထာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဝုတ္တတ္တာ။ တတော ပရံ န အနုသ္သရန္တီတိ တထာဝစနဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတောပဋ္ဌကသ္သ တေသံ ဉာဏသ္သ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝတော။

    Udapādīti paduddhāro, tassa uppannā jātāti iminā sambandho. Taṃ panassā uppannākāraṃ pāḷiyaṃ saṅkhepatova dassitaṃ, vitthārato dassetuṃ ‘‘aho acchariya’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ke anussaranti, ke nānussarantīti padadvaye paṭhamaṃyeva sappapañcanaṃ, na itaranti tadeva puggalabhedato, kālavibhāgato, anussaraṇākārato, opammato niddisantena ‘‘titthiyā anussarantī’’tiādi vuttaṃ. Aggappattakammavādinoti sikhāppattakammavādino ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) evaṃ kammassakatāñāṇe ṭhitā tāpasaparibbājakā. Cattālīsaṃyeva kappe anussarantīti brahmajālādīsu (dī. ni. 1.33) bhagavatā tathā paricchijja vuttattā. Tato paraṃ na anussarantīti tathāvacanañca diṭṭhigatopaṭṭhakassa tesaṃ ñāṇassa paridubbalabhāvato.

    သာဝကာတိ မဟာသာဝကာ တေသဉ္ဟိ ကပ္ပသတသဟသ္သံ ပုဗ္ဗာဘိနီဟာရော။ ပကတိသာဝကာ ပန တတော ဦနကမေဝ အနုသ္သရန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ကပ္ပာနံ လက္ခာဓိကံ ဧကံ, ဒ္ဝေ စ အသင္ခ္ယေယ္ယာနီ’’တိ ကာလဝသေန ဧဝံ ပရိမာဏော ယထာက္ကမံ အဂ္ဂသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ ပုညဉာဏာဘိနီဟာရော, သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိပာရမိတာသမ္ဘရဏဉ္စ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ။ပေ.။ ကပ္ပသတသဟသ္သဉ္စာ’’တိ။ ယဒိ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏကာလပရိစ္ဆိန္နော တေသံ တေသံ အရိယာနံ အဘိညာဉာဏဝိဘဝော, ဧဝံ သန္တေ ဗုဒ္ဓာနမ္ပိသ္သ သပရိစ္ဆေဒတာ အာပန္နာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓာနံ ပန ဧတ္တကန္တိ ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထိ, ယာဝတကံ အာကင္ခန္တိ, တာဝတကံ အနုသ္သရန္တီ’’တိ ‘‘ယာဝတကံ နေယ္ယံ, တာဝတကံ ဉာဏ’’န္တိ (မဟာနိ. ၁၅၆; စူဠနိ. ၈၅; ပဋိ. မ. ၃, ၅) ဝစနတော။ သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ဝိယ ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ အဘိညာဉာဏာနမ္ပိ သဝိသယေ ပရိစ္ဆေဒော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ယံ ယံ ဉာတုံ ဣစ္ဆန္တိ, တေ တံ တံ ဇာနန္တိ ဧဝ။ အထ ဝာ သတိပိ ကာလပရိစ္ဆေဒေ ကရုဏူပာယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟာဒိနာ သာတိသယတ္တာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပညာပာရမိတာယ ပဝတ္တိအာနုဘာဝသ္သ ပရိစ္ဆေဒော နာမ နတ္ထိ, ကုတော တန္နိမိတ္တကာနံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓာနံ။ပေ.။ နတ္ထီ’’တိ။

    Sāvakāti mahāsāvakā tesañhi kappasatasahassaṃ pubbābhinīhāro. Pakatisāvakā pana tato ūnakameva anussaranti. Yasmā ‘‘kappānaṃ lakkhādhikaṃ ekaṃ, dve ca asaṅkhyeyyānī’’ti kālavasena evaṃ parimāṇo yathākkamaṃ aggasāvakapaccekabuddhānaṃ puññañāṇābhinīhāro, sāvakabodhipaccekabodhipāramitāsambharaṇañca, tasmā vuttaṃ ‘‘dve aggasāvakā…pe… kappasatasahassañcā’’ti. Yadi bodhisambhārasambharaṇakālaparicchinno tesaṃ tesaṃ ariyānaṃ abhiññāñāṇavibhavo, evaṃ sante buddhānampissa saparicchedatā āpannāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘buddhānaṃ pana ettakanti paricchedo natthi, yāvatakaṃ ākaṅkhanti, tāvatakaṃ anussarantī’’ti ‘‘yāvatakaṃ neyyaṃ, tāvatakaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3, 5) vacanato. Sabbaññutaññāṇassa viya hi buddhānaṃ abhiññāñāṇānampi savisaye paricchedo nāma natthi, tasmā yaṃ yaṃ ñātuṃ icchanti, te taṃ taṃ jānanti eva. Atha vā satipi kālaparicchede karuṇūpāyakosallapariggahādinā sātisayattā mahābodhisambhārānaṃ paññāpāramitāya pavattiānubhāvassa paricchedo nāma natthi, kuto tannimittakānaṃ abhiññāñāṇānanti vuttaṃ ‘‘buddhānaṃ…pe… natthī’’ti.

    ခန္ဓပဋိပာဋိယာတိ ယထာပစ္စယံ အနုပုဗ္ဗပဝတ္တမာနာနံ ခန္ဓာနံ အနုပုဗ္ဗိယာ။ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိန္တိ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓပ္ပဝတ္တိံ။ တေသဉ္ဟိ အနုဘဝနာဒိအာကာရဂ္ဂဟဏမသ္သ သာတိသယံ, တံ သညာဘဝေ တတ္ထ တတ္ထ အနုသ္သရဏဝသေန ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တာ ဧကဝောကာရဘဝေ အလဘန္တာ ‘‘န ပသ္သန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ, ဇာလေ ပတိတာ ဝိယ သကုဏာ, မစ္ဆာ ဝိယ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကုဏ္ဌာ ဝိယာတိ ဒန္ဓာ ဝိယ။ ပင္ဂုဠာ ဝိယာတိ ပီဌသပ္ပိနော ဝိယ။ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟန္တီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟန္တိ။ ယဋ္ဌိကောဋိဟေတုကံ ဂမနံ ယဋ္ဌိကောဋိဂမနံ ခန္ဓပဋိပာဋိယာ အမုဉ္စနတော။

    Khandhapaṭipāṭiyāti yathāpaccayaṃ anupubbapavattamānānaṃ khandhānaṃ anupubbiyā. Khandhappavattinti vedanādikkhandhappavattiṃ. Tesañhi anubhavanādiākāraggahaṇamassa sātisayaṃ, taṃ saññābhave tattha tattha anussaraṇavasena gahetvā gacchantā ekavokārabhave alabhantā ‘‘na passantī’’ti vuttā, jāle patitā viya sakuṇā, macchā viya cāti adhippāyo. Kuṇṭhā viyāti dandhā viya. Paṅguḷā viyāti pīṭhasappino viya. Diṭṭhiṃ gaṇhantīti adhiccasamuppannikadiṭṭhiṃ gaṇhanti. Yaṭṭhikoṭihetukaṃ gamanaṃ yaṭṭhikoṭigamanaṃ khandhapaṭipāṭiyā amuñcanato.

    ဧဝံ သန္တေပီတိ ကာမံ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ အသညဘဝေ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိံ န ပသ္သန္တိ, ဧဝံ သန္တေပိ တေ ဗုဒ္ဓသာဝကာ အသညဘဝံ လင္ဃိတ္ဝာ ပရတော အနုသ္သရန္တိ။ ‘‘ဝဋ္ဋေ’’တိအာဒိ တထာ တေသံ အနုသ္သရဏာကာရဒသ္သနံ။ ဗုဒ္ဓေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတ္ဝာတိ ‘‘ယတ္ထ ပဉ္စကပ္ပသတာနိ ရူပပ္ပဝတ္တိယေဝ, န အရူပပ္ပဝတ္တိ, သော အသညဘဝော’’တိ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဒေသိတာယံ ဓမ္မနေတ္တိယံ ဌတ္ဝာ။ ဧဝဉ္ဟိ အန္တရာ စုတိပဋိသန္ဓိယော အပသ္သန္တာ ပရတော အနုသ္သရန္တိ သေယ္ယထာပိ အာယသ္မာ သောဘိတောတိ (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၁.၂.၁၆၄ သောဘိတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ)။ သော ကိရ ပုဗ္ဗေနိဝာသေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတ္ဝာ အနုပဋိပာဋိယာ အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ အနုသ္သရန္တော ယာဝ အသညဘဝေ အတ္တနော အစိတ္တကပဋိသန္ဓိ တာဝ အဒ္ဒသ, တတော ပရံ ပဉ္စကပ္ပသတပရိမာဏေ ကာလေ စုတိပဋိသန္ဓိယော အဒိသ္ဝာ အဝသာနေ စုတိံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ အာဝဇ္ဇယမာနော နယဝသေန ‘‘အသညဘဝော ဘဝိသ္သတီ’’တိ နိဋ္ဌံ အဂမာသိ။ အထ နံ ဘဂဝာ တံ ကာရဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတ္ဝာ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရန္တာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ‘‘စုတိပဋိသန္ဓိံ ဩလောကေတ္ဝာ’’တိ ဣဒံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန တေသံ ဉာဏသ္သ သင္ကမနဒသ္သနံ, တေန သဗ္ဗသော ဘဝေ အနာမသိတ္ဝာ ဂန္တုံ န သက္ကောန္တီတိ ဒသ္သေတိ။

    Evaṃ santepīti kāmaṃ buddhasāvakāpi asaññabhave khandhappavattiṃ na passanti, evaṃ santepi te buddhasāvakā asaññabhavaṃ laṅghitvā parato anussaranti. ‘‘Vaṭṭe’’tiādi tathā tesaṃ anussaraṇākāradassanaṃ. Buddhehi dinnanaye ṭhatvāti ‘‘yattha pañcakappasatāni rūpappavattiyeva, na arūpappavatti, so asaññabhavo’’ti evaṃ sammāsambuddhehi desitāyaṃ dhammanettiyaṃ ṭhatvā. Evañhi antarā cutipaṭisandhiyo apassantā parato anussaranti seyyathāpi āyasmā sobhitoti (theragā. aṭṭha. 1.2.164 sobhitattheragāthāvaṇṇanā). So kira pubbenivāse ciṇṇavasī hutvā anupaṭipāṭiyā attano nibbattaṭṭhānaṃ anussaranto yāva asaññabhave attano acittakapaṭisandhi tāva addasa, tato paraṃ pañcakappasataparimāṇe kāle cutipaṭisandhiyo adisvā avasāne cutiṃ disvā ‘‘kiṃ nāmeta’’nti āvajjayamāno nayavasena ‘‘asaññabhavo bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Atha naṃ bhagavā taṃ kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. ‘‘Cutipaṭisandhiṃ oloketvā’’ti idaṃ cutipaṭisandhivasena tesaṃ ñāṇassa saṅkamanadassanaṃ, tena sabbaso bhave anāmasitvā gantuṃ na sakkontīti dasseti.

    တံ တဒေဝ ပသ္သန္တီတိ ယထာ နာမ သရဒသမယေ ဌိတမဇ္ဈန္ဟိကဝေလာယ စတုရတနိကေ ဂေဟေ စက္ခုမတော ပုရိသသ္သ ရူပဂတံ သုပာကဋမေဝ ဟောတီတိ လောကသိဒ္ဓမေတံ, သိယာ ပန တသ္သ သုခုမတရတိရောဟိတာဒိဘေဒသ္သ ရူပဂတသ္သ အဂောစရတာ။ န တ္ဝေဝ ဗုဒ္ဓာနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတသ္သ ဉေယ္ယသ္သ အဂောစရတာ, အထ ခော တံ ဉာဏာလောကေန ဩဘာသိတံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုပာကဋံ သုဝိဘူတမေဝ ဟောတိ တထာ ဉေယ္ယာဝရဏသ္သ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓာ ပန အတ္တနာ ဝာ ပရေဟိ ဝာ ဒိဋ္ဌကတသုတံ, သူရိယမဏ္ဍလောဘာသသဒိသ’’န္တိ စ အာဒိ။

    Taṃ tadeva passantīti yathā nāma saradasamaye ṭhitamajjhanhikavelāya caturatanike gehe cakkhumato purisassa rūpagataṃ supākaṭameva hotīti lokasiddhametaṃ, siyā pana tassa sukhumataratirohitādibhedassa rūpagatassa agocaratā. Na tveva buddhānaṃ ñātuṃ icchitassa ñeyyassa agocaratā, atha kho taṃ ñāṇālokena obhāsitaṃ hatthatale āmalakaṃ viya supākaṭaṃ suvibhūtameva hoti tathā ñeyyāvaraṇassa suppahīnattā. Tenāha ‘‘buddhā pana attanā vā parehi vā diṭṭhakatasutaṃ, sūriyamaṇḍalobhāsasadisa’’nti ca ādi.

    တထာ သာဝကာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ စာတိ။ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကတသုတမေဝ အနုသ္သရန္တီ’’တိ ဣဒံ ဥပသံဟရတိ, တေန သပ္ပဒေသမေဝ နေသံ အနုသ္သရဏံ, န နိပ္ပဒေသန္တိ နိဒသ္သေတိ။

    Tathā sāvakā ca paccekabuddhā cāti. Ettha tathā-saddena ‘‘attanā diṭṭhakatasutameva anussarantī’’ti idaṃ upasaṃharati, tena sappadesameva nesaṃ anussaraṇaṃ, na nippadesanti nidasseti.

    ခဇ္ဇောပနကဩဘာသသဒိသံ ဉာဏသ္သ အတိဝိယ အပ္ပာနုဘာဝတာယ။ သာဝကာနန္တိ ဧတ္ထ ပကတိသာဝကာနံ ပာကတိကပဒီပောဘာသသဒိသံ။ မဟာသာဝကာနံ (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.၂၁ ဝင္ဂီသေတ္ထရဂာထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရော) မဟာပဒီပောဘာသသဒိသံ။ တေနာဟ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၄၀၂) ‘‘ဥက္ကာပဘာသဒိသ’’န္တိ။ ဩသဓိတာရကောဘာသသဒိသန္တိ ဥသ္သန္နာ ပဘာ ဧတာယ ဓီယတိ, ဩသဓီနံ ဝာ အနုဗလပ္ပဒာယကတ္တာ ‘‘ဩသဓီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမာယ တာရကာယ ပဘာသဒိသံ။ သရဒသူရိယမဏ္ဍလောဘာသသဒိသံ သဗ္ဗသော အန္ဓကာရဝိဓမနတော။ အပဋုဘာဝဟေတုကော ဝိသယဂ္ဂဟဏေ စဉ္စလဘာဝော ခလိတံ, ကုဏ္ဌိဘာဝဟေတုကော ဝိသယသ္သ အနဘိသမယော ပဋိဃာတော။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓမေဝာတိ အာဝဇ္ဇနမတ္တာဓီနံ, အာဝဇ္ဇိတမတ္တေ ဧဝ ယထိစ္ဆိတသ္သ ပဋိဝိဇ္ဈနကန္တိ အတ္ထော။ သေသပဒဒ္ဝယေပိ ဧသေဝ နယော။

    Khajjopanakaobhāsasadisaṃ ñāṇassa ativiya appānubhāvatāya. Sāvakānanti ettha pakatisāvakānaṃ pākatikapadīpobhāsasadisaṃ. Mahāsāvakānaṃ (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsettharagāthāvaṇṇanāya vitthāro) mahāpadīpobhāsasadisaṃ. Tenāha visuddhimagge (visuddhi. 2.402) ‘‘ukkāpabhāsadisa’’nti. Osadhitārakobhāsasadisanti ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyakattā ‘‘osadhī’’ti evaṃ laddhanāmāya tārakāya pabhāsadisaṃ. Saradasūriyamaṇḍalobhāsasadisaṃ sabbaso andhakāravidhamanato. Apaṭubhāvahetuko visayaggahaṇe cañcalabhāvo khalitaṃ, kuṇṭhibhāvahetuko visayassa anabhisamayo paṭighāto.Āvajjanapaṭibaddhamevāti āvajjanamattādhīnaṃ, āvajjitamatte eva yathicchitassa paṭivijjhanakanti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    အသင္ဂအပ္ပဋိဟတံ ပဝတ္တမာနံ ဘဂဝတော ဉာဏံ လဟုတရေပိ ဝိသယေ, ဂရုတရေ စ ဧကသဒိသမေဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒုဗ္ဗလပတ္တပုဋေ’’တိအာဒိနာ ဥပမာဒ္ဝယံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မကာယတ္တာ ဘဂဝတော ဂုဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ‘‘ဘဂဝန္တံယေဝ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝာသပဋိသံယုတ္တံ ကထံ။ တိတ္ထိယာနံ, သာဝကာနဉ္စ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သရဏံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သရဏသ္သ ဟီနုဒာဟရဏဒသ္သနဝသေနေတ္ထ ကထိတံ။ ဧဝဉ္ဟိ ဘဂဝတော မဟန္တဘာဝော ဝိသေသတော ပကာသိတော ဟောတီတိ။ သင္ခေပတောတိ သမာသတော။ ယတ္တကောပိ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏသ္သ ပဝတ္တိဘေဒော အတ္တနော ဉာဏသ္သ ဝိသယဘူတော, တံ သဗ္ဗံ တဒာ ယထာကထိတံ တေ ဘိက္ခူ သင္ခိပိတ္ဝာ ‘‘ဣတိပီ’’တိ အာဟံသု။ တသ္သ စ အနေကာကာရတာယ အာမေဍိတဝစနံ, ပိ-သဒ္ဒော သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, ‘‘ဣတိ ခော ဘိက္ခဝေ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၁၂၄; အ. နိ. ၃.၁) ဝိယ အာကာရတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧဝမ္ပီ’’တိ တဒတ္ထမာဟ။

    Asaṅgaappaṭihataṃ pavattamānaṃ bhagavato ñāṇaṃ lahutarepi visaye, garutare ca ekasadisamevāti dassetuṃ ‘‘dubbalapattapuṭe’’tiādinā upamādvayaṃ vuttaṃ. Dhammakāyattā bhagavato guṇaṃ ārabbha pavattā ‘‘bhagavantaṃyeva ārabbha uppannā’’ti vuttaṃ. Taṃ sabbampīti taṃ yathāvuttaṃ sabbampi pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ. Titthiyānaṃ, sāvakānañca pubbenivāsānussaraṇaṃ bhagavato pubbenivāsānussaraṇassa hīnudāharaṇadassanavasenettha kathitaṃ. Evañhi bhagavato mahantabhāvo visesato pakāsito hotīti. Saṅkhepatoti samāsato. Yattakopi pubbenivāsānussatiñāṇassa pavattibhedo attano ñāṇassa visayabhūto, taṃ sabbaṃ tadā yathākathitaṃ te bhikkhū saṅkhipitvā ‘‘itipī’’ti āhaṃsu. Tassa ca anekākāratāya āmeḍitavacanaṃ, pi-saddo sampiṇḍanattho, ‘‘iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo’’tiādīsu (ma. ni. 3.124; a. ni. 3.1) viya ākārattho iti-saddoti dassento ‘‘evampī’’ti tadatthamāha.

    ၂-၃. ဝုတ္တမေဝာတိ ဧတ္ထ စ ဣဓ ပာဌေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တေန ပာဌေန သာဓာရဏံ, တံ ဝုတ္တမေဝာတိ အဓိပ္ပေတံ, န အသာဓာရဏံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာယ အဓိကတတ္တာတိ တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘အယမေဝ ဟိ ဝိသေသော’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အသ္သောသီ’’တိ ဣဒံ သဝနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ဝုတ္တံ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏမုခေန တဒတ္ထာဝဗောဓသ္သ သိဒ္ဓတ္တာ။ တတ္ထ ပန ပာဠိယံ ‘‘ဣမံ သံခိယဓမ္မံ ဝိဒိတ္ဝာ’’ ဣစ္စေဝ (ဒီ. နိ. ၁.၂) ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဘိက္ခူ မမ ဂုဏေ ထောမေန္တိ, ကထံ? မမ ပုဗ္ဗေနိဝာသဉာဏံ အာရဗ္ဘာတိ ယောဇနာ။ နိပ္ဖတ္တိန္တိ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ, တေန ကာတဗ္ဗကိစ္စသိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ နောတိ ပုစ္ဆာဝာစီ နု-ဣတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပာတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣစ္ဆေယ္ယာထ နူ’’တိ။ နန္တိ ဘဂဝန္တံ။ ‘‘ယံ ဘဂဝာ’’တိ ဧတ္ထ ယံ-သဒ္ဒေန ကိရိယာပရာမသနဘူတေန ‘‘ဓမ္မိံ ကထံ ကထေယ္ယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မိကထာကရဏံ ပရာမဋ္ဌံ ‘‘ဧတသ္သာ’’တိ ပဒသ္သ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧတသ္သ ဓမ္မိကထာကရဏသ္သာ’’တိ, အာဒရဝသေန ပန တံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။

    2-3.Vuttamevāti ettha ca idha pāṭhe yaṃ vattabbaṃ tena pāṭhena sādhāraṇaṃ, taṃ vuttamevāti adhippetaṃ, na asādhāraṇaṃ apubbapadavaṇṇanāya adhikatattāti taṃ dassento ‘‘ayameva hi viseso’’tiādimāha. ‘‘Assosī’’ti idaṃ savanakiccanipphattiyā vuttaṃ saddaggahaṇamukhena tadatthāvabodhassa siddhattā. Tattha pana pāḷiyaṃ ‘‘imaṃ saṃkhiyadhammaṃ viditvā’’ icceva (dī. ni. 1.2) vuttaṃ. Ime bhikkhū mama guṇe thomenti, kathaṃ? Mama pubbenivāsañāṇaṃ ārabbhāti yojanā. Nipphattinti kiccanipphattiṃ, tena kātabbakiccasiddhanti attho. Noti pucchāvācī nu-iti iminā samānattho nipātoti vuttaṃ ‘‘iccheyyātha nū’’ti. Nanti bhagavantaṃ. ‘‘Yaṃ bhagavā’’ti ettha yaṃ-saddena kiriyāparāmasanabhūtena ‘‘dhammiṃ kathaṃ katheyyā’’ti evaṃ vuttaṃ. Dhammikathākaraṇaṃ parāmaṭṭhaṃ ‘‘etassā’’ti padassa atthoti āha ‘‘etassa dhammikathākaraṇassā’’ti, ādaravasena pana taṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ.

    ၄. သုဏာထာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒော အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝာ, ဧတေန ‘‘မနသိ ကရောထာ’’တိ ပဒံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ သောတာဝဓာနံ သောတသ္သ ဩဒဟနံ, သုသ္သူသာတိ အတ္ထော။ ဆိန္နံ ဥပစ္ဆိန္နံ ဝဋုမံ သံသာရဝဋ္ဋံ ဧတေသန္တိ ဆိန္နဝဋုမကာ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အညေ စ ခီဏာသဝာ, ဣဓ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အဓိပ္ပေတာ။ တေသဉ္ဟိ သဗ္ဗသော အနုသ္သရဏံ ဣတရေသံ အဝိသယော။ တေနာဟ ‘‘အညေသံ အသာဓာရဏ’’န္တိ။ ပစ္စတ္တဝစနေ ဒိသ္သတိ ယံ-သဒ္ဒော ကမ္မတ္ထဒီပနတော။ ဥပယောဂဝစနေ ဒိသ္သတိ ယံ-သဒ္ဒော ပုစ္ဆနကိရိယာယ ကမ္မတ္ထဒီပနတော။ တန္တိ စ ဥပယောဂဝစနမေဝ ပုစ္ဆတိ-သဒ္ဒသ္သ ဒ္ဝိကမ္မကဘာဝတော။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေနာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကရဏဝစနေ ဒိသ္သတီ’’တိ။ ဘုမ္မေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ယထာ ယံ-သဒ္ဒော န ကေဝလံ ပစ္စတ္တဥပယောဂေသု ဧဝ, အထ ခော ကရဏေပိ ဒိသ္သတိ, ဧဝံ ဣဓ ဘုမ္မေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုန္တိ ဇာတိက္ခေတ္တဘူတံ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠံ။ ဥန္နာဒေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇိ အနေကစ္ဆရိယပာတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒသ္သ။

    4.Suṇāthāti ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā, etena ‘‘manasi karothā’’ti padaṃ saṅgaṇhāti. Sotāvadhānaṃ sotassa odahanaṃ, sussūsāti attho. Chinnaṃ upacchinnaṃ vaṭumaṃ saṃsāravaṭṭaṃ etesanti chinnavaṭumakā, sammāsambuddhā, aññe ca khīṇāsavā, idha pana sammāsambuddhā adhippetā. Tesañhi sabbaso anussaraṇaṃ itaresaṃ avisayo. Tenāha ‘‘aññesaṃ asādhāraṇa’’nti. Paccattavacane dissati yaṃ-saddo kammatthadīpanato. Upayogavacane dissati yaṃ-saddo pucchanakiriyāya kammatthadīpanato. Tanti ca upayogavacanameva pucchati-saddassa dvikammakabhāvato. Yanti yena kāraṇenāti ayamettha atthoti āha ‘‘karaṇavacane dissatī’’ti. Bhummeti daṭṭhabboti yathā yaṃ-saddo na kevalaṃ paccattaupayogesu eva, atha kho karaṇepi dissati, evaṃ idha bhummeti daṭṭhabbo. Dasasahassilokadhātunti jātikkhettabhūtaṃ dasasahassacakkavāḷaṃ. Unnādento uppajji anekacchariyapātubhāvapaṭimaṇḍitattā buddhuppādassa.

    ကာလသ္သ ဘဒ္ဒတာ နာမ တတ္ထ သတ္တာနံ ဂုဏဝိဘူတိယာ, ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ စ ဂုဏဝိဘူတီတိ တဗ္ဗဟုလတာ ယသ္သ ကပ္ပသ္သ ဘဒ္ဒတာတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ သုန္ဒရကပ္ပေ’’တိ, တထာ သာရဘူတဂုဏဝသေန ‘‘သာရကပ္ပေ’’တိ ။ ‘‘ဣမံ ကပ္ပံ ထောမေန္တော ဧဝမာဟာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဣမသ္သ ကပ္ပသ္သ တထာ ထောမေတဗ္ဗတာ အနညသာဓာရဏာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယတော ပဋ္ဌာယာတိ ယတော ပဘုတိ အဘိနီဟာရော ကတောတိ မနုသ္သတ္တာဒိအဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတော အဘိနီဟာရော ပဝတ္တိတော။ သံသာရသ္သ အနာဒိဘာဝတော ဣမသ္သ ဘဂဝတော အဘိနီဟာရတော ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အနန္တာ အပရိမေယ္ယာတိ တေဟိ ဥပ္ပန္နကပ္ပေ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဧတသ္မိံ အန္တရေ’’တိ အာဟ။ ကာမံ ဒီပင္ကရဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အယံ ဘဂဝာ အဘိနီဟာရမကာသိ, တသ္သ ပန ဘဂဝတော နိဗ္ဗတ္တိ ဣမသ္သ အဘိနီဟာရတော ပုရိမတရာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အမ္ဟာကံ။ပေ.။ နိဗ္ဗတ္တိံသူ’’တိ။

    Kālassa bhaddatā nāma tattha sattānaṃ guṇavibhūtiyā, buddhuppādaparamā ca guṇavibhūtīti tabbahulatā yassa kappassa bhaddatāti āha ‘‘pañcabuddhuppādapaṭimaṇḍitattā sundarakappe’’ti, tathā sārabhūtaguṇavasena ‘‘sārakappe’’ti . ‘‘Imaṃ kappaṃ thomento evamāhā’’ti vatvā imassa kappassa tathā thometabbatā anaññasādhāraṇāti dassetuṃ ‘‘yato paṭṭhāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yato paṭṭhāyāti yato pabhuti abhinīhāro katoti manussattādiaṭṭhaṅgasamannāgato abhinīhāro pavattito. Saṃsārassa anādibhāvato imassa bhagavato abhinīhārato puretaraṃ uppannā sammāsambuddhā anantā aparimeyyāti tehi uppannakappe nivattento ‘‘etasmiṃ antare’’ti āha. Kāmaṃ dīpaṅkarabuddhuppāde ayaṃ bhagavā abhinīhāramakāsi, tassa pana bhagavato nibbatti imassa abhinīhārato purimatarāti vuttaṃ ‘‘amhākaṃ…pe… nibbattiṃsū’’ti.

    အသင္ခ္ယေယ္ယကပ္ပပရိယောသာနေတိ မဟာကပ္ပာနံ အသင္ခ္ယေယ္ယပရိယောသာနေ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ‘‘ဣတော တိံသကပ္ပသဟသ္သာနံ ဥပရီ’’တိ ဧတေန ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော, သုမေဓသ္သ စ ဘဂဝတော အန္တရေ ဧကူနသတ္တတိကပ္ပသဟသ္သာနိ ဗုဒ္ဓသုညာနိ အဟေသုန္တိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဣတော အဋ္ဌာရသန္နံ ကပ္ပသဟသ္သာနံ ဥပရီ’’တိ ဣမိနာ သုဇာတသ္သ ဘဂဝတော, အတ္ထဒသ္သိသ္သ စ ဘဂဝတော အန္တရေ ဧကေနူနာနိ ဒ္ဝာဒသကပ္ပသဟသ္သာနိ ဗုဒ္ဓသုညာနိ အဟေသုန္တိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဣတော စတုနဝုတေ ကပ္ပေ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော, သိဒ္ဓတ္ထသ္သ စ ဘဂဝတော အန္တရေ ဆာဓိကနဝသတုတ္တရာနိ သတ္တရသကပ္ပသဟသ္သာနိ ဗုဒ္ဓသုညာနိ အဟေသုန္တိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ဧကတိံသေ ကပ္ပေ’’တိ ဣမိနာ ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော, သိခိသ္သ စ ဘဂဝတော အန္တရေ သဋ္ဌိ ကပ္ပာနိ ဗုဒ္ဓသုညာနိ အဟေသုန္တိ ဒသ္သေတိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ဩရံ သုမေဓာဒီဟိ ဥပ္ပန္နကပ္ပေဟိ သဒ္ဓိံ သမောဓာနိယမာနာ သတသဟသ္သာ ကပ္ပာ ဟောန္တိ, ယတ္ထ မဟာသာဝကာဒယော (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.၂၁ ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ) ဝိဝဋ္ဋူ ပနိသ္သယာနိ ကုသလာနိ သမ္ဘရိံသု။ ဗုဒ္ဓသုညေပိ လောကေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ တေသံ ပုရိသဝိသေသာနံ ပုညာဘိသန္ဒာဘိဗုဒ္ဓိယာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဧဝမယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဝဒတိ။

    Asaṅkhyeyyakappapariyosāneti mahākappānaṃ asaṅkhyeyyapariyosāne. Esa nayo ito paresupi. ‘‘Ito tiṃsakappasahassānaṃ uparī’’ti etena padumuttarassa bhagavato, sumedhassa ca bhagavato antare ekūnasattatikappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ito aṭṭhārasannaṃ kappasahassānaṃ uparī’’ti iminā sujātassa bhagavato, atthadassissa ca bhagavato antare ekenūnāni dvādasakappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ito catunavute kappe’’ti iminā dhammadassissa bhagavato, siddhatthassa ca bhagavato antare chādhikanavasatuttarāni sattarasakappasahassāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. ‘‘Ekatiṃse kappe’’ti iminā vipassissa bhagavato, sikhissa ca bhagavato antare saṭṭhi kappāni buddhasuññāni ahesunti dasseti. Te sabbepi padumuttarassa bhagavato oraṃ sumedhādīhi uppannakappehi saddhiṃ samodhāniyamānā satasahassā kappā honti, yattha mahāsāvakādayo (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā) vivaṭṭū panissayāni kusalāni sambhariṃsu. Buddhasuññepi loke paccekabuddhā uppajjitvā tesaṃ purisavisesānaṃ puññābhisandābhibuddhiyā paccayā honti. ‘‘Evamaya’’ntiādi vuttamevatthaṃ nigamanavasena vadati.

    ‘‘ကိံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဝိဘာဝနတ္ထာယ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ဗုဒ္ဓာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ။ ကပ္ပသဏ္ဌာနကာလသ္မိန္တိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပသ္သ သဏ္ဌဟနကာလေ။ ဧကမသင္ခ္ယေယ္ယန္တိ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယိံ သန္ဓာယာဟ။ ဧကင္ဂဏံ ဟုတ္ဝာ ဌိတေတိ ပဗ္ဗတရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ, မေဃာဒီနဉ္စ အဘာဝေန ဝိဝဋံအင္ဂဏံ ဟုတ္ဝာ ဌိတေ။ လောကသန္နိဝာသေတိ ဘာဇနလောကေန သန္နိဝိသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ ဝီသတိ ယဋ္ဌိယော ဥသဘံ။ ‘‘ဥသဘမတ္တာ, ဒ္ဝေ ဥသဘမတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံ မတ္တာ-သဒ္ဒော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယောဇနသဟသ္သမတ္တာ ဟုတ္ဝာတိ ပတမာနာဝ ဥဒကဓာရာ ယောဇနသဟသ္သမတ္တံ အာကာသဋ္ဌာနံ ဖရိတ္ဝာ ပဝတ္တိယာ ယောဇနသဟသ္သမတ္တာ ဟုတ္ဝာ။ ယာဝ အဝိနဋ္ဌဗ္ရဟ္မလောကာတိ ယာဝ အာဘသ္သရဗ္ရဟ္မလောကာ, ယာဝ သုဘကိဏ္ဟဗ္ရဟ္မလောကာ, ယာဝ ဝေဟပ္ဖလဗ္ရဟ္မလောကာတိ အတ္ထော။

    ‘‘Kiṃ paneta’’ntiādi pubbanimittavibhāvanatthāya āraddhaṃ. Tattha etanti buddhānaṃ uppajjanaṃ. Kappasaṇṭhānakālasminti vivaṭṭakappassa saṇṭhahanakāle. Ekamasaṅkhyeyyanti saṃvaṭṭaṭṭhāyiṃ sandhāyāha. Ekaṅgaṇaṃ hutvā ṭhiteti pabbatarukkhagacchādīnaṃ, meghādīnañca abhāvena vivaṭaṃaṅgaṇaṃ hutvā ṭhite. Lokasannivāseti bhājanalokena sannivisitabbaṭṭhāne. Vīsati yaṭṭhiyo usabhaṃ. ‘‘Usabhamattā, dve usabhamattā’’tiādinā paccekaṃ mattā-saddo yojetabbo. Yojanasahassamattā hutvāti patamānāva udakadhārā yojanasahassamattaṃ ākāsaṭṭhānaṃ pharitvā pavattiyā yojanasahassamattā hutvā. Yāva avinaṭṭhabrahmalokāti yāva ābhassarabrahmalokā, yāva subhakiṇhabrahmalokā, yāva vehapphalabrahmalokāti attho.

    ဝာတဝသေနာတိ သဋ္ဌိသဟသ္သာဓိကနဝယောဇနသတသဟသ္သုဗ္ဗေဓသ္သ သန္ဓာရကဝာတမဏ္ဍလသ္သ ဝသေန။ မဟာဗောဓိပလ္လင္ကောတိ မဟာဗောဓိပလ္လင္ကပ္ပဒေသမာဟ။ တသ္သ ပစ္ဆာ ဝိနာသော, ပဌမံ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပဒေသေ။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဟုတ္ဝာတိ ဗုဒ္ဓပ္ပာဒသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဟုတ္ဝာ။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တသန္နိသ္သယော ဟိ ဂစ္ဆော နိသ္သိတဝောဟာရေန တထာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘တသ္သာ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓာနိ ဟုတ္ဝာတိ အာဗဒ္ဓကဏ္ဏိကာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ။ သုဒ္ဓာဝာသဗ္ရဟ္မာနော အတ္တမနာ။ပေ.။ ဂစ္ဆန္တီတိ ယောဇနာ။ ဝေဟပ္ဖလေပိ သုဘကိဏ္ဟေ သင္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘နဝ ဗ္ရဟ္မလောကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တေ စတုတ္ထိံယေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ ဘဇန္တိ။ နိက္ခမန္တေသူတိ မဟာဘိနိက္ခမနံ အဘိနိက္ခမန္တေသု။ အဘိဇာတိ ပနေတ္ထ ဇာတိဘာဝသာမညေန ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယာဝ သင္ဂဟိတာ။ နိမီယတိ အနုမီယတိ ဖလံ ဧတေနာတိ နိမိတ္တံ, ကာရဏံ။ ဉာပကမ္ပိ ဟိ ကာရဏံ ဒိသ္ဝာ တသ္သ အဗ္ယဘိစာရီဘာဝေန ဖလံ သိဒ္ဓမေဝ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟိ, ယထာ တံ အသိတော ဣသိ အဘိဇာတိယံ မဟာပုရိသသ္သ လက္ခဏာနိ ဒိသ္ဝာ တေသံ အဗ္ယဘိစာရီဘာဝေန ဗုဒ္ဓဂုဏေ သိဒ္ဓေ ဧဝ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟိ, ဧဝံ ပန ဂယ္ဟမာနံ တန္နိမိတ္တကံ ဖလံ တဒာနုဘာဝေန သိဒ္ဓံ ဝိယ ဝောဟရီယတိ တဗ္ဘာဝေ ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တေသံ နိမိတ္တာနံ အာနုဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝာ ‘‘သော တေန လက္ခဏေန သမန္နာဂတော။ပေ.။ ရာဇာ သမာနော ကိံ လဘတိ, ဗုဒ္ဓော သမာနော ကိံ လဘတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၂၀၂, ၂၀၄) စ ဧဝမာဒိ။ ဣမမတ္ထန္တိ ပဉ္စ ဗုဒ္ဓာ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ယာထာဝတော ဇာနိံသု။

    Vātavasenāti saṭṭhisahassādhikanavayojanasatasahassubbedhassa sandhārakavātamaṇḍalassa vasena. Mahābodhipallaṅkoti mahābodhipallaṅkappadesamāha. Tassa pacchā vināso, paṭhamaṃ saṇṭhahanañca dhammatāvasena veditabbaṃ. Tatthāti tasmiṃ padese. Pubbanimittaṃ hutvāti buddhappādassa pubbanimittaṃ hutvā. Pubbanimittasannissayo hi gaccho nissitavohārena tathā vutto. Tenāha ‘‘tassā’’tiādi. Kaṇṇikābaddhāni hutvāti ābaddhakaṇṇikā viya hutvā. Suddhāvāsabrahmāno attamanā…pe… gacchantīti yojanā. Vehapphalepi subhakiṇhe saṅgahetvā ‘‘nava brahmalokā’’ti vuttaṃ. Tathā hi te catutthiṃyeva viññāṇaṭṭhitiṃ bhajanti. Nikkhamantesūti mahābhinikkhamanaṃ abhinikkhamantesu. Abhijāti panettha jātibhāvasāmaññena gabbhokkantiyāva saṅgahitā. Nimīyati anumīyati phalaṃ etenāti nimittaṃ, kāraṇaṃ. Ñāpakampi hi kāraṇaṃ disvā tassa abyabhicārībhāvena phalaṃ siddhameva katvā gaṇhi, yathā taṃ asito isi abhijātiyaṃ mahāpurisassa lakkhaṇāni disvā tesaṃ abyabhicārībhāvena buddhaguṇe siddhe eva katvā gaṇhi, evaṃ pana gayhamānaṃ tannimittakaṃ phalaṃ tadānubhāvena siddhaṃ viya voharīyati tabbhāve bhāvato. Tenāha ‘‘tesaṃ nimittānaṃ ānubhāvenā’’tiādi. Tathā cāha bhagavā ‘‘so tena lakkhaṇena samannāgato…pe… rājā samāno kiṃ labhati, buddho samāno kiṃ labhatī’’ti (dī. ni. 3.202, 204) ca evamādi. Imamatthanti pañca buddhā imasmiṃ kappe uppajjissantīti imamatthaṃ yāthāvato jāniṃsu.

    ဇာတိပရိစ္ဆေဒာဒိဝဏ္ဏနာ

    Jātiparicchedādivaṇṇanā

    ၅-၇. ကပ္ပပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ‘‘ဣတော သော ဧကနဝုတေ ကပ္ပေ’’တိအာဒိနာ ယတ္ထ ယတ္ထ ကပ္ပေ တေ တေ ဗုဒ္ဓာ ဥပ္ပန္နာ, တသ္သ တသ္သ ကပ္ပသ္သ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပရိဇာနနဝသေန။ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ဟိ နိယမေတ္ဝာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ပရိစ္ဆေဒော။ ပရိတ္တန္တိ ဣတ္တရံ။ လဟုကန္တိ သလ္လဟုကံ, အာယုနော အဓိပ္ပေတတ္တာ ရသ္သန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယမေတံ အပ္ပကသ္သေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။

    5-7.Kappaparicchedavasenāti ‘‘ito so ekanavute kappe’’tiādinā yattha yattha kappe te te buddhā uppannā, tassa tassa kappassa paricchindanavasena parijānanavasena. ‘‘Idaṃ ta’’nti hi niyametvā paricchijja jānanaṃ paricchindanaṃ paricchedo. Parittanti ittaraṃ. Lahukanti sallahukaṃ, āyuno adhippetattā rassanti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘ubhayametaṃ appakasseva vevacana’’nti.

    ‘‘အပ္ပံ ဝာ ဘိယ္ယော’’တိ အဝိသေသဇောတနံ ‘‘ဝီသံ ဝာ တိံသံ ဝာ’’တိအာဒိနာ အနိယမိတဝသေနေဝ ယထာလာဘတော ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ အယဉ္စ နယော အပစုရောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧဝံ ဒီဃာယုကော ပန အတိဒုလ္လဘော’’တိ အာဟ။ ဣဒံ တံ ဝိသေသဝဝတ္ထာပနံ ပုဂ္ဂလေသု ပက္ခိပိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ထ ဝိသာခာ’’တိအာဒိမာဟ။

    ‘‘Appaṃ vā bhiyyo’’ti avisesajotanaṃ ‘‘vīsaṃ vā tiṃsaṃ vā’’tiādinā aniyamitavaseneva yathālābhato vavatthapetvā ayañca nayo apacuroti dassento ‘‘evaṃ dīghāyuko pana atidullabho’’ti āha. Idaṃ taṃ visesavavatthāpanaṃ puggalesu pakkhipitvā dassento ‘‘tattha visākhā’’tiādimāha.

    ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာ တတ္တကမ္ပိ ကာလံ န ဇီဝိ, နနု မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ အတိဝိယဥဠာရတမေန ပုညာဘိသင္ခာရေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟန္တီတိ? သစ္စမေတန္တိ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိပသ္သီအာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိဇာတိယာ မေတ္တာဌာနတာယ အဘိသင္ခာရဝိညာဏသ္သ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂတာ။ တဒနုဂုဏဉ္ဟိ တေသံ ဝိသေသတော ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ တသ္သ ဝိသေသတော ဗဟုလံ ခေမဝိတက္ကူပနိသ္သယတာယ သောမနသ္သသဟဂတတာ, အနညသာဓာရဏပရောပဒေသရဟိတဉာဏဝိသေသူပနိသ္သယတာယ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာ, အသင္ခာရိကတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အသင္ခ္ယေယ္ယံ အာယု အာဓာရဝိသေသတော, နိသ္သယဝိသေသတော, ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော, ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတော စ အပရိမေယ္ယာနုဘာဝတာယ ကာရဏသ္သ။ တတ္ထ စိရတရံ ကာလံ သန္တာနသ္သ ပာရမိတာပရိဘာဝိတတာ အာဓာရဝိသေသတာ။ အလောဘဇ္ဈာသယာဒိအာသယသမ္ပဒာ နိသ္သယဝိသေသတာ။ လာဘမစ္ဆရိယာဒိပာပဓမ္မဝိက္ခမ္ဘနံ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝော။ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိသ္သရဏတ္ထာယ အာယူဟနာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Yadi evaṃ kasmā amhākaṃ bhagavā tattakampi kālaṃ na jīvi, nanu mahābodhisattā carimabhave ativiyauḷāratamena puññābhisaṅkhārena paṭisandhiṃ gaṇhantīti? Saccametanti. Tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘vipassīādayo panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijātiyā mettāṭhānatāya abhisaṅkhāraviññāṇassa mettāpubbabhāgatā. Tadanuguṇañhi tesaṃ visesato paṭisandhiviññāṇaṃ. Tassa visesato bahulaṃ khemavitakkūpanissayatāya somanassasahagatatā, anaññasādhāraṇaparopadesarahitañāṇavisesūpanissayatāya ñāṇasampayuttatā, asaṅkhārikatā ca veditabbā, asaṅkhyeyyaṃ āyu ādhāravisesato, nissayavisesato, paṭipakkhadūrībhāvato, pavattiākāravisesato ca aparimeyyānubhāvatāya kāraṇassa. Tattha cirataraṃ kālaṃ santānassa pāramitāparibhāvitatā ādhāravisesatā. Alobhajjhāsayādiāsayasampadā nissayavisesatā. Lābhamacchariyādipāpadhammavikkhambhanaṃ paṭipakkhadūrībhāvo. Sabbasattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇatthāya āyūhanā pavattiākāraviseso veditabbo.

    အယဉ္စ နယော သဗ္ဗေသံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တကကမ္မာယူဟနေ သာဓာရဏောတိ တသ္သ ဖလေနာပိ ဧကသဒိသေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓာ အသင္ခ္ယေယ္ယာယုကာ’’တိ, အသင္ခ္ယေယ္ယကာလာဝတ္ထာနာယုကာတိ အတ္ထော။ အသင္ခ္ယေယ္ယာယုကသံဝတ္တနသမတ္ထံ ပရိစိတံ ကမ္မံ ဟောတိ, ဗုဒ္ဓာ ပန တဒာ မနုသ္သာနံ ပရမာယုပ္ပမာဏာနုရူပမေဝ ကာလံ ဌတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ တတော ပရံ ဌတ္ဝာ သာဓေတဗ္ဗပယောဇနာဘာဝတော, ဓမ္မတာဝေသာတိ ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တတော ပရံ ပန အဋ္ဌာနသ္သ ‘‘ဥတုဘောဇနဝိပတ္တိယာ’’တိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၅) ကာရဏံ ဝုတ္တံ, ‘‘တံ လောကသာဓာရဏံ လောကေ ဇာတသံဝုဒ္ဓာနံ တထာဂတာနံ န ဟောတီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟိ နေသံ ရောဂကိလမထာဒယော ဟောန္တိယေဝ။ ဥတုဘောဇနဝသေနာတိ အသမ္ပန္နသ္သ, သမ္ပန္နသ္သ စ ဥတုနော, ဘောဇနသ္သ စ ဝသေန ယထာက္ကမံ အာယု ဟာယတိပိ ဝဍ္ဎတိပိ။ အာယူတိ စ ပရမာယု အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒိဋီကာယံ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.၄၀) ဝုတ္တမေဝ။

    Ayañca nayo sabbesaṃ mahābodhisattānaṃ carimabhavābhinibbattakakammāyūhane sādhāraṇoti tassa phalenāpi ekasadiseneva bhavitabbanti āha ‘‘iti sabbe buddhā asaṅkhyeyyāyukā’’ti, asaṅkhyeyyakālāvatthānāyukāti attho. Asaṅkhyeyyāyukasaṃvattanasamatthaṃ paricitaṃ kammaṃ hoti, buddhā pana tadā manussānaṃ paramāyuppamāṇānurūpameva kālaṃ ṭhatvā parinibbāyanti tato paraṃ ṭhatvā sādhetabbapayojanābhāvato, dhammatāvesāti vā veditabbā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tato paraṃ pana aṭṭhānassa ‘‘utubhojanavipattiyā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.5) kāraṇaṃ vuttaṃ, ‘‘taṃ lokasādhāraṇaṃ loke jātasaṃvuddhānaṃ tathāgatānaṃ na hotī’’ti na sakkā vattuṃ. Tathā hi nesaṃ rogakilamathādayo hontiyeva. Utubhojanavasenāti asampannassa, sampannassa ca utuno, bhojanassa ca vasena yathākkamaṃ āyu hāyatipi vaḍḍhatipi. Āyūti ca paramāyu adhippetaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ brahmajālādiṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.40) vuttameva.

    ဣဒာနိ တမတ္ထံ သမုဒာဂမတော ပဋ္ဌာယ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ယဒာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မေ နိယုတ္တာ ဓမ္မိကာ, န ဓမ္မိကာ အဓမ္မိကာ, ဟိံသာဒိအဓမ္မပသုတာ။ အဓမ္မိကမေဝ ဟောတိ ဣသ္သရဇနာနံ အနုဝတ္တနေန, ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန စ။ ဥဏ္ဟဝလာဟကာ ဒေဝတာတိ ဥဏ္ဟဥတုနော ပစ္စယဘူတမေဃမာလာသမုဋ္ဌာပကာ ဒေဝပုတ္တာ။ တေသံ ကိရ တထာ စိတ္တုပ္ပာဒသမကာလမေဝ ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဥဏ္ဟံ ဖရမာနာ ဝလာဟကမာလာ နာတိဗဟလာ ဣတော စိတော နဘံ ဆာဒေန္တီ ဝိတနောတိ။ ဧသ နယော သီတဝလာဟကဝသ္သဝလာဟကာသု။ အဗ္ဘဝလာဟကာ ပန ဒေဝတာ သီတုဏ္ဟဝသ္သေဟိ ဝိနာ ကေဝလံ အဗ္ဘပဋလသ္သေဝ သမုဋ္ဌာပကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘မိတ္တာ’’တိ ပဒံ အာနေတ္ဝာ ယောဇနာ။ ကာမံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓာပိ ဒေဝတာ စာတုမဟာရာဇိကာဝ တာ ပန တေန တေန ဝိသေသေန ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ တဒညေ ပဌမဘူမိကေ ကာမာဝစရဒေဝေ သာမညတော ဂဏ္ဟန္တော ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ’’တိ အာဟ။ တာသံ အဓမ္မိကတာယာတိ ရာဇူနံ အဓမ္မိကဘာဝမူလကေန ဥပရာဇာဒိအဓမ္မိကဘာဝပရမ္ပရာဘတေန တာသံ ဒေဝတာနံ အဓမ္မိကဘာဝေန။ ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီတိ ဗဟ္ဝာဗာဓတာဒိ အနိဋ္ဌဖလူပနိသ္သယဘူတသ္သ ယထာဝုတ္တအဓမ္မိကတာသညိတသ္သ သာဓာရဏသ္သ ပာပကမ္မသ္သ ဗလေန ဝိသမံ ဝာယန္တေန ဝာယုနာ ပီဠိယမာနာ စန္ဒိမသူရိယာ သိနေရုံ ပရိက္ခိပန္တာ ဝိသမံ ပရိဝတ္တန္တိ ယထာမဂ္ဂေန နပ္ပဝတ္တန္တီတိ ။ အသ္သိဒံ ယထာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဝိသမပရိဝတ္တနံ ဝိသမဝာတသင္ခောဘဟေတုကံ, ဧဝံ ဥတုဝသ္သာဒိဝိသမပ္ပဝတ္တီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝာတော ယထာမဂ္ဂေန န ဝာယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာနန္တိ သီတဝလာဟကဒေဝတာဒိဒေဝတာနံ။ တေနာဟ ‘‘သီတုဏ္ဟဘေဒော ဥတူ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ အသမ္ပဇ္ဇန္တေတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဝသ္သဗီဇဘူတေ ဥတုမ္ဟိ ယထာကာလံ သမ္ပတ္တိံ အနုပဂစ္ဆန္တေ။

    Idāni tamatthaṃ samudāgamato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘tattha yadā’’tiādi vuttaṃ. Dhamme niyuttā dhammikā, na dhammikā adhammikā, hiṃsādiadhammapasutā. Adhammikameva hoti issarajanānaṃ anuvattanena, paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanena ca. Uṇhavalāhakā devatāti uṇhautuno paccayabhūtameghamālāsamuṭṭhāpakā devaputtā. Tesaṃ kira tathā cittuppādasamakālameva yathicchitaṭṭhānaṃ uṇhaṃ pharamānā valāhakamālā nātibahalā ito cito nabhaṃ chādentī vitanoti. Esa nayo sītavalāhakavassavalāhakāsu. Abbhavalāhakā pana devatā sītuṇhavassehi vinā kevalaṃ abbhapaṭalasseva samuṭṭhāpakā veditabbā. Tāsanti ettha ‘‘mittā’’ti padaṃ ānetvā yojanā. Kāmaṃ heṭṭhā vuttā sattavidhāpi devatā cātumahārājikāva tā pana tena tena visesena vatvā idāni tadaññe paṭhamabhūmike kāmāvacaradeve sāmaññato gaṇhanto ‘‘cātumahārājikā’’ti āha. Tāsaṃ adhammikatāyāti rājūnaṃ adhammikabhāvamūlakena uparājādiadhammikabhāvaparamparābhatena tāsaṃ devatānaṃ adhammikabhāvena. Visamaṃ candimasūriyā pariharantīti bahvābādhatādi aniṭṭhaphalūpanissayabhūtassa yathāvuttaadhammikatāsaññitassa sādhāraṇassa pāpakammassa balena visamaṃ vāyantena vāyunā pīḷiyamānā candimasūriyā sineruṃ parikkhipantā visamaṃ parivattanti yathāmaggena nappavattantīti . Assidaṃ yathā candimasūriyānaṃ visamaparivattanaṃ visamavātasaṅkhobhahetukaṃ, evaṃ utuvassādivisamappavattīti dassetuṃ ‘‘vāto yathāmaggena na vāyatī’’tiādi vuttaṃ. Devatānanti sītavalāhakadevatādidevatānaṃ. Tenāha ‘‘sītuṇhabhedo utū’’tiādi. Tasmiṃ asampajjanteti tasmiṃ yathāvutte vassabījabhūte utumhi yathākālaṃ sampattiṃ anupagacchante.

    ‘‘န သမ္မာ ဒေဝော ဝသ္သတီ’’တိ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကဒာစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကဒာစိ ဝသ္သတီတိ ကဒာစိ အဝသ္သနကာလေ ဝသ္သတိ။ ကဒာစိ န ဝသ္သတီတိ ကဒာစိ ဝသ္သိတဗ္ဗကာလေ န ဝသ္သတိ။ ကတ္ထစိ ဝသ္သတိ, ကတ္ထစိ န ဝသ္သတီတိ ပဒေသမာဟ။ ‘‘ဝသ္သန္တောပီ’’တိအာဒိ ‘‘ကဒာစိ ဝသ္သတိ, ကဒာစိ န ဝသ္သတီ’’တိ ပဒဒ္ဝယသ္သေဝ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ဝိဂတဂန္ဓဝဏ္ဏရသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိရောဇတံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဧကသ္မိံ ပဒေသေတိ ဘတ္တပစနဘာဇနသ္သ ဧကပသ္သေ။ ဥတ္တဏ္ဍုလန္တိ ပာကတော ဥက္ကန္တတဏ္ဍုလံ။ တီဟာကာရေဟီတိ သဗ္ဗသော အပရိဏတံ, ဧကဒေသေန ပရိဏတံ, ဒုပရိဏတဉ္စာတိ ဧဝံ တီဟာကာရေဟိ။ ပစ္စတိ ပက္ကာသယံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အပ္ပာယုကာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ စာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဥတုဘောဇနဝသေန အာယု ဟာယတိ ဟေတုမ္ဟိ အပရိက္ခီဏေပိ ပစ္စယသ္သ ပရိဒုဗ္ဗလတ္တာ။

    ‘‘Na sammā devo vassatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘kadācī’’tiādimāha. Tattha kadāci vassatīti kadāci avassanakāle vassati. Kadāci na vassatīti kadāci vassitabbakāle na vassati. Katthaci vassati, katthaci na vassatīti padesamāha. ‘‘Vassantopī’’tiādi ‘‘kadāci vassati, kadāci na vassatī’’ti padadvayasseva atthavivaraṇaṃ. Vigatagandhavaṇṇarasādīti ādi-saddena nirojataṃ saṅgaṇhāti. Ekasmiṃ padeseti bhattapacanabhājanassa ekapasse. Uttaṇḍulanti pākato ukkantataṇḍulaṃ. Tīhākārehīti sabbaso apariṇataṃ, ekadesena pariṇataṃ, dupariṇatañcāti evaṃ tīhākārehi. Paccati pakkāsayaṃ upagacchati. Appāyukāti ettha ‘‘dubbaṇṇā cā’’tipi vattabbaṃ. Evaṃ utubhojanavasena āyu hāyati hetumhi aparikkhīṇepi paccayassa paridubbalattā.

    ‘‘ယဒာ ပနာ’’တိအာဒိ သုက္ကပက္ခသ္သ အတ္ထော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    ‘‘Yadā panā’’tiādi sukkapakkhassa attho vuttavipariyāyena veditabbo.

    ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ပရိဟီနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? န ဟိ ဧကသ္မိံ အန္တရကပ္ပေ အနေကေ ဗုဒ္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧကော ဧဝ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဣဒာနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရိ ဌတ္ဝာတိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ယံယံအာယုပရိမာဏေသူတိ ယတ္တကယတ္တကပရမာယုပ္ပမာဏေသု။ တေသမ္ပီတိ ဗုဒ္ဓာနံ။ တံ တဒေဝ အာယုပရိမာဏံ ဟောတိ, တတ္ထ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

    Vaḍḍhitvāvaḍḍhitvā parihīnanti veditabbaṃ. Kasmā? Na hi ekasmiṃ antarakappe aneke buddhā uppajjanti, eko eva pana uppajjatīti. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Cattāri ṭhatvāti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Yaṃyaṃāyuparimāṇesūti yattakayattakaparamāyuppamāṇesu. Tesampīti buddhānaṃ. Taṃ tadeva āyuparimāṇaṃ hoti, tattha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva.

    ဇာတိပရိစ္ဆေဒာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ

    Jātiparicchedādivaṇṇanā niṭṭhitā

    ဗောဓိပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ

    Bodhiparicchedavaṇṇanā

    ၈. မူလေတိ မူလာဝယဝသ္သ သမီပေ။ တံ ပန တသ္သာ ဟေဋ္ဌာပဒေသော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပာဋလိရုက္ခသ္သ ဟေဋ္ဌာ’’တိ။ တံဒိဝသန္တိ အတ္တနာ ဇာတဒိဝသေ, တံဒိဝသန္တိ ဝာ တံ ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ။ သော ကိရ ဗောဓိရုက္ခော သာလကလ္ယာဏီ ဝိယ ပထဝိယာ အဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ပုရေတရံ ဝဍ္ဎေန္တော အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ ပထဝိံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ ဥဋ္ဌိတော ရတနသတံ ဥစ္စော, တာဝဒေဝ စ ဝိတ္ထတော ဟုတ္ဝာ နဘံ ပူရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ အယမ္ပိ ကိရေတသ္သ ရုက္ခဘာဝေန ဝိယ အညေဟိ ဝေမတ္တတာ။ ဃနသံဟတနာဠဝဏ္ဋတာယ ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓေဟိ ဝိယ ပုပ္ဖေဟိ။ ဧကသဉ္ဆန္နာတိ ပုပ္ဖာနံ နိရန္တရတာယ ဧကဇ္ဈံ သဉ္ဆန္နာ, တတ္ထ တတ္ထ နိဗဒ္ဓ။ပေ.။ သမုဇ္ဇလန္တိ တဟံ တဟံ ဩလမ္ဗိတကုသုမဒာမေဟိ စေဝ တဟံ တဟံ ခိတ္တမာလာပိဏ္ဍီဟိ စ ဣတော စိတော ဝိပ္ပကိဏ္ဏဝိဝိဓဝဏ္ဋမုတ္တပုပ္ဖေဟိ စ သမ္မဒေဝ ဥဇ္ဇလံ။ အညမညံ သိရီသမ္ပတ္တာနီတိ အညမညသ္သ သိရိယာ သောဘာယ သမ္ပန္နာနိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘဝသိရိန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ အဘိဂန္တဗ္ဗဂုဏဝိဘူတိသောဘံ။ ပဋိဝိဇ္ဈမာနောတိ အဓိဂစ္ဆန္တော။

    8.Mūleti mūlāvayavassa samīpe. Taṃ pana tassā heṭṭhāpadeso hotīti āha ‘‘pāṭalirukkhassa heṭṭhā’’ti. Taṃdivasanti attanā jātadivase, taṃdivasanti vā taṃ bhagavato abhisambodhidivase. So kira bodhirukkho sālakalyāṇī viya pathaviyā abbhantare eva puretaraṃ vaḍḍhento abhisambodhidivase pathaviṃ ubbhijjitvā uṭṭhito ratanasataṃ ucco, tāvadeva ca vitthato hutvā nabhaṃ pūrento aṭṭhāsi. Ayampi kiretassa rukkhabhāvena viya aññehi vemattatā. Ghanasaṃhatanāḷavaṇṭatāya kaṇṇikabaddhehi viya pupphehi. Ekasañchannāti pupphānaṃ nirantaratāya ekajjhaṃ sañchannā, tattha tattha nibaddha…pe… samujjalanti tahaṃ tahaṃ olambitakusumadāmehi ceva tahaṃ tahaṃ khittamālāpiṇḍīhi ca ito cito vippakiṇṇavividhavaṇṭamuttapupphehi ca sammadeva ujjalaṃ. Aññamaññaṃ sirīsampattānīti aññamaññassa siriyā sobhāya sampannāni. Buddhaguṇavibhavasirinti sammāsambuddhehi abhigantabbaguṇavibhūtisobhaṃ. Paṭivijjhamānoti adhigacchanto.

    သေတမ္ဗရုက္ခောတိ သေတဝဏ္ဏဖလော အမ္ဗရုက္ခော။ တဒေဝာတိ ပာဋလိယာ ဝုတ္တပ္ပမာဏမေဝ။ ဧကတောတိ ဧကပသ္သေ။ သုရသာနီတိ သုမဓုရရသာနိ။

    Setambarukkhoti setavaṇṇaphalo ambarukkho. Tadevāti pāṭaliyā vuttappamāṇameva. Ekatoti ekapasse. Surasānīti sumadhurarasāni.

    ဧကောဝ ပလ္လင္ကောတိ ဧကောဝ ပလ္လင္ကပ္ပဒေသော။ သော သော ရုက္ခော ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဗုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာတိ ကတ္ဝာ။

    Ekova pallaṅkoti ekova pallaṅkappadeso. So so rukkho ‘‘bodhī’’ti vuccati bujjhanti etthāti katvā.

    သာဝကယုဂပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ

    Sāvakayugaparicchedavaṇṇanā

    ၉. သာဝကပရိစ္ဆေဒေတိ သာဝကယုဂပရိစ္ဆေဒေ။ ‘‘ခဏ္ဍတိသ္သ’’န္တိ ဒ္ဝေပိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကတ္တဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍော စ တိသ္သော စာ’’တိ, ဗုဒ္ဓာနံ သဟောဒရော, ဝေမာတိကောပိ ဝာ ဇေဋ္ဌဘာတာ န ဟောတီတိ ‘‘ဧကပိတိကော ကနိဋ္ဌဘာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝသေသေဟိ ပုတ္တေဟိ။ ‘‘ပညာပာရမိယာ မတ္ထကံ ပတ္တော’’တိ ဝတ္ဝာ တသ္သ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဂုဏဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သိခိနာ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    9.Sāvakaparicchedeti sāvakayugaparicchede. ‘‘Khaṇḍatissa’’nti dvepi ekajjhaṃ gahetvā ekattavasena vuttanti āha ‘‘khaṇḍo ca tisso cā’’ti, buddhānaṃ sahodaro, vemātikopi vā jeṭṭhabhātā na hotīti ‘‘ekapitiko kaniṭṭhabhātā’’ti vuttaṃ. Avasesehi puttehi. ‘‘Paññāpāramiyā matthakaṃ patto’’ti vatvā tassa matthakappattaṃ guṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘sikhinā bhagavatā’’tiādi vuttaṃ.

    ဥတ္တရောတိ ဥတ္တမော။ ပုန ဥတ္တရောတိ ထေရံ နာမေန ဝဒတိ။ ပာရန္တိ ပရကောဋိမတ္ထကံ။ ပညာဝိသယေတိ ပညာဓိကာရေ။ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန ဟိ ပဝတ္တိံ ဝဒတိ။

    Uttaroti uttamo. Puna uttaroti theraṃ nāmena vadati. Pāranti parakoṭimatthakaṃ. Paññāvisayeti paññādhikāre. Pavattiṭṭhānavasena hi pavattiṃ vadati.

    သာဝကသန္နိပာတပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ

    Sāvakasannipātaparicchedavaṇṇanā

    ၁၀. ဥပောသထန္တိ အာဏာပာတိမောက္ခံ။ ဒုတိယတတိယေသူတိ ဒုတိယေ, တတိယေ စ သာဝကသန္နိပာတေ။ ဧသေဝ နယောတိ စတုရင္ဂိကတံ အတိဒိသတိ။ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္ထုံ ကထေတ္ဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒီပေတဗ္ဗာ, သာ ပန ယသ္မာ မနောရထပူရဏိယံ အင္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၁၁) ဝိတ္ထာရတော အာဂတာ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

    10.Uposathanti āṇāpātimokkhaṃ. Dutiyatatiyesūti dutiye, tatiye ca sāvakasannipāte. Eseva nayoti caturaṅgikataṃ atidisati. Abhinīhārato paṭṭhāya vatthuṃ kathetvā pabbajjā dīpetabbā, sā pana yasmā manorathapūraṇiyaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.211) vitthārato āgatā, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbāti.

    ဥပဋ္ဌာကပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ

    Upaṭṭhākaparicchedavaṇṇanā

    ၁၁. နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကဘာဝန္တိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ နိယတဥပဋ္ဌာကဘာဝံ။ အနိယတုဥပဋ္ဌာကာ ပန ဘဂဝတော ပဌမဗောဓိယံ ဗဟူ အဟေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒာနိ အာနန္ဒတ္ထေရော ယေန ကာရဏေန သတ္ထု နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကဘာဝံ ဥပဂတော, ယထာ စ ဥပဂတော, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧကဒာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဟံ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ အနယဗ္ယသနာပာဒကေန ကမ္မုနာ စောဒိယမာနော ။ အထ နံ ဘဂဝာ တမတ္ထံ အနာရောစေတ္ဝာဝ ခေမံ မဂ္ဂံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခု ဣမိနာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ကသ္မာ ပနသ္သ ဘဂဝာ တမတ္ထံ နာရောစေသီတိ? အာရောစိတေပိ အသဒ္ဒဟန္တော နာဒိယိသ္သတိ။ တဉ္ဟိ တသ္သ ဟောတိ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိတိ။ တေတိ တေ ဂမနံ, ‘‘တ’’န္တိ ဝာ ပာဌော။

    11.Nibaddhupaṭṭhākabhāvanti ārambhato paṭṭhāya yāva parinibbānā niyataupaṭṭhākabhāvaṃ. Aniyatuupaṭṭhākā pana bhagavato paṭhamabodhiyaṃ bahū ahesuṃ. Tenāha ‘‘bhagavato hī’’tiādi. Idāni ānandatthero yena kāraṇena satthu nibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ upagato, yathā ca upagato, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha ekadā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti āha anayabyasanāpādakena kammunā codiyamāno . Atha naṃ bhagavā tamatthaṃ anārocetvāva khemaṃ maggaṃ sandhāya ‘‘ehi bhikkhu iminā gacchāmā’’ti āha. Kasmā panassa bhagavā tamatthaṃ nārocesīti? Ārocitepi asaddahanto nādiyissati. Tañhi tassa hoti dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyātiti. Teti te gamanaṃ, ‘‘ta’’nti vā pāṭho.

    အန္ဝာသတ္တောတိ အနုဗဒ္ဓော, ဥပဒ္ဒုတော ဝာ။ ဓမ္မဂာရဝနိသ္သိတော သံဝေဂော ဓမ္မသံဝေဂော ‘‘အမ္ဟေသု နာမ တိဋ္ဌန္တေသု ဘဂဝတောပိ ဤဒိသံ ဇာတ’’န္တိ။ ‘‘အဟံ ဥပဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဓမ္မသေနာပတိ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော နာမ ဟောတီတိ ‘‘အဟံ ဘန္တေ တုမ္ဟေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုညာယေဝ မေ သာ ဒိသာတိ အသုညာယေဝ မမ သာ ဒိသာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တဝ ဩဝာဒော ဗုဒ္ဓာနံ ဩဝာဒသဒိသော’’တိ။

    Anvāsattoti anubaddho, upadduto vā. Dhammagāravanissito saṃvego dhammasaṃvego ‘‘amhesu nāma tiṭṭhantesu bhagavatopi īdisaṃ jāta’’nti. ‘‘Ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vadanto dhammasenāpati atthato evaṃ vadanto nāma hotīti ‘‘ahaṃ bhante tumhe’’tiādi vuttaṃ. Asuññāyeva me sā disāti asuññāyeva mama sā disā. Tattha kāraṇamāha ‘‘tava ovādo buddhānaṃ ovādasadiso’’ti.

    ဝသိတုံ န ဒသ္သတီတိ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝာသံ န လဘိသ္သတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရမ္မုခာ ဒေသိတသ္သာပိ ဓမ္မသ္သာတိ သုတ္တန္တဒေသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ ပနသ္သ ပရမ္မုခာဝ ပဝတ္တာ ပဂေဝ ယာစနာယ။ တသ္သာ ဝာစနာမဂ္ဂောပိ သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပဘဝော။ ကသ္မာ? သော နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိယ ထေရသ္သ ဘိက္ခုတော ဂဟိတဓမ္မက္ခန္ဓပက္ခိယော။ အပရေ ပန ‘‘ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကော ပဋိပာဋိယာ တိကဒုကေသု ဒေဝသိကံ ကတောကာသော ဘဂဝန္တံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိ, ဘဂဝာပိသ္သ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတံ နယဒာနဝသေန ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မောပိ သတ္ထာရာ ပရမ္မုခာ ဒေသိတောပိ ထေရေန သမ္မုခာ ပဋိဂ္ဂဟိတောဝ အဟောသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗံ ဝီမံသိတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

    Vasituṃ na dassatīti ekagandhakuṭiyaṃ vāsaṃ na labhissatīti adhippāyo. Parammukhā desitassāpi dhammassāti suttantadesanaṃ sandhāya vuttaṃ. Abhidhammadesanā panassa parammukhāva pavattā pageva yācanāya. Tassā vācanāmaggopi sāriputtattherappabhavo. Kasmā? So niddesapaṭisambhidā viya therassa bhikkhuto gahitadhammakkhandhapakkhiyo. Apare pana ‘‘dhammabhaṇḍāgāriko paṭipāṭiyā tikadukesu devasikaṃ katokāso bhagavantaṃ pañhaṃ pucchi, bhagavāpissa pucchitapucchitaṃ nayadānavasena vissajjesi. Evaṃ abhidhammopi satthārā parammukhā desitopi therena sammukhā paṭiggahitova ahosī’’ti vadanti. Sabbaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.

    အဂ္ဂုပဋ္ဌာကောတိ ဥပဋ္ဌာနေ သက္ကစ္စကာရိတာယ အဂ္ဂဘူတော ဥပဋ္ဌာကော။ ထေရော ဟိ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝန္တံ ဒုဝိဓေန ဥဒကေန, တိဝိဓေန ဒန္တကဋ္ဌေန, ပာဒပရိကမ္မေန, ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနေနာတိ ဧဝမာဒီဟိ ကိစ္စေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တော ‘‘ဣမာယ နာမ ဝေလာယ သတ္ထု ဣဒံ နာမ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ တံ တံ နိပ္ဖာဒေန္တော မဟတိံ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကရတ္တိံ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏံ နဝ ဝာရေ အနုပရိယာယတိ။ ဧဝံ ဟိသ္သ အဟောသိ ‘‘သစေ မေ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမေယ္ယ, ဘဂဝတိ ပက္ကောသန္တေ ပဋိဝစနံ ဒာတုံ နာဟံ သက္ကုဏေယ္ယ’’န္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဟတ္ထေန န မုဉ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဂုပဋ္ဌာကော’’တိ။

    Aggupaṭṭhākoti upaṭṭhāne sakkaccakāritāya aggabhūto upaṭṭhāko. Thero hi upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhakālato paṭṭhāya bhagavantaṃ duvidhena udakena, tividhena dantakaṭṭhena, pādaparikammena, gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā taṃ taṃ nipphādento mahatiṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā ekarattiṃ gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati. Evaṃ hissa ahosi ‘‘sace me thinamiddhaṃ okkameyya, bhagavati pakkosante paṭivacanaṃ dātuṃ nāhaṃ sakkuṇeyya’’nti, tasmā sabbarattiṃ daṇḍadīpikaṃ hatthena na muñcati. Tena vuttaṃ ‘‘aggupaṭṭhāko’’ti.

    ၁၂. ပိတုမာတုဇာတနဂရပရိစ္ဆေဒော ပိတုမုခေန အာဂတတ္တာ ‘‘ပိတိပရိစ္ဆေဒော’’တိ ဝုတ္တော။

    12. Pitumātujātanagaraparicchedo pitumukhena āgatattā ‘‘pitiparicchedo’’ti vutto.

    ဝိဟာရံ ပာဝိသီတိ ဂန္ဓကုဋိံ ပာဝိသိ။ ဧတ္တကံ ကထေတ္ဝာတိ ကပ္ပပရိစ္ဆေဒာဒိနဝဝာရပဋိမဏ္ဍိတံ ဝိပသ္သီအာဒီနံ သတ္တန္နံ ဗုဒ္ဓာနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသပဋိသံယုတ္တံ ဧတ္တာဝတာ ဒေသနံ ဒေသေတ္ဝာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝာ ဝိပသ္သီအာဒီနံ သတ္တန္နံယေဝ ဗုဒ္ဓာနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ကထေသိ, န ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာယံ (ဗု. ဝံ. ၆၄ ဂာထာဒယော) ဝိယ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓာနံ, တတော ဝာ ပန ဘိယ္ယောတိ? အနဓိကာရတော, ပယောဇနာဘာဝတော စ။ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာယဉ္ဟိ (ဗု. ဝံ. ၇၅) –

    Vihāraṃ pāvisīti gandhakuṭiṃ pāvisi. Ettakaṃ kathetvāti kappaparicchedādinavavārapaṭimaṇḍitaṃ vipassīādīnaṃ sattannaṃ buddhānaṃ pubbenivāsapaṭisaṃyuttaṃ ettāvatā desanaṃ desetvā. Kasmā panettha bhagavā vipassīādīnaṃ sattannaṃyeva buddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi, na buddhavaṃsadesanāyaṃ (bu. vaṃ. 64 gāthādayo) viya pañcavīsatiyā buddhānaṃ, tato vā pana bhiyyoti? Anadhikārato, payojanābhāvato ca. Buddhavaṃsadesanāyañhi (bu. vaṃ. 75) –

    ‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ၊ အဘိနီဟာရော နရုတ္တမ။

    ‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;

    ကမ္ဟိ ကာလေ တယာ ဝီရ၊ ပတ္ထိတာ ဗောဓိမုတ္တမာ’’တိ။ အာဒိနာ –

    Kamhi kāle tayā vīra, patthitā bodhimuttamā’’ti. ādinā –

    ပဝတ္တံ တံ ပုစ္ဆံ အဓိကာရံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတ္ဝာ ယသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပာဒမူလေ အတ္တနာ မဟာဘိနီဟာရော ကတော, တံ ဒီပင္ကရံ ဘဂဝန္တံ အာဒိံ ကတ္ဝာ ယေသံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကာ ဗောဓိယာ လဒ္ဓဗ္ယာကရဏော ဟုတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ပာရမိယော ပူရေသိ, တေသံ ပဋိပတ္တိသင္ခာတော ပုဗ္ဗေနိဝာသော, အတ္တနော စ ပဋိပတ္တိ ကထိတာ, ဣဓ ပန တာဒိသော အဓိကာရော နတ္ထိ , ယေန ဒီပင္ကရတော ပဋ္ဌာယ, တတော ဝာ ပန ပုရတော ဗုဒ္ဓေ အာရဗ္ဘ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ကထေယ္ယ။ တသ္မာ န ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာယံ ဝိယ ပုဗ္ဗေနိဝာသော ဝိတ္ထာရိတော။ ယသ္မာ စ ဗုဒ္ဓာနံ ဒေသနာ နာမ ဒေသနာယ ဘာဇနဘူတာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဉာဏဗလာနုရူပာ, န အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပာ, တသ္မာ တတ္ထ အဂ္ဂသာဝကာနံ, မဟာသာဝကာနံ, (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.၂၁ ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ) တာဒိသာနဉ္စ ဒေဝဗ္ရဟ္မာနံ ဝသေန ဒေသနာ ဝိတ္ထာရိတာ။ ဣဓ ပန ပကတိသာဝကာနံ, တာဒိသာနဉ္စ ဒေဝတာနံ ဝသေန ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ကထေန္တော သတ္တန္နမေဝ ဗုဒ္ဓာနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ကထေသိ။ တထာ ဟိ နေ ဘဂဝာ ပလောဘနဝသေန သမုတ္တေဇေတုံ သပ္ပပဉ္စတာယ ကထာယ ဒေသနံ မတ္ထကံ အပာပေတ္ဝာဝ ဂန္ဓကုဋိံ ပာဝိသိ။ တထာ စ ဣမိသ္သာ ဧဝ ဒေသနာယ အနုသာရတော အာဋာနာဋိယပရိတ္တ- (ဒီ. နိ. ၃.၂၇၅) ဒေသနာဒယော ပဝတ္တာ။

    Pavattaṃ taṃ pucchaṃ adhikāraṃ aṭṭhuppattiṃ katvā yassa sammāsambuddhassa pādamūle attanā mahābhinīhāro kato, taṃ dīpaṅkaraṃ bhagavantaṃ ādiṃ katvā yesaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santikā bodhiyā laddhabyākaraṇo hutvā tattha tattha pāramiyo pūresi, tesaṃ paṭipattisaṅkhāto pubbenivāso, attano ca paṭipatti kathitā, idha pana tādiso adhikāro natthi , yena dīpaṅkarato paṭṭhāya, tato vā pana purato buddhe ārabbha pubbenivāsaṃ katheyya. Tasmā na ettha buddhavaṃsadesanāyaṃ viya pubbenivāso vitthārito. Yasmā ca buddhānaṃ desanā nāma desanāya bhājanabhūtānaṃ puggalānaṃ ñāṇabalānurūpā, na attano ñāṇabalānurūpā, tasmā tattha aggasāvakānaṃ, mahāsāvakānaṃ, (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanā) tādisānañca devabrahmānaṃ vasena desanā vitthāritā. Idha pana pakatisāvakānaṃ, tādisānañca devatānaṃ vasena pubbenivāsaṃ kathento sattannameva buddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi. Tathā hi ne bhagavā palobhanavasena samuttejetuṃ sappapañcatāya kathāya desanaṃ matthakaṃ apāpetvāva gandhakuṭiṃ pāvisi. Tathā ca imissā eva desanāya anusārato āṭānāṭiyaparitta- (dī. ni. 3.275) desanādayo pavattā.

    အပိစေတ္ထ ဘဂဝာ အတ္တနော သုဒ္ဓာဝာသစာရိကာဝိဘာဝိနိယာ ဥပရိဒေသနာယ သင္ဂဟတ္ထံ ဝိပသ္သီအာဒီနံ ဧဝ သတ္တန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ကထေသိ။ တေသံယေဝ ဟိ သာဝကာ တဒာ စေဝ ဧတရဟိ စ သုဒ္ဓာဝာသဘူမိယံ ဌိတာ, န အညေသံ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ။ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထတိသ္သဖုသ္သာနံ ကိရ ဗုဒ္ဓာနံ သာဝကာ သုဒ္ဓာဝာသေသု ဥပပန္နာ ဥပပတ္တိသမနန္တရမေဝ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥပကာဒယော ဝိယ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တ္ဝာ နစိရသ္သေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု, န တတ္ထ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ အဋ္ဌံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ယေသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ ပဋိဝေဓသာသနံ ဧကံသတော နိစ္ဆယေ န အဇ္ဇာပိ ဓရတိ, န အန္တရဟိတံ, တေ ဧဝ ကိတ္တေန္တော ဝိပသ္သီအာဒီနံယေဝ ဘဂဝန္တာနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကထေသိ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယဝသေန။ အပုဗ္ဗာစရိမနိယမော ပန အပရာပရံ သံသရဏကသတ္တဝာသဝသေန ဧကိသ္သာ လောကဓာတုယာ ဣစ္ဆိတောတိ န တေနေတံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရန္တရံ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာတိ အဘိဇာတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ယာဝ တာ ဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ, တာဝ မတ္ထကံ သိခံ ပာပေတ္ဝာ။ န တာဝ ကထိတောတိ ယောဇနာ။

    Apicettha bhagavā attano suddhāvāsacārikāvibhāviniyā uparidesanāya saṅgahatthaṃ vipassīādīnaṃ eva sattannaṃ sammāsambuddhānaṃ pubbenivāsaṃ kathesi. Tesaṃyeva hi sāvakā tadā ceva etarahi ca suddhāvāsabhūmiyaṃ ṭhitā, na aññesaṃ parinibbutattā. ‘‘Siddhatthatissaphussānaṃ kira buddhānaṃ sāvakā suddhāvāsesu upapannā upapattisamanantarameva imasmiṃ sāsane upakādayo viya arahattaṃ adhigantvā nacirasseva parinibbāyiṃsu, na tattha tattha yāvatāyukaṃ aṭṭhaṃsū’’ti vadanti. Tathā yesaṃ sammāsambuddhānaṃ paṭivedhasāsanaṃ ekaṃsato nicchaye na ajjāpi dharati, na antarahitaṃ, te eva kittento vipassīādīnaṃyeva bhagavantānaṃ pubbenivāsaṃ imasmiṃ sutte kathesi veneyyajjhāsayavasena. Apubbācarimaniyamo pana aparāparaṃ saṃsaraṇakasattavāsavasena ekissā lokadhātuyā icchitoti na tenetaṃ virujjhatīti daṭṭhabbaṃ. Nirantaraṃ matthakaṃ pāpetvāti abhijātito paṭṭhāya yāva pātimokkhuddeso yāva tā buddhakiccasiddhi, tāva matthakaṃ sikhaṃ pāpetvā. Na tāva kathitoti yojanā.

    တန္တိန္တိ ဓမ္မတန္တိံ, ပရိယတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ပုတ္တပုတ္တမာတုယာနဝိဟာရဓနဝိဟာရဒာယကာဒီနံ သမ္ဗဟုလာနံ အတ္ထာနံ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တဝာရော သမ္ဗဟုလဝာရော။

    Tantinti dhammatantiṃ, pariyattinti attho. Puttaputtamātuyānavihāradhanavihāradāyakādīnaṃ sambahulānaṃ atthānaṃ vibhāvanavasena pavattavāro sambahulavāro.

    သမ္ဗဟုလဝာရဝဏ္ဏနာ

    Sambahulavāravaṇṇanā

    ကာမဉ္စာယံ ပာဠိယံ အနာဂတော, အဋ္ဌကထာသု အာဂတတ္တာ ပန အာနေတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗောတိ တံ ဒီပေန္တော ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကုလဝံသော ကုလာနုက္ကမော။ ပဝေဏီတိ ပရမ္ပရာ။ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ပုတ္တုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိမာဟ, တေန တေသံ ဇာတနဂရာဒိ ပညာယမာနံ ဧကံသတော မနုသ္သဘာဝသဉ္ဇာနနတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ယထာဓိပ္ပေတဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ ဧဝ န သိယာတိ ဒသ္သေတိ, ယတော မဟာသတ္တာနံ စရိမဘဝေ မနုသ္သလောကေ ဧဝ ပာတုဘာဝော, န အညတ္ထ။

    Kāmañcāyaṃ pāḷiyaṃ anāgato, aṭṭhakathāsu āgatattā pana ānetvā dīpetabboti taṃ dīpento ‘‘sabbabodhisattānañhī’’tiādimāha. Kulavaṃso kulānukkamo. Paveṇīti paramparā. ‘‘Kasmā’’ti puttuppattiyā kāraṇaṃ pucchitvā taṃ vissajjento ‘‘sabbaññubodhisattānañhī’’tiādimāha, tena tesaṃ jātanagarādi paññāyamānaṃ ekaṃsato manussabhāvasañjānanatthaṃ icchitabbaṃ, aññathā yathādhippetabuddhakiccasiddhi eva na siyāti dasseti, yato mahāsattānaṃ carimabhave manussaloke eva pātubhāvo, na aññattha.

    သမ္ဗဟုလပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ

    Sambahulaparicchedavaṇṇanā

    စန္ဒာဒီနံ သောဘာဝိသေသံ ရဟေတိ စဇာပေတီတိ ရာဟု, ရာဟုဂ္ဂဟော, ဣဓ ပန ရာဟု ဝိယာတိ ရာဟု။ ဗန္ဓနန္တိ စ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ မဟာသတ္တေန ဝုတ္တဝစနမေဝ ဂဟေတ္ဝာ ကုမာရသ္သ ‘‘ရာဟုလော’’တိ နာမံ အကံသု။ အထာတိ နိပာတမတ္တံ။ ရောစိနီတိ ရောစနသီလာ, ဥဇ္ဇလရူပာတိ အတ္ထော။ ရုစဂ္ဂတီတိ ရုစံ ပဘာတံ အာဂတိဘူတာ, ဂ-ကာရာဂမံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထိရတနဘာဝတော မနုသ္သလောကေ သဗ္ဗာသံ ဣတ္ထီနံ ဗိမ္ဗပဋိစ္ဆန္နဘူတာတိ ဗိမ္ဗာ။

    Candādīnaṃ sobhāvisesaṃ raheti cajāpetīti rāhu, rāhuggaho, idha pana rāhu viyāti rāhu. Bandhananti ca anatthuppattiṭṭhānataṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā mahāsattena vuttavacanameva gahetvā kumārassa ‘‘rāhulo’’ti nāmaṃ akaṃsu. Athāti nipātamattaṃ. Rocinīti rocanasīlā, ujjalarūpāti attho. Rucaggatīti rucaṃ pabhātaṃ āgatibhūtā, ga-kārāgamaṃ katvā vuttaṃ. Itthiratanabhāvato manussaloke sabbāsaṃ itthīnaṃ bimbapaṭicchannabhūtāti bimbā.

    ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယာတိ ပာဒကဇ္ဈာနတော ဥဋ္ဌာယ။

    Jhānā vuṭṭhāyāti pādakajjhānato uṭṭhāya.

    အဋ္ဌင္ဂုလုဗ္ဗေဓာတိ အဋ္ဌင္ဂုလပ္ပမာဏဗဟလဘာဝာ။ စူဠံသေန ဆာဒေတ္ဝာတိ တိရိယဘာဂေန ဌပနဝသေန သဗ္ဗံ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဆာဒေတ္ဝာ။ သုဝဏ္ဏယဋ္ဌိဖာလေဟီတိ ဖာလပ္ပမာဏာဟိ သုဝဏ္ဏယဋ္ဌီဟိ။ သုဝဏ္ဏဟတ္ထိပာဒာနီတိ ပကတိဟတ္ထိပာဒပရိမာဏာနိ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍာနိ။ ဝုတ္တနယေနေဝာတိ စူဠံသေနေဝ။ သုဝဏ္ဏကဋ္ဋီဟီတိ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍေဟိ။ သလက္ခဏာနန္တိ လက္ခဏသမ္ပန္နာနံ သဟသ္သာရာနံ။

    Aṭṭhaṅgulubbedhāti aṭṭhaṅgulappamāṇabahalabhāvā. Cūḷaṃsena chādetvāti tiriyabhāgena ṭhapanavasena sabbaṃ vihāraṭṭhānaṃ chādetvā. Suvaṇṇayaṭṭhiphālehīti phālappamāṇāhi suvaṇṇayaṭṭhīhi. Suvaṇṇahatthipādānīti pakatihatthipādaparimāṇāni suvaṇṇakhaṇḍāni. Vuttanayenevāti cūḷaṃseneva. Suvaṇṇakaṭṭīhīti suvaṇṇakhaṇḍehi. Salakkhaṇānanti lakkhaṇasampannānaṃ sahassārānaṃ.

    ဗောဓိပလ္လင္ကောတိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနကာလေ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ။ အဝိဇဟိတောတိ ဗုဒ္ဓာနံ တထာနိသဇ္ဇာယ အနညတ္ထဘာဝီဘာဝတော အပရိစ္စတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဟောတီ’’တိ။ ပဌမပဒဂဏ္ဌိကာတိ ပစ္ဆိမေ သောပာနဖလကေ ဌတ္ဝာ ဌပိယမာနသ္သ ဒက္ခိဏပာဒသ္သ ပတိဋ္ဌဟနဋ္ဌာနံ။ တံ ပန ယသ္မာ ဒဠ္ဟံ ထိရံ ကေနစိ အဘေဇ္ဇံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပဒဂဏ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဘူမိဘာဂေ ဣဒာနိ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရော, တတ္ထ ယသ္မိံ ဌာနေ ပုရိမာနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ မဉ္စာ ပညတ္တာ, တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝတော မဉ္စော ပညတ္တောတိ ကတ္ဝာ ‘‘စတ္တာရိ မဉ္စပာဒဋ္ဌာနာနိ အဝိဇဟိတာနေဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဉ္စာနံ ပန မဟန္တခုဒ္ဒကဘာဝေန မဉ္စပညာပနပဒေသသ္သ မဟန္တာမဟန္တတာ အပ္ပမာဏံ, ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန ပန သော ပဒေသော သဗ္ဗဒာ ဧကပ္ပမာဏောယေဝ ဟောတီတိ ‘‘စတ္တာရိ မဉ္စပာဒဋ္ဌာနာနိ အဝိဇဟိတာနေဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရောပိ န ဝိဇဟိတော ယေဝာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမံ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ န ပရိစ္စဇတီတိ ဟိ အတ္ထော။

    Bodhipallaṅkoti abhisambujjhanakāle nisajjaṭṭhānaṃ. Avijahitoti buddhānaṃ tathānisajjāya anaññatthabhāvībhāvato apariccatto. Tenāha ‘‘ekasmiṃyeva ṭhāne hotī’’ti. Paṭhamapadagaṇṭhikāti pacchime sopānaphalake ṭhatvā ṭhapiyamānassa dakkhiṇapādassa patiṭṭhahanaṭṭhānaṃ. Taṃ pana yasmā daḷhaṃ thiraṃ kenaci abhejjaṃ hoti, tasmā ‘‘padagaṇṭhī’’ti vuttaṃ. Yasmiṃ bhūmibhāge idāni jetavanamahāvihāro, tattha yasmiṃ ṭhāne purimānaṃ sabbabuddhānaṃ mañcā paññattā, tasmiṃyeva padese amhākampi bhagavato mañco paññattoti katvā ‘‘cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva hontī’’ti vuttaṃ. Mañcānaṃ pana mahantakhuddakabhāvena mañcapaññāpanapadesassa mahantāmahantatā appamāṇaṃ, buddhānubhāvena pana so padeso sabbadā ekappamāṇoyeva hotīti ‘‘cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva hontī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Vihāropi na vijahito yevāti etthāpi eseva nayo. Purimaṃ vihāraṭṭhānaṃ na pariccajatīti hi attho.

    ဝိသိဋ္ဌာ မတ္တာ ဝိမတ္တာ, ဝိမတ္တာဝ ဝေမတ္တံ, ဝိသဒိသတာတိ အတ္ထော။ ပမာဏံ အာရောဟော။ ပဓာနံ ဒုက္ကရကိရိယာ။ ရသ္မီတိ သရီရပ္ပဘာ။

    Visiṭṭhā mattā vimattā, vimattāva vemattaṃ, visadisatāti attho. Pamāṇaṃ āroho. Padhānaṃ dukkarakiriyā. Rasmīti sarīrappabhā.

    ‘‘သတ္တာနံ ပာကတိကဟတ္ထေန ဆဟတ္ထော မဇ္ဈိမပုရိသော, တတော တိဂုဏံ ဘဂဝတော သရီရပ္ပမာဏန္တိ ဘဂဝာ အဋ္ဌာရသဟတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘မနုသ္သာနံ ပာကတိကဟတ္ထေန စတုဟတ္ထော မဇ္ဈိမပုရိသော, တတော တိဂုဏံ ဘဂဝတော သရီရပ္ပမာဏန္တိ ဘဂဝာ ဒ္ဝာဒသဟတ္ထော ဥပာဒိန္နကရူပဓမ္မဝသေန, သမန္တတော ပန ဗ္ယာမမတ္တံ ဗ္ယာမပ္ပဘာ ဖရတီတိ ဥပရိ ဆဟတ္ထံ အဗ္ဘုဂ္ဂတော, ဗဟလတရပ္ပဘာ ရူပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ။

    ‘‘Sattānaṃ pākatikahatthena chahattho majjhimapuriso, tato tiguṇaṃ bhagavato sarīrappamāṇanti bhagavā aṭṭhārasahattho’’ti vadanti. Apare pana bhaṇanti ‘‘manussānaṃ pākatikahatthena catuhattho majjhimapuriso, tato tiguṇaṃ bhagavato sarīrappamāṇanti bhagavā dvādasahattho upādinnakarūpadhammavasena, samantato pana byāmamattaṃ byāmappabhā pharatīti upari chahatthaṃ abbhuggato, bahalatarappabhā rūpena saddhiṃ aṭṭhārasahattho hotī’’ti.

    အဒ္ဓနိယန္တိ ဒီဃကာလံ။

    Addhaniyanti dīghakālaṃ.

    အဇ္ဈာသယပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏကာလေ တထာပဝတ္တဇ္ဈာသယာဓီနံ, တထာပဝတ္တပတ္ထနာနုရူပံ ဝိပုလံ, ဝိပုလတရဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သ္ဝာယမတ္ထော စရိယာပိဋကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သရီရပ္ပမာဏံ, ပဓာနံ, သရီရပ္ပဘာ စ ဗုဒ္ဓာနံ ဝိသဒိသာတိ ဣဓ ပာဠိယံ အနာဂတာ, တသ္မာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေမတ္တတာသာမညေန အာယုကုလာနိပိ ဣဓ အာဟရိတ္ဝာ ဒီပိတာနိ။ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသူတိ အဓိဂတသဗ္ဗညုဂုဏေသု။ နနု စ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု, ဝေနေယ္ယပုဂ္ဂလပရိမာဏေ စ ဝေမတ္တံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, တဒုဘယံ ပန ဗုဒ္ဓဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ န ဥဒ္ဓဋံ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏေသု ဝေမတ္တံ နတ္ထိ, တဒဂ္ဂေန နေသံ သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရေသုပိ ဝေမတ္တံ နတ္ထီတိ။ ကသ္မာ? ဟေတုအနုရူပတာယ ဖလသ္သ , ဧကန္တေနေဝ ဝေနေယ္ယပုဂ္ဂလပရိမာဏေ ဝေမတ္တဘာဝော ဝိဘာဝိတော။ မဟာဗောဓိသတ္တာနဉ္ဟိ ဟေတုအဝတ္ထာယံ သမ္ဘတူပနိသ္သယိန္ဒ္ရိယပရိပာကာ ဝေနေယ္ယပုဂ္ဂလာ စရိမဘဝေ အရဟတ္တသမ္ပတ္တိယာ ပရိပောသိတာနိ ကမလဝနာနိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖသ္သေန ဝိယ တထာဂတဂုဏာနုဘာဝသမ္ဖသ္သေန ဝိဗောဓံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဒီပေသုံ အဋ္ဌကထာစရိယာ။

    Ajjhāsayapaṭibaddhanti bodhisambhārasambharaṇakāle tathāpavattajjhāsayādhīnaṃ, tathāpavattapatthanānurūpaṃ vipulaṃ, vipulatarañca hotīti attho. Svāyamattho cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Ettha ca yasmā sarīrappamāṇaṃ, padhānaṃ, sarīrappabhā ca buddhānaṃ visadisāti idha pāḷiyaṃ anāgatā, tasmā tehi saddhiṃ vemattatāsāmaññena āyukulānipi idha āharitvā dīpitāni. Paṭividdhaguṇesūti adhigatasabbaññuguṇesu. Nanu ca bodhisambhāresu, veneyyapuggalaparimāṇe ca vemattaṃ natthīti? Saccaṃ natthi, tadubhayaṃ pana buddhaguṇaggahaṇena gahitameva hotīti na uddhaṭaṃ. Yadaggena hi sabbabuddhānaṃ buddhaguṇesu vemattaṃ natthi, tadaggena nesaṃ sambodhisambhāresupi vemattaṃ natthīti. Kasmā? Hetuanurūpatāya phalassa , ekanteneva veneyyapuggalaparimāṇe vemattabhāvo vibhāvito. Mahābodhisattānañhi hetuavatthāyaṃ sambhatūpanissayindriyaparipākā veneyyapuggalā carimabhave arahattasampattiyā paripositāni kamalavanāni sūriyarasmisamphassena viya tathāgataguṇānubhāvasamphassena vibodhaṃ upagacchantīti dīpesuṃ aṭṭhakathācariyā.

    နိဓိကုမ္ဘောတိ စတ္တာရော မဟာနိဓယော သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဇာတော စာတိ။ စ-သဒ္ဒေန ကတမဟာဘိနီဟာရော စာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သင္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ဗုဒ္ဓဝံသေ –

    Nidhikumbhoti cattāro mahānidhayo sandhāya vadati. Jāto cāti. Ca-saddena katamahābhinīhāro cāti ayampi attho saṅgahitoti daṭṭhabbo. Vuttaṃ hetaṃ buddhavaṃse –

    ‘‘တာရာဂဏာ ဝိရောစန္တိ၊ နက္ခတ္တာ ဂဂနမဏ္ဍလေ။

    ‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;

    ဝိသာခာ စန္ဒိမာယုတ္တာ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၆၅)။

    Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissatī’’ti. (bu. vaṃ. 65);

    ‘‘ဧတေနေဝ စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ဝိသာခာနက္ခတ္တေနေဝ မဟာဘိနီဟာရော ဟောတီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

    ‘‘Eteneva ca sabbabuddhānaṃ visākhānakkhatteneva mahābhinīhāro hotī’’ti ca vadanti.

    ၁၃. အယံ ဂတီတိ အယံ ပဝတ္တိ ပဝတ္တနာကာရော, အညေ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရန္တာ ဣမိနာ အာကာရေန အနုသ္သရန္တီတိ အတ္ထော, ယသ္မာ စုတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဋိသန္ဓိ, တာဝ အနုသ္သရဏံ အာရောဟနံ အတီတအတီတတရအတီတတမာဒိဇာတိသင္ခာတေ ပုဗ္ဗေနိဝာသေ ဉာဏသ္သ အဘိမုခဘာဝေန ပဝတ္တီတိ ကတ္ဝာ။ တသ္မာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စုတိ, တာဝ အနုသ္သရဏံ ဩရောဟနံ ပုဗ္ဗေနိဝာသေ ပဋိမုခဘာဝေန ဉာဏသ္သ ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာမုခံ ဉာဏံ ပေသေတ္ဝာ’’တိ။ စုတိဂန္တဗ္ဗန္တိ ယံ ပနိဒံ စုတိယာ ဉာဏဂတိယာ ဂန္တဗ္ဗံ, တံ ဂမနံ ဗုဇ္ဈနန္တိ အတ္ထော။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ။ တေနာဟ ‘‘အာကာသေ ပဒံ ဒသ္သေန္တော ဝိယာ’’တိ။ အပရမ္ပိ ကာရဏန္တိ ဆိန္နဝဋုမာနုသ္သရဏံ ပစ္ဆာမုခံ ဉာဏံ ပေသနတော အပရံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတကာရဏံ။ ယတ္ရာတိ ပစ္စတ္တတ္ထေ, နာမာတိ အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပာတော, ဟိ-သဒ္ဒော အနတ္ထကော။ တေနာဟ ‘‘ယော နာမ တထာဂတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘ယတ္ရာ’’တိ နိပာတဝသေန ဝိသုံ ယတ္ရ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ပပဉ္စေန္တိ သတ္တသန္တာနံ သံသာရေ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ပပဉ္စံ။ ကမ္မဝဋ္ဋံ ဝုစ္စတီတိ ကိလေသဝဋ္ဋသ္သ ပပဉ္စဂ္ဂဟဏေန, ဝိပာကဝဋ္ဋသ္သ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ပရိယာဒိန္နဝဋ္ဋေတိ သဗ္ဗသော ခေပိတဝဋ္ဋေ။ ‘‘မဂ္ဂသီလေန ဖလသီလေနာ’’တိ ဝတ္ဝာ တယိဒံ မဂ္ဂဖလသီလံ လောကိယသီလပုဗ္ဗကံ, ဗုဒ္ဓာနဉ္စ လောကိယသီလမ္ပိ လောကုတ္တရသီလံ ဝိယ အနညသာဓာရဏံ ဧဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရသီလေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာဓိပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမာဓိပက္ခာတိ သမာဓိ စ သမာဓိပက္ခာ စ သမာဓိပက္ခာ, ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂသမာဓိနာ’’တိအာဒိ, ‘‘ဝိဟာရော ဂဟိတော ဝာ’’တိ စ။ သမာဓိပက္ခာ နာမ ဝီရိယသတိအာဒယော။

    13.Ayaṃgatīti ayaṃ pavatti pavattanākāro, aññe pubbenivāsaṃ anussarantā iminā ākārena anussarantīti attho, yasmā cutito paṭṭhāya yāva paṭisandhi, tāva anussaraṇaṃ ārohanaṃ atītaatītataraatītatamādijātisaṅkhāte pubbenivāse ñāṇassa abhimukhabhāvena pavattīti katvā. Tasmā paṭisandhito paṭṭhāya yāva cuti, tāva anussaraṇaṃ orohanaṃ pubbenivāse paṭimukhabhāvena ñāṇassa pavattīti āha ‘‘pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesetvā’’ti. Cutigantabbanti yaṃ panidaṃ cutiyā ñāṇagatiyā gantabbaṃ, taṃ gamanaṃ bujjhananti attho. Garukanti bhāriyaṃ dukkaraṃ. Tenāha ‘‘ākāse padaṃ dassento viyā’’ti. Aparampi kāraṇanti chinnavaṭumānussaraṇaṃ pacchāmukhaṃ ñāṇaṃ pesanato aparaṃ acchariyabbhutakāraṇaṃ. Yatrāti paccattatthe, nāmāti acchariyatthe nipāto, hi-saddo anatthako. Tenāha ‘‘yo nāma tathāgato’’ti. Evañca katvā ‘‘yatrā’’ti nipātavasena visuṃ yatra-saddaggahaṇaṃ samatthitaṃ hoti. Papañcenti sattasantānaṃ saṃsāre vitthārentīti papañcaṃ. Kammavaṭṭaṃ vuccatīti kilesavaṭṭassa papañcaggahaṇena, vipākavaṭṭassa dukkhaggahaṇena gahitattā. Pariyādinnavaṭṭeti sabbaso khepitavaṭṭe. ‘‘Maggasīlena phalasīlenā’’ti vatvā tayidaṃ maggaphalasīlaṃ lokiyasīlapubbakaṃ, buddhānañca lokiyasīlampi lokuttarasīlaṃ viya anaññasādhāraṇaṃ evāti dassetuṃ ‘‘lokiyalokuttarasīlenā’’ti vuttaṃ. Samādhipaññāsupi eseva nayo. Samādhipakkhāti samādhi ca samādhipakkhā ca samādhipakkhā, ekadesasarūpekaseso daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘maggasamādhinā’’tiādi, ‘‘vihāro gahito vā’’ti ca. Samādhipakkhā nāma vīriyasatiādayo.

    သယန္တိ အတ္တနာ။ နီဝရဏာဒီဟီတိ နီဝရဏေဟိ စေဝ တဒေကဋ္ဌေဟိ စ ပာပဓမ္မေဟိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဒီဟိ စ။ ‘‘ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တီတိ သင္ခ္ယံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒသ္သ ကမ္မသာဓနတံ အာဟ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာဒိဝိသယတ္တာ တသ္သ။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ စ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝိမုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တသ္သ တသ္သာတိ အနိစ္စာနုပသ္သနာဒိကသ္သ။ ပစ္စနီကင္ဂဝသေနာတိ ပဟာတဗ္ဗပဋိပက္ခအင္ဂဝသေန။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာတိ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓံ, သော ဧဝ အန္တော ပရိယောသာနဘာဝတော, တသ္မိံ သာဓေတဗ္ဗေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ, တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ ကိလေသေဟိ နိသ္သဋတာ, အပဂမော စ နိဗ္ဗာနသ္သ တေဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဧဝာတိ အာဟ ‘‘ဒူရေ ဌိတတ္တာ’’တိ။

    Sayanti attanā. Nīvaraṇādīhīti nīvaraṇehi ceva tadekaṭṭhehi ca pāpadhammehi, vitakkavicārādīhi ca. ‘‘Vimuttattāvimuttīti saṅkhyaṃ gacchantī’’ti iminā vimutti-saddassa kammasādhanataṃ āha aṭṭhasamāpattiādivisayattā tassa. Vimuttattāti ca ‘‘vikkhambhanavasena vimuttattā’’tiādinā yojetabbaṃ. Tassa tassāti aniccānupassanādikassa. Paccanīkaṅgavasenāti pahātabbapaṭipakkhaaṅgavasena. Paṭippassaddhante uppannattāti kilesānaṃ paṭippassambhanaṃ paṭippassaddhaṃ, so eva anto pariyosānabhāvato, tasmiṃ sādhetabbe nibbattattā, taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ paṭippassambhanavasena pavattattāti attho. Kilesehi nissaṭatā, apagamo ca nibbānassa tehi vivittattā evāti āha ‘‘dūre ṭhitattā’’ti.

    ၁၆. ဓမ္မဓာတူတိ ဓမ္မာနံ သဘာဝော, အတ္ထတော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာတိ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓာ သဝာသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ပဇဟနတော။ ဧဝဉ္ဟိ သဗ္ဗညုတာ, ဒသဗလဉာဏာဒယော စာတိ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဘဂဝတာ အဓိဂတာ အဟေသုံ။ အရဟတ္တံ ဓမ္မဓာတူတိ ကေစိ။ သဗ္ဗညုတဉာဏန္တိ အပရေ။ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟီတိ ဒ္ဝီဟိ ဝာက္ယေဟိ။ အာဗဒ္ဓန္တိ ပဋိဗဒ္ဓံ တံမူလကတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ။ ဒေဝစာရိကကောလာဟလန္တိ အတ္တနော ဒေဝလောကေ စာရိကာယံ သုဒ္ဓာဝာသဒေဝာနံ ကုတူဟလပ္ပဝတ္တိံ ဒသ္သေန္တော သုတ္တန္တပရိယောသာနေ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၉၁) ဝိစာရေသ္သတိ, အတ္ထတော ဝိဘာဝေသ္သတီတိ ယောဇနာ။ အယံ ဒေသနာတိ ‘‘ဣတော သော ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၂.၄) ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိတဒေသနမာဟ။ နိဒာနကဏ္ဍေတိအာဒိတော ဒေသိတံ ဥဒ္ဒေသဒေသနမာဟ။ သာ ဟိ ဣမိသ္သာ ဒေသနာယ နိဒာနဋ္ဌာနိယတ္တာ တထာ ဝုတ္တာ။

    16.Dhammadhātūti dhammānaṃ sabhāvo, atthato cattāri ariyasaccāni. Suppaṭividdhāti suṭṭhu paṭividdhā savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ pajahanato. Evañhi sabbaññutā, dasabalañāṇādayo cāti sabbe buddhaguṇā bhagavatā adhigatā ahesuṃ. Arahattaṃ dhammadhātūti keci. Sabbaññutañāṇanti apare. Dvīhi padehīti dvīhi vākyehi. Ābaddhanti paṭibaddhaṃ taṃmūlakattā uparidesanāya. Devacārikakolāhalanti attano devaloke cārikāyaṃ suddhāvāsadevānaṃ kutūhalappavattiṃ dassento suttantapariyosāne (dī. ni. aṭṭha. 2.91) vicāressati, atthato vibhāvessatīti yojanā. Ayaṃ desanāti ‘‘ito so bhikkhave’’tiādinā (dī. ni. 2.4) vitthārato pavattitadesanamāha. Nidānakaṇḍetiādito desitaṃ uddesadesanamāha. Sā hi imissā desanāya nidānaṭṭhāniyattā tathā vuttā.

    ဗောဓိသတ္တဓမ္မတာဝဏ္ဏနာ

    Bodhisattadhammatāvaṇṇanā

    ၁၇. ‘‘ဝိပသ္သီတိ တသ္သ နာမ’’န္တိ ဝတ္ဝာ တသ္သ အန္ဝတ္ထတံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တဉ္စ ခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဝိဓေ အတ္ထေတိ တိရောဟိတဝိဒူရဒေသဂတာဒိကေ နီလာဒိဝသေန နာနာဝိဓေ, တဒညေ စ ဣန္ဒ္ရိယဂောစရဘူတေ တေ စ ယထူပဂတေ, ဝောဟာရဝိနိစ္ဆယေ စာတိ နာနာဝိဓေ အတ္ထေ။ ပသ္သနကုသလတာယာတိ ဒသ္သနေ နိပုဏဘာဝေန။ ယာထာဝတော ဉေယ္ယံ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ, သော ဧဝ သတ္တယောဂတော ဗောဓိသတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတသတ္တော ဗုဇ္ဈနကသတ္တော’’တိ။ သုစိန္တိတစိန္တိတာဒိနာ ပန ပဏ္ဍိတဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယဒာ စ ပနာနေန မဟာဘိနီဟာရော ကတော, တတော ပဋ္ဌာယ မဟာဗောဓိယံ ဧကန္တနိန္နတ္တာ ဗောဓိမ္ဟိ သတ္တော ဗောဓိသတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိသင္ခာတေသူ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္ဟိ သဗ္ဗညုတဉာဏံ, သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ မဂ္ဂဉာဏံ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော’’တိ ဣမိနာ စတုတ္ထာယ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိယာ ဩက္ကမီတိ ဒသ္သေတိ။ စတသ္သော ဟိ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိယော ဣဓေကစ္စော ဂဗ္ဘော မာတုကုစ္ဆိယံ ဩက္ကမနေ, ဌာနေ, နိက္ခမနေတိ တီသု ဌာနေသု အသမ္ပဇာနော ဟောတိ, ဧကစ္စော ပဌမေ ဌာနေ သမ္ပဇာနော, န ဣတရေသု, ဧကစ္စော ပဌမေ, ဒုတိယေ စ ဌာနေ သမ္ပဇာနော, န တတိယေ, ဧကစ္စော တီသုပိ ဌာနေသု သမ္ပဇာနော ဟောတိ။ တတ္ထ ပဌမာ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ လောကိယမဟာဇနသ္သ ဝသေန ဝုတ္တာ, ဒုတိယာ အသီတိမဟာသာဝကာနံ (ထေရဂာ. အဋ္ဌ. ၂.၂၁ ဝင္ဂီသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရော) ဝသေန, တတိယာ ဒ္ဝိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနဉ္စ ဝသေန။ တေ ကိရ ကမ္မဇဝာတေဟိ ဥဒ္ဓံပာဒာ အဓောသိရာ အနေကသတပောရိသေ ပပာတေ ဝိယ ယောနိမုခေ ခိတ္တာ တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန ဟတ္ထီ ဝိယ သမ္ဗာဓေန ယောနိမုခေန နိက္ခမန္တာ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ပာပုဏန္တိ, တေန နေသံ ‘‘မယံ နိက္ခမာမာ’’တိ သမ္ပဇညံ န ဟောတိ။ စတုတ္ထာ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဝသေန။ တေ ဟိ မာတုကုစ္ဆိမ္ဟိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟန္တာပိ ပဇာနန္တိ, တတ္ထ ဝသန္တာပိ ပဇာနန္တိ, နိက္ခမနကာလေပိ ပဇာနန္တိ။ န ဟိ တေ ကမ္မဇဝာတာ ဥဒ္ဓံပာဒေ အဓောသိရေ ကတ္ဝာ ခိပိတုံ သက္ကောန္တိ, ဒ္ဝေ ဟတ္ထေ ပသာရိတ္ဝာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ ဌိတကာဝ နိက္ခမန္တီတိ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စမဟာဝိလောကနဉာဏေဟိ စေဝ ‘‘ဣဒာနိ စဝာမီ’’တိ စုတိပရိစ္ဆိန္ဒနဉာဏေန စ အပရဘာဂေ ‘‘ဣဓ မယာ ပဋိသန္ဓိ ဂဟိတာ’’တိ ပဋိသန္ဓိပရိစ္ဆိန္ဒနဉာဏေန စ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတ္ဝာ။

    17. ‘‘Vipassīti tassa nāma’’nti vatvā tassa anvatthataṃ dassetuṃ ‘‘tañca kho’’tiādi vuttaṃ. Vividhe attheti tirohitavidūradesagatādike nīlādivasena nānāvidhe, tadaññe ca indriyagocarabhūte te ca yathūpagate, vohāravinicchaye cāti nānāvidhe atthe. Passanakusalatāyāti dassane nipuṇabhāvena. Yāthāvato ñeyyaṃ bujjhatīti bodhi, so eva sattayogato bodhisattoti āha ‘‘paṇḍitasatto bujjhanakasatto’’ti. Sucintitacintitādinā pana paṇḍitabhāve vattabbameva natthi. Yadā ca panānena mahābhinīhāro kato, tato paṭṭhāya mahābodhiyaṃ ekantaninnattā bodhimhi satto bodhisattoti āha ‘‘bodhisaṅkhātesū’’tiādi. Maggañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutañāṇaṃ, sabbaññutañāṇapadaṭṭhānañca maggañāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati. ‘‘Sato sampajāno’’ti iminā catutthāya gabbhāvakkantiyā okkamīti dasseti. Catasso hi gabbhāvakkantiyo idhekacco gabbho mātukucchiyaṃ okkamane, ṭhāne, nikkhamaneti tīsu ṭhānesu asampajāno hoti, ekacco paṭhame ṭhāne sampajāno, na itaresu, ekacco paṭhame, dutiye ca ṭhāne sampajāno, na tatiye, ekacco tīsupi ṭhānesu sampajāno hoti. Tattha paṭhamā gabbhāvakkanti lokiyamahājanassa vasena vuttā, dutiyā asītimahāsāvakānaṃ (theragā. aṭṭha. 2.21 vaṅgīsattheragāthāvaṇṇanāya vitthāro) vasena, tatiyā dvinnaṃ aggasāvakānaṃ, paccekabuddhānañca vasena. Te kira kammajavātehi uddhaṃpādā adhosirā anekasataporise papāte viya yonimukhe khittā tāḷacchiggaḷena hatthī viya sambādhena yonimukhena nikkhamantā mahantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti, tena nesaṃ ‘‘mayaṃ nikkhamāmā’’ti sampajaññaṃ na hoti. Catutthā sabbaññubodhisattānaṃ vasena. Te hi mātukucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhantāpi pajānanti, tattha vasantāpi pajānanti, nikkhamanakālepi pajānanti. Na hi te kammajavātā uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ sakkonti, dve hatthe pasāritvā akkhīni ummīletvā ṭhitakāva nikkhamantīti. Ñāṇena paricchinditvāti pubbabhāge pañcamahāvilokanañāṇehi ceva ‘‘idāni cavāmī’’ti cutiparicchindanañāṇena ca aparabhāge ‘‘idha mayā paṭisandhi gahitā’’ti paṭisandhiparicchindanañāṇena ca paricchijja jānitvā.

    ပဉ္စန္နံ မဟာပရိစ္စာဂာနံ, ဉာတတ္ထစရိယာဒီနဉ္စ သတိပိ ပာရမိယာ ပရိယာပန္နဘာဝေ သမ္ဘာရဝိသေသဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တတ္ထ အင္ဂပရိစ္စာဂော, နယနပရိစ္စာဂော, အတ္တပရိစ္စာဂော, ရဇ္ဇပရိစ္စာဂော, ပုတ္တဒာရပရိစ္စာဂောတိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂာ။ တတ္ထာပိ ကာမံ အင္ဂပရိစ္စာဂာဒယောပိ ဒာနပာရမီယေဝ, တထာပိ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တတော ဧဝ စ အင္ဂပရိစ္စာဂတောပိ ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ, ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ရဇ္ဇပရိစ္စာဂပုတ္တဒာရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ, သာ စ ခော ကရုဏာယနဝသေန။ တထာ သတ္တလောကသ္သ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန ဟိတစရိယာ လောကတ္ထစရိယာ။ ကမ္မသ္သကတာဉာဏဝသေန, အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဌာနဝသေန, ခန္ဓာယတနာဒိဝသေန, လက္ခဏတ္တယာဒိတီရဏဝသေန စ အတ္တနော, ပရေသဉ္စ တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနေန ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓစရိယာ, သာ ပနတ္ထတော ပညာပာရမီယေဝ, ဉာဏသမ္ဘာရဝိသေသတာဒသ္သနတ္ထံ ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ဗုဒ္ဓစရိယာနန္တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယာဓမ္မက္ခာနာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တသင္ခာတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗယောဂော။ ဒာနာဒီသုယေဝ သာတိသယပဋိပတ္တိ ပုဗ္ဗစရိယာ။ ‘‘ယာဝ စရိယာပိဋကေ သင္ဂဟိတာ အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂော, ကာယာဒိဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ပုဗ္ဗစရိယာ’’တိ ကေစိ။ ဒာနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ သံသာရနိဗ္ဗာနေသု အာဒီနဝာနိသံသာနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန, သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပာစနဝသေန စ ပဝတ္တကထာ ဓမ္မက္ခာနံ။ ကောဋိံ ပတ္ဝာတိ ပရံ ပရိယန္တံ ပရမုက္ကံသံ ပာပုဏိတ္ဝာ။ သတ္တမဟာဒာနာနီတိ အဋ္ဌဝသ္သိကကာလေ ‘‘ဟဒယမံသာဒီနိပိ ယာစကာနံ ဒဒေယ္ယ’’န္တိ အဇ္ဈာသယံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ဒိန္နဒာနံ, မင္ဂလဟတ္ထိဒာနံ, ဂမနကာလေ ဒိန္နံ သတ္တသတ္တကမဟာဒာနံ, မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေန ဒိန္နံ အသ္သဒာနံ, ရထဒာနံ, ပုတ္တဒာနံ, ဘရိယာဒာနန္တိ ဣမာနိ သတ္တ မဟာဒာနာနိ (စရိယာ. ၇၉) ဒတ္ဝာ။

    Pañcannaṃ mahāpariccāgānaṃ, ñātatthacariyādīnañca satipi pāramiyā pariyāpannabhāve sambhāravisesabhāvadassanatthaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tattha aṅgapariccāgo, nayanapariccāgo, attapariccāgo, rajjapariccāgo, puttadārapariccāgoti ime pañca mahāpariccāgā. Tatthāpi kāmaṃ aṅgapariccāgādayopi dānapāramīyeva, tathāpi pariccāgavisesabhāvadassanatthañceva sudukkarabhāvadassanatthañca mahāpariccāgānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tato eva ca aṅgapariccāgatopi visuṃ nayanapariccāgaggahaṇaṃ, pariccāgabhāvasāmaññepi rajjapariccāgaputtadārapariccāgaggahaṇañca kataṃ. Ñātīnaṃ atthacariyā ñātatthacariyā, sā ca kho karuṇāyanavasena. Tathā sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthānaṃ vasena hitacariyā lokatthacariyā. Kammassakatāñāṇavasena, anavajjakammāyatanasippāyatanavijjāṭhānavasena, khandhāyatanādivasena, lakkhaṇattayāditīraṇavasena ca attano, paresañca tattha satipaṭṭhānena ñāṇacāro buddhacariyā, sā panatthato paññāpāramīyeva, ñāṇasambhāravisesatādassanatthaṃ pana visuṃ gahaṇaṃ. Buddhacariyānanti bahuvacananiddesena pubbayogapubbacariyādhammakkhānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha gatapaccāgatavattasaṅkhātāya pubbabhāgapaṭipadāya saddhiṃ abhiññāsamāpattinipphādanaṃ pubbayogo. Dānādīsuyeva sātisayapaṭipatti pubbacariyā. ‘‘Yāva cariyāpiṭake saṅgahitā abhinīhāro pubbayogo, kāyādivivekavasena ekacariyā pubbacariyā’’ti keci. Dānādīnañceva appicchatādīnañca saṃsāranibbānesu ādīnavānisaṃsānañca vibhāvanavasena, sattānaṃ bodhittaye patiṭṭhāpanaparipācanavasena ca pavattakathā dhammakkhānaṃ. Koṭiṃ patvāti paraṃ pariyantaṃ paramukkaṃsaṃ pāpuṇitvā. Sattamahādānānīti aṭṭhavassikakāle ‘‘hadayamaṃsādīnipi yācakānaṃ dadeyya’’nti ajjhāsayaṃ uppādetvā dinnadānaṃ, maṅgalahatthidānaṃ, gamanakāle dinnaṃ sattasattakamahādānaṃ, maggaṃ gacchantena dinnaṃ assadānaṃ, rathadānaṃ, puttadānaṃ, bhariyādānanti imāni satta mahādānāni (cariyā. 79) datvā.

    ‘‘ဣဒာနေဝ မေ မရဏံ ဟောတူ’’တိ အဓိမုစ္စိတ္ဝာ ကာလကရဏံ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ, တံ ဗောဓိသတ္တာနံယေဝ, န အညေသံ။ ဗောဓိသတ္တာ ကိရ ဒီဃာယုကဒေဝလောကေ ဌိတာ ‘‘ဣဓ ဌိတသ္သ မေ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ န သမ္ဘဝတီ’’တိ ကတ္ဝာ တတ္ထ ဝာသတော နိဗ္ဗိန္ဒမာနသာ ဟောန္တိ, တဒာ ဝိမာနံ ပဝိသိတ္ဝာ အက္ခီနိ နိမီလေတ္ဝာ ‘‘ဣတော ဥဒ္ဓံ မေ ဇီဝိတံ နပ္ပဝတ္တတူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ နိသီဒန္တိ, စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသမနန္တရမေဝ မရဏံ ဟောတိ။ ပာရမီဓမ္မာနဉ္ဟိ ဥက္ကံသပ္ပဝတ္တိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဘိညာသမာပတ္တီဟိ သန္တာနသ္သ ဝိသေသိတတ္တာ အတ္တသိနေဟသ္သ တနုဘာဝေန, သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ ဥဠာရဘာဝေန အဓိဋ္ဌာနသ္သ တိက္ခဝိသဒဘာဝာပတ္တိယာ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပာယာ သမိဇ္ဈန္တိ။ စိတ္တေ, ဝိယ ကမ္မေသု စ နေသံ ဝသီဘာဝော, တသ္မာ ယတ္ထ ဥပပန္နာနံ ပာရမိယော သမ္မဒေဝ ပရိဗ္ရူဟန္တိ။ ဝုတ္တနယေန ကာလံ ကတ္ဝာ တတ္ထ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိ အမ္ဟာကံ မဟာသတ္တော ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ နာနာဇာတီသု အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတ္ဝာ ဗ္ရဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, အပ္ပကမေဝ ကာလံ တတ္ထ ဌတ္ဝာ တတော စဝိတ္ဝာ မနုသ္သလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, ပာရမီသမ္ဘရဏပသုတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗောဓိသတ္တာနံယေဝ, န အညေသ’’န္တိ။ ‘‘ဧကေနအတ္တဘာဝေန အန္တရေန ပာရမီနံ သဗ္ဗသော ပူရိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ပယောဇနာဘာဝတော တတ္ထ ဌတ္ဝာ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ နာမ နာဟောသီတိ ဒသ္သေတိ။ အပိ စ တတ္ထ ယာဝတာယုကဋ္ဌာနံ စရိမဘဝေ အနေကမဟာနိဓိသမုဋ္ဌာနပုဗ္ဗိကာယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တိ ဝိယ, ဗုဒ္ဓဘူတသ္သ အသဒိသဒာနာဒိဝသေန အနညသာဓာရဏလာဘုပ္ပတ္တိ ဝိယ စ ‘‘ဣတော ပရံ မဟာပုရိသသ္သ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိအနုဘဝနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဥသ္သာဟဇာတသ္သ ပုညသမ္ဘာရသ္သ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉ္ဟေတ္ထ ဓမ္မတာ။

    ‘‘Idāneva me maraṇaṃ hotū’’ti adhimuccitvā kālakaraṇaṃ adhimuttikālakiriyā, taṃ bodhisattānaṃyeva, na aññesaṃ. Bodhisattā kira dīghāyukadevaloke ṭhitā ‘‘idha ṭhitassa me bodhisambhārasambharaṇaṃ na sambhavatī’’ti katvā tattha vāsato nibbindamānasā honti, tadā vimānaṃ pavisitvā akkhīni nimīletvā ‘‘ito uddhaṃ me jīvitaṃ nappavattatū’’ti cittaṃ adhiṭṭhāya nisīdanti, cittādhiṭṭhānasamanantarameva maraṇaṃ hoti. Pāramīdhammānañhi ukkaṃsappavattiyā tasmiṃ tasmiṃ attabhāve abhiññāsamāpattīhi santānassa visesitattā attasinehassa tanubhāvena, sattesu ca mahākaruṇāya uḷārabhāvena adhiṭṭhānassa tikkhavisadabhāvāpattiyā bodhisattānaṃ adhippāyā samijjhanti. Citte, viya kammesu ca nesaṃ vasībhāvo, tasmā yattha upapannānaṃ pāramiyo sammadeva paribrūhanti. Vuttanayena kālaṃ katvā tattha upapajjanti. Tathā hi amhākaṃ mahāsatto imasmiṃyeva kappe nānājātīsu aparihīnajjhāno kālaṃ katvā brahmaloke nibbatto, appakameva kālaṃ tattha ṭhatvā tato cavitvā manussaloke nibbatto, pāramīsambharaṇapasuto ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘bodhisattānaṃyeva, na aññesa’’nti. ‘‘Ekenaattabhāvena antarena pāramīnaṃ sabbaso pūritattā’’ti iminā payojanābhāvato tattha ṭhatvā adhimuttikālakiriyā nāma nāhosīti dasseti. Api ca tattha yāvatāyukaṭṭhānaṃ carimabhave anekamahānidhisamuṭṭhānapubbikāya dibbasampattisadisāya mahāsampattiyā nibbatti viya, buddhabhūtassa asadisadānādivasena anaññasādhāraṇalābhuppatti viya ca ‘‘ito paraṃ mahāpurisassa dibbasampattianubhavanaṃ nāma natthī’’ti ussāhajātassa puññasambhārassa vasenāti daṭṭhabbaṃ. Ayañhettha dhammatā.

    မနုသ္သဂဏနာဝသေန, န ဒေဝဂဏနာဝသေန။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ စုတိယာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ။ အမိလာယိတ္ဝာတိ ဧတ္ထ အမိလာတဂ္ဂဟဏေနေဝ တာသံ မာလာနံ ဝဏ္ဏသမ္ပဒာယပိ ဂန္ဓသမ္ပဒာယပိ သောဘာသမ္ပဒာယပိ အဝိနာသော ဒသ္သိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရာနံ ရဇောဇလ္လာနံ လေပသ္သပိ အဘာဝတော ဒေဝာနံ သရီရဂတာနိ ဝတ္ထာနိ သဗ္ဗကာလံ ပရိသုဒ္ဓပ္ပဘသ္သရာနေဝ ဟုတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ နေဝ သီတံ န ဥဏ္ဟန္တိ ယသ္သ သီတသ္သ ပဋိကာရဝသေန အဓိကံ သေဝိယမာနံ ဥဏ္ဟံ, သယမေဝ ဝာ ခရတရံ ဟုတ္ဝာ အဘိဘဝန္တံ သရီရေ သေဒံ ဥပ္ပာဒေယ္ယ, တာဒိသံ နေဝ သီတံ, န ဥဏ္ဟံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယထာဝုတ္တမရဏာသန္နကာလေ။ ဗိန္ဒုဗိန္ဒုဝသေနာတိ ဆိန္နသုတ္တာယ အာမုတ္တမုတ္တာဝလိယာ နိပတန္တာ မုတ္တဂုဠိကာ ဝိယ ဗိန္ဒု ဗိန္ဒု ဟုတ္ဝာ။ သေဒာတိ သေဒဓာရာ မုစ္စန္တိ။ ဒန္တာနံ ခဏ္ဍိတဘာဝော ခဏ္ဍိစ္စံ။ ကေသာနံ ပလိတဘာဝော ပာလိစ္စံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝလိတ္တစတံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ကိလန္တရူပော အတ္တဘာဝော ဟောတိ, န ပန ခဏ္ဍိစ္စပာလိစ္စာဒီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ အနဘိရတိ။ သာ နတ္ထိ ဥပရူပရိ ဥဠာရဥဠာရာနမေဝ ဘောဂာနံ ဝိသေသတော ဒုဝိဇာနနာနံ ဥပတိဋ္ဌဟနတော။ နိသ္သသန္တီတိ ဥဏ္ဟံ နိသ္သသန္တိ။ ဝိဇမ္ဘန္တီတိ အနဘိရတိဝသေန ဝိဇမ္ဘနံ ကရောန္တိ။

    Manussagaṇanāvasena, na devagaṇanāvasena. Pubbanimittānīti cutiyā pubbanimittāni. Amilāyitvāti ettha amilātaggahaṇeneva tāsaṃ mālānaṃ vaṇṇasampadāyapi gandhasampadāyapi sobhāsampadāyapi avināso dassitoti daṭṭhabbaṃ. Bāhirabbhantarānaṃ rajojallānaṃ lepassapi abhāvato devānaṃ sarīragatāni vatthāni sabbakālaṃ parisuddhappabhassarāneva hutvā tiṭṭhantīti āha ‘‘vatthesupi eseva nayo’’ti. Neva sītaṃ na uṇhanti yassa sītassa paṭikāravasena adhikaṃ seviyamānaṃ uṇhaṃ, sayameva vā kharataraṃ hutvā abhibhavantaṃ sarīre sedaṃ uppādeyya, tādisaṃ neva sītaṃ, na uṇhaṃ hoti. Tasmiṃ kāleti yathāvuttamaraṇāsannakāle. Bindubinduvasenāti chinnasuttāya āmuttamuttāvaliyā nipatantā muttaguḷikā viya bindu bindu hutvā. Sedāti sedadhārā muccanti. Dantānaṃ khaṇḍitabhāvo khaṇḍiccaṃ. Kesānaṃ palitabhāvo pāliccaṃ.Ādi-saddena valittacataṃ saṅgaṇhāti. Kilantarūpo attabhāvo hoti, na pana khaṇḍiccapāliccādīti adhippāyo. Ukkaṇṭhitāti anabhirati. Sā natthi uparūpari uḷārauḷārānameva bhogānaṃ visesato duvijānanānaṃ upatiṭṭhahanato. Nissasantīti uṇhaṃ nissasanti. Vijambhantīti anabhirativasena vijambhanaṃ karonti.

    ပဏ္ဍိတာ ဧဝာတိ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဧဝ ဒေဝတာ။ ယထာ ဒေဝတာ သမ္ပတိဇာတာ ‘‘ကီဒိသေန ပုညကမ္မေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘ဣမိနာ နာမ ပုညကမ္မေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဇာနန္တိ, ဧဝံ အတီတဘဝေ အတ္တနာ ကတံ, အညဒာပိ ဝာ ဧကစ္စံ ပုညကမ္မံ ဇာနန္တိယေဝ မဟာပုညာတိ အာဟ ‘‘ယေ မဟာပုညာ’’တိအာဒိ။

    Paṇḍitā evāti buddhisampannā eva devatā. Yathā devatā sampatijātā ‘‘kīdisena puññakammena idha nibbattā’’ti cintetvā ‘‘iminā nāma puññakammena idha nibbattā’’ti jānanti, evaṃ atītabhave attanā kataṃ, aññadāpi vā ekaccaṃ puññakammaṃ jānantiyeva mahāpuññāti āha ‘‘ye mahāpuññā’’tiādi.

    န ပညာယန္တိ စိရတရကာလတ္တာ ပရမာယုနော။ အနိယ္ယာနိကန္တိ န နိယ္ယာနာဝဟံ သတ္တာနံ အဘာဇနဘာဝတော။ သတ္တာ န ပရမာယုနော ဟောန္တိ နာမ ပာပုသ္သန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘တဒာ ဟိ သတ္တာ ဥသ္သန္နကိလေသာ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ မနုသ္သလောကေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဒေဝဗ္ရဟ္မလောကေသူတိ? ဒေဝလောကေ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသသ္သ အနောကာသဘာဝတော, တထာ အနစ္ဆရိယဘာဝတော ။ အစ္ဆရိယဓမ္မာ ဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော, တေသံ သာ အစ္ဆရိယဓမ္မတာ ဒေဝတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ န ပာကဋာ ဟောတိ ယထာ မနုသ္သဘူတာနံ, ဒေဝဘူတေ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဒိသ္သမာနံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝံ ဒေဝာနုဘာဝတော လောကော ဒဟတိ, န ဗုဒ္ဓာနုဘာဝတော, တထာ သတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတိ, ဣသ္သရဂုတ္တဂ္ဂာဟံ န ဝိသ္သဇ္ဇေတိ, ဒေဝတ္တဘာဝသ္သ စ စိရကာလာဓိဋ္ဌာနတော ဧကစ္စသသ္သတဝာဒတော န ပရိမုစ္စတိ။ ဗ္ရဟ္မလောကေ နုပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သတ္တာနံ တာဒိသဂ္ဂာဟဝိနိမောစနတ္ထဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော မနုသ္သသုဂတိယံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဒေဝသုဂတိယံ။ မနုသ္သသုဂတိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဩပပာတိကာ န ဟောန္တိ, သတိ စ ဩပပာတိကူပပတ္တိယံ ဝုတ္တဒောသာနတိဝတ္တနတော, ဓမ္မဝေနေယ္ယာနံ ဓမ္မတန္တိယာ ဌပနသ္သ ဝိယ ဓာတုဝေနေယ္ယာနံ ဓာတူနံ ဌပနသ္သ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ။ န ဟိ ဩပပာတိကာနံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သရီရဓာတုယော တိဋ္ဌန္တိ။ မနုသ္သလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ မနုသ္သဘာဝသ္သ ပာကဋဘာဝကရဏာယ ပန ဒာရပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကရောန္တာ ယာဝ ပုတ္တမုခဒသ္သနာ အဂာရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တိ, ပရိပာကဂတသီလနေက္ခမ္မပညာဒိပာရမိကာပိ န အဘိနိက္ခမန္တီတိ။ ကိံ ဝာ ဧတာယ ကာရဏစိန္တာယ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ, ယဒိဒံ မနုသ္သဘူတာနံယေဝ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာ, န ဒေဝဘူတာန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ တထာ ဟိ တဒတ္ထော မဟာဘိနီဟာရောပိ မနုသ္သဘူတာနံယေဝ ဣဇ္ဈတိ, န ဒေဝဘူတာနံ။

    Na paññāyanti ciratarakālattā paramāyuno. Aniyyānikanti na niyyānāvahaṃ sattānaṃ abhājanabhāvato. Sattā na paramāyuno honti nāma pāpussannatāyāti āha ‘‘tadā hi sattā ussannakilesā hontī’’ti. Etthāha – kasmā sammāsambuddhā manussaloke eva uppajjanti, na devabrahmalokesūti? Devaloke tāva nuppajjanti brahmacariyavāsassa anokāsabhāvato, tathā anacchariyabhāvato . Acchariyadhammā hi buddhā bhagavanto, tesaṃ sā acchariyadhammatā devattabhāve ṭhitānaṃ na pākaṭā hoti yathā manussabhūtānaṃ, devabhūte hi sammāsambuddhe dissamānaṃ buddhānubhāvaṃ devānubhāvato loko dahati, na buddhānubhāvato, tathā sati ‘‘sammāsambuddho’’ti nādhimuccati na sampasīdati, issaraguttaggāhaṃ na vissajjeti, devattabhāvassa ca cirakālādhiṭṭhānato ekaccasassatavādato na parimuccati. Brahmaloke nuppajjantīti etthāpi eseva nayo. Sattānaṃ tādisaggāhavinimocanatthañhi buddhā bhagavanto manussasugatiyaṃyeva uppajjanti, na devasugatiyaṃ. Manussasugatiyaṃ uppajjantāpi opapātikā na honti, sati ca opapātikūpapattiyaṃ vuttadosānativattanato, dhammaveneyyānaṃ dhammatantiyā ṭhapanassa viya dhātuveneyyānaṃ dhātūnaṃ ṭhapanassa icchitabbattā ca. Na hi opapātikānaṃ parinibbānato uddhaṃ sarīradhātuyo tiṭṭhanti. Manussaloke uppajjantāpi mahābodhisattā carimabhave manussabhāvassa pākaṭabhāvakaraṇāya pana dārapariggahampi karontā yāva puttamukhadassanā agāramajjhe tiṭṭhanti, paripākagatasīlanekkhammapaññādipāramikāpi na abhinikkhamantīti. Kiṃ vā etāya kāraṇacintāya ‘‘sabbabuddhehi āciṇṇasamāciṇṇā, yadidaṃ manussabhūtānaṃyeva abhisambujjhanā, na devabhūtāna’’nti. Ayamettha dhammatā. Tathā hi tadattho mahābhinīhāropi manussabhūtānaṃyeva ijjhati, na devabhūtānaṃ.

    ကသ္မာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န သေသဒီပေသု? ကေစိ တာဝ အာဟု ‘‘ယသ္မာ ပထဝိယာ နာဘိဘူတာ, ဗုဒ္ဓာနုဘာဝသဟိတာ အစလဋ္ဌာနဘူတာ ဗောဓိမဏ္ဍဘူမိ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ, တသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ, တထာ ‘‘ဣတရေသမ္ပိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနံ တတ္ထေဝ လဗ္ဘနတော’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမ္ဟာကံ ခန္တိ – ယသ္မာ ပုရိမဗုဒ္ဓာနံ, မဟာဗောဓိသတ္တာနံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနဉ္စ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ သာဝကဗောဓိယာ အဘိနီဟာရော, သာဝကပာရမိယာ သမ္ဘရဏံ, ပရိပာစနဉ္စ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတေ ဣမသ္မိံ စက္ကဝာဠေ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဣဇ္ဈတိ, န အညတ္ထ။ ဝေနေယ္ယာနံ ဝိနယနတ္ထော စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒောတိ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကာဒိ ဝေနေယ္ယဝိသေသာပေက္ခာယ ဧတသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဗုဒ္ဓာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, န သေသဒီပေသု။ အယဉ္စ နယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ။ တေသံ ဥတ္တမပုရိသာနံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနံ ဝိယ အညမညူပနိသ္သယတော အပရာပရံ ဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧတေနေဝ ဣမံ စက္ကဝာဠံ မဇ္ဈေ ကတ္ဝာ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ စက္ကဝာဠာနံ ဒသသဟသ္သသ္သေဝ ခေတ္တဘာဝော ဒီပိတော ဣတော အညသ္သ ဗုဒ္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနသ္သ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အနုပလဗ္ဘနတော။ တေနာဟ ‘‘တီသု ဒီပေသု ဗုဒ္ဓာ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဒီပံ ပသ္သီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဒေသနိယာမေပိ ကာရဏံ နီဟရိတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗံ။

    Kasmā pana sammāsambuddhā jambudīpe eva uppajjanti, na sesadīpesu? Keci tāva āhu ‘‘yasmā pathaviyā nābhibhūtā, buddhānubhāvasahitā acalaṭṭhānabhūtā bodhimaṇḍabhūmi jambudīpe eva, tasmā jambudīpe eva uppajjantī’’ti, tathā ‘‘itaresampi avijahitaṭṭhānānaṃ tattheva labbhanato’’ti. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yasmā purimabuddhānaṃ, mahābodhisattānaṃ, paccekabuddhānañca nibbattiyā sāvakabodhisattānaṃ sāvakabodhiyā abhinīhāro, sāvakapāramiyā sambharaṇaṃ, paripācanañca buddhakhettabhūte imasmiṃ cakkavāḷe jambudīpe eva ijjhati, na aññattha. Veneyyānaṃ vinayanattho ca buddhuppādoti aggasāvakamahāsāvakādi veneyyavisesāpekkhāya etasmiṃ jambudīpe eva buddhā nibbattanti, na sesadīpesu. Ayañca nayo sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇoti. Tesaṃ uttamapurisānaṃ tattheva uppatti sampatticakkānaṃ viya aññamaññūpanissayato aparāparaṃ vattatīti daṭṭhabbaṃ, eteneva imaṃ cakkavāḷaṃ majjhe katvā iminā saddhiṃ cakkavāḷānaṃ dasasahassasseva khettabhāvo dīpito ito aññassa buddhānaṃ uppattiṭṭhānassa tepiṭake buddhavacane anupalabbhanato. Tenāha ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantīti dīpaṃ passī’’ti. Iminā nayena desaniyāmepi kāraṇaṃ nīharitvā vattabbaṃ.

    ဣဒာနိ စ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ ဗ္ရာဟ္မဏာနမ္ပိ ပူဇနီယဘာဝတော။ ‘‘ရာဇာ ပိတာ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ကုလံ ပသ္သိ ပိတုဝသေန ကုလသ္သ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော။

    Idānica khattiyakulaṃ lokasammataṃ brāhmaṇānampi pūjanīyabhāvato. ‘‘Rājā pitā bhavissatī’’ti kulaṃ passi pituvasena kulassa niddisitabbato.

    ‘‘ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တ ဒိဝသာနီ’’တိ ပသ္သိ, တေန အတ္တနော အန္တရာယာဘာဝံ အညာသိ, တသ္သာ စ တုသိတဘဝေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိပစ္စနုဘဝနံ။

    ‘‘Dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī’’ti passi, tena attano antarāyābhāvaṃ aññāsi, tassā ca tusitabhave dibbasampattipaccanubhavanaṃ.

    တာ ဒေဝတာတိ ဒသသဟသ္သိစက္ကဝာဠဒေဝတာ။ ကထံ ပန တာ ဒေဝတာ တဒာ ဗောဓိသတ္တသ္သ ပူရိတပာရမိဘာဝံ, ကထံ စသ္သ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနန္တီတိ? မဟေသက္ခာနံ ဒေဝတာနံ ဝသေန, ယေဘုယ္ယေန စ တာ ဒေဝတာ အဘိသမယဘာဂိနော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒာနသံဝိဘာဂေ အနေကဝာရံ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာသန္နိပာတော အဟောသိ။

    Tā devatāti dasasahassicakkavāḷadevatā. Kathaṃ pana tā devatā tadā bodhisattassa pūritapāramibhāvaṃ, kathaṃ cassa buddhabhāvaṃ jānantīti? Mahesakkhānaṃ devatānaṃ vasena, yebhuyyena ca tā devatā abhisamayabhāgino. Tathā hi bhagavato dhammadānasaṃvibhāge anekavāraṃ dasasahassacakkavāḷadevatāsannipāto ahosi.

    ‘‘စဝာမီ’’တိ ဇာနာတိ စုတိအာသန္နဇဝနေဟိ ဉာဏသဟိတေဟိ စုတိယာ ဥပဋ္ဌိတဘာဝသ္သ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ စုတိစိတ္တံ န ဇာနာတိ စုတိစိတ္တက္ခဏသ္သ ဣတ္တရဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ စုတူပပာတဉာဏသ္သပိ အဝိသယောဝ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာဝဇ္ဇနပရိယာယောတိ အာဝဇ္ဇနက္ကမော။ ယသ္မာ ဧကဝာရံ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆိနိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ တံ ဧဝာရမ္မဏံ ဒုတိယံ, တတိယဉ္စ အာဝဇ္ဇိတ္ဝာ နိစ္ဆယတိ။ အာဝဇ္ဇနသီသေန စေတ္ထ ဇဝနဝာရော ဂဟိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယတတိယစိတ္တဝာရေ ဧဝ ဇာနိသ္သတီ’’တိ။ စုတိယာ ပုရေတရံ ကတိပယစိတ္တဝာရတော ပဋ္ဌာယ ‘‘မရဏံ မေ အာသန္န’’န္တိ ဇာနနတော ‘‘စုတိက္ခဏေပိ စဝာမီတိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိယာ ပန အပုဗ္ဗဘာဝတော ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတိ။ နိကန္တိယာ ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော ‘‘အသုကသ္မိံ မေ ဌာနေ ပဋိသန္ဓိ ဂဟိတာ’’တိ ဇာနာတိ။ တသ္မိံ ကာလေတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ။ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတု ကမ္ပတီတိ ဧတ္ထ ကမ္ပနကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဗ္ရဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.၁၄၉) ဝုတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ပနေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော မဟာပရိနိဗ္ဗာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၇၁) အာဂမိသ္သတိ။ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရတာယ ဗဟုလံ သောမနသ္သိကာဝ ဟောန္တီတိ တေသံ ပဌမမဟာဝိပာကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၇; ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၄၉၈; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၄.၂၀၀) ဝုတ္တံ။ မဟာသိဝတ္ထေရောပန ယဒိပိ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာဝ, ဝိဝေကဇ္ဈာသယာ ပန ဝိသင္ခာရနိန္နာ သဗ္ဗသင္ခာရေသု အဇ္ဈုပေက္ခနဗဟုလာတိ ပဉ္စမမဟာဝိပာကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏမာဟ။

    ‘‘Cavāmī’’ti jānāti cutiāsannajavanehi ñāṇasahitehi cutiyā upaṭṭhitabhāvassa paṭisaṃviditattā. Cuticittaṃ na jānāti cuticittakkhaṇassa ittarabhāvato. Tathā hi taṃ cutūpapātañāṇassapi avisayova. Paṭisandhicittepi eseva nayo. Āvajjanapariyāyoti āvajjanakkamo. Yasmā ekavāraṃ āvajjitamattena ārammaṇaṃ nicchinituṃ na sakkā, tasmā taṃ evārammaṇaṃ dutiyaṃ, tatiyañca āvajjitvā nicchayati. Āvajjanasīsena cettha javanavāro gahito. Tenāha ‘‘dutiyatatiyacittavāre eva jānissatī’’ti. Cutiyā puretaraṃ katipayacittavārato paṭṭhāya ‘‘maraṇaṃ me āsanna’’nti jānanato ‘‘cutikkhaṇepi cavāmīti jānātī’’ti vuttaṃ. Paṭisandhiyā pana apubbabhāvato paṭisandhicittaṃ na jānāti. Nikantiyā uppattito parato ‘‘asukasmiṃ me ṭhāne paṭisandhi gahitā’’ti jānāti. Tasmiṃ kāleti paṭisandhiggahaṇakāle. Dasasahassilokadhātu kampatīti ettha kampanakāraṇaṃ heṭṭhā brahmajālavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.149) vuttameva. Atthato panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato mahāparinibbānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.171) āgamissati. Mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparatāya bahulaṃ somanassikāva hontīti tesaṃ paṭhamamahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇaṃ aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.17; dha. sa. aṭṭha. 498; ma. ni. aṭṭha. 4.200) vuttaṃ. Mahāsivattheropana yadipi mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparāva, vivekajjhāsayā pana visaṅkhāraninnā sabbasaṅkhāresu ajjhupekkhanabahulāti pañcamamahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇamāha.

    ပုရေ ပုဏ္ဏမာယ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ပုဏ္ဏမာယ ပုရေ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ, သုက္ကပက္ခေ နဝမိတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ သတ္တမေ ဒိဝသေတိ နဝမိတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အာသဠ္ဟိပုဏ္ဏမာယံ။ ဣဒံ သုပိနန္တိ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာကာရံ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အနောတတ္တဒဟံ နေတ္ဝာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ ဒေဝိယော အာဂန္တ္ဝာ မနုသ္သမလဟရဏတ္ထံ န္ဟာပေတ္ဝာ’’တိ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၄.၂၀၀) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နေသံ ဒေဝိယောတိ မဟာရာဇူနံ ဒေဝိယော။ စရိတ္ဝာတိ ဂောစရံ စရိတ္ဝာ။

    Pure puṇṇamāya sattamadivasato paṭṭhāyāti puṇṇamāya pure sattamadivasato paṭṭhāya, sukkapakkhe navamito paṭṭhāyāti attho. Sattame divaseti navamito sattame divase āsaḷhipuṇṇamāyaṃ. Idaṃ supinanti idāni vuccamānākāraṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘anotattadahaṃ netvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ deviyo āgantvā manussamalaharaṇatthaṃ nhāpetvā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 4.200) vuttaṃ. Tattha nesaṃ deviyoti mahārājūnaṃ deviyo. Caritvāti gocaraṃ caritvā.

    ဟရိတူပလိတ္တာယာတိ ဟရိတေန ဂောမယေန ကတပရိဘဏ္ဍာယ။ ‘‘သော စ ခော ပုရိသဂဗ္ဘော, န ဣတ္ထိဂဗ္ဘော, ပုတ္တော တေ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ တေ ဗ္ရာဟ္မဏာ အတ္တနော သုပိနသတ္ထနယေန ကထေသုံ။ ‘‘သစေ အဂာရံ အဇ္ဈာဝသိသ္သတီ’’တိအာဒိ ပန ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန တမတ္ထံ ယာထာဝတော ပဝေဒေသုံ။

    Haritūpalittāyāti haritena gomayena kataparibhaṇḍāya. ‘‘So ca kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissatī’’ti ettakameva te brāhmaṇā attano supinasatthanayena kathesuṃ. ‘‘Sace agāraṃ ajjhāvasissatī’’tiādi pana devatāviggahena tamatthaṃ yāthāvato pavedesuṃ.

    ဓမ္မတာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒော ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ ဘိက္ခဝေ သတ္တာန’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၁၃၁; ၃.၃၇၃; ပဋိ. မ. ၁.၃၃) ဝိယ ပကတိပရိယာယော, ဓမ္မော ဧဝ ဓမ္မတာ ယထာ ဒေဝော ဧဝ ဒေဝတာတိ အာဟ ‘‘အယံ သဘာဝော’’တိ, အယံ ပကတီတိ အတ္ထော။ သ္ဝာယံ သဘာဝော အတ္ထတော တထာ နိယတဘာဝောတိ အာဟ ‘‘အယံ နိယာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နိယာမော ပန ဗဟုဝိဓောတိ တေ သဗ္ဗေ အတ္ထုဒ္ဓာရနယေန ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဣဓာဓိပ္ပေတနိယာမမေဝ ဒသ္သေတုံ ‘‘နိယာမော စ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မာနံ နိယာမော ကမ္မနိယာမော။ ဧသ နယော ဥတုနိယာမာဒီသု တီသု။ ဣတရော ပန ဓမ္မော ဧဝ နိယာမော ဓမ္မနိယာမော, ဓမ္မတာ။

    Dhammatāti ettha dhamma-saddo ‘‘jātidhammānaṃ bhikkhave sattāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.131; 3.373; paṭi. ma. 1.33) viya pakatipariyāyo, dhammo eva dhammatā yathā devo eva devatāti āha ‘‘ayaṃ sabhāvo’’ti, ayaṃ pakatīti attho. Svāyaṃ sabhāvo atthato tathā niyatabhāvoti āha ‘‘ayaṃ niyāmoti vuttaṃ hotī’’ti. Niyāmo pana bahuvidhoti te sabbe atthuddhāranayena uddharitvā idhādhippetaniyāmameva dassetuṃ ‘‘niyāmo ca nāmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kammānaṃ niyāmo kammaniyāmo. Esa nayo utuniyāmādīsu tīsu. Itaro pana dhammo eva niyāmo dhammaniyāmo, dhammatā.

    ကုသလသ္သ ကမ္မသ္သ။ နိသေန္တော တိခိဏံ ကရောန္တော။

    Kusalassa kammassa. Nisento tikhiṇaṃ karonto.

    အရူပာဒိဘူမိဘာဂဝိသေသဝသေန ဥတုဝိသေသဒသ္သနတော ဥတုဝိသေသေန သိဇ္ဈမာနာနံ ရုက္ခာဒီနံ ပုပ္ဖဖလာဒိဂ္ဂဟဏံ ‘‘တေသု တေသု ဇနပဒေသူ’’တိ ဝိသေသေတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝသန္တာဒိကာလေ။

    Arūpādibhūmibhāgavisesavasena utuvisesadassanato utuvisesena sijjhamānānaṃ rukkhādīnaṃ pupphaphalādiggahaṇaṃ ‘‘tesu tesu janapadesū’’ti visesetvā vuttaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ kāleti tasmiṃ tasmiṃ vasantādikāle.

    မဓုရတော ဗီဇတော တိတ္တတော ဗီဇတောတိ ယောဇနာ။

    Madhurato bījato tittato bījatoti yojanā.

    ၁၈. ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနေ ဝိယ ဝောဟရိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဩက္ကမတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဩက္ကန္တော ဟောတီတိ အယမေဝတ္ထော’’တိ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေနသ္သ သမ္ပဇာနနာ ဟောတိ။ န ဩက္ကမမာနေ ပဋိသန္ဓိက္ခဏသ္သ ဒုဝိညေယ္ယတာယ။ ယထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတီ’’တိ။ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠပတ္ထရဏေန ဝာ အပ္ပမာဏော။ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလနဘာဝေန ဥဠာရော ။ ဒေဝာနုဘာဝန္တိ ဒေဝာနံ ပဘာနုဘာဝံ။ ဒေဝာနဉ္ဟိ ပဘံ သော ဩဘာသော အဘိဘဝတိ, န တေသံ အာဓိပစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝတ္ထဝတ္ထသ္သာ’’တိအာဒိ။

    18. Vattamānasamīpe vattamāne viya voharitabbanti ‘‘okkamatī’’ti vuttanti āha ‘‘okkanto hotīti ayamevattho’’ti. Evaṃ hotīti evaṃ vuttappakārenassa sampajānanā hoti. Na okkamamāne paṭisandhikkhaṇassa duviññeyyatāya. Yathā ca vuttaṃ ‘‘paṭisandhicittaṃ na jānātī’’ti. Dasasahassacakkavāḷapattharaṇena vā appamāṇo. Ativiya samujjalanabhāvena uḷāro. Devānubhāvanti devānaṃ pabhānubhāvaṃ. Devānañhi pabhaṃ so obhāso abhibhavati, na tesaṃ ādhipaccaṃ. Tenāha ‘‘nivatthavatthassā’’tiādi.

    လောကာနံ လောကဓာတူနံ အန္တရော ဝိဝရော လောကန္တရော, သော ဧဝ ဣတ္ထိလိင္ဂဝသေန ‘‘လောကန္တရိကာ’’တိ ဝုတ္တော။ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိနာ ကေနစိ န ဟညန္တီတိ အဃာ, အသမ္ဗာဓာ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဝိဝဋာ’’တိ။ အသံဝုတာတိ ဟေဋ္ဌာ, ဥပရိ စ ကေနစိ န ပိဟိတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာပိ အပ္ပတိဋ္ဌာ’’တိ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကသ္သ ပိဓာယိကာ ပထဝီ နတ္ထီတိ အသံဝုတာ လောကန္တရိကာ, ဧဝံ ဥပရိပိ စက္ကဝာဠေသု ဝိယ ဒေဝဝိမာနာနံ အဘာဝတော အသံဝုတာ အပ္ပတိဋ္ဌာတိ ဒသ္သေတိ။ အန္ဓကာရော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အန္ဓကာရာ။ စက္ခုဝိညာဏံ န ဇာယတိ အာလောကသ္သ အဘာဝတော, န စက္ခုနော။ တထာ ဟိ ‘‘တေန ဩဘာသေန အညမညံ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဌိတမဇ္ဈန္ဟိကဝေလာယံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝာသီနံ အတ္ထင္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတိ, အပရဂောယာနဝာသီနံ ဥဂ္ဂမနဝသေန, ဧဝံ သေသဒီပေသု ပီတိ အာဟ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တီသု ဒီပေသု ပညာယန္တီ’’တိ။ ဣတော အညထာ ပန ဒ္ဝီသု ဧဝ ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေန ပညာယန္တီတိ။ ဧကေကာယ ဒိသာယ နဝ နဝ ယောဇနသတသဟသ္သာနိ အန္ဓကာရဝိဓမနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဘာယ နပ္ပဟောန္တီတိ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတုံ အနဘိသမ္ဘုနန္တိ။ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတပ္ပမာဏေ အာကာသေ ဝိစရဏတော ‘‘စက္ကဝာဠပဗ္ဗတသ္သ ဝေမဇ္ဈေန ဝိစရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Lokānaṃ lokadhātūnaṃ antaro vivaro lokantaro, so eva itthiliṅgavasena ‘‘lokantarikā’’ti vutto. Rukkhagacchādinā kenaci na haññantīti aghā, asambādhā. Tenāha ‘‘niccavivaṭā’’ti. Asaṃvutāti heṭṭhā, upari ca kenaci na pihitā. Tena vuttaṃ ‘‘heṭṭhāpi appatiṭṭhā’’ti. Tattha pi-saddena yathā heṭṭhā udakassa pidhāyikā pathavī natthīti asaṃvutā lokantarikā, evaṃ uparipi cakkavāḷesu viya devavimānānaṃ abhāvato asaṃvutā appatiṭṭhāti dasseti. Andhakāro ettha atthīti andhakārā. Cakkhuviññāṇaṃ na jāyati ālokassa abhāvato, na cakkhuno. Tathā hi ‘‘tena obhāsena aññamaññaṃ sañjānantī’’ti vuttaṃ. Jambudīpe ṭhitamajjhanhikavelāyaṃ pubbavidehavāsīnaṃ atthaṅgamanavasena upaḍḍhaṃ sūriyamaṇḍalaṃ paññāyati, aparagoyānavāsīnaṃ uggamanavasena, evaṃ sesadīpesu pīti āha ‘‘ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyantī’’ti. Ito aññathā pana dvīsu eva dīpesu ekappahārena paññāyantīti. Ekekāya disāya nava nava yojanasatasahassāni andhakāravidhamanampi imināva nayena daṭṭhabbaṃ. Pabhāya nappahontīti attano pabhāya obhāsituṃ anabhisambhunanti. Yugandharapabbatappamāṇe ākāse vicaraṇato ‘‘cakkavāḷapabbatassa vemajjhena vicarantī’’ti vuttaṃ.

    ဝာဝဋာတိ ခာဒနတ္ထံ ဂဏ္ဟိတုံ ဥပက္ကမန္တာ။ ဝိပရိဝတ္တိတ္ဝာတိ ဝိဝတ္တိတ္ဝာ။ ဆိဇ္ဇိတ္ဝာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ ဌိတဋ္ဌာနတော မုစ္စိတ္ဝာ, အင္ဂပစ္စင္ဂဆေဒနေန ဝာ ဆိဇ္ဇိတ္ဝာ။ အစ္စန္တခာရေတိ အာတပသန္တာပာဘာဝေန အတိသီတဘာဝမေဝ သန္ဓာယ အစ္စန္တခာရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ကပ္ပသဏ္ဌဟနဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ပထဝိသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသကံ ဥဒကံ ဝိယ ခာရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီပိ ဝိလီယေယ္ယ, တေသံ ဝာ ပာပကမ္မဗလေန ပေတာနံ ဥဒကသ္သ ပုဗ္ဗခေဠဘာဝာပတ္တိ ဝိယ တသ္သ ဥဒကသ္သ တဒာ ခာရဘာဝာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္စန္တခာရေ ဥဒကေ’’တိ။

    Vāvaṭāti khādanatthaṃ gaṇhituṃ upakkamantā. Viparivattitvāti vivattitvā. Chijjitvāti mucchāpattiyā ṭhitaṭṭhānato muccitvā, aṅgapaccaṅgachedanena vā chijjitvā. Accantakhāreti ātapasantāpābhāvena atisītabhāvameva sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhahanaudakaṃ sampattikaramahāmeghavuṭṭhaṃ pathavisandhārakaṃ kappavināsakaṃ udakaṃ viya khāraṃ bhavituṃ arahati. Tathā hi sati pathavīpi vilīyeyya, tesaṃ vā pāpakammabalena petānaṃ udakassa pubbakheḷabhāvāpatti viya tassa udakassa tadā khārabhāvāpatti hotīti vuttaṃ ‘‘accantakhāre udake’’ti.

    ဧကယာဂုပာနမတ္တမ္ပီတိ ပတ္တာဒိဘာဇနဂတံ ယာဂုံ ဂဠောစိအာဒိဥဒ္ဓရဏိယာ ဂဟေတ္ဝာ ပိဝနမတ္တမ္ပိ ကာလံ။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗဘာဂတော ဆပ္ပကာရမ္ပိ။

    Ekayāgupānamattampīti pattādibhājanagataṃ yāguṃ gaḷociādiuddharaṇiyā gahetvā pivanamattampi kālaṃ. Samantatoti sabbabhāgato chappakārampi.

    ၁၉. စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ ဝသေနာတိ ဝေသ္သဝဏာဒိစတုမဟာရာဇဘာဝသာမညေန။

    19.Catunnaṃmahārājānaṃ vasenāti vessavaṇādicatumahārājabhāvasāmaññena.

    ယထာဝိဟာရန္တိ ယထာသကံ ဝိဟာရံ။

    Yathāvihāranti yathāsakaṃ vihāraṃ.

    ၂၀. ပကတိယာတိ အတ္တနော ပကတိယာ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘သဘာဝေနေဝာ’’တိ။ ပရသ္သ သန္တိကေ ဂဟဏေန ဝိနာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သယမေဝ အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ သီလသမ္ပန္နာ။ ဗောဓိသတ္တမာတာပီတိ အမ္ဟာကံ ဗောဓိသတ္တမာတာပိ။ ကာလဒေဝိလသ္သာတိ ယထာ ကာလဒေဝိလသ္သ သန္တိကေ အညဒာ ဂဏ္ဟာတိ, ဗောဓိသတ္တေ ပန။ပေ.။ သယမေဝ သီလံ အဂ္ဂဟေသိ, တထာ ဝိပသ္သီဗောဓိသတ္တမာတာပီတိ အဓိပ္ပာယော။

    20.Pakatiyāti attano pakatiyā eva. Tenāha ‘‘sabhāvenevā’’ti. Parassa santike gahaṇena vinā attano sabhāveneva sayameva adhiṭṭhahitvā sīlasampannā. Bodhisattamātāpīti amhākaṃ bodhisattamātāpi. Kāladevilassāti yathā kāladevilassa santike aññadā gaṇhāti, bodhisatte pana…pe… sayameva sīlaṃ aggahesi, tathā vipassībodhisattamātāpīti adhippāyo.

    ၂၁. ‘‘မနုသ္သေသူ’’တိ ဣဒံ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘မနုသ္သိတ္ထိယာ နာမ မနုသ္သပုရိသေသု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တသ္သ မာတုယာ ပန ဒေဝေသုပိ တာဒိသံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ယထာ ဗောဓိသတ္တသ္သ အာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တမာတု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ တသ္သ အာနုဘာဝေနေဝ သာ ကေနစိ ပုရိသေန အနဘိဘဝနီယာတိ အာဟ ‘‘ပာဒာ န ဝဟန္တိ ဒိဗ္ဗသင္ခလိကာ ဝိယ ဗဇ္ဈန္တီ’’တိ။

    21.‘‘Manussesū’’ti idaṃ pakaticārittavasena vuttaṃ, ‘‘manussitthiyā nāma manussapurisesu purisādhippāyacittaṃ uppajjeyyā’’ti. Bodhisattassa mātuyā pana devesupi tādisaṃ cittaṃ nuppajjateva. Yathā bodhisattassa ānubhāvena bodhisattamātu purisādhippāyacittaṃ nuppajjati, evaṃ tassa ānubhāveneva sā kenaci purisena anabhibhavanīyāti āha ‘‘pādā na vahanti dibbasaṅkhalikā viya bajjhantī’’ti.

    ၂၂. ပုဗ္ဗေ ‘‘ကာမဂုဏူပသံဟိတံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ပုန ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင္ဂီဘူတာ ပရိစာရေတီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ကထမိဒံ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ ဝတ္ထုပဋိက္ခေပောတိ အဗ္ရဟ္မစရိယဝတ္ထုပဋိသေဓော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသာဓိပ္ပာယဝသေနာ’’တိ။ အာရမ္မဏပဋိလာဘောတိ ရူပာဒိပဉ္စကာမဂုဏာရမ္မဏသ္သေဝ ပဋိလာဘော။

    22. Pubbe ‘‘kāmaguṇūpasaṃhitaṃ cittaṃ nuppajjatī’’ti vuttaṃ, puna ‘‘pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricāretī’’ti ca vuttaṃ. Kathamidaṃ aññamaññaṃ na virujjhatīti āha ‘‘pubbe’’tiādi. Vatthupaṭikkhepoti abrahmacariyavatthupaṭisedho. Tenāha ‘‘purisādhippāyavasenā’’ti. Ārammaṇapaṭilābhoti rūpādipañcakāmaguṇārammaṇasseva paṭilābho.

    ၂၃. ကိလမထောတိ ခေဒော, ကာယသ္သ ဂရုဘာဝကထိနဘာဝာဒယောပိ တသ္သာ တဒာ န ဟောန္တိ ဧဝ။ ‘‘တိရောကုစ္ဆိဂတံ ပသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကဒာ ပဋ္ဌာယ ပသ္သတီတိ အာဟ ‘‘ကလလာဒိကာလံ အတိက္ကမိတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ ဒသ္သနေ ပယောဇနံ သယမေဝ ဝဒတိ။ တသ္သ အဘာဝတော ကလလာဒိကာလေ န ပသ္သတိ။ ပုတ္တေန ဒဟရေန မန္ဒေန ဥတ္တာနသေယ္ယကေန သဒ္ဓိံ။ ‘‘ယံ တံ မာတူ’’တိအာဒိ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘတောပိ ဟိ သဝိသေသံ ဗောဓိသတ္တဂဗ္ဘော ပရိဟာရံ လဘတိ ပုညသမ္ဘာရသ္သ သာတိသယတ္တာ, တသ္မာ ဗောဓိသတ္တမာတာ အတိဝိယ သပ္ပာယာဟာရာစာရာ စ ဟုတ္ဝာ သက္ကစ္စံ ပရိဟရတိ။ သုခဝာသတ္ထန္တိ ဗောဓိသတ္တသ္သ သုခဝာသတ္ထံ။ ပုရတ္ထာဘိမုခောတိ မာတု ပုရိမဘာဂာဘိမုခော။ ဣဒာနိ တိရောကုစ္ဆိဂတသ္သ ဒိသ္သမာနတာယ အဗ္ဘန္တရံ, ဗာဟိရဉ္စ ကာရဏံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသ္သာတိ ဒေဝိယာ။ ဝတ္ထုန္တိ ကုစ္ဆိံ။ ဖလိကအဗ္ဘပဋလာဒိနော ဝိယ ဗောဓိသတ္တမာတုကုစ္ဆိတစသ္သ ပတနုဘာဝေန အာလောကသ္သ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ယထာ ဗောဓိသတ္တမာတာ ကုစ္ဆိဂတံ ဗောဓိသတ္တံ ပသ္သတိ, ကိံ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တောပိ မာတရံ, အညဉ္စ ပုရတော ဌိတံ ရူပဂတံ ပသ္သတိ, နောတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိသတ္တော ပနာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန သတိ စက္ခုမ္ဟိ, အာလောကေ စ န ပသ္သတီတိ အာဟ ‘‘န ဟိ အန္တောကုစ္ဆိယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အသ္သာသပသ္သာသာ ဝိယ ဟိ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဇ္ဇသ္သ သမန္နာဟာရသ္သ အဘာဝတော။

    23.Kilamathoti khedo, kāyassa garubhāvakathinabhāvādayopi tassā tadā na honti eva. ‘‘Tirokucchigataṃ passatī’’ti vuttaṃ. Kadā paṭṭhāya passatīti āha ‘‘kalalādikālaṃ atikkamitvā’’tiādi. Dassane payojanaṃ sayameva vadati. Tassa abhāvato kalalādikāle na passati. Puttena daharena mandena uttānaseyyakena saddhiṃ. ‘‘Yaṃ taṃ mātū’’tiādi pakaticārittavasena vuttaṃ. Cakkavattigabbhatopi hi savisesaṃ bodhisattagabbho parihāraṃ labhati puññasambhārassa sātisayattā, tasmā bodhisattamātā ativiya sappāyāhārācārā ca hutvā sakkaccaṃ pariharati. Sukhavāsatthanti bodhisattassa sukhavāsatthaṃ. Puratthābhimukhoti mātu purimabhāgābhimukho. Idāni tirokucchigatassa dissamānatāya abbhantaraṃ, bāhirañca kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘pubbe katakamma’’ntiādi vuttaṃ. Assāti deviyā. Vatthunti kucchiṃ. Phalikaabbhapaṭalādino viya bodhisattamātukucchitacassa patanubhāvena ālokassa vibandhābhāvato yathā bodhisattamātā kucchigataṃ bodhisattaṃ passati, kiṃ evaṃ bodhisattopi mātaraṃ, aññañca purato ṭhitaṃ rūpagataṃ passati, noti āha ‘‘bodhisatto panā’’tiādi. Kasmā pana sati cakkhumhi, āloke ca na passatīti āha ‘‘na hi antokucchiyaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjatī’’ti. Assāsapassāsā viya hi tattha cakkhuviññāṇampi na uppajjati tajjassa samannāhārassa abhāvato.

    ၂၄. ယထာ အညာ ဣတ္ထိယော ဝိဇာတပ္ပစ္စယာ တာဒိသေန ရောဂေန အဘိဘူတာပိ ဟုတ္ဝာ မရန္တိ, ဗောဓိသတ္တမာတု ပန ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ တသ္သ ဝိဇာယနနိမိတ္တံ, န ကောစိ ရောဂော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကေဝလံ အာယုပရိက္ခယေနေဝ ကာလံ ကရောတိ, သ္ဝာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ ‘‘ဗောဓိသတ္တေန ဝသိတဋ္ဌာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိ တသ္သ ကာရဏဝစနံ။ အညေသံ အပရိဘောဂန္တိ အညေဟိ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, န ပရိဘောဂယောဂ္ယန္တိ အတ္ထော။ တထာ သတိ ဗောဓိသတ္တပိတု အညာယ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, တထာပိ ဗောဓိသတ္တမာတရိ ဓရန္တိယာ အယုဇ္ဇမာနကန္တိ အာဟ ‘‘န စ သက္ကာ’’တိအာဒိ။ အပနေတ္ဝာတိ အဂ္ဂမဟေသိဌာနတော နီဟရိတ္ဝာ။ အတ္တနိ ဆန္ဒရာဂဝသေနေဝ ဗဟိဒ္ဓာ အာရမ္မဏပရိယေသနာတိ ဝိသယိနိသာရာဂော သတ္တာနံ ဝိသယေသု သာရာဂသ္သ ဗလဝကာရဏန္တိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေ ဆန္ဒရာဂော ဗလဝာ ဟောတီ’’တိ။ အနုရက္ခိတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္မာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ နာနုယုဉ္ဇတိ။ တေန ဂဗ္ဘော ဗဟ္ဝာဗာဓော ဟောတိ။ ဝတ္ထု ဝိသဒံ ဟောတီတိ ဂဗ္ဘာသယော ဝိသုဒ္ဓော ဟောတိ။ မာတု မဇ္ဈိမဝယသ္သ တတိယကောဋ္ဌာသေ ဗောဓိသတ္တဂဗ္ဘောက္ကမနမ္ပိ တသ္သာ အာယုပရိမာဏဝိလောကနေနေဝ သင္ဂဟိတံ ဝယောဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရသ္သ ပရိဝဇ္ဇနတော။ ဣတ္ထိသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရော ပန ဗောဓိသတ္တသ္သ အာနုဘာဝေနေဝ ဝူပသမတိ။

    24. Yathā aññā itthiyo vijātappaccayā tādisena rogena abhibhūtāpi hutvā maranti, bodhisattamātu pana bodhisatte kucchigate tassa vijāyananimittaṃ, na koci rogo uppajjati, kevalaṃ āyuparikkhayeneva kālaṃ karoti, svāyamattho heṭṭhā vutto eva. ‘‘Bodhisattena vasitaṭṭhānañhī’’tiādi tassa kāraṇavacanaṃ. Aññesaṃ aparibhoganti aññehi na paribhuñjitabbaṃ, na paribhogayogyanti attho. Tathā sati bodhisattapitu aññāya aggamahesiyā bhavitabbaṃ, tathāpi bodhisattamātari dharantiyā ayujjamānakanti āha ‘‘na ca sakkā’’tiādi. Apanetvāti aggamahesiṭhānato nīharitvā. Attani chandarāgavaseneva bahiddhā ārammaṇapariyesanāti visayinisārāgo sattānaṃ visayesu sārāgassa balavakāraṇanti dassento āha ‘‘sattānaṃ attabhāve chandarāgo balavā hotī’’ti. Anurakkhituṃ na sakkotīti sammā gabbhaparihāraṃ nānuyuñjati. Tena gabbho bahvābādho hoti. Vatthu visadaṃ hotīti gabbhāsayo visuddho hoti. Mātu majjhimavayassa tatiyakoṭṭhāse bodhisattagabbhokkamanampi tassā āyuparimāṇavilokaneneva saṅgahitaṃ vayovasena uppajjanakavikārassa parivajjanato. Itthisabhāvena uppajjanakavikāro pana bodhisattassa ānubhāveneva vūpasamati.

    ၂၅. သတ္တမာသဇာတောတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော သတ္တမေ မာသေ ဇာတော။ သော သီတုဏ္ဟက္ခမော န ဟောတိ အတိဝိယ သုခုမာလတာယ။ အဋ္ဌမာသဇာတော ကာမံ သတ္တမာသဇာတတော ဗုဒ္ဓိဝယဝာ, ဧကစ္စေ ပန စမ္မပဒေသာ ဝုဒ္ဓိံ ပာပုဏန္တာ ဃဋ္ဋနံ န သဟန္တိ, တေန သော န ဇီဝတိ။ ‘‘သတ္တမာသဇာတသ္သ ပန န တာဝ တေ ဇာတာ’’တိ ဝဒန္တိ။

    25.Sattamāsajātoti paṭisandhiggahaṇato sattame māse jāto. So sītuṇhakkhamo na hoti ativiya sukhumālatāya. Aṭṭhamāsajāto kāmaṃ sattamāsajātato buddhivayavā, ekacce pana cammapadesā vuddhiṃ pāpuṇantā ghaṭṭanaṃ na sahanti, tena so na jīvati. ‘‘Sattamāsajātassa pana na tāva te jātā’’ti vadanti.

    ၂၇. ဒေဝာ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တီတိ ‘‘လောကနာထံ မဟာပုရိသံ သယမေဝ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာမာ’’တိ သဉ္ဇာတဂာရဝဗဟုမာနာ အတ္တနော ပီတိံ ပဝေဒေန္တာ ခီဏာသဝာ သုဒ္ဓာဝာသဗ္ရဟ္မာနော အာဒိတော ပဋိဂ္ဂဏ္ဟန္တိ။ သူတိဝေသန္တိ သူတိဇဂ္ဂနဓာတိဝေသံ။ ဧကေတိ အဘယဂိရိဝာသိနော။ မစ္ဆက္ခိသဒိသံ ဆဝိဝသေန။ အဋ္ဌာသိ န နိသီဒိ, န နိပဇ္ဇိ ဝာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတာဝ ဗောဓိသတ္တံ ဗောဓိသတ္တမာတာ ဝိဇာယတီ’’တိ။ နိဒ္ဒုက္ခတာယ ဌိတာ ဧဝ ဟုတ္ဝာ ဝိဇာယတိ။ ဒုက္ခသ္သ ဟိ ဗလဝဘာဝတော တံ ဒုက္ခံ အသဟမာနာ အညာ ဣတ္ထိယော နိသိန္နာ ဝာ နိပန္နာ ဝာ ဝိဇာယန္တိ။

    27.Devāpaṭhamaṃ paṭiggaṇhantīti ‘‘lokanāthaṃ mahāpurisaṃ sayameva paṭhamaṃ paṭiggaṇhāmā’’ti sañjātagāravabahumānā attano pītiṃ pavedentā khīṇāsavā suddhāvāsabrahmāno ādito paṭiggaṇhanti. Sūtivesanti sūtijagganadhātivesaṃ. Eketi abhayagirivāsino. Macchakkhisadisaṃ chavivasena. Aṭṭhāsi na nisīdi, na nipajji vā. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhitāva bodhisattaṃ bodhisattamātā vijāyatī’’ti. Niddukkhatāya ṭhitā eva hutvā vijāyati. Dukkhassa hi balavabhāvato taṃ dukkhaṃ asahamānā aññā itthiyo nisinnā vā nipannā vā vijāyanti.

    ၂၈. အဇိနပ္ပဝေဏိယာတိ အဇိနစမ္မေဟိ သိဗ္ဗိတ္ဝာ ကတပဝေဏိယာ။ မဟာတေဇောတိ မဟာနုဘာဝော။ မဟာယသောတိ မဟာပရိဝာရော, ဝိပုလကိတ္တိဃောသော စ။

    28.Ajinappaveṇiyāti ajinacammehi sibbitvā katapaveṇiyā. Mahātejoti mahānubhāvo. Mahāyasoti mahāparivāro, vipulakittighoso ca.

    ၂၉. ဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂာတိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတော နိက္ခမနေန ဝိဘာဝိတတ္တာ ဘဂ္ဂာ, ဝိဘဂ္ဂာ ဝိယ စ ဟုတ္ဝာ, တေန နေသံ အဝိသဒဘာဝမေဝ ဒသ္သေတိ။ အလဂ္ဂော ဟုတ္ဝာတိ ဂဗ္ဘာသယေ, ယောနိပဒေသေ စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂော အသတ္တော ဟုတ္ဝာ, ယတော ‘‘ဓမကရဏတော ဥဒကနိက္ခမနသဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေနာတိ ဂဗ္ဘာသယဂတေန ဥဒကေန။ အမက္ခိတောဝ နိက္ခမတိ သမ္မက္ခိတသ္သ တာဒိသသ္သ ဥဒကသေမ္ဟာဒိကသ္သေဝ တတ္ထ အဘာဝတော။ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဟိ ပုညာနုဘာဝတော ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ တံ ဌာနံ ပုဗ္ဗေပိ ဝိသုဒ္ဓံ ဝိသေသတော ပရမသုဂန္ဓဂန္ဓကုဋိ ဝိယ စန္ဒနဂန္ဓံ ဝာယန္တံ တိဋ္ဌတိ။

    29.Bhaggavibhaggāti sambādhaṭṭhānato nikkhamanena vibhāvitattā bhaggā, vibhaggā viya ca hutvā, tena nesaṃ avisadabhāvameva dasseti. Alaggo hutvāti gabbhāsaye, yonipadese ca katthaci alaggo asatto hutvā, yato ‘‘dhamakaraṇato udakanikkhamanasadisa’’nti vuttaṃ. Udakenāti gabbhāsayagatena udakena. Amakkhitova nikkhamati sammakkhitassa tādisassa udakasemhādikasseva tattha abhāvato. Bodhisattassa hi puññānubhāvato paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya taṃ ṭhānaṃ pubbepi visuddhaṃ visesato paramasugandhagandhakuṭi viya candanagandhaṃ vāyantaṃ tiṭṭhati.

    ဥဒကဝဋ္ဋိယောတိ ဥဒကက္ခန္ဓာ။

    Udakavaṭṭiyoti udakakkhandhā.

    ၃၁. မုဟုတ္တဇာတောတိ မုဟုတ္တေန ဇာတော ဟုတ္ဝာ မုဟုတ္တမတ္တောဝ။ အနုဓာရိယမာနေတိ အနုကူလဝသေန နီယမာနေ။ အာဂတာနေဝာတိ တံ ဌာနံ ဥပဂတာနိ ဧဝ။ အနေကသာခန္တိ ရတနမယာနေကသတပတိဋ္ဌာနဟီရကံ။ သဟသ္သမဏ္ဍလန္တိ တေသံ ဥပရိဋ္ဌိတံ အနေကသဟသ္သမဏ္ဍလဟီရကံ။ မရူတိ ဒေဝာ။ န ခော ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဒဝီတိဟာရတော ပဂေဝ ဒိသာဝိလောကနသ္သ ကတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသတ္တော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကင္ဂဏာနီတိ ဝိဝဋဘာဝေန ဝိဟာရင္ဂဏပရိဝေဏင္ဂဏာနိ ဝိယ ဧကင္ဂဏသဒိသာနိ အဟေသုံ။ သဒိသောပိ နတ္ထီတိ တုမ္ဟာကံ ဣဒံ ဝိလောကနံ ဝိသိဋ္ဌေ ပသ္သိတုံ ‘‘ဣဓ တုမ္ဟေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ, ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ အဂ္ဂောတိ ပဓာနော, ကေန ပနသ္သ ပဓာနတာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏေဟီ’’တိ။ ပဌမ-သဒ္ဒော စေတ္ထ ပဓာနပရိယာယော။ ဗောဓိသတ္တသ္သ ပန ပဓာနတာ အနညသာဓာရဏာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗပဌမော’’တိ, သဗ္ဗပဓာနောတိ အတ္ထော။ ဧတသ္သေဝာတိ အဂ္ဂသဒ္ဒသ္သေဝ။ ဧတ္ထ စ မဟေသက္ခာ တာဝ ဒေဝာ တထာ စ ဝဒန္တိ, ဣတရေ ပန ကထန္တိ? မဟာသတ္တသ္သ အာနုဘာဝဒသ္သနာဒိနာ။ မဟေသက္ခာနဉ္ဟိ ဒေဝာနံ မဟာသတ္တသ္သ အာနုဘာဝော ဝိယ တေန သဒိသာနမ္ပိ အာနုဘာဝော ပစ္စက္ခော အဟောသီတိ, ဣတရေ ပန တေသံ ဝစနံ သုတ္ဝာ သဒ္ဒဟန္တာ အနုမိနန္တာ တထာ အာဟံသု။ ပရိပာကဂတပုဗ္ဗဟေတုသံသိဒ္ဓာယ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ဣမသ္မိံ။ပေ.။ ဗ္ယာကာသိ။

    31.Muhuttajātoti muhuttena jāto hutvā muhuttamattova. Anudhāriyamāneti anukūlavasena nīyamāne. Āgatānevāti taṃ ṭhānaṃ upagatāni eva. Anekasākhanti ratanamayānekasatapatiṭṭhānahīrakaṃ. Sahassamaṇḍalanti tesaṃ upariṭṭhitaṃ anekasahassamaṇḍalahīrakaṃ. Marūti devā. Na kho panaevaṃ daṭṭhabbaṃ padavītihārato pageva disāvilokanassa katattā. Tenāha ‘‘mahāsatto hī’’tiādi. Ekaṅgaṇānīti vivaṭabhāvena vihāraṅgaṇapariveṇaṅgaṇāni viya ekaṅgaṇasadisāni ahesuṃ. Sadisopi natthīti tumhākaṃ idaṃ vilokanaṃ visiṭṭhe passituṃ ‘‘idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Aggoti padhāno, kena panassa padhānatāti āha ‘‘guṇehī’’ti. Paṭhama-saddo cettha padhānapariyāyo. Bodhisattassa pana padhānatā anaññasādhāraṇāti āha ‘‘sabbapaṭhamo’’ti, sabbapadhānoti attho. Etassevāti aggasaddasseva. Ettha ca mahesakkhā tāva devā tathā ca vadanti, itare pana kathanti? Mahāsattassa ānubhāvadassanādinā. Mahesakkhānañhi devānaṃ mahāsattassa ānubhāvo viya tena sadisānampi ānubhāvo paccakkho ahosīti, itare pana tesaṃ vacanaṃ sutvā saddahantā anuminantā tathā āhaṃsu. Paripākagatapubbahetusaṃsiddhāya dhammatāya codiyamāno imasmiṃ…pe… byākāsi.

    ဇာတမတ္တသ္သေဝ ဗောဓိသတ္တသ္သ ဌာနာဒီနိ ယေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘူတာနီတိ တေ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ စတုရိဒ္ဓိပာဒပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဣဒ္ဓိပာဒဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသမိဇ္ဈနတော။ ဥတ္တရာဘိမုခဘာဝော လောကသ္သ ဥတ္တရဏဝသေန ဂမနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တေန ဟိ ဘဂဝာ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ အဘိဘူတော, ကေနစိ အနဘိဘူတော အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဇနံ အဇ္ဈောတ္ထရိတ္ဝာ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဂမနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။ တထာ သတ္တပဒဂမနံ သတ္တပဒဗောဇ္ဈင္ဂသမ္ပန္နအရိယမဂ္ဂဂမနသ္သ။ သုဝိသုဒ္ဓသေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ သုဝိသုဒ္ဓဝိမုတ္တိဆတ္တဓာရဏသ္သ။ ပဉ္စရာဇကကုဓဘဏ္ဍသမာယောဂော ပဉ္စဝိဓဝိမုတ္တိဂုဏသမာယောဂသ္သ။ အနာဝဋဒိသာနုဝိလောကနံ အနာဝဋဉာဏတာယ။ ‘‘အဂ္ဂောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အဆမ္ဘိတဝာစာဘာသနံ ကေနစိ အဝိဗန္ဓနီယတာယ အပ္ပဝတ္တိယသ္သ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသ္သ။ ‘‘အယမန္တိမာ ဇာတီ’’တိ အာယတိံ ဇာတိယာ အဘာဝကိတ္တနာ အနုပာဒိ။ပေ.။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ တသ္သ တသ္သ အနာဂတေ လဒ္ဓဗ္ဗဝိသေသသ္သ တံ တံ နိမိတ္တံ အဗ္ယဘိစာရီတိ ကတ္ဝာ။ န အာဂတောတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ, အညတ္ထ စ ဝက္ခမာနာယ အနုပုဗ္ဗိယာ န အာဂတော။ အာဟရိတ္ဝာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ, အဋ္ဌကထာသု စ အာဂတနယေန အာဟရိတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗော။

    Jātamattasseva bodhisattassa ṭhānādīni yesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhūtānīti te niddhāretvā dassento ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Tattha patiṭṭhānaṃ caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ iddhipādavasena lokuttaradhammesu suppatiṭṭhitabhāvasamijjhanato. Uttarābhimukhabhāvo lokassa uttaraṇavasena gamanassa pubbanimittaṃ. Tena hi bhagavā sadevakassa lokassa abhibhūto, kenaci anabhibhūto ahosi. Tenāha ‘‘mahājanaṃ ajjhottharitvā abhibhavitvā gamanassa pubbanimitta’’nti. Tathā sattapadagamanaṃ sattapadabojjhaṅgasampannaariyamaggagamanassa. Suvisuddhasetacchattadhāraṇaṃ suvisuddhavimuttichattadhāraṇassa. Pañcarājakakudhabhaṇḍasamāyogo pañcavidhavimuttiguṇasamāyogassa. Anāvaṭadisānuvilokanaṃ anāvaṭañāṇatāya. ‘‘Aggohamasmī’’tiādinā achambhitavācābhāsanaṃ kenaci avibandhanīyatāya appavattiyassa saddhammacakkappavattanassa. ‘‘Ayamantimā jātī’’ti āyatiṃ jātiyā abhāvakittanā anupādi…pe… pubbanimittanti veditabbaṃ tassa tassa anāgate laddhabbavisesassa taṃ taṃ nimittaṃ abyabhicārīti katvā. Na āgatoti imasmiṃ sutte, aññattha ca vakkhamānāya anupubbiyā na āgato. Āharitvāti tasmiṃ tasmiṃ sutte, aṭṭhakathāsu ca āgatanayena āharitvā dīpetabbo.

    ‘‘ဒသသဟသ္သိလောကဓာတု ကမ္ပီ’’တိ ဣဒံ သတိပိ ဣဓ ပာဠိယံ အာဂတတ္တေ ဝက္ခမာနာနံ အစ္ဆရိယာနံ မူလဘူတံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိဗဒ္ဓာ ဝီဏာ စမ္မဗဒ္ဓာ ဘေရိယောတိ ပဉ္စင္ဂိကတူရိယသ္သ နိဒသ္သနမတ္တံ, စ-သဒ္ဒေန ဝာ ဣတရေသမ္ပိ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အန္ဒုဗန္ဓနာဒီနိ တင္ခဏေ ဧဝ ဆဇ္ဇိတ္ဝာ ပုန ပာကတိကာနေဝ ဟောန္တိ, တထာ ဇစ္စန္ဓာဒီနံ စက္ခုသောတာဒီနိ တထာရူပကမ္မပစ္စယာ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ တာဝဒေဝ ဝိဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဆိဇ္ဇိံသူတိ စ ပာဒေသု ဗန္ဓဋ္ဌာနေသု ဆိဇ္ဇိံသု။ ဝိဂစ္ဆိံသူတိ ဝူပသမိံသု။ အာကာသဋ္ဌကရတနာနိ နာမ တံတံဝိမာနဂတမဏိရတနာဒီနိ။ သကတေဇောဘာသိတာနီတိ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလာယ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတာနိ အဟေသုံ။ နပ္ပဝတ္တီတိ န သန္နိပာတော။ န ဝာယီတိ ခရော ဝာတော န ဝာယိ။ မုဒုသုခော ပန သတ္တာနံ သုခာဝဟော ဝာယိ။ ပထဝိဂတာ အဟေသုံ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌာတုံ အဝိသဟန္တာ။ ဥတုသမ္ပန္နောတိ အနုဏ္ဟာသီတတာသင္ခာတေန ဥတုနာ သမ္ပန္နော။ အပ္ဖောဋနံ ဝုစ္စတိ ဘုဇဟတ္ထသင္ဃဋ္ဋနသဒ္ဒော, အတ္ထတော ပန ဝာမဟတ္ထံ ဥရေ ဌပေတ္ဝာ ဒက္ခိဏေန ပုထုပာဏိနာ ဟတ္ထတာဠနေန သဒ္ဒကရဏံ။ မုခေန ဥသ္သေဠနံ သဒ္ဒသ္သ မုဉ္စနံ သေဠနံ။ ဧကဒ္ဓဇမာလာ အဟောသိ နိရန္တရံ ဓဇမာလာသမောဓာနဂတာယ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတာနိ ဧဝ, အထ ခော အညာနိပိ ‘‘ဝိစိတ္တပုပ္ဖသုဂန္ဓပုပ္ဖဝသ္သဒေဝောပဝသ္သိ သူရိယေ ဒိသ္သမာနေ ဧဝ တာရကာ ဩဘာသိံသု, အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ ဥဒကံ ပထဝိတော ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ, ဗိလာသယာ စ တိရစ္ဆာနာ အာသယတော နိက္ခမိံသု, ရာဂဒောသမောဟာပိ တနု ဘဝိံသု, ပထဝိယံ ရဇော ဝူပသမိ, အနိဋ္ဌဂန္ဓော ဝိဂစ္ဆိ, ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝာယိ, ရူပိနော ဒေဝာ သရူပေနေဝ မနုသ္သာနံ အာပာထံ အဂမံသု, သတ္တာနံ စုတူပပာတာ နာဟေသု’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ ယာနိ မဟာဘိနီဟာရသမယေ ဥပ္ပန္နာနိ ဒ္ဝတ္တိံသပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ, တာနိ အနဝသေသတော တဒာ အဟေသုန္တိ။

    ‘‘Dasasahassilokadhātukampī’’ti idaṃ satipi idha pāḷiyaṃ āgatatte vakkhamānānaṃ acchariyānaṃ mūlabhūtaṃ dassetuṃ vuttaṃ, evaṃ aññampi evarūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Tantibaddhā vīṇā cammabaddhā bheriyoti pañcaṅgikatūriyassa nidassanamattaṃ, ca-saddena vā itaresampi saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Andubandhanādīni taṅkhaṇe eva chajjitvā puna pākatikāneva honti, tathā jaccandhādīnaṃ cakkhusotādīni tathārūpakammapaccayā tasmiṃyeva khaṇe uppajjitvā tāvadeva vigacchantī’’ti vadanti. Chijjiṃsūti ca pādesu bandhaṭṭhānesu chijjiṃsu. Vigacchiṃsūti vūpasamiṃsu. Ākāsaṭṭhakaratanāni nāma taṃtaṃvimānagatamaṇiratanādīni. Sakatejobhāsitānīti ativiya samujjalāya attano pabhāya obhāsitāni ahesuṃ. Nappavattīti na sannipāto. Na vāyīti kharo vāto na vāyi. Mudusukho pana sattānaṃ sukhāvaho vāyi. Pathavigatā ahesuṃ uccaṭṭhāne ṭhātuṃ avisahantā. Utusampannoti anuṇhāsītatāsaṅkhātena utunā sampanno. Apphoṭanaṃ vuccati bhujahatthasaṅghaṭṭanasaddo, atthato pana vāmahatthaṃ ure ṭhapetvā dakkhiṇena puthupāṇinā hatthatāḷanena saddakaraṇaṃ. Mukhena usseḷanaṃ saddassa muñcanaṃ seḷanaṃ. Ekaddhajamālā ahosi nirantaraṃ dhajamālāsamodhānagatāya. Na kevalañca etāni eva, atha kho aññānipi ‘‘vicittapupphasugandhapupphavassadevopavassi sūriye dissamāne eva tārakā obhāsiṃsu, acchaṃ vippasannaṃ udakaṃ pathavito ubbhijji, bilāsayā ca tiracchānā āsayato nikkhamiṃsu, rāgadosamohāpi tanu bhaviṃsu, pathaviyaṃ rajo vūpasami, aniṭṭhagandho vigacchi, dibbagandho vāyi, rūpino devā sarūpeneva manussānaṃ āpāthaṃ agamaṃsu, sattānaṃ cutūpapātā nāhesu’’nti evamādīni yāni mahābhinīhārasamaye uppannāni dvattiṃsapubbanimittāni, tāni anavasesato tadā ahesunti.

    တတ္ရာပီတိ တေသုပိ ပထဝိကမ္ပာဒီသု ဧဝံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ကေဝလံ သမ္ပတိဇာတသ္သ ဌာနာဒီသု ဧဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ သဗ္ဗသ္သ ဉေယ္ယသ္သ, တိတ္ထကရမတသ္သ စ စာလနတော။ ကေနစိ အနုသ္သာဟိတာနံယေဝ ဣမသ္မိံယေဝ ဧကစက္ကဝာဠေ သန္နိပာတော ကေနစိ အနုသ္သာဟိတာနံယေဝ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သန္နိပတိတ္ဝာ ဓမ္မပဋိဂ္ဂဏ္ဟနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ပဌမံ ဒေဝတာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘသ္သ, ပစ္ဆာ မနုသ္သာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ တတ္ထေဝ ဌာနသ္သ နိစ္စလသဘာဝတော အာနေဉ္ဇဝိဟာရပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဝီဏာနံ သယံ ဝဇ္ဇနံ ပရူပဒေသေန ဝိနာ သယမေဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဘေရီနံ ဝဇ္ဇနံ စက္ကဝာဠပရိယန္တာယ ပရိသာယ ပဝေဒနသမတ္ထသ္သ ဓမ္မဘေရိယာ အနုသာဝနသ္သ အမတဒုန္ဒုဘိဃောသနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီနံ ဆေဒော မာနဝိနိဗန္ဓဘေဒနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ မဟာဇနသ္သ ရောဂဝိဂမော တသ္သေဝ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခရောဂဝိဂမဘူတသ္သ သစ္စပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ‘‘မဟာဇနသ္သာ’’တိ ပဒံ ‘‘မဟာဇနသ္သ ဒိဗ္ဗစက္ခုပဋိလာဘသ္သ, မဟာဇနသ္သ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပဋိလာဘသ္သာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဒ္ဓိပာဒဘာဝနာဝသေန သာတိသယဉာဏဇဝသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ပီဌသပ္ပီနံ ဇဝသမ္ပဒာ စတုရိဒ္ဓိပာဒပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။ သုပဋ္ဋနသမ္ပာပုဏနံ စတုပဋိသမ္ဘိဒာဓိဂမသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ အတ္ထာဒိအနုရူပံ အတ္ထာဒီသု သမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။ ရတနာနံ သကတေဇောဘာသိတတ္တံ ယံ လောကသ္သ ဓမ္မောဘာသံ ဒသ္သေသ္သတိ, တေန တသ္သ သကတေဇောဘာသိတတ္တသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။

    Tatrāpīti tesupi pathavikampādīsu evaṃ pubbanimittabhāvo veditabbo. Na kevalaṃ sampatijātassa ṭhānādīsu evāti adhippāyo. Sabbaññutaññāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ sabbassa ñeyyassa, titthakaramatassa ca cālanato. Kenaci anussāhitānaṃyeva imasmiṃyeva ekacakkavāḷe sannipāto kenaci anussāhitānaṃyeva ekappahārenevasannipatitvā dhammapaṭiggaṇhanassa pubbanimittaṃ. Paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ dibbavihārapaṭilābhassa, pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ tattheva ṭhānassa niccalasabhāvato āneñjavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Vīṇānaṃ sayaṃ vajjanaṃ parūpadesena vinā sayameva anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Bherīnaṃ vajjanaṃ cakkavāḷapariyantāya parisāya pavedanasamatthassa dhammabheriyā anusāvanassa amatadundubhighosanassa pubbanimittaṃ. Andubandhanādīnaṃ chedo mānavinibandhabhedanassa pubbanimittaṃ. Mahājanassa rogavigamo tasseva sakalavaṭṭadukkharogavigamabhūtassa saccapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. ‘‘Mahājanassā’’ti padaṃ ‘‘mahājanassa dibbacakkhupaṭilābhassa, mahājanassa dibbasotadhātupaṭilābhassā’’tiādinā tattha tattha ānetvā sambandhitabbaṃ. Iddhipādabhāvanāvasena sātisayañāṇajavasampattisiddhīti āha ‘‘pīṭhasappīnaṃ javasampadā caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimitta’’nti. Supaṭṭanasampāpuṇanaṃ catupaṭisambhidādhigamassa pubbanimittaṃ. Atthādianurūpaṃ atthādīsu sampaṭipattibhāvato. Ratanānaṃ sakatejobhāsitattaṃ yaṃ lokassa dhammobhāsaṃ dassessati, tena tassa sakatejobhāsitattassa pubbanimittaṃ.

    စတုဗ္ရဟ္မဝိဟာရပဋိလာဘသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ တသ္သ သဗ္ဗသော ဝေရဝူပသမနတော။ ဧကာဒသအဂ္ဂိနိဗ္ဗာပနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဒုန္နိဗ္ဗာပနနိဗ္ဗာနဘာဝတော။ ဉာဏာလောကာဒသ္သနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ အနာလောကေ အာလောကဒသ္သနဘာဝတော။ နိဗ္ဗာနရသေနာတိ ကိလေသာနံ နိဗ္ဗာယနရသေန။ ဧကရသဘာဝသ္သာတိ သာသနသ္သ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသဘာဝသ္သ, တဉ္စ ခော အမဓုရသ္သ လောကသ္သ သဗ္ဗသော မဓုရဘာဝာပာဒနေန။ ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဘိန္ဒနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌိဂတဝာတာပနယနဝသေန။ အာကာသာဒိအပ္ပတိဋ္ဌဝိသမစဉ္စလဋ္ဌာနံ ပဟာယ သကုဏာနံ ပထဝိဂမနံ တာဒိသံ မိစ္ဆာဂာဟံ ပဟာယ သတ္တာနံ ပာဏေဟိ ရတနတ္တယသရဏဂမနသ္သ ပုဗ္ဗနိတ္တံ။ ဗဟုဇနကန္တတာယာတိ စန္ဒသ္သ ဝိယ ဗဟုဇနသ္သ ကန္တတာယ။ သူရိယသ္သ ဥဏ္ဟသီတဝိဝဇ္ဇိတဥတုသုခတာ ပရိဠာဟဝိဝဇ္ဇိတကာယိကစေတသိကသုခပ္ပတ္တိယာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဒေဝတာနံ အပ္ဖောဋနာဒီဟိ ကီဠနံ ပမောဒုပ္ပတ္တိ ဘဝန္တဂမနေန, ဓမ္မသဘာဝဗောဓနေန စ ဥဒာနဝသေန ပမောဒဝိဘာဝနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဓမ္မဝေဂဝသ္သနသ္သာတိ ဒေသနာဉာဏဝေဂေန ဓမ္မာမတသ္သ ဝသ္သနသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ကာယဂတာသတိဝသေန လဒ္ဓံ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂဖလသုခာနုဘဝော ကာယဂတာသတိအမတပဋိလာဘော, တသ္သ ပန ကာယသ္သာပိ အတပ္ပကသုခာဝဟတ္တာ ခုဒာပိပာသာပီဠနာဘာဝော ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဝုတ္တော ။ အဋ္ဌကထာယံပန ခုဒံ, ပိပာသဉ္စ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနံ ဘေဒော ဝိသေသသာမညဝိဘာဂေန, ဂောဗလီဗဒ္ဒဉာယေန စ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘သယမေဝာ’’တိ ပဒံ ‘‘အဋ္ဌင္ဂိကမဂ္ဂဒ္ဝာရဝိဝရဏသ္သာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဘရိတဘာဝသ္သာတိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝသ္သ။ ‘‘အရိယဒ္ဓဇမာလာမာလိတာယာတိ ကာသာယဒ္ဓဇမာလာဝန္တတာယာ’’တိ ကေစိ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ပန အရိယမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂဒ္ဓဇမာလာဟိ မာလိဘာဝသ္သ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အနုဒ္ဓဋံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။

    Catubrahmavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ tassa sabbaso veravūpasamanato. Ekādasaagginibbāpanassa pubbanimittaṃ dunnibbāpananibbānabhāvato. Ñāṇālokādassanassa pubbanimittaṃ anāloke ālokadassanabhāvato. Nibbānarasenāti kilesānaṃ nibbāyanarasena. Ekarasabhāvassāti sāsanassa sabbattha ekarasabhāvassa, tañca kho amadhurassa lokassa sabbaso madhurabhāvāpādanena. Dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhindanassa pubbanimittaṃ sabbaso diṭṭhigatavātāpanayanavasena. Ākāsādiappatiṭṭhavisamacañcalaṭṭhānaṃ pahāya sakuṇānaṃ pathavigamanaṃ tādisaṃ micchāgāhaṃ pahāya sattānaṃ pāṇehi ratanattayasaraṇagamanassa pubbanittaṃ. Bahujanakantatāyāti candassa viya bahujanassa kantatāya. Sūriyassa uṇhasītavivajjitautusukhatā pariḷāhavivajjitakāyikacetasikasukhappattiyā pubbanimittaṃ.Devatānaṃ apphoṭanādīhi kīḷanaṃ pamoduppatti bhavantagamanena, dhammasabhāvabodhanena ca udānavasena pamodavibhāvanassa pubbanimittaṃ. Dhammavegavassanassāti desanāñāṇavegena dhammāmatassa vassanassa pubbanimittaṃ. Kāyagatāsativasena laddhaṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppāditamaggaphalasukhānubhavo kāyagatāsatiamatapaṭilābho, tassa pana kāyassāpi atappakasukhāvahattā khudāpipāsāpīḷanābhāvo pubbanimittaṃ vutto . Aṭṭhakathāyaṃpana khudaṃ, pipāsañca bhinditvā vuttaṃ. Tattha pubbanimittānaṃ bhedo visesasāmaññavibhāgena, gobalībaddañāyena ca gahetabbo. ‘‘Sayamevā’’ti padaṃ ‘‘aṭṭhaṅgikamaggadvāravivaraṇassā’’ti etthāpi ānetvā sambandhitabbaṃ. Bharitabhāvassāti paripuṇṇabhāvassa. ‘‘Ariyaddhajamālāmālitāyāti kāsāyaddhajamālāvantatāyā’’ti keci, sadevakassa lokassa pana ariyamaggabojjhaṅgaddhajamālāhi mālibhāvassa pubbanimittaṃ. Yaṃ panettha anuddhaṭaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    ဧတ္ထာတိ ‘‘သမ္ပတိဇာတော’’တိအာဒိနာ အာဂတေ ဣမသ္မိံ ဝာရေ။ ဝိသ္သဇ္ဇိတောဝ, တသ္မာ အမ္ဟေဟိ ဣဓ အပုဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒာ ပထဝိယံ ဂစ္ဆန္တောပိ မဟာသတ္တော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ မဟာဇနသ္သ တထာ ဥပဋ္ဌာသီတိ အယမေတ္ထ နိယတိ ဓမ္မနိယာမော ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မတာ တိ ဣဒံ နိယတိဝာဒဝသေန ကထနံ။ ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတီသု တာဒိသသ္သ ပုညသမ္ဘာရကမ္မသ္သ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ မဟာဇနသ္သ တထာ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေကတကမ္မဝာဒဝသေန ကထနံ။ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပရိ ဤသနသီလတာယ ယထာသကံ ကမ္မမေဝ ဣသ္သရော နာမ, တသ္သ နိမ္မာနံ အတ္တနော ဖလသ္သ နိဗ္ဗတ္တနံ မဟာပုရိသောပိ သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထေန ဥဠာရေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တိတော, တေန ဣသ္သရေန နိမ္မိတော နာမ, တသ္သ စာယံ နိမ္မာနဝိသေသော, ယဒိဒံ မဟာနုဘာဝတာ, ယာယ မဟာဇနသ္သ တထာ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဣဒံ ဣသ္သရနိမ္မာနဝသေန ကထနံ။ ဧဝံ တံ တံ ဗဟုလံ ဝတ္ဝာ ကိံ ဣမာယ ပရိယာယကထာယာတိ အဝသာနေ ဥဇုကမေဝ ဗ္ယာကရိ။ သမ္ပတိဇာတော ပထဝိယံ ကထံ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မဟာနုဘာဝော အာကာသေန မညေ ဂစ္ဆတီတိ ပရိကပ္ပနဝသေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ အဟောသိ။ သီဃတရံ ပန သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတတ္တာ ဒိသ္သမာနရူပောပိ မဟာဇနသ္သ အဒိသ္သမာနော ဝိယ အဟောသိ။ အစေလကဘာဝော, ခုဒ္ဒကသရီရတာ စ တာဒိသသ္သ ဣရိယာပထသ္သ န အနုစ္ဆဝိကာတိ ကမ္မာနုဘာဝသဉ္ဇနိတပာဋိဟာရိယဝသေန အလင္ကတပဋိယတ္တော ဝိယ, သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကော ဝိယ စ မဟာဇနသ္သ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသတ္တသ္သ ပုညာနုဘာဝေန တဒာ တထာ ဥပဋ္ဌာနမတ္တမေဝေတန္တိ။ ပစ္ဆာ ဗာလဒာရကောဝ အဟောသိ, န တာဒိသောတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝာနုစ္ဆဝိကသ္သ ဗောဓိသတ္တာနုဘာဝသ္သ ယာထာဝတော ပဝေဒိတတ္တာ ပရိသာ စသ္သ ဗ္ယာကရဏေန ဗုဒ္ဓေန ဝိယ။ပေ.။ အတ္တမနာ အဟောသိ။

    Etthāti ‘‘sampatijāto’’tiādinā āgate imasmiṃ vāre. Vissajjitova, tasmā amhehi idha apubbaṃ vattabbaṃ natthīti adhippāyo. Tadā pathaviyaṃ gacchantopi mahāsatto ākāsena gacchanto viya mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti ayamettha niyati dhammaniyāmo bodhisattānaṃ dhammatā ti idaṃ niyativādavasena kathanaṃ. Pubbe purimajātīsu tādisassa puññasambhārakammassa katattā upacitattā mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti idaṃ pubbekatakammavādavasena kathanaṃ. Imesaṃ sattānaṃ upari īsanasīlatāya yathāsakaṃ kammameva issaro nāma, tassa nimmānaṃ attano phalassa nibbattanaṃ mahāpurisopi sadevakaṃ lokaṃ abhibhavituṃ samatthena uḷārena puññakammena nibbattito, tena issarena nimmito nāma, tassa cāyaṃ nimmānaviseso, yadidaṃ mahānubhāvatā, yāya mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti idaṃ issaranimmānavasena kathanaṃ. Evaṃ taṃ taṃ bahulaṃ vatvā kiṃ imāya pariyāyakathāyāti avasāne ujukameva byākari. Sampatijāto pathaviyaṃ kathaṃ padasā gacchati, evaṃ mahānubhāvo ākāsena maññe gacchatīti parikappanavasena ākāsena gacchanto viya ahosi. Sīghataraṃ pana sattapadavītihārena gatattā dissamānarūpopi mahājanassa adissamāno viya ahosi. Acelakabhāvo, khuddakasarīratā ca tādisassa iriyāpathassa na anucchavikāti kammānubhāvasañjanitapāṭihāriyavasena alaṅkatapaṭiyatto viya, soḷasavassuddesiko viya ca mahājanassa upaṭṭhāsīti veditabbaṃ. Mahāsattassa puññānubhāvena tadā tathā upaṭṭhānamattamevetanti. Pacchā bāladārakova ahosi, na tādisoti. Buddhabhāvānucchavikassa bodhisattānubhāvassa yāthāvato paveditattā parisā cassa byākaraṇena buddhena viya…pe… attamanā ahosi.

    သဗ္ဗဓမ္မတာတိ သဗ္ဗာ သောဠသဝိဓာပိ ယထာဝုတ္တာ ဓမ္မတာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပုညဉာဏသမ္ဘာရဒသ္သနေန နေသံ ဧကသဒိသတ္တာ။

    Sabbadhammatāti sabbā soḷasavidhāpi yathāvuttā dhammatā sabbabodhisattānaṃ hontīti veditabbā puññañāṇasambhāradassanena nesaṃ ekasadisattā.

    ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏဝဏ္ဏနာ

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā

    ၃၃. ဒုကူလစုမ္ဗဋကေတိ ဒဟရသ္သ နိပဇ္ဇနယောဂ္ယတာဝသေန ပဋိသံဟဋဒုကူလသုခုမေ။ ‘‘ခတ္တိယော ဗ္ရာဟ္မဏော’’တိ ဧဝမာဒိ ဇာတိ။ ‘‘ကောဏ္ဍညော ဂောတမော’’တိ ဧဝမာဒိ ဂောတ္တံ။ ‘‘ပောဏိကာ စိက္ခလ္လိကာ သာကိယာ ကောဠိယာ’’တိ ဧဝမာဒိ ကုလပဒေသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရူပိသ္သရိယပရိဝာရာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော သင္ဂဏ္ဟာတိ။ မဟန္တသ္သာတိ ဝိပုလသ္သ, ဥဠာရသ္သာတိ အတ္ထော။ နိပ္ဖတ္တိယောတိ သိဒ္ဓိယော။ ဂန္တဗ္ဗဂတိယာတိ ဂတိ-သဒ္ဒသ္သ ကမ္မသာဓနတမာဟ။ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဟိ သုစရိတဒုစ္စရိတေဟိ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိယော, ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော။ ဂစ္ဆတိ ယထာရုစိ ပဝတ္တတီတိ ဂတိ, အဇ္ဈာသယော။ ပဋိသရဏေတိ ပရာယဏေ အဝသ္သယေ။ သဗ္ဗသင္ခတဝိသံယုတ္တသ္သ ဟိ အရဟတော နိဗ္ဗာနမေဝ တံပဋိသရဏံ။ တ္ယာဟန္တိ တေ အဟံ။

    33.Dukūlacumbaṭaketi daharassa nipajjanayogyatāvasena paṭisaṃhaṭadukūlasukhume. ‘‘Khattiyo brāhmaṇo’’ti evamādi jāti. ‘‘Koṇḍañño gotamo’’ti evamādi gottaṃ. ‘‘Poṇikā cikkhallikā sākiyā koḷiyā’’ti evamādi kulapadeso. Ādi-saddena rūpissariyaparivārādisabbasampattiyo saṅgaṇhāti. Mahantassāti vipulassa, uḷārassāti attho. Nipphattiyoti siddhiyo. Gantabbagatiyāti gati-saddassa kammasādhanatamāha. Upapajjanavasena hi sucaritaduccaritehi gantabbāti gatiyo, upapattibhavaviseso. Gacchati yathāruci pavattatīti gati, ajjhāsayo. Paṭisaraṇeti parāyaṇe avassaye. Sabbasaṅkhatavisaṃyuttassa hi arahato nibbānameva taṃpaṭisaraṇaṃ. Tyāhanti te ahaṃ.

    ဒသဝိဓေ ကုသလဓမ္မေ, အဂရဟိတေ စ ရာဇဓမ္မေ (ဇာ. ၂ မဟာမံသဇာတကေ ဝိတ္ထာရော) နိယုတ္တောတိ ဓမ္မိကော။ တေန စ ဓမ္မေန သကလံ လောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ယသ္မာ စက္ကဝတ္တီ ဓမ္မေန ဉာယေန ရဇ္ဇံ အဓိဂစ္ဆတိ, န အဓမ္မေန, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေန လဒ္ဓရဇ္ဇတ္တာ ဓမ္မရာဇာ’’တိ။ စတူသု ဒိသာသု သမုဒ္ဒပရိယောသာနတာယ စတုရန္တာ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ဒီပေ မဟာပထဝီတိ အာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမ။ပေ.။ ဣသ္သရော’’တိ။ ဝိဇိတာဝီတိ ဝိဇေတဗ္ဗသ္သ ဝိဇိတဝာ, ကာမကောဓာဒိကသ္သ အဗ္ဘန္တရသ္သ, ပဋိရာဇဘူတသ္သ ဗာဟိရသ္သ စ အရိဂဏသ္သ ဝိဇယိ, ဝိဇေတ္ဝာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ကာမံ စက္ကဝတ္တိနော ကေနစိ ယုဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ, ယုဒ္ဓေန ပန သာဓေတဗ္ဗသ္သ ဝိဇယသ္သ သိဒ္ဓိယာ ‘‘ဝိဇိတသင္ဂာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇနပဒောဝ စတုဗ္ဗိဓအစ္ဆရိယဓမ္မာဒိသမန္နာဂတေ အသ္မိံ ရာဇိနိ ထာဝရိယံ ကေနစိ အသံဟာရိယံ ဒဠ္ဟံ ဘတ္တဘာဝံ ပတ္တော, ဇနပဒေ ဝာ အတ္တနော ဓမ္မိကာယ ပဋိပတ္တိယာ ထာဝရိယံ ထိရဘာဝံ ပတ္တောတိ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။ မနုသ္သာနံ ဥရေ သတ္ထံ ဌပေတ္ဝာ ဣစ္ဆိတဓနဟရဏာဒိနာ ပရသာဟသကာရိတာယ သာဟသိကာ။

    Dasavidhe kusaladhamme, agarahite ca rājadhamme (jā. 2 mahāmaṃsajātake vitthāro) niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalaṃ lokaṃ rañjetīti dhammarājā. Yasmā cakkavattī dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena, tasmā vuttaṃ ‘‘dhammena laddharajjattā dhammarājā’’ti. Catūsu disāsu samuddapariyosānatāya caturantā nāma tattha tattha dīpe mahāpathavīti āha ‘‘puratthima…pe… issaro’’ti. Vijitāvīti vijetabbassa vijitavā, kāmakodhādikassa abbhantarassa, paṭirājabhūtassa bāhirassa ca arigaṇassa vijayi, vijetvā ṭhitoti attho. Kāmaṃ cakkavattino kenaci yuddhaṃ nāma natthi, yuddhena pana sādhetabbassa vijayassa siddhiyā ‘‘vijitasaṅgāmo’’ti vuttaṃ. Janapadova catubbidhaacchariyadhammādisamannāgate asmiṃ rājini thāvariyaṃ kenaci asaṃhāriyaṃ daḷhaṃ bhattabhāvaṃ patto, janapade vā attano dhammikāya paṭipattiyā thāvariyaṃ thirabhāvaṃ pattoti janapadatthāvariyappatto. Manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitadhanaharaṇādinā parasāhasakāritāya sāhasikā.

    ရတိဇနနဋ္ဌေနာတိ အတပ္ပကပီတိသောမနသ္သုပ္ပာဒနေန။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ရမေတီတိ ရတနံ။ ‘‘အဟော မနောဟရ’’န္တိ စိတ္တေ ကတ္တဗ္ဗတာယ စိတ္တီကတံ ။ ‘‘သ္ဝာယံ စိတ္တီကာရော တသ္သ ပူဇနီယတာယာ’’တိ စိတ္တီကတန္တိ ပူဇနီယန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ မဟန္တံ ဝိပုလံ အပရိမိတံ မူလံ အဂ္ဃတီတိ မဟဂ္ဃံ။ နတ္ထိ ဧတသ္သ တုလာ ဥပမာတိ အတုလံ, အသဒိသံ။ ကဒာစိ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဒုက္ခေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ။ အနောမေဟိ ဥဠာရဂုဏေဟေဝ သတ္တေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံ။ ဣဒာနိ နေသံ စိတ္တီကတာဒိအတ္ထာနံ သဝိသေသံ စက္ကရတနေ လဗ္ဘမာနတံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣတရေသုပိ တေ အတိဒိသိတုံ ‘‘စက္ကရတနသ္သ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ ရညော အနညသာဓာရဏိသ္သရိယာဒိသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဟေတုတော, သတ္တာနဉ္စ ယထိစ္ဆိတတ္ထပဋိလာဘဟေတုတော။ အဂ္ဃော နတ္ထိ အတိဝိယ ဥဠာရသမုဇ္ဇလသတ္တရတနမယတ္တာ, အစ္ဆရိယဗ္ဘုတမဟာနုဘာဝတာယ စ။ ယဒဂ္ဂေန မဟဂ္ဃံ, တဒဂ္ဂေန အတုလံ။ သတ္တာနံ ပာပဇိဂုစ္ဆနေန ဝိဂတကာဠကော ပုညပသုတတာယ မဏ္ဍဘူတော ယာဒိသော ကာလော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒာရဟော, တာဒိသေ ဧဝ စက္ကဝတ္တီနမ္ပိ သမ္ဘဝောတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ စ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပမာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ, ဥပမောပမေယ္ယာနဉ္စ န အစ္စန္တမေဝ သဒိသတာ။ တသ္မာ ယထာ ဗုဒ္ဓာ ကဒာစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န တထာ စက္ကဝတ္တိနော, ဧဝံ သန္တေပိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တပရိပူရဏသ္သာပိ ဒုက္ကရဘာဝတောပိ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒာယေဝာတိ , ဣမိနာ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒတာသာမညေန တေသံ ဒုလ္လဘဒသ္သနတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမံ စက္ကရတနာနုဘာဝေန သိဇ္ဈမာနော ဂုဏော စက္ကဝတ္တိပရိဝာရသာဓာရဏော, တထာပိ ‘‘စက္ကဝတ္တီ ဧဝ နံ သာမိဘာဝေန ဝိသဝိတာယ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ တဒတ္ထံ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ, ဆန္နမ္ပိ ဝာ အတ္ထာနံ ဣတရရတနေသုပိ လဗ္ဘနတော ‘‘ဧဝံ သေသာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထိအသ္သ-ပရိဏာယကရတနေဟိ အဇိတဝိဇယတော, စက္ကရတနေန စ ပရိဝာရဘာဝေန, သေသေဟိ ပရိဘောဂူပကရဏဘာဝေန သမန္နာဂတော။ ဟတ္ထိအသ္သမဏိဣတ္ထိရတနေဟိ ပရိဘောဂူပကရဏဘာဝေန သေသေဟိ ပရိဝာရဘာဝေနာတိ ယောဇနာ။

    Ratijananaṭṭhenāti atappakapītisomanassuppādanena. Saddatthato pana rametīti ratanaṃ. ‘‘Aho manohara’’nti citte kattabbatāya cittīkataṃ. ‘‘Svāyaṃ cittīkāro tassa pūjanīyatāyā’’ti cittīkatanti pūjanīyanti atthaṃ vadanti. Mahantaṃ vipulaṃ aparimitaṃ mūlaṃ agghatīti mahagghaṃ. Natthi etassa tulā upamāti atulaṃ, asadisaṃ. Kadāci eva uppajjanato dukkhena laddhabbattā dullabhadassanaṃ. Anomehi uḷāraguṇeheva sattehi paribhuñjitabbato anomasattaparibhogaṃ. Idāni nesaṃ cittīkatādiatthānaṃ savisesaṃ cakkaratane labbhamānataṃ dassetvā itaresupi te atidisituṃ ‘‘cakkaratanassa cā’’tiādi āraddhaṃ. Aññaṃ devaṭṭhānaṃ nāma na hoti rañño anaññasādhāraṇissariyādisampattipaṭilābhahetuto, sattānañca yathicchitatthapaṭilābhahetuto. Aggho natthi ativiya uḷārasamujjalasattaratanamayattā, acchariyabbhutamahānubhāvatāya ca. Yadaggena mahagghaṃ, tadaggena atulaṃ. Sattānaṃ pāpajigucchanena vigatakāḷako puññapasutatāya maṇḍabhūto yādiso kālo buddhuppādāraho, tādise eva cakkavattīnampi sambhavoti āha ‘‘yasmā ca panā’’tiādi. Upamāvasena cetaṃ vuttaṃ, upamopameyyānañca na accantameva sadisatā. Tasmā yathā buddhā kadāci karahaci uppajjanti, na tathā cakkavattino, evaṃ santepi cakkavattivattaparipūraṇassāpi dukkarabhāvatopi dullabhuppādāyevāti , iminā dullabhuppādatāsāmaññena tesaṃ dullabhadassanatā vuttāti veditabbaṃ. Kāmaṃ cakkaratanānubhāvena sijjhamāno guṇo cakkavattiparivārasādhāraṇo, tathāpi ‘‘cakkavattī eva naṃ sāmibhāvena visavitāya paribhuñjatī’’ti vattabbataṃ arahati tadatthaṃ uppajjanatoti dassento ‘‘tadeta’’ntiādimāha. Yathāvuttānaṃ pañcannaṃ, channampi vā atthānaṃ itararatanesupi labbhanato ‘‘evaṃ sesānipī’’ti vuttaṃ. Hatthiassa-pariṇāyakaratanehi ajitavijayato, cakkaratanena ca parivārabhāvena, sesehi paribhogūpakaraṇabhāvena samannāgato. Hatthiassamaṇiitthiratanehi paribhogūpakaraṇabhāvena sesehi parivārabhāvenāti yojanā.

    စတုန္နံ မဟာဒီပာနံ သိရိဝိဘဝန္တိ တတ္ထ လဒ္ဓံ သိရိသမ္ပတ္တိဉ္စေဝ ဘောဂသမ္ပတ္တိဉ္စ။ တာဒိသမေဝာတိ ‘‘ပုရေဘတ္တမေဝာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနုဘာဝမေဝ။ ယောဇနပ္ပမာဏံ ပဒေသံ ဗ္ယာပနေန ယောဇနပ္ပမာဏံ အန္ဓကာရံ။ အတိဒီဃတာဒိဆဗ္ဗိဓဒောသပရိဝဇ္ဇိတံ။

    Catunnaṃ mahādīpānaṃ sirivibhavanti tattha laddhaṃ sirisampattiñceva bhogasampattiñca. Tādisamevāti ‘‘purebhattamevā’’tiādinā vuttānubhāvameva. Yojanappamāṇaṃ padesaṃ byāpanena yojanappamāṇaṃ andhakāraṃ. Atidīghatādichabbidhadosaparivajjitaṃ.

    သူရာတိ သတ္တိဝန္တော, နိဗ္ဘယာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘီရုကာ’’တိ။ အင္ဂန္တိ ကာရဏံ။ ယေန ကာရဏေန ‘‘ဝီရာ’’တိ ဝုစ္စေယ္ယုံ, တံ ဝီရင္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘ဝီရိယသ္သေတံ နာမ’’န္တိ။ ယာဝ စက္ကဝာဠပဗ္ဗတာ စက္ကသ္သ ဝတ္တနတော ‘‘စက္ကဝာဠပဗ္ဗတံ သီမံ ကတ္ဝာ ဌိတသမုဒ္ဒပရိယန္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဒဏ္ဍေနာ’’တိ ဣမိနာဝ ဓနဒဏ္ဍသ္သ, သရီရဒဏ္ဍသ္သ စ အကရဏံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အသတ္ထေနာ’’တိ ဣမိနာ ပန သေနာယ ယုဇ္ဈနသ္သာတိ တဒုဘယံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယေ ကတာပရာဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ သာဂရပရိယန္တံ။

    Sūrāti sattivanto, nibbhayāti atthoti āha ‘‘abhīrukā’’ti. Aṅganti kāraṇaṃ. Yena kāraṇena ‘‘vīrā’’ti vucceyyuṃ, taṃ vīraṅgaṃ. Tenāha ‘‘vīriyassetaṃnāma’’nti. Yāva cakkavāḷapabbatā cakkassa vattanato ‘‘cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ katvā ṭhitasamuddapariyanta’’nti vuttaṃ. ‘‘Adaṇḍenā’’ti imināva dhanadaṇḍassa, sarīradaṇḍassa ca akaraṇaṃ vuttaṃ. ‘‘Asatthenā’’ti iminā pana senāya yujjhanassāti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘ye katāparādhe’’tiādi vuttaṃ. Vuttappakāranti sāgarapariyantaṃ.

    ‘‘ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂော, တဏ္ဟာယနဋ္ဌေန တဏ္ဟာ’’တိ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန လောဘော ဧဝ ဒ္ဝိဓာ ဝုတ္တော ။ တထာ ဟိသ္သ ဒ္ဝိဓာပိ ဆဒနဋ္ဌော ဧကန္တိကော။ ယထာဟ ‘‘အန္ဓတမံ တဒာ ဟောတိ, ယံ ရာဂော သဟတေ နရ’’န္တိ, (နေတ္တိ. ၁၁, ၂၇) ‘‘တဏ္ဟာဆဒနဆာဒိတာ’’တိ (ဥဒာ. ၆၄) စ။ ဣမိနာ နယေန ဒောသာဒီနမ္ပိ ဆဒနဋ္ဌော ဝတ္တဗ္ဗော။ ကိလေသဂ္ဂဟဏေန ဝိစိကိစ္ဆာဒယော သေသကိလေသာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ တေ သဗ္ဗေ ပာပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သတ္တသန္တာနံ ဆာဒေတ္ဝာ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တိ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝာရေန္တိ, တသ္မာ တေ ‘‘ဆဒနာ, ဆဒာ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒာတိ စ ဩ-ကာရသ္သ အာ-ကာရံ ကတ္ဝာ နိဒ္ဒေသော။

    ‘‘Rañjanaṭṭhena rāgo, taṇhāyanaṭṭhena taṇhā’’ti pavattiākārabhedena lobho eva dvidhā vutto . Tathā hissa dvidhāpi chadanaṭṭho ekantiko. Yathāha ‘‘andhatamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti, (netti. 11, 27) ‘‘taṇhāchadanachāditā’’ti (udā. 64) ca. Iminā nayena dosādīnampi chadanaṭṭho vattabbo. Kilesaggahaṇena vicikicchādayo sesakilesā vuttā. Yasmā te sabbe pāpadhammā uppajjamānā sattasantānaṃ chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhanti kusalappavattiṃ nivārenti, tasmā te ‘‘chadanā, chadā’’ti ca vuttā. Vivaṭṭacchadāti ca o-kārassa ā-kāraṃ katvā niddeso.

    ၃၅. တာသန္တိ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ နိပ္ဖတ္တီနံ။ နိမိတ္တဘူတာနီတိ ဉာပကကာရဏဘူတာနိ။ တထာ ဟိ လက္ခီယတိ မဟာပုရိသဘာဝော ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနိ။ ဌာနဂမနာဒီသု ဘူမိယံ သုဋ္ဌု သမံ ပတိဋ္ဌိတာ ပာဒာ ဧတသ္သာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒော။ တံ ပနသ္သ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒတံ ဗ္ယတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂတလန္တိ အဂ္ဂပာဒတလံ။ ပဏ္ဟီတိ ပဏ္ဟိတလံ။ ပသ္သန္တိ ပာဒတလသ္သ ဒ္ဝီသု ပသ္သေသု ဧကေကံ, ဥဘယမေဝ ဝာ ပရိယန္တံ ပသ္သံ။ ‘‘အသ္သ ပနာ’’တိအာဒိ အန္ဝယတော အတ္ထဝိဘာဝနံ။ သုဝဏ္ဏပာဒုကတလမိဝ ဥဇုကံ နိက္ခိပိယမာနံ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝာတိ ဧကက္ခဏေယေဝ။ သကလံ ပာဒတလံ ဘူမိံ ဖုသတိ နိက္ခိပနေ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သကလံ ပာဒတလံ ဘူမိတော ဥဋ္ဌဟတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မာ အယံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒောတိ နိဂမနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ အနုပုဗ္ဗနိန္နာဒိအစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ နိသ္သန္ဒဖလံ, တံ ပရတော လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၂၀၁) အာဝိဘဝိသ္သတီတိ။

    35.Tāsanti dvinnampi nipphattīnaṃ. Nimittabhūtānīti ñāpakakāraṇabhūtāni. Tathā hi lakkhīyati mahāpurisabhāvo etehīti lakkhaṇāni. Ṭhānagamanādīsu bhūmiyaṃ suṭṭhu samaṃ patiṭṭhitā pādā etassāti suppatiṭṭhitapādo. Taṃ panassa suppatiṭṭhitapādataṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggatalanti aggapādatalaṃ. Paṇhīti paṇhitalaṃ. Passanti pādatalassa dvīsu passesu ekekaṃ, ubhayameva vā pariyantaṃ passaṃ. ‘‘Assa panā’’tiādi anvayato atthavibhāvanaṃ. Suvaṇṇapādukatalamiva ujukaṃ nikkhipiyamānaṃ. Ekappahārenevāti ekakkhaṇeyeva. Sakalaṃ pādatalaṃ bhūmiṃ phusati nikkhipane. Ekappahāreneva sakalaṃ pādatalaṃ bhūmito uṭṭhahatīti yojanā. Tasmā ayaṃ suppatiṭṭhitapādoti nigamanaṃ. Yaṃ panettha vattabbaṃ anupubbaninnādiacchariyabbhutaṃ nissandaphalaṃ, taṃ parato lakkhaṇasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.201) āvibhavissatīti.

    နာဘိ ဒိသ္သတီတိ လက္ခဏစက္ကသ္သ နာဘိ ပရိမဏ္ဍလသဏ္ဌာနာ သုပရိဗ္ယတ္တာ ဟုတ္ဝာ ဒိသ္သတိ, လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ နာဘိပရိစ္ဆိန္နာတိ တသ္သံ နာဘိယံ ပရိစ္ဆိန္နာ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဌိတာ။ နာဘိမုခပရိက္ခေပပဋ္ဋောတိ ပကတိစက္ကသ္သ အက္ခဗ္ဘာဟတပရိဟရဏတ္ထံ နာဘိမုခေ ဌပေတဗ္ဗံ ပရိက္ခေပပဋ္ဋော, တပ္ပဋိစ္ဆန္နော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ နေမိမဏိကာတိ နေမိယံ အာဝလိဘာဝေန ဌိတမဏိကာလေခာ။ သမ္ဗဟုလဝာရောတိ ဗဟုဝိဓလေခင္ဂဝိဘာဝနဝာရော။ သတ္တီတိ အာဝုဓသတ္တိ။ သိရိဝစ္ဆောတိ သိရိအင္ဂာ။ နန္ဒီတိ ဒက္ခိဏာဝတ္တံ။ သောဝတ္တိကောတိ သောဝတ္တိအင္ဂော။ ဝဋံသကောတိ အာဝေဠံ။ ဝဍ္ဎမာနကန္တိ ပုရိမဟာဒီသု ဒီပင္ကံ။ မောရဟတ္ထကောတိ မောရပိဉ္ဆကလာပော, မောရပိဉ္ဆပဋိသိဗ္ဗိတော ဝာ ဗီဇနီဝိသေသော။ ဝာဠဗီဇနီတိ စာမရိဝာလံ။ သိဒ္ဓတ္ထာဒိ ပုဏ္ဏဃဋပုဏ္ဏပာတိယော။ ‘‘စက္ကဝာဠော’’တိ ဝတ္ဝာ တသ္သ ပဓာနာဝယဝေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဟိမဝာ သိနေရု။ပေ.။ သဟသ္သာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စက္ကဝတ္တိရညော ပရိသံ ဥပာဒာယာ’’တိ ဣဒံ ဟတ္ထိရတနာဒီနမ္ပိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဘာဝဒသ္သနံ။ သဗ္ဗောတိသတ္တိအာဒိကော ယထာဝုတ္တော အင္ဂဝိသေသော စက္ကလက္ခဏသ္သေဝ ပရိဝာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Nābhi dissatīti lakkhaṇacakkassa nābhi parimaṇḍalasaṇṭhānā suparibyattā hutvā dissati, labbhatīti adhippāyo. Nābhiparicchinnāti tassaṃ nābhiyaṃ paricchinnā paricchedavasena ṭhitā. Nābhimukhaparikkhepapaṭṭoti pakaticakkassa akkhabbhāhatapariharaṇatthaṃ nābhimukhe ṭhapetabbaṃ parikkhepapaṭṭo, tappaṭicchanno idha adhippeto. Nemimaṇikāti nemiyaṃ āvalibhāvena ṭhitamaṇikālekhā. Sambahulavāroti bahuvidhalekhaṅgavibhāvanavāro. Sattīti āvudhasatti. Sirivacchoti siriaṅgā. Nandīti dakkhiṇāvattaṃ. Sovattikoti sovattiaṅgo. Vaṭaṃsakoti āveḷaṃ. Vaḍḍhamānakanti purimahādīsu dīpaṅkaṃ. Morahatthakoti morapiñchakalāpo, morapiñchapaṭisibbito vā bījanīviseso. Vāḷabījanīti cāmarivālaṃ. Siddhatthādi puṇṇaghaṭapuṇṇapātiyo. ‘‘Cakkavāḷo’’ti vatvā tassa padhānāvayave dassetuṃ ‘‘himavā sineru…pe… sahassānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Cakkavattirañño parisaṃ upādāyā’’ti idaṃ hatthiratanādīnampi tattha labbhamānabhāvadassanaṃ. Sabbotisattiādiko yathāvutto aṅgaviseso cakkalakkhaṇasseva parivāroti veditabbo.

    ‘‘အာယတပဏ္ဟီ’’တိ ဣဒံ အညေသံ ပဏ္ဟိတော ဒီဃတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန အတိဒီဃတန္တိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏပဏ္ဟီ’’တိ။ ယထာ ပန ပဏ္ဟိလက္ခဏံ ပရိပုဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ, တံ ဗ္ယတိရေကမုခေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရဂ္ဂေနာတိ မဏ္ဍလာယ သိခာယ။ ဝဋ္ဋေတ္ဝာတိ ယထာ သုဝဋ္ဋံ ဟောတိ, ဧဝံ ဝဋ္ဋေတ္ဝာ။ ရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကသဒိသာတိ ရတ္တကမ္ဗလမယဂေဏ္ဍုကသဒိသာ။

    ‘‘Āyatapaṇhī’’ti idaṃ aññesaṃ paṇhito dīghataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana atidīghatanti āha ‘‘paripuṇṇapaṇhī’’ti. Yathā pana paṇhilakkhaṇaṃ paripuṇṇaṃ nāma hoti, taṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Āraggenāti maṇḍalāya sikhāya. Vaṭṭetvāti yathā suvaṭṭaṃ hoti, evaṃ vaṭṭetvā. Rattakambalageṇḍukasadisāti rattakambalamayageṇḍukasadisā.

    ‘‘မက္ကဋသ္သေဝာ’’တိ ဒီဃဘာဝံ, သမတဉ္စ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နိယ္ယာသတေလေနာတိ ဆတ္တိရိတနိယ္ယာသာဒိနိယ္ယာသသမ္မိသ္သေန တေလေန, ယံ ‘‘သုရဘိနိယ္ယာသ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ နိယ္ယာသတေလဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဟရိတာလဝဋ္ဋိယာ ဃနသိနိဒ္ဓဘာဝဒသ္သနတ္ထံ။

    ‘‘Makkaṭassevā’’ti dīghabhāvaṃ, samatañca sandhāyetaṃ vuttaṃ. Niyyāsatelenāti chattiritaniyyāsādiniyyāsasammissena telena, yaṃ ‘‘surabhiniyyāsa’’ntipi vadanti. Niyyāsatelaggahaṇañcettha haritālavaṭṭiyā ghanasiniddhabhāvadassanatthaṃ.

    ယထာ သတက္ခတ္တုံ ဝိဟတံ ကပ္ပာသပဋလံ သပ္ပိမဏ္ဍေ ဩသာရိတံ အတိဝိယ မုဒု ဟောတိ, ဧဝံ မဟာပုရိသသ္သ ဟတ္ထပာဒာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘သပ္ပိမဏ္ဍေ’’တိအာဒိမာဟ။ တလုနာတိ သုခုမာလာ။

    Yathā satakkhattuṃ vihataṃ kappāsapaṭalaṃ sappimaṇḍe osāritaṃ ativiya mudu hoti, evaṃ mahāpurisassa hatthapādāti dassento ‘‘sappimaṇḍe’’tiādimāha. Talunāti sukhumālā.

    စမ္မေနာတိ အင္ဂုလန္တရဝေဌိတစမ္မေန။ ပဋိဗဒ္ဓအင္ဂုလန္တရောတိ ဧကတော သမ္ဗဒ္ဓအင္ဂုလန္တရော န ဟောတိ။ ဧကပ္ပမာဏာတိ ဒီဃတော သမာနပ္ပမာဏာ။ ယဝလက္ခဏန္တိ အဗ္ဘန္တရတော အင္ဂုလိပဗ္ဗေ ဌိတံ ယဝလက္ခဏံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာတိ တံတံပဗ္ဗာနံ သမာနဒေသတာယ အင္ဂုလီနံ ပသာရိတကာလေပိ အညမညံ ဝိဇ္ဈိတာနိ ဝိယ ဖုသိတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တိ။

    Cammenāti aṅgulantaraveṭhitacammena. Paṭibaddhaaṅgulantaroti ekato sambaddhaaṅgulantaro na hoti. Ekappamāṇāti dīghato samānappamāṇā. Yavalakkhaṇanti abbhantarato aṅgulipabbe ṭhitaṃ yavalakkhaṇaṃ. Paṭivijjhitvāti taṃtaṃpabbānaṃ samānadesatāya aṅgulīnaṃ pasāritakālepi aññamaññaṃ vijjhitāni viya phusitvā tiṭṭhanti.

    သင္ခာ ဝုစ္စန္တိ ဂောပ္ဖကာ, ဥဒ္ဓံ သင္ခာ ဧတေသန္တိ ဥသ္သင္ခာ, ပာဒာ။ ပိဋ္ဌိပာဒေတိ ပိဋ္ဌိပာဒသမီပေ။ တေနာတိ ပိဋ္ဌိပာဒေ ဌိတဂောပ္ဖကဘာဝေန ဗဒ္ဓာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ တယိဒံ ‘‘တေနာ’’တိ ပဒံ ဥပရိပဒဒ္ဝယေပိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘တေန ဗဒ္ဓဘာဝေန န ယထာသုခံ ပရိဝဋ္ဋန္တိ, တေန ယထာသုခံ နပရိဝဋ္ဋနေန ဂစ္ဆန္တာနံ ပာဒတလာနိပိ န ဒိသ္သန္တီ’’တိ။ ဥပရီတိ ပိဋ္ဌိပာဒတော ဒ္ဝိတိအင္ဂုလိမတ္တံ ဥဒ္ဓံ, ‘‘စတုရင္ဂုလမတ္တ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။ နိဂူဠ္ဟာနိ စ ဟောန္တိ, န အညေသံ ဝိယ ပညာယမာနာနိ။ တေနာတိ ဂောပ္ဖကာနံ ဥပရိ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန။ အသ္သာတိ မဟာပုရိသသ္သ။ သတိပိ ဒေသန္တရပ္ပဝတ္တိယံ နိစ္စလောတိ ဒသ္သနတ္ထံ နာဘိဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘အဓောကာယောဝ ဣဉ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ပုရိမပဒသ္သ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ အဓောကာယောဝ ဣဉ္ဇတိ, တသ္မာ နာဘိတော။ပေ.။ နိစ္စလော ဟောတိ။ ‘‘သုခေန ပာဒာ ပရိဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ပုရိမသ္သ, ပစ္ဆိမသ္သ စ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ သုခေန ပာဒာ ပရိဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ အဓောကာယောဝ ဣဉ္ဇတိ, ယသ္မာ သုခေန ပာဒာ ပရိဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ ပုရတောပိ။ပေ.။ ပစ္ဆတောယေဝာတိ။

    Saṅkhā vuccanti gopphakā, uddhaṃ saṅkhā etesanti ussaṅkhā, pādā. Piṭṭhipādeti piṭṭhipādasamīpe. Tenāti piṭṭhipāde ṭhitagopphakabhāvena baddhā hontīti yojanā. Tayidaṃ ‘‘tenā’’ti padaṃ uparipadadvayepi yojetabbaṃ ‘‘tena baddhabhāvena na yathāsukhaṃ parivaṭṭanti, tena yathāsukhaṃ naparivaṭṭanena gacchantānaṃ pādatalānipi na dissantī’’ti. Uparīti piṭṭhipādato dvitiaṅgulimattaṃ uddhaṃ, ‘‘caturaṅgulamatta’’nti ca vadanti. Nigūḷhāni ca honti, na aññesaṃ viya paññāyamānāni. Tenāti gopphakānaṃ upari patiṭṭhitabhāvena. Assāti mahāpurisassa. Satipi desantarappavattiyaṃ niccaloti dassanatthaṃ nābhiggahaṇaṃ. ‘‘Adhokāyova iñjatī’’ti idaṃ purimapadassa kāraṇavacanaṃ. Yasmā adhokāyova iñjati, tasmā nābhito…pe… niccalo hoti. ‘‘Sukhena pādā parivaṭṭantī’’ti idaṃ pana purimassa, pacchimassa ca kāraṇavacanaṃ. Yasmā sukhena pādā parivaṭṭanti, tasmā adhokāyova iñjati, yasmā sukhena pādā parivaṭṭanti, tasmā puratopi…pe… pacchatoyevāti.

    ယသ္မာ ဧဏိမိဂသ္သ သမန္တတော ဧကသဒိသမံသာ အနုက္ကမေန ဥဒ္ဓံ ထူလာ ဇင္ဃာ ဟောန္တိ, တထာ မဟာပုရိသသ္သာပိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဏိမိဂသဒိသဇင္ဃော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဇင္ဃောတိ သမန္တတော မံသူပစယေန ပရိပုဏ္ဏဇင္ဃော။ တေနာဟ ‘‘န ဧကတော’’တိအာဒိ။

    Yasmā eṇimigassa samantato ekasadisamaṃsā anukkamena uddhaṃ thūlā jaṅghā honti, tathā mahāpurisassāpi, tasmā vuttaṃ ‘‘eṇimigasadisajaṅgho’’ti. Paripuṇṇajaṅghoti samantato maṃsūpacayena paripuṇṇajaṅgho. Tenāha ‘‘na ekato’’tiādi.

    ဧတေနာတိ ‘‘အနောနမန္တော’’တိအာဒိဝစနေန, ဇာဏုဖာသုဘာဝဒီပနေနာတိ အတ္ထော။ အဝသေသဇနာတိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ရဟိတဇနာ။ ခုဇ္ဇာ ဝာ ဟောန္တိ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥပရိမကာယသ္သ ရသ္သတာယ, ဝာမနာ ဝာ ဥပရိမကာယတော ဟေဋ္ဌိမကာယသ္သ ရသ္သတာယ, ဧတေန ဌပေတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ, စက္ကဝတ္တိနဉ္စ ဣတရေ သတ္တာ ခုဇ္ဇပက္ခိကာ, ဝာမနပက္ခိကာ စာတိ ဒသ္သေတိ။

    Etenāti ‘‘anonamanto’’tiādivacanena, jāṇuphāsubhāvadīpanenāti attho. Avasesajanāti iminā lakkhaṇena rahitajanā. Khujjā vā honti heṭṭhimakāyato uparimakāyassa rassatāya, vāmanā vā uparimakāyato heṭṭhimakāyassa rassatāya, etena ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ, cakkavattinañca itare sattā khujjapakkhikā, vāmanapakkhikā cāti dasseti.

    ကာမံ သဗ္ဗာပိ ပဒုမကဏ္ဏိကာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ, ကဉ္စနပဒုမကဏ္ဏိကာ ပန ပဘသ္သရဘာဝေန တတော သာတိသယာတိ အာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏပဒုမကဏ္ဏိကသဒိသေဟီ’’တိ။ ဩဟိတန္တိ သမောဟိတံ အန္တောဂဓံ။ တထာဘူတံ ပန တံ တေန ဆန္နံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။

    Kāmaṃ sabbāpi padumakaṇṇikā suvaṇṇavaṇṇāva, kañcanapadumakaṇṇikā pana pabhassarabhāvena tato sātisayāti āha ‘‘suvaṇṇapadumakaṇṇikasadisehī’’ti. Ohitanti samohitaṃ antogadhaṃ. Tathābhūtaṃ pana taṃ tena channaṃ hotīti āha ‘‘paṭicchanna’’nti.

    သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဟိင္ဂုလကေနာ’’တိအာဒိ, သ္ဝာယမတ္ထော အာဝုတ္တိဉာယေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သရီရပရိယာယော ဣဓ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဌမဝိကပ္ပံ ဝတ္ဝာ တထာရူပာယ ပန ရုဠ္ဟိယာ အဘာဝံ မနသိ ကတ္ဝာ ဝဏ္ဏဓာတုပရိယာယမေဝ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒံ ဂဟေတ္ဝာ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ တသ္မာ ပဒဒ္ဝယေနာပိ သုနိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏသဒိသဆဝိဝဏ္ဏောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Suvaṇṇavaṇṇoti suvaṇṇavaṇṇavaṇṇoti ayamettha atthoti āha ‘‘jātihiṅgulakenā’’tiādi, svāyamattho āvuttiñāyena ca veditabbo. Sarīrapariyāyo idha vaṇṇa-saddoti adhippāyo. Paṭhamavikappaṃ vatvā tathārūpāya pana ruḷhiyā abhāvaṃ manasi katvā vaṇṇadhātupariyāyameva vaṇṇa-saddaṃ gahetvā dutiyavikappo vutto. Tasmā padadvayenāpi suniddhantasuvaṇṇasadisachavivaṇṇoti vuttaṃ hoti.

    ရဇောတိ သုခုမရဇော။ ဇလ္လန္တိ မလီနဘာဝာဝဟော ရေဏုသဉ္စယော။ တေနာဟ ‘‘မလံ ဝာ’’တိ။ ယဒိ ဝိဝတ္တတိ, ကထံ န္ဟာနာဒီနီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထဓောဝနာဒီနီ’’တိအာဒိ။

    Rajoti sukhumarajo. Jallanti malīnabhāvāvaho reṇusañcayo. Tenāha ‘‘malaṃ vā’’ti. Yadi vivattati, kathaṃ nhānādīnīti āha ‘‘hatthadhovanādīnī’’tiādi.

    အာဝဋ္ဋပရိယောသာနေတိ ပဒက္ခိဏာဝဋ္ဋနဝသေန ပဝတ္တသ္သ အာဝဋ္ဋသ္သ အန္တေ။

    Āvaṭṭapariyosāneti padakkhiṇāvaṭṭanavasena pavattassa āvaṭṭassa ante.

    ဗ္ရဟ္မုနော သရီရံ ပုရတော ဝာ ပစ္ဆတော ဝာ အနောနမိတ္ဝာ ဥဇုကမေဝ ဥဂ္ဂတန္တိ အာဟ ‘‘ဗ္ရဟ္မာ ဝိယ ဥဇုဂတ္တော’’တိ။ သာ ပနာယံ ဥဇုဂတ္တတာ အဝယဝေသု ဗုဒ္ဓိပ္ပတ္တေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, န ဒဟရကာလေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဂ္ဂတဒီဃသရီရော ဘဝိသ္သတီ’’တိ။ ဣတရေသူတိ ‘‘ခန္ဓဇာဏူသူ’’တိ ဣမေသု ဒ္ဝီသု ဌာနေသု နမန္တာ ပုရတော နမန္တီတိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓော။ ပသ္သဝင္ကာတိ ဒက္ခိဏပသ္သေန ဝာ ဝာမပသ္သေန ဝာ ဝင္ကာ။ သူလသဒိသာတိ ပောတ္ထကရူပကရဏေ ဌပိတသူလပာဒသဒိသာ။

    Brahmuno sarīraṃ purato vā pacchato vā anonamitvā ujukameva uggatanti āha ‘‘brahmā viya ujugatto’’ti. Sā panāyaṃ ujugattatā avayavesu buddhippattesu daṭṭhabbā, na daharakāleti vuttaṃ ‘‘uggatadīghasarīro bhavissatī’’ti. Itaresūti ‘‘khandhajāṇūsū’’ti imesu dvīsu ṭhānesu namantā purato namantīti ānetvā sambandho. Passavaṅkāti dakkhiṇapassena vā vāmapassena vā vaṅkā. Sūlasadisāti potthakarūpakaraṇe ṭhapitasūlapādasadisā.

    ဟတ္ထပိဋ္ဌိအာဒိဝသေန သတ္တ သရီရာဝယဝာ ဥသ္သဒာ ဥပစိတမံသာ ဧတသ္သာတိ သတ္တုသ္သဒော။ အဋ္ဌိကောဋိယော ပညာယန္တီတိ ယောဇနာ။ နိဂူဠ္ဟသိရာဇာလေဟီတိ လက္ခဏဝစနမေတန္တိ တေန နိဂူဠ္ဟအဋ္ဌိကောဋီဟီတိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ ဟတ္ထပိဋ္ဌာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အံသကူဋခန္ဓကူဋာနံ သင္ဂဟေ သိဒ္ဓေ တံ ဧကဒေသေန ဒသ္သေန္တော ‘‘ဝဋ္ဋေတ္ဝာ။ပေ.။ ခန္ဓေနာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သိလာရူပကံ ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ဝာ နိဂူဠ္ဟအံသကူဋတာပိ ဝိဘာဝိတာ ယေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Hatthapiṭṭhiādivasena satta sarīrāvayavā ussadā upacitamaṃsā etassāti sattussado. Aṭṭhikoṭiyo paññāyantīti yojanā. Nigūḷhasirājālehīti lakkhaṇavacanametanti tena nigūḷhaaṭṭhikoṭīhītipi vuttameva hotīti. Hatthapiṭṭhādīhīti ettha ādi-saddena aṃsakūṭakhandhakūṭānaṃ saṅgahe siddhe taṃ ekadesena dassento ‘‘vaṭṭetvā…pe… khandhenā’’ti āha. ‘‘Silārūpakaṃ viyā’’tiādinā vā nigūḷhaaṃsakūṭatāpi vibhāvitā yevāti daṭṭhabbaṃ.

    သီဟသ္သ ပုဗ္ဗဒ္ဓံ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓံ, ပရိပုဏ္ဏာဝယဝတာယ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ သကလော ကာယော အသ္သာတိ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော။ တေနာဟ ‘‘သီဟသ္သ ပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော ဝိယ သဗ္ဗော ကာယော ပရိပုဏ္ဏော’’တိ။ သီဟသ္သေဝာတိ သီဟသ္သ ဝိယ။ ဒုသ္သဏ္ဌိတဝိသဏ္ဌိတော န ဟောတီတိ ဒုဋ္ဌု သဏ္ဌိတော, ဝိရူပသဏ္ဌိတော စ န ဟောတိ, တေသံ တေသံ အဝယဝာနံ အယုတ္တဘာဝေန, ဝိရူပဘာဝေန စ သဏ္ဌိတိ ဥပဂတော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဏ္ဌန္တီတိ သဏ္ဌဟန္တိ။ ဒီဃေဟီတိ အင္ဂုလိနာသာဒီဟိ။ ရသ္သေဟီတိ ဂီဝာဒီဟိ။ ထူလေဟီတိ ဦရုဗာဟုအာဒီဟိ ။ ကိသေဟီတိ ကေသလောမမဇ္ဈာဒီဟိ။ ပုထုလေဟီတိ အက္ခိဟတ္ထတလာဒီဟိ။ ဝဋ္ဋေဟီတိ ဇင္ဃဟတ္ထာဒီဟိ။

    Sīhassa pubbaddhaṃ sīhapubbaddhaṃ, paripuṇṇāvayavatāya sīhapubbaddhaṃ viya sakalo kāyo assāti sīhapubbaddhakāyo. Tenāha ‘‘sīhassa pubbaddhakāyo viya sabbo kāyo paripuṇṇo’’ti. Sīhassevāti sīhassa viya. Dussaṇṭhitavisaṇṭhito na hotīti duṭṭhu saṇṭhito, virūpasaṇṭhito ca na hoti, tesaṃ tesaṃ avayavānaṃ ayuttabhāvena, virūpabhāvena ca saṇṭhiti upagato na hotīti attho. Saṇṭhantīti saṇṭhahanti. Dīghehīti aṅgulināsādīhi. Rassehīti gīvādīhi. Thūlehīti ūrubāhuādīhi . Kisehīti kesalomamajjhādīhi. Puthulehīti akkhihatthatalādīhi. Vaṭṭehīti jaṅghahatthādīhi.

    သတပုညလက္ခဏတာယ နာနာစိတ္တေန ပုညစိတ္တေန စိတ္တိတော သဉ္ဇာတစိတ္တဘာဝော ‘‘ဤဒိသော ဧဝ ဗုဒ္ဓာနံ ဓမ္မကာယသ္သ အဓိဋ္ဌာနံ ဘဝိတုံ ယုတ္တော’’တိ ဒသပာရမီဟိ သဇ္ဇိတော အဘိသင္ခတော, ‘‘ဒာနစိတ္တေန ပုညစိတ္တေနာ’’တိ ဝာ ပာဌော, ဒာနဝသေန, သီလာဒိဝသေန စ ပဝတ္တပုညစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။

    Satapuññalakkhaṇatāya nānācittena puññacittena cittito sañjātacittabhāvo ‘‘īdiso eva buddhānaṃ dhammakāyassa adhiṭṭhānaṃ bhavituṃ yutto’’ti dasapāramīhi sajjito abhisaṅkhato, ‘‘dānacittena puññacittenā’’ti vā pāṭho, dānavasena, sīlādivasena ca pavattapuññacittenāti attho.

    ဒ္ဝိန္နံ ကောဋ္ဋာနံ အန္တရန္တိ ဒ္ဝိန္နံ ပိဋ္ဌိဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈံ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈသ္သ ဥပရိဘာဂော။ စိတံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အနိန္နဘာဝေန စိတံ, ဒ္ဝီဟိ ကောဋ္ဋေဟိ သမတလတာယ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥဂ္ဂမ္မာတိ ဥဂ္ဂန္တ္ဝာ, အနိန္နံ သမတလံ ဟုတ္ဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏဖလကံ ဝိယာ’’တိ။

    Dvinnaṃ koṭṭānaṃ antaranti dvinnaṃ piṭṭhibāhānaṃ vemajjhaṃ piṭṭhimajjhassa uparibhāgo. Citaṃ paripuṇṇanti aninnabhāvena citaṃ, dvīhi koṭṭehi samatalatāya paripuṇṇaṃ. Uggammāti uggantvā, aninnaṃ samatalaṃ hutvāti adhippāyo. Tenāha ‘‘suvaṇṇaphalakaṃ viyā’’ti.

    နိဂ္ရောဓော ဝိယ ပရိမဏ္ဍလောတိ ပရိမဏ္ဍလနိဂ္ရောဓော ဝိယ ပရိမဏ္ဍလော, ‘‘နိဂ္ရောဓပရိမဏ္ဍလပရိမဏ္ဍလော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကသ္သ ပရိမဏ္ဍလ-သဒ္ဒသ္သ လောပံ ကတ္ဝာ ‘‘နိဂ္ရောဓပရိမဏ္ဍလော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမက္ခန္ဓသာခော နိဂ္ရောဓော’’တိအာဒိ။ န ဟိ သဗ္ဗော နိဂ္ရောဓော ပရိမဏ္ဍလောတိ, ပရိမဏ္ဍလသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝာ ပရိမဏ္ဍလောဝ နိဂ္ရောဓော ဂယ္ဟတီတိ ဧကသ္သ ပရိမဏ္ဍလသဒ္ဒသ္သ လောပေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နိဂ္ရောဓော ဝိယ ပရိမဏ္ဍလော’’တိ။ ယာဝတကော အသ္သာတိ ယာဝတက္ဝသ္သ ဩ-ကာရသ္သ ဝ-ကာရာဒေသံ ကတ္ဝာ။

    Nigrodho viya parimaṇḍaloti parimaṇḍalanigrodho viya parimaṇḍalo, ‘‘nigrodhaparimaṇḍalaparimaṇḍalo’’ti vattabbe ekassa parimaṇḍala-saddassa lopaṃ katvā ‘‘nigrodhaparimaṇḍalo’’ti vutto. Tenāha ‘‘samakkhandhasākho nigrodho’’tiādi. Na hi sabbo nigrodho parimaṇḍaloti, parimaṇḍalasaddasannidhānena vā parimaṇḍalova nigrodho gayhatīti ekassa parimaṇḍalasaddassa lopena vināpi ayamattho labbhatīti āha ‘‘nigrodho viya parimaṇḍalo’’ti. Yāvatako assāti yāvatakvassa o-kārassa va-kārādesaṃ katvā.

    သမဝဋ္ဋိတက္ခန္ဓောတိ သမံ သုဝဋ္ဋိတက္ခန္ဓော။ ကောဉ္စာ ဝိယ ဒီဃဂလာ, ဗကာ ဝိယ ဝင္ကဂလာ , ဝရာဟာ ဝိယ ပုထုလဂလာတိ ယောဇနာ။ သုဝဏ္ဏာဠိင္ဂသဒိသောတိ သုဝဏ္ဏမယခုဒ္ဒကမုဒိင္ဂသဒိသော။

    Samavaṭṭitakkhandhoti samaṃ suvaṭṭitakkhandho. Koñcā viya dīghagalā, bakā viya vaṅkagalā , varāhā viya puthulagalāti yojanā. Suvaṇṇāḷiṅgasadisoti suvaṇṇamayakhuddakamudiṅgasadiso.

    ရသဂ္ဂသဂ္ဂီတိ မဓုရာဒိဘေဒံ ရသံ ဂသန္တိ အန္တော ပဝေသန္တီတိ ရသဂ္ဂသာ ရသဂ္ဂသာနံ အဂ္ဂာ ရသဂ္ဂသဂ္ဂာ, တာ ဧတသ္သ သန္တီတိ ရသဂ္ဂသဂ္ဂီ။ တေနာတိ ဩဇာယ အဖရဏေန ဟီနဓာတုကတ္တာ တေ ဗဟ္ဝာဗာဓာ ဟောန္တိ။

    Rasaggasaggīti madhurādibhedaṃ rasaṃ gasanti anto pavesantīti rasaggasā rasaggasānaṃ aggā rasaggasaggā, tā etassa santīti rasaggasaggī. Tenāti ojāya apharaṇena hīnadhātukattā te bahvābādhā honti.

    ဟနူတိ သန္နိသ္သယဒန္တာဓာရသ္သ သမညာ, တံ ဘဂဝတော သီဟသ္သ ဟနု ဝိယ, တသ္မာ ဘဂဝာ သီဟဟနု။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓာနံ ရူပကာယသ္သ, ဓမ္မကာယသ္သ စ ဥပမာ နာမ ဟီနူပမာဝ, နတ္ထိ သမာနူပမာ, ကုတော အဓိကူပမာ, တသ္မာ အယမ္ပိ ဟီနူပမာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ မဟာပုရိသသ္သ ဟေဋ္ဌိမာနုရူပဝသေနေဝ ဥပရိမမ္ပိ သဏ္ဌိတံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝေပိ ပရိပုဏ္ဏာနီ’’တိ, တဉ္စ ခော န သဗ္ဗသော ပရိမဏ္ဍလတာယ, အထ ခော တိဘာဂာဝသေသမဏ္ဍလတာယာတိ အာဟ ‘‘ဒ္ဝာဒသိယာ ပက္ခသ္သ စန္ဒသဒိသာနီ’’တိ။ သလ္လက္ခေတ္ဝာတိ အတ္တနော လက္ခဏသတ္ထာနုသာရေန ဥပဓာရေတ္ဝာ။ ဒန္တာနံ ဥစ္စနီစတာ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရပသ္သဝသေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န အဂ္ဂဝသေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘အယပဋ္ဋကေန ဆိန္နသင္ခပဋလံ ဝိယာ’’တိ။ အယပဋ္ဋကန္တိ ကကစံ အဓိပ္ပေတံ။ သမာ ဘဝိသ္သန္တိ, န ဝိသမာ, သမသဏ္ဌာနာတိ အတ္ထော။

    Hanūti sannissayadantādhārassa samaññā, taṃ bhagavato sīhassa hanu viya, tasmā bhagavā sīhahanu. Tattha yasmā buddhānaṃ rūpakāyassa, dhammakāyassa ca upamā nāma hīnūpamāva, natthi samānūpamā, kuto adhikūpamā, tasmā ayampi hīnūpamāti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Yasmā mahāpurisassa heṭṭhimānurūpavaseneva uparimampi saṇṭhitaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘dvepi paripuṇṇānī’’ti, tañca kho na sabbaso parimaṇḍalatāya, atha kho tibhāgāvasesamaṇḍalatāyāti āha ‘‘dvādasiyā pakkhassa candasadisānī’’ti. Sallakkhetvāti attano lakkhaṇasatthānusārena upadhāretvā. Dantānaṃ uccanīcatā abbhantarabāhirapassavasenapi veditabbā, na aggavaseneva. Tenāha ‘‘ayapaṭṭakena chinnasaṅkhapaṭalaṃ viyā’’ti. Ayapaṭṭakanti kakacaṃ adhippetaṃ. Samā bhavissanti, na visamā, samasaṇṭhānāti attho.

    သာတိသယံ မုဒုဒီဃပုထုလတာဒိပ္ပကာရဂုဏာ ဟုတ္ဝာ ဘူတာ ဇာတာတိ ပဘူတာ, ဘ-ကာရသ္သ ဟ-ကာရံ ကတ္ဝာ ပဟူတာ ဇိဝ္ဟာ ဧတသ္သာတိ ပဟူတဇိဝ္ဟော။

    Sātisayaṃ mududīghaputhulatādippakāraguṇā hutvā bhūtā jātāti pabhūtā, bha-kārassa ha-kāraṃ katvā pahūtā jivhā etassāti pahūtajivho.

    ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပဝတ္တသရတာယ ဆိန္နသ္သရာပိ။ အနေကာကာရတာယ ဘိန္နသ္သရာပိ။ ကာကသ္သ ဝိယ အမနုညသရတာယ ကာကသ္သရာပိ။ အပလိဗုဒ္ဓတ္တာတိ အနုပဒ္ဒုတဝတ္ထုကတ္တာ, ဝတ္ထူတိ စ အက္ခရုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတောတိ ဧတ္ထ အင္ဂာနိ ပရတော အာဂမိသ္သန္တိ။ မဉ္ဇုဃောသောတိ မဓုရသ္သရော။

    Vicchinditvā vicchinditvā pavattasaratāya chinnassarāpi. Anekākāratāya bhinnassarāpi. Kākassa viya amanuññasaratāya kākassarāpi. Apalibuddhattāti anupaddutavatthukattā, vatthūti ca akkharuppattiṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Aṭṭhaṅgasamannāgatoti ettha aṅgāni parato āgamissanti. Mañjughosoti madhurassaro.

    အဘိနီလနေတ္တောတိ အဓိကနီလနေတ္တော, အဓိကတာ စ သာတိသယံ နီလဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, န နေတ္တနီလဘာဝသ္သေဝ အဓိကဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န သကလနီလနေတ္တော’’တိအာဒိ။ ပီတလောဟိတဝဏ္ဏာ သေတမဏ္ဍလဂတရာဇိဝသေန။ နီလသေတကာဠဝဏ္ဏာ ပန တံတံမဏ္ဍလဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Abhinīlanettoti adhikanīlanetto, adhikatā ca sātisayaṃ nīlabhāvena veditabbā, na nettanīlabhāvasseva adhikabhāvatoti āha ‘‘na sakalanīlanetto’’tiādi. Pītalohitavaṇṇā setamaṇḍalagatarājivasena. Nīlasetakāḷavaṇṇā pana taṃtaṃmaṇḍalavaseneva veditabbā.

    ‘‘စက္ခုဘဏ္ဍန္တိ အက္ခိဒလ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘အက္ခိဒလဝဋုမ’’န္တိ အညေ။ အက္ခိဒလေဟိ ပန သဒ္ဓိံ အက္ခိဗိမ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္ဟိ ဝိနိဂ္ဂတဂမ္ဘီရဇောတနာပိ ယုတ္တာ ဟောတိ။ ‘‘အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဣမိနာ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဧကဒေသေန သမုဒာယုပလက္ခဏဉာယေနာတိ ဒသ္သေတိ။ ယသ္မာ ပခုမ-သဒ္ဒော လောကေ အက္ခိဒလလောမေသု နိရုဠ္ဟော, တေနေဝာဟ ‘‘မုဒုသိနိဒ္ဓနီလသုခုမပခုမာစိတာနိ အက္ခီနီ’’တိ။

    ‘‘Cakkhubhaṇḍanti akkhidala’’nti keci. ‘‘Akkhidalavaṭuma’’nti aññe. Akkhidalehi pana saddhiṃ akkhibimbanti veditabbaṃ. Evañhi viniggatagambhīrajotanāpi yuttā hoti. ‘‘Adhippeta’’nti iminā ayamettha adhippāyo ekadesena samudāyupalakkhaṇañāyenāti dasseti. Yasmā pakhuma-saddo loke akkhidalalomesu niruḷho, tenevāha ‘‘mudusiniddhanīlasukhumapakhumācitāni akkhīnī’’ti.

    ကိဉ္စာပိ ဥဏ္ဏာ-သဒ္ဒော လောကေ အဝိသေသတော လောမပရိယာယော, ဣဓ ပန လောမဝိသေသဝာစကောတိ အာဟ ‘‘ဥဏ္ဏာ လောမ’’န္တိ။ နလာဋဝေမဇ္ဈေ ဇာတာတိ နလာဋမဇ္ဈဂတာ ဇာတာ။ ဩဒာတတာယ ဥပမာ, န မုဒုတာယ ။ ဥဏ္ဏာ ဟိ တတောပိ သာတိသယံ မုဒုတရာ။ တေနာဟ‘‘သပ္ပိ မဏ္ဍေ’’တိအာဒိ။ ရဇတပုဗ္ဗုဠကန္တိ ရဇတမယတာရကမာဟ။

    Kiñcāpi uṇṇā-saddo loke avisesato lomapariyāyo, idha pana lomavisesavācakoti āha ‘‘uṇṇā loma’’nti. Nalāṭavemajjhejātāti nalāṭamajjhagatā jātā. Odātatāya upamā, na mudutāya . Uṇṇā hi tatopi sātisayaṃ mudutarā. Tenāha‘‘sappi maṇḍe’’tiādi. Rajatapubbuḷakanti rajatamayatārakamāha.

    ဒ္ဝေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓာ, စက္ကဝတ္တိနော စ ပရိပုဏ္ဏနလာဋတာယ, ပရိပုဏ္ဏသီသဗိမ္ဗတာယ စ ‘‘ဥဏ္ဟီသသီသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တသ္မာ တေ ဒ္ဝေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ ‘‘ဥဏ္ဟီသသီသော’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဣဒာနိ တံ အတ္ထဒ္ဝယံ မဟာပုရိသေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတန္တိ ‘‘မဟာပုရိသသ္သ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဏ္ဟတမတာယ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ, ပဘသ္သရတာယ, ပရိပုဏ္ဏတာယ စ ရညော ဗန္ဓဥဏ္ဟီသပဋ္ဋော ဝိယ ဝိရောစတိ။ ကပိသီသာတိ ဒ္ဝိဓာဘူတသီသာ။ ဖလသီသာတိ ဖလိတသီသာ။ အဋ္ဌိသီသာတိ မံသသ္သ အဘာဝတော အတိဝိယ အဋ္ဌိတာယ, ပတနုဘာဝတော ဝာ တစောနဒ္ဓအဋ္ဌိမတ္တသီသာ။ တုမ္ဗသီသာတိ လာဗုသဒိသသီသာ။ ပဗ္ဘာရသီသာတိ ပိဋ္ဌိဘာဂေန ဩလမ္ဗမာနသီသာ။ ပုရိမနယေနာတိ ပရိပုဏ္ဏနလာဋတာပက္ခေန။ ဥဏ္ဟီသဝေဌိတသီသော ဝိယာတိ ဥဏ္ဟီသပဋ္ဋေန ဝေဌိတသီသပဒေသော ဝိယ။ ဥဏ္ဟီသံ ဝိယာတိ ဆေကေန သိပ္ပိနာ ဝိရစိတဥဏ္ဟီသမဏ္ဍလံ ဝိယ။

    Dve atthavase paṭicca vuttanti yasmā buddhā, cakkavattino ca paripuṇṇanalāṭatāya, paripuṇṇasīsabimbatāya ca ‘‘uṇhīsasīsā’’ti vuccanti, tasmā te dve atthavase paṭicca ‘‘uṇhīsasīso’’ti idaṃ vuttaṃ. Idāni taṃ atthadvayaṃ mahāpurise suppatiṭṭhitanti ‘‘mahāpurisassa hī’’tiādi vuttaṃ. Saṇhatamatāya, suvaṇṇavaṇṇatāya, pabhassaratāya, paripuṇṇatāya ca rañño bandhauṇhīsapaṭṭo viya virocati. Kapisīsāti dvidhābhūtasīsā. Phalasīsāti phalitasīsā. Aṭṭhisīsāti maṃsassa abhāvato ativiya aṭṭhitāya, patanubhāvato vā taconaddhaaṭṭhimattasīsā. Tumbasīsāti lābusadisasīsā. Pabbhārasīsāti piṭṭhibhāgena olambamānasīsā. Purimanayenāti paripuṇṇanalāṭatāpakkhena. Uṇhīsaveṭhitasīso viyāti uṇhīsapaṭṭena veṭhitasīsapadeso viya. Uṇhīsaṃ viyāti chekena sippinā viracitauṇhīsamaṇḍalaṃ viya.

    ဝိပသ္သီသမညာဝဏ္ဏနာ

    Vipassīsamaññāvaṇṇanā

    ၃၇. တသ္သ ဝိတ္ထာရောတိ တသ္သ လက္ခဏပရိဂ္ဂဏ္ဟနေ နေမိတ္တကာနံ သန္တပ္ပနသ္သ ဝိတ္ထာရော ဝိတ္ထာရကထာ။ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယံ နိမိတ္တဘူတ သုပိနပဋိဂ္ဂာဟကသန္တပ္ပနေ ဝုတ္တောယေဝ။ နိဒ္ဒောသေနာတိ ခာရိကလောဏိကာဒိဒောသရဟိတေန။ ဓာတိယောတိ ထညပာယိကာ ဓာတိယော။ တာ ဟိ ဓာပေန္တိ ထညံ ပာယေန္တီတိ ဓာတိယော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သဋ္ဌိ’’န္တိ ပဒံ ဥပသံဟရတိ , သေသာပီတိ န္ဟာပိကာ, ဓာရိကာ, ပရိဟာရိကာတိ ဣမာ တိဝိဓာ။ တာပိ ဒဟန္တိ ဝိဒဟန္တိ န္ဟာနံ ဒဟန္တိ ဓာရေန္တီတိ ‘‘ဓာတိယော’’ တ္ဝေဝ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဓာရဏံ ဥရသာ, ဦရုနာ, ဟတ္ထေဟိ ဝာ သုစိရံ ဝေလံ သန္ဓာရဏံ။ ပရိဟရဏံ အညသ္သ အင္ကတော အတ္တနော အင္ကံ, အညသ္သ ဗာဟုတော အတ္တနော ဗာဟုံ ဥပသံဟရန္တေဟိ ဟရဏံ သမ္ပာပနံ။

    37.Tassa vitthāroti tassa lakkhaṇapariggaṇhane nemittakānaṃ santappanassa vitthāro vitthārakathā. Gabbhokkantiyaṃ nimittabhūta supinapaṭiggāhakasantappane vuttoyeva. Niddosenāti khārikaloṇikādidosarahitena. Dhātiyoti thaññapāyikā dhātiyo. Tā hi dhāpenti thaññaṃ pāyentīti dhātiyo.‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘saṭṭhi’’nti padaṃ upasaṃharati , sesāpīti nhāpikā, dhārikā, parihārikāti imā tividhā. Tāpi dahanti vidahanti nhānaṃ dahanti dhārentīti ‘‘dhātiyo’’ tveva vuccanti. Tattha dhāraṇaṃ urasā, ūrunā, hatthehi vā suciraṃ velaṃ sandhāraṇaṃ. Pariharaṇaṃ aññassa aṅkato attano aṅkaṃ, aññassa bāhuto attano bāhuṃ upasaṃharantehi haraṇaṃ sampāpanaṃ.

    ၃၈. မဉ္ဇုသ္သရောတိ သဏ္ဟသ္သရော။ ယော ဟိ သဏ္ဟော, သော ခရော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အခရသ္သရော’’တိ။ ဝဂ္ဂုသ္သရောတိ မနောရမ္မသ္သရော, မနောရမ္မတာ စသ္သ စာတုရိယနေ ပုညယောဂတောတိ အာဟ ‘‘ဆေကနိပုဏသ္သရော’’တိ။ မဓုရသ္သရောတိ သောတသုခသ္သရော, သောတသုခတာ စသ္သ အတိဝိယ ဣဋ္ဌဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သာတသ္သရော’’တိ။ ပေမနီယသ္သရောတိ ပိယာယိတဗ္ဗသ္သရော, ပိယာယိတဗ္ဗတာ စသ္သ သုဏန္တာနံ အတ္တနိ ဘတ္တိသမုပ္ပာဒနေနာတိ အာဟ ‘‘ပေမဇနကသ္သရော’’တိ။ ကရဝီကသ္သရောတိ။ ကရဝီကသဒ္ဒော ယေသံ သတ္တာနံ သောတပထံ ဥပဂစ္ဆတိ, တေ အတ္တနော သရသမ္ပတ္တိယာ ပကတိံ ဇဟာပေတ္ဝာ အဝသေ ကရောန္တော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ, ဧဝံ မဓုရောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ရိဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကရဝီကသကုဏေ’’တိအာဒိ တသ္သ သဘာဝကထနံ။ လဠိတန္တိ ပီတိဝေဂသမုဋ္ဌိတံ လီဠံ။ ဆဍ္ဍေတ္ဝာတိ ‘‘သင္ခရဏမ္ပိ မဓုရသဒ္ဒသဝနန္တရာယကရ’’န္တိ တိဏာနိ အပနေတ္ဝာ။ အနိက္ခိပိတ္ဝာတိ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတ္ဝာ အာကာသဂတမေဝ ကတ္ဝာ။ အနုဗဒ္ဓမိဂာ ဝာဠမိဂေဟိ။ တတော မရဏဘယံ ဟိတ္ဝာ။ ပက္ခေ ပသာရေတ္ဝာတိ ပက္ခေ ယထာပသာရိတေ ကတ္ဝာ အပတန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။

    38.Mañjussaroti saṇhassaro. Yo hi saṇho, so kharo na hotīti āha ‘‘akharassaro’’ti. Vaggussaroti manorammassaro, manorammatā cassa cāturiyane puññayogatoti āha ‘‘chekanipuṇassaro’’ti. Madhurassaroti sotasukhassaro, sotasukhatā cassa ativiya iṭṭhabhāvenāti āha ‘‘sātassaro’’ti. Pemanīyassaroti piyāyitabbassaro, piyāyitabbatā cassa suṇantānaṃ attani bhattisamuppādanenāti āha ‘‘pemajanakassaro’’ti. Karavīkassaroti. Karavīkasaddo yesaṃ sattānaṃ sotapathaṃ upagacchati, te attano sarasampattiyā pakatiṃ jahāpetvā avase karonto attano vase vatteti, evaṃ madhuroti dassento ‘‘tatrida’’ntiādimāha. Tattha ‘‘karavīkasakuṇe’’tiādi tassa sabhāvakathanaṃ. Laḷitanti pītivegasamuṭṭhitaṃ līḷaṃ. Chaḍḍetvāti ‘‘saṅkharaṇampi madhurasaddasavanantarāyakara’’nti tiṇāni apanetvā. Anikkhipitvāti bhūmiyaṃ anikkhipitvā ākāsagatameva katvā. Anubaddhamigā vāḷamigehi. Tato maraṇabhayaṃ hitvā. Pakkhe pasāretvāti pakkhe yathāpasārite katvā apatantā tiṭṭhanti.

    သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရံ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ ယောဇနပ္ပမာဏေ အာကာသေ အတ္တနော အာဏာယ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘သော ရာဇာဏာယာ’’တိအာဒိ။ လဠိံသူတိ လဠိတံ ကာတုံ အာရဘိံသု။ တံ ပီတိန္တိ တံ ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏံ ပီတိံ တေနေဝ နီဟာရေန ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တံ ပီတိံ အဝိဇဟိတ္ဝာ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ထေရာနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဓမ္မသ္သဝနသပ္ပာယာ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိယာ ပရိပက္ကဉာဏတာယ သတ္တဟိ။ပေ.။ ပတိဋ္ဌာသိ။ သတ္တသတမတ္တေန ဩရောဓဇနေန သဒ္ဓိံ ပဒသာဝ ထေရာနံ သန္တိကံ ဥပဂတတ္တာ ‘‘သတ္တဟိ ဇင္ဃသတေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ကရဝီကသဒ္ဒတော။ သတဘာဂေန။ပေ.။ ဝေဒိတဗ္ဗော အနေကကပ္ပကောဋိသတသမ္ဘူတပုညသမ္ဘာရသမုဒာဂတဝတ္ထုသမ္ပတ္တိဘာဝတော။

    Suvaṇṇapañjaraṃ vissajjesi yojanappamāṇe ākāse attano āṇāya pavattanato. Tenāha ‘‘so rājāṇāyā’’tiādi. Laḷiṃsūti laḷitaṃ kātuṃ ārabhiṃsu. Taṃ pītinti taṃ buddhaguṇārammaṇaṃ pītiṃ teneva nīhārena punappunaṃ pavattaṃ pītiṃ avijahitvā vikkhambhitakilesā therānaṃ santike laddhadhammassavanasappāyā upanissayasampattiyā paripakkañāṇatāya sattahi…pe… patiṭṭhāsi. Sattasatamattena orodhajanena saddhiṃ padasāva therānaṃ santikaṃ upagatattā ‘‘sattahi jaṅghasatehi saddhi’’nti vuttaṃ. Tatoti karavīkasaddato. Satabhāgena…pe… veditabbo anekakappakoṭisatasambhūtapuññasambhārasamudāgatavatthusampattibhāvato.

    ၃၉. ကမ္မဝိပာကဇန္တိ သာတိသယသုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမ္ဟရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဒူရေပိ အာရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ကမ္မဝိပာကေန သဟဇာတံ, ကမ္မသ္သ ဝာ ဝိပာကဘာဝေန ဇာတံ ပသာဒစက္ခု။ ဒုဝိဓဉ္ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ကမ္မမယံ, ဘာဝနာမယန္တိ။ တတ္ရိဒံ ကမ္မမယန္တိ အာဟ ‘‘န ဘာဝနာမယ’’န္တိ။ ဘာဝနာမယံ ပန ဗောဓိမူလေ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သတိ။ အယံ ‘‘သော’’တိ သလ္လက္ခဏံ ကာမံ မနောဝိညာဏေန ဟောတိ, စက္ခုဝိညာဏေန ပန တသ္သ တထာ ဝိဘာဝိတတ္တာ မနောဝိညာဏသ္သ တတ္ထ တထာပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ယေန နိမိတ္တံ။ပေ.။ သက္ကောတီ’’တိ။

    39.Kammavipākajanti sātisayasucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ dūrepi ārammaṇaṃ sampaṭicchanasamatthaṃ kammavipākena sahajātaṃ, kammassa vā vipākabhāvena jātaṃ pasādacakkhu. Duvidhañhi dibbacakkhuṃ kammamayaṃ, bhāvanāmayanti. Tatridaṃ kammamayanti āha ‘‘na bhāvanāmaya’’nti. Bhāvanāmayaṃ pana bodhimūle uppajjissati. Ayaṃ ‘‘so’’ti sallakkhaṇaṃ kāmaṃ manoviññāṇena hoti, cakkhuviññāṇena pana tassa tathā vibhāvitattā manoviññāṇassa tattha tathāpavattīti āha ‘‘yena nimittaṃ…pe… sakkotī’’ti.

    ၄၀. ဝစနတ္ထောတိ သဒ္ဒတ္ထော။ နိမီလနန္တိ နိမီလနဒသ္သနံ နဝိသုဒ္ဓံ, တထာ စ အက္ခီနိ အဝိဝဋာနိ နိမီလဒသ္သနသ္သ န ဝိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ တဗ္ဗိပရိယာယတော ပန ဒသ္သနံ ဝိသုဒ္ဓံ, ဝိဝဋဉ္စာတိ အာဟ ‘‘အန္တရန္တရာ’’တိအာဒိ။

    40.Vacanatthoti saddattho. Nimīlananti nimīlanadassanaṃ navisuddhaṃ, tathā ca akkhīni avivaṭāni nimīladassanassa na visuddhibhāvato. Tabbipariyāyato pana dassanaṃ visuddhaṃ, vivaṭañcāti āha ‘‘antarantarā’’tiādi.

    ၄၁. နီ-ဣတိ – ဇာနနတ္ထံ ဓာတုံ ဂဟေတ္ဝာ အာဟ ‘‘ပနယတိ ဇာနာတီ’’တိ။ ယတော ဝုတ္တံ ‘‘အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၇၄; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၂၀), ‘‘ဝိဒူဘိ နေယ္ယံ နရဝရသ္သာ’’တိ (နေတ္တိ. သင္ဂဟဝာရ) စ။ နီ-ဣတိ ပန ပဝတ္တနတ္ထံ ဓာတုံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘နယတိ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ အပ္ပမတ္တော အဟောသိ တေသု တေသု ကိစ္စကရဏီယေသု။

    41. Nī-iti – jānanatthaṃ dhātuṃ gahetvā āha ‘‘panayati jānātī’’ti. Yato vuttaṃ ‘‘animittā na nāyare’’ti (visuddhi. 1.174; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.20), ‘‘vidūbhi neyyaṃ naravarassā’’ti (netti. saṅgahavāra) ca. Nī-iti pana pavattanatthaṃ dhātuṃ gahetvā ‘‘nayati pavattetī’’ti. Appamatto ahosi tesu tesu kiccakaraṇīyesu.

    ၄၂. ဝသ္သာဝာသော ဝသ္သံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တသ္မာ ဝသ္သံ, ဝသ္သေ ဝာ, သန္နိဝာသဖာသုတာယ အရဟတီတိ ဝသ္သိကော, ပာသာဒော။ မာသာ ပန ဝသ္သေ ဥတုမ္ဟိ ဘဝာတိ ဝသ္သိကာ။ ဣတရေသူတိ ဟေမန္တိကံ ဂိမ္ဟိကန္တိ ဣမေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသံ အတိဒိသတိ။

    42. Vassāvāso vassaṃ uttarapadalopena, tasmā vassaṃ, vasse vā, sannivāsaphāsutāya arahatīti vassiko, pāsādo. Māsā pana vasse utumhi bhavāti vassikā. Itaresūti hemantikaṃ gimhikanti imesu. Eseva nayoti uttarapadalopena niddesaṃ atidisati.

    နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစောတိ ဂိမ္ဟိကော ဝိယ ဥစ္စော, ဟေမန္တိကော ဝိယ နီစော န ဟောတိ, အထ ခော တဒုဘယဝေမဇ္ဈလက္ခဏတာယ နာတိဥစ္စော ဟောတိ, နာတိနီစော။ အသ္သာတိ ပာသာဒသ္သ။ နာတိဗဟူနီတိ ဂိမ္ဟိကသ္သ ဝိယ န အတိဗဟူနိ။ နာတိတနူနီတိ ဟေမန္တိကသ္သ ဝိယ န ခုဒ္ဒကာနိ, တနုတရဇာလာနိ စ။ မိသ္သကာနေဝာတိ ဟေမန္တိကေ ဝိယ န ဥဏ္ဟနိယာနေဝ, ဂိမ္ဟိကေ ဝိယ စ န သီတနိယာနေဝ, အထ ခော ဥဘယမိသ္သကာနေဝ။ တနုကာနီတိ န ပုထုလာနိ။ ဥဏ္ဟပ္ပဝေသနတ္ထာယာတိ သူရိယသန္တာပာနုပ္ပဝေသာယ။ ဘိတ္တိနိယူဟာနီတိ ဒက္ခိဏပသ္သေ ဘိတ္တီသု နိယူဟာနိ။ သိနိဒ္ဓန္တိ သိနေဟဝန္တံ, သိနိဒ္ဓဂ္ဂဟဏေနေဝ စသ္သ ဂရုကတာပိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ကဋုကသန္နိသ္သိတန္တိ တိကဋုကာဒိကဋုကဒ္ရဗ္ဗူပသဉ္ဟိတံ။ ဥဒကယန္တာနီတိ ဥဒကဓာရာဝိသ္သန္ဒယန္တာနိ။ ယထာ ဇလယန္တာနိ, ဧဝံ ဟိမယန္တာနိပိ တတ္ထ ကရောန္တိ ဧဝ။ တသ္မာ ဟေမန္တေ ဝိယ ဟိမာနိ ပတန္တာနိယေဝ ဟောန္တီတိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Nātiucco hoti nātinīcoti gimhiko viya ucco, hemantiko viya nīco na hoti, atha kho tadubhayavemajjhalakkhaṇatāya nātiucco hoti, nātinīco. Assāti pāsādassa. Nātibahūnīti gimhikassa viya na atibahūni. Nātitanūnīti hemantikassa viya na khuddakāni, tanutarajālāni ca. Missakānevāti hemantike viya na uṇhaniyāneva, gimhike viya ca na sītaniyāneva, atha kho ubhayamissakāneva. Tanukānīti na puthulāni. Uṇhappavesanatthāyāti sūriyasantāpānuppavesāya. Bhittiniyūhānīti dakkhiṇapasse bhittīsu niyūhāni. Siniddhanti sinehavantaṃ, siniddhaggahaṇeneva cassa garukatāpi vuttā eva. Kaṭukasannissitanti tikaṭukādikaṭukadrabbūpasañhitaṃ. Udakayantānīti udakadhārāvissandayantāni. Yathā jalayantāni, evaṃ himayantānipi tattha karonti eva. Tasmā hemante viya himāni patantāniyeva hontīti ca veditabbaṃ.

    သဗ္ဗဋ္ဌာနာနိပီတိ သဗ္ဗာနိ ပဋိကိရိယာန္ဟာနဘောဇနကီဠာသဉ္စရဏာဒိဋ္ဌာနာနိပိ, န နိဝာသဋ္ဌာနာနိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဒောဝာရိကာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ရာဇာ ကိရာ’’တိအာဒိ။

    Sabbaṭṭhānānipīti sabbāni paṭikiriyānhānabhojanakīḷāsañcaraṇādiṭṭhānānipi, na nivāsaṭṭhānāniyeva. Tenāha ‘‘dovārikāpī’’tiādi. Tattha kāraṇamāha ‘‘rājā kirā’’tiādi.

    ပဌမဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဇိဏ္ဏပုရိသဝဏ္ဏနာ

    Jiṇṇapurisavaṇṇanā

    ၄၄. ဂောပာနသိဝင္ကန္တိ ဝင္ကဂောပာနသီ ဝိယ။ ဝင္ကာနဉ္ဟိ ဝင္ကဘာဝသ္သ နိဒသ္သနတ္ထံ အဝင္ကဂောပာနသီပိ ဂယ္ဟတိ။ အာဘောဂ္ဂဝင္ကန္တိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဗ္ဘုဂ္ဂတာယ ကုဋိလသရီရတာယ ဝင္ကံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓေ’’တိအာဒိ။ ဒဏ္ဍပရံ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏပရံ အယနံ ဂမနံ ဧတသ္သာတိ ဒဏ္ဍပရာယနံ, ဒဏ္ဍော ဝာ ပရံ အာယနံ ဂမနကာရဏံ ဧတသ္သာတိ ဒဏ္ဍပရာယနံ။ ဌာနာဒီသု ဒဏ္ဍော ဂတိ အဝသ္သယော ဧတသ္သ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတောတိ ဒဏ္ဍဂတိကံ, ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ဝာ ဂတိ, ဒဏ္ဍော ဂတိ ဂမနကာရဏံ ဧတသ္သာတိ ဒဏ္ဍဂတိကံ။ ဒဏ္ဍပဋိသရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဇရာတုရန္တိ ဇရာယ ကိလန္တံ အသ္သဝသံ။ ယဒာ ရထော ပုရတော ဟောတီတိ ဒ္ဝေဓာပထေ သမ္ပတ္တေ ပုရတော ဂစ္ဆန္တေ ဗလကာယေ တတ္ထ ဧကံ သဏ္ဌာနံ အာရုဠ္ဟော မဇ္ဈေ ဂစ္ဆန္တော ဗောဓိသတ္တေန အာရုဠ္ဟော ရထော ဣတရံ သဏ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ယဒာ ပုရတော ဟောတိ။ ပစ္ဆာ ဗလကာယောတိ တဒာ ပစ္ဆာ ဟောတိ သဗ္ဗော ဗလကာယော။ တာဒိသေ ဩကာသေတိ တာဒိသေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂပ္ပဒေသေ။ တံ ပုရိသန္တိ တံ ဇိဏ္ဏပုရိသံ။ သုဒ္ဓာဝာသာတိ သိဒ္ဓတ္ထာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ သာသနေ ဗ္ရဟ္မစရိယံ စရိတ္ဝာ သုဒ္ဓာဝာသဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တဗ္ရဟ္မာနော။ တေ ဟိ တဒာ တတ္ထ တိဋ္ဌန္တိ။ ‘‘ကိံ ပနေသော ဇိဏ္ဏော နာမာ’’တိ ဧသော တယာ ဝုစ္စမာနော ကိံ အတ္ထတော, တံ မေ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ ကထေဟီတိ ဒသ္သေတိ။ အနိဒ္ဓာရိတသရူပတ္တာ ဟိ တသ္သ အတ္တနော ဗောဓိသတ္တော လိင္ဂသဗ္ဗနာမေန တံ ဝဒန္တော ‘‘ကိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယထာ ကိံ တေ ဇာတ’’န္တိ ဒ္ဝယမေဝ ဟိ လောကေ ယေဘုယ္ယတော ဇာယတိ ဣတ္ထီ ဝာ ပုရိသော ဝာ, တထာပိ တံ လိင္ဂသဗ္ဗနာမေန ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ တသ္သ အနိဒ္ဓာရိတသရူပတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။

    44.Gopānasivaṅkanti vaṅkagopānasī viya. Vaṅkānañhi vaṅkabhāvassa nidassanatthaṃ avaṅkagopānasīpi gayhati. Ābhoggavaṅkanti ādito paṭṭhāya abbhuggatāya kuṭilasarīratāya vaṅkaṃ. Tenāha ‘‘khandhe’’tiādi. Daṇḍaparaṃ daṇḍaggahaṇaparaṃ ayanaṃ gamanaṃ etassāti daṇḍaparāyanaṃ, daṇḍo vā paraṃ āyanaṃ gamanakāraṇaṃ etassāti daṇḍaparāyanaṃ. Ṭhānādīsu daṇḍo gati avassayo etassa tena vinā appavattanatoti daṇḍagatikaṃ, gacchati etenāti vā gati, daṇḍo gati gamanakāraṇaṃ etassāti daṇḍagatikaṃ. Daṇḍapaṭisaraṇanti etthāpi eseva nayo. Jarāturanti jarāya kilantaṃ assavasaṃ. Yadā ratho purato hotīti dvedhāpathe sampatte purato gacchante balakāye tattha ekaṃ saṇṭhānaṃ āruḷho majjhe gacchanto bodhisattena āruḷho ratho itaraṃ saṇṭhānaṃ gacchanto yadā purato hoti. Pacchā balakāyoti tadā pacchā hoti sabbo balakāyo. Tādise okāseti tādise vuttappakāre maggappadese. Taṃ purisanti taṃ jiṇṇapurisaṃ. Suddhāvāsāti siddhatthādīnaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ sāsane brahmacariyaṃ caritvā suddhāvāsabhūmiyaṃ nibbattabrahmāno. Te hi tadā tattha tiṭṭhanti. ‘‘Kiṃ paneso jiṇṇo nāmā’’ti eso tayā vuccamāno kiṃ atthato, taṃ me niddhāretvā kathehīti dasseti. Aniddhāritasarūpattā hi tassa attano bodhisatto liṅgasabbanāmena taṃ vadanto ‘‘ki’’nti āha. ‘‘Yathā kiṃ te jāta’’nti dvayameva hi loke yebhuyyato jāyati itthī vā puriso vā, tathāpi taṃ liṅgasabbanāmena vuccati, evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ. ‘‘Kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādi tassa aniddhāritasarūpataṃyeva vibhāveti.

    ‘‘တေန ဟီ’’တိအာဒိ ‘‘အယဉ္စ ဇိဏ္ဏဘာဝော သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ မယ္ဟမ္ပိ ဥပရိ အာပတ္တိတော ဧဝာ’’တိ မဟာသတ္တသ္သ သံဝိဇ္ဇနာကာရဝိဘာဝနံ။ ရထံ သာရေတီတိ သာရထိ။ ကီဠာဝိဟာရတ္ထံ ဥယ္ယုတ္တာ ယန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဧတန္တိ ဥယ္ယာနံ။ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ နာမာတိ ဂရဟဏေ နိပာတော ‘‘ကထဉ္ဟိနာမာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၃၉, ၄၂, ၈၇, ၈၈, ၉၀, ၁၆၆, ၁၇၀; ပာစိ. ၁, ၁၃, ၃၆) ဝိယ။ ဇာတိယာ အာဒီနဝဒသ္သနတ္ထံ တံမူလသ္သ ဥမ္မူလနံ ဝိယ ဟောတီတိ, တသ္သ စ အဝသ္သိတဘာဝတော ‘‘ဇာတိယာ မူလံ ခဏန္တော နိသီဒီ’’တိ အာဟ။ သိဒ္ဓေ ဟိ ကာရဏေ ဖလံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ။ ပီဠံ ဇနေတ္ဝာ အန္တောတုဒနဝသေန သဗ္ဗပဌမံ ဟဒယံ အနုပဝိသ္သ ဌိတတ္တာ ပဌမေန သလ္လေန ဟဒယေ ဝိဒ္ဓော ဝိယ နိသီဒီတိ ယောဇနာ။

    ‘‘Tena hī’’tiādi ‘‘ayañca jiṇṇabhāvo sabbasādhāraṇattā mayhampi upari āpattito evā’’ti mahāsattassa saṃvijjanākāravibhāvanaṃ. Rathaṃ sāretīti sārathi. Kīḷāvihāratthaṃ uyyuttā yanti upagacchanti etanti uyyānaṃ. Alanti paṭikkhepavacanaṃ. Nāmāti garahaṇe nipāto ‘‘kathañhināmā’’tiādīsu (pārā. 39, 42, 87, 88, 90, 166, 170; pāci. 1, 13, 36) viya. Jātiyā ādīnavadassanatthaṃ taṃmūlassa ummūlanaṃ viya hotīti, tassa ca avassitabhāvato ‘‘jātiyā mūlaṃkhaṇanto nisīdī’’ti āha. Siddhe hi kāraṇe phalaṃ siddhameva hotīti. Pīḷaṃ janetvā antotudanavasena sabbapaṭhamaṃ hadayaṃ anupavissa ṭhitattā paṭhamena sallena hadayeviddho viya nisīdīti yojanā.

    ဗ္ယာဓိပုရိသဝဏ္ဏနာ

    Byādhipurisavaṇṇanā

    ၄၇. ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝာတိ ‘‘သုဒ္ဓာဝာသာ ကိရာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ အာဗာဓိကန္တိ အာဗာဓဝန္တံ။ ဒုက္ခိတန္တိ သဉ္ဇာတဒုက္ခံ။ အဇာတန္တိ အဇာတဘာဝော, နိဗ္ဗာနံ ဝာ။

    47.Pubbevuttanayenevāti ‘‘suddhāvāsā kirā’’tiādinā pubbe vutteneva nayena. Ābādhikanti ābādhavantaṃ. Dukkhitanti sañjātadukkhaṃ. Ajātanti ajātabhāvo, nibbānaṃ vā.

    ကာလကတပုရိသဝဏ္ဏနာ

    Kālakatapurisavaṇṇanā

    ၅၀. ဘန္တနေတ္တကုပ္ပလာဒိ ဝိဝိဓံ ကတ္ဝာ လာတဗ္ဗတော ဝိလာတော, ဝယ္ဟံ, သိဝိကာ စာတိ အာဟ ‘‘ဝိလာတန္တိ သိဝိက’’န္တိ။ သိဝိကာယ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတ္တာ မဟာသတ္တော စိတကပဉ္ဇရံ ‘‘သိဝိက’’န္တိ အာဟ။ ဣတော ပဋိဂတန္တိ ဣတော ဘဝတော အပဂတံ ။ ကတကာလန္တိ ပရိယောသာပိတဇီဝနကာလံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တက’’န္တိအာဒိ။

    50. Bhantanettakuppalādi vividhaṃ katvā lātabbato vilāto, vayhaṃ, sivikā cāti āha ‘‘vilātanti sivika’’nti. Sivikāya diṭṭhapubbattā mahāsatto citakapañjaraṃ ‘‘sivika’’nti āha. Ito paṭigatanti ito bhavato apagataṃ . Katakālanti pariyosāpitajīvanakālaṃ. Tenāha ‘‘yattaka’’ntiādi.

    ပဗ္ဗဇိတဝဏ္ဏနာ

    Pabbajitavaṇṇanā

    ၅၃. ဓမ္မံ စရတီတိ ဓမ္မစရဏော, တသ္သ ဘာဝော ဓမ္မစရဏဘာဝောတိ ဓမ္မစရိယမေဝ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဧကေကသ္သ ပဒသ္သာတိ ယထာ ‘‘သာဓုဓမ္မစရိယာတိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ယောဇနာ, ဧဝံ ‘‘သာဓုသမစရိယာတိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိအာဒိနာ ဧကေကသ္သ ပဒသ္သ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗာနီတိ ‘‘သာဓုဓမ္မစရိယာ’’တိအာဒီသု အာဂတာနိ သဗ္ဗာနိ ဓမ္မသမကုသလပုညပဒာနိ။ ဒသကုသလကမ္မပထဝေဝစနာနီတိ ဒာနာဒီနိ ဒသကုသလဓမ္မပရိယာယပဒာနိ။

    53. Dhammaṃ caratīti dhammacaraṇo, tassa bhāvo dhammacaraṇabhāvoti dhammacariyameva vadati. Evaṃ ekekassa padassāti yathā ‘‘sādhudhammacariyāti pabbajito’’ti yojanā, evaṃ ‘‘sādhusamacariyāti pabbajito’’tiādinā ekekassa padassa yojanā veditabbā. Sabbānīti ‘‘sādhudhammacariyā’’tiādīsu āgatāni sabbāni dhammasamakusalapuññapadāni. Dasakusalakammapathavevacanānīti dānādīni dasakusaladhammapariyāyapadāni.

    ဗောဓိသတ္တပဗ္ဗဇ္ဇာဝဏ္ဏနာ

    Bodhisattapabbajjāvaṇṇanā

    ၅၄. ပဗ္ဗဇိတသ္သ ဓမ္မိံ ကထံ သုတ္ဝာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညဉ္စ သင္ဂီတိအနာရုဠ္ဟံ တေန တဒာ ဝုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝံသောဝာ’’တိ ပဒတ္တယေန ဓမ္မတာ ဧသာတိ ဒသ္သေတိ။ စိရသ္သံ စိရသ္သံ ပသ္သန္တိ ဒီဃာယုကဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟူနံ ဝသ္သာနံ။ပေ.။ အစ္စယေနာ’’တိ။ တေနေဝာတိ န စိရသ္သံ ဒိဋ္ဌဘာဝေနေဝ။ အစိရကာလန္တရိကမေဝ ပုဗ္ဗကာလကိရိယံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဇိဏ္ဏဉ္စ ဒိသ္ဝာ။ပေ.။ ပဗ္ဗဇိတဉ္စ ဒိသ္ဝာ, တသ္မာ အဟံ ပဗ္ဗဇိတောမ္ဟိ ရာဇာ’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘န္ဟတ္ဝာ ဝတ္ထံ ပရိဒဟိတ္ဝာ ဂန္ဓံ ဝိလိမ္ပိတ္ဝာ မာလံ ပိဠန္ဓိတ္ဝာ ဘုတ္တော’’တိ။

    54. Pabbajitassa dhammiṃ kathaṃ sutvāti sambandho. Aññañca saṅgītianāruḷhaṃ tena tadā vuttaṃ dhammiṃ kathanti yojanā. ‘‘Vaṃsovā’’ti padattayena dhammatā esāti dasseti. Cirassaṃ cirassaṃ passanti dīghāyukabhāvato. Tathā hi vuttaṃ ‘‘bahūnaṃ vassānaṃ…pe… accayenā’’ti. Tenevāti na cirassaṃ diṭṭhabhāveneva. Acirakālantarikameva pubbakālakiriyaṃ dassento ‘‘jiṇṇañca disvā…pe… pabbajitañca disvā, tasmā ahaṃ pabbajitomhi rājā’’ti āha yathā ‘‘nhatvā vatthaṃ paridahitvā gandhaṃ vilimpitvā mālaṃ piḷandhitvā bhutto’’ti.

    မဟာဇနကာယအနုပဗ္ဗဇ္ဇာဝဏ္ဏနာ

    Mahājanakāyaanupabbajjāvaṇṇanā

    ၅၅. ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ တေသံ စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သာနံ မဟာသတ္တေ သံဘတ္တတံ, သံဝေဂဗဟုလတဉ္စ ဒသ္သေတိ, ယတော သုတဋ္ဌာနေယေဝ ဌတ္ဝာ ဉာတိမိတ္တာဒီသု ကိဉ္စိ အနာမန္တေတ္ဝာ မတ္တဝရဝာရဏော ဝိယ အယောမယဗန္ဓနံ ဃနဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆိံသု။

    55.‘‘Kasmāpanetthā’’tiādinā tesaṃ caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ mahāsatte saṃbhattataṃ, saṃvegabahulatañca dasseti, yato sutaṭṭhāneyeva ṭhatvā ñātimittādīsu kiñci anāmantetvā mattavaravāraṇo viya ayomayabandhanaṃ ghanabandhanaṃ chinditvā pabbajjaṃ upagacchiṃsu.

    စတ္တာရော မာသေ စာရိကံ စရိ န တာဝ ဉာဏသ္သ ပရိပာကံ ဂတတ္တာ။

    Cattāro māse cārikaṃ cari na tāva ñāṇassa paripākaṃ gatattā.

    ယဒာ ပန ဉာဏံ ပရိပာကံ ဂတံ, တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗေဝ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတာ မမ ဂမနံ ဇာနိသ္သန္တိ, ဇာနန္တာ စ မံ အနုဗန္ဓိသ္သန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သန္နိသီဝေသူတိ သန္နိသိန္နေသု။ သဏတေဝာတိ သဏတိ ဝိယ သဒ္ဒံ ကရောတိ ဝိယ။

    Yadā pana ñāṇaṃ paripākaṃ gataṃ, taṃ dassento ‘‘ayaṃ panā’’tiādimāha. Sabbeva ime pabbajitā mama gamanaṃ jānissanti, jānantā ca maṃ anubandhissantīti adhippāyo. Sannisīvesūti sannisinnesu. Saṇatevāti saṇati viya saddaṃ karoti viya.

    အဝိဝေကာရာမာနန္တိ အနဘိရတိဝိဝေကာနံ။ အယံ ကာလောတိ အယံ တေသံ ပဗ္ဗဇိတာနံ မမ ဂမနသ္သ အဇာနနကာလော။ နိက္ခမိတ္ဝာတိ ပဏ္ဏသာလာယ နိဂ္ဂန္တ္ဝာ, မဟာဘိနိက္ခမနံ ပန ပဂေဝ နိက္ခန္တော။ ပာရမိတာနုဘာဝေန ဥဋ္ဌိတံ ဥပရိ ဒေဝတာဟိ ဒိဗ္ဗပစ္စတ္ထရဏေဟိ သုပညတ္တမ္ပိ မဟာသတ္တသ္သ ပုညာနုဘာဝေန သိဒ္ဓတ္တာ တေန ပညတ္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပလ္လင္ကံ ပညပေတ္ဝာ’’တိ။ ‘‘ကာမံ တစော စ န္ဟာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိသ္သတူ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၂.၁၈၄; သံ. နိ. ၂.၂၂, ၂၃၇; အ. နိ. ၂.၅; ၈.၁၃; မဟာနိ. ၁၇, ၁၉၆) နယပ္ပဝတ္တံ စတုရင္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ။ ဝူပကာသန္တိ ဝိဝေကဝာသံ။

    Avivekārāmānanti anabhirativivekānaṃ. Ayaṃ kāloti ayaṃ tesaṃ pabbajitānaṃ mama gamanassa ajānanakālo. Nikkhamitvāti paṇṇasālāya niggantvā, mahābhinikkhamanaṃ pana pageva nikkhanto. Pāramitānubhāvena uṭṭhitaṃ upari devatāhi dibbapaccattharaṇehi supaññattampi mahāsattassa puññānubhāvena siddhattā tena paññattaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘pallaṅkaṃ paññapetvā’’ti. ‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādi (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; 8.13; mahāni. 17, 196) nayappavattaṃ caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā. Vūpakāsanti vivekavāsaṃ.

    အညေနေဝာတိ ယတ္ထ မဟာပုရိသော တဒာ ဝိဟရတိ, တတော အညေနေဝ ဒိသာဘာဂေန။ ကာမံ ဗောဓိမဏ္ဍော ဇမ္ဗုဒီပသ္သ မဇ္ဈေ နာဘိဋ္ဌာနိယော, တဒာ ပန ဗ္ရဟာရညေ ဝိဝိတ္တေ ယောဂီနံ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပော ဟုတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ, တဒညော ပန ဇမ္ဗုဒီပပ္ပဒေသော ယေဘုယ္ယေန ဗဟုဇနော အာကိဏ္ဏမနုသ္သော ဣဒ္ဓော ဖီတော အဟောသိ။ တေန တေ တံ တံ ဇနပဒဒေသံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဂတာ ‘‘အန္တော ဇမ္ဗုဒီပာဘိမုခာ စာရိကံ ပက္ကန္တာ’’တိ ဝုတ္တာ အန္တော ဇမ္ဗုဒီပာဘိမုခာ, န ဟိမဝန္တာဒိပဗ္ဗတာဘိမုခာတိ အတ္ထော။

    Aññenevāti yattha mahāpuriso tadā viharati, tato aññeneva disābhāgena. Kāmaṃ bodhimaṇḍo jambudīpassa majjhe nābhiṭṭhāniyo, tadā pana brahāraññe vivitte yogīnaṃ paṭisallānasāruppo hutvā tiṭṭhati, tadañño pana jambudīpappadeso yebhuyyena bahujano ākiṇṇamanusso iddho phīto ahosi. Tena te taṃ taṃ janapadadesaṃ uddissa gatā ‘‘anto jambudīpābhimukhā cārikaṃ pakkantā’’ti vuttā anto jambudīpābhimukhā, na himavantādipabbatābhimukhāti attho.

    ဗောဓိသတ္တအဘိနိဝေသဝဏ္ဏနာ

    Bodhisattaabhinivesavaṇṇanā

    ၅၇. ကာမံ ဘဂဝာ ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ သတ္တသတ္တာဟာနိ တတ္ထေဝ ဝသိ, သဗ္ဗပဌမံ ပန ဝိသာခပုဏ္ဏမံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကရတ္တိဝာသံ ဥပဂတသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဟောဂတသ္သာတိ ရဟော ဇနဝိဝိတ္တံ ဌာနံ ဥပဂတသ္သ, တေန ဂဏသင္ဂဏိကာဘာဝေန မဟာသတ္တသ္သ ကာယဝိဝေကမာဟ။ ပဋိသလ္လီနသ္သာတိ နာနာရမ္မဏစာရတော စိတ္တသ္သ နိဝတ္တိယာ ပတိ သမ္မဒေဝ နိလီနသ္သ တတ္ထ အဝိသဋစိတ္တသ္သ, တေန စိတ္တသင္ဂဏိကာဘာဝေနသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂိယံ စိတ္တဝိဝေကမာဟ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိမူလကံ ဒုက္ခံ။ ကာမံ စုတူပပာတာပိ ဇာတိမရဏာနိ ဧဝ, မရဏဇာတိယောဝ ‘‘ဇာယတိ မီယတီ’’တိ ပန ဝတ္ဝာ ‘‘စဝတိ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ န ဧကဘဝပရိယာပန္နာနံ နေသံ ဂဟဏံ, အထ ခော နာနာဘဝပရိယာပန္နာနံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏန္တိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒံ ဒ္ဝယံ။ပေ.။ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကသ္မာ ပန လောကသ္သ ကိစ္ဆာပတ္တိပရိဝိတက္ကနေ ‘‘ဇရာမရဏသ္သာ’’တိ ဇရာမရဏဝသေန နိယမနံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဇရာမရဏမေဝ ဥပဋ္ဌာတိ အာဒိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အဘိနိဝိဋ္ဌသ္သာတိ အာရဒ္ဓသ္သ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပသ္သနာရမ္ဘေ တသ္သ ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ အဘိနိဝေသော အဂ္ဂတော ယာဝ မူလံ ဩတရဏံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဘဝဂ္ဂတော ဩတရန္တသ္သ ဝိယာ’’တိ။

    57. Kāmaṃ bhagavā buddho hutvā sattasattāhāni tattheva vasi, sabbapaṭhamaṃ pana visākhapuṇṇamaṃ sandhāya ‘‘ekarattivāsaṃ upagatassā’’ti vuttaṃ. Rahogatassāti raho janavivittaṃ ṭhānaṃ upagatassa, tena gaṇasaṅgaṇikābhāvena mahāsattassa kāyavivekamāha. Paṭisallīnassāti nānārammaṇacārato cittassa nivattiyā pati sammadeva nilīnassa tattha avisaṭacittassa, tena cittasaṅgaṇikābhāvenassa pubbabhāgiyaṃ cittavivekamāha. Dukkhanti jātiādimūlakaṃ dukkhaṃ. Kāmaṃ cutūpapātāpi jātimaraṇāni eva, maraṇajātiyova ‘‘jāyati mīyatī’’ti pana vatvā ‘‘cavati upapajjatī’’ti vacanaṃ na ekabhavapariyāpannānaṃ nesaṃ gahaṇaṃ, atha kho nānābhavapariyāpannānaṃ ekajjhaṃ gahaṇanti dassento āha ‘‘idaṃ dvayaṃ…pe… vutta’’nti. Kasmā pana lokassa kicchāpattiparivitakkane ‘‘jarāmaraṇassā’’ti jarāmaraṇavasena niyamanaṃ katanti āha ‘‘yasmā’’tiādi. Jarāmaraṇameva upaṭṭhāti āditoti adhippāyo. Abhiniviṭṭhassāti āraddhassa. Paṭiccasamuppādamukhena vipassanārambhe tassa jarāmaraṇato paṭṭhāya abhiniveso aggato yāva mūlaṃ otaraṇaṃ viyāti āha ‘‘bhavaggato otarantassa viyā’’ti.

    ဥပာယမနသိကာရာတိ ဥပာယေန မနသိကရဏတော မနသိကာရသ္သ ပဝတ္တနတော။ ဣဒာနိ တံ ဥပာယမနသိကာရပရိယာယံ ယောနိသောမနသိကာရံ သရူပတော, ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဒသ္သေတုံ ‘‘အနိစ္စာဒီနိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဟောတီတိ ယာထာဝတော မနသိကာရဘာဝတော။ အနိစ္စာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒုက္ခာနတ္တအသုဘာဒီနံ ဂဟဏံ။ အယန္တိ ‘‘ဧတဒဟောသီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော ‘‘ကိမ္ဟိ နု ခော သတီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော မနသိကာရော။ တေသံ အညတရောတိ တေသု အနိစ္စာဒိမနသိကာရေသု အညတရော ဧကော။ ကော ပန သောတိ? အနိစ္စမနသိကာရောဝ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပသ္သနာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ ယဉ္ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ စဝတိ စ, တံ အနိစ္စံ ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အဒ္ဓုဝန္တိ ကတ္ဝာ။ တသ္သ ပန တဗ္ဘာဝဒသ္သနံ ယာထာဝမနသိကာရတာယ ယောနိသောမနသိကာရော ။ ဣတော ယောနိသောမနသိကာရာတိ ဟေတုမ္ဟိ နိသ္သက္ကဝစနန္တိ တသ္သ ဣမိနာ ‘‘ဥပာယမနသိကာရေနာ’’တိ ဟေတုမ္ဟိ ကရဏဝစနေန အတ္ထမာဟ။ သမာဂမော အဟောသီတိ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန သင္ဂမော အဟောသိ။ ကိံ ပန တန္တိ ကိံ ပန တံ ဇရာမရဏကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတီ’’တိ။ ‘‘ဇာတိယာ ခော’’တိအာဒီသု အယံ သင္ခေပတ္ထော – ကိမ္ဟိ နု ခော သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ, ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဇရာမရဏကာရဏံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ဗောဓိသတ္တသ္သ ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ, အသတိ စ န ဟောတိ, တံ တသ္သ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ အဗ္ယဘိစာရိကာရဏပရိဂ္ဂဏ္ဟနေ ‘‘ဇာတိယာ ခော သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ယာ ဇရာမရဏသ္သ ကာရဏပရိဂ္ဂာဟိကာ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယာ သမာဂမော အဟောသီတိ။ သဗ္ဗပဒာနီတိ ‘‘ကိမ္ဟိ နု ခော သတိ ဇာတိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတာနိ ဇာတိအာဒီနိ ဝိညာဏပရိယောသာနာနိ နဝ ပဒာနိ။

    Upāyamanasikārāti upāyena manasikaraṇato manasikārassa pavattanato. Idāni taṃ upāyamanasikārapariyāyaṃ yonisomanasikāraṃ sarūpato, pavattiākārato ca dassetuṃ ‘‘aniccādīni hī’’tiādi vuttaṃ. Yonisomanasikāro nāma hotīti yāthāvato manasikārabhāvato. Aniccādīnīti ādi-saddena dukkhānattaasubhādīnaṃ gahaṇaṃ. Ayanti ‘‘etadahosī’’ti evaṃ vutto ‘‘kimhi nu kho satī’’tiādinayappavatto manasikāro. Tesaṃ aññataroti tesu aniccādimanasikāresu aññataro eko. Ko pana soti? Aniccamanasikārova, tattha kāraṇamāha ‘‘udayabbayānupassanāvasena pavattattā’’ti. Yañhi uppajjati ceva cavati ca, taṃ aniccaṃ udayavayaparicchinnattā addhuvanti katvā. Tassa pana tabbhāvadassanaṃ yāthāvamanasikāratāya yonisomanasikāro . Ito yonisomanasikārāti hetumhi nissakkavacananti tassa iminā ‘‘upāyamanasikārenā’’ti hetumhi karaṇavacanena atthamāha. Samāgamo ahosīti yāthāvato paṭivijjhanavasena saṅgamo ahosi. Kiṃ pana tanti kiṃ pana taṃ jarāmaraṇakāraṇanti āha ‘‘jātī’’ti. ‘‘Jātiyā kho’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – kimhi nu kho sati jarāmaraṇaṃ hoti, kiṃ paccayā jarāmaraṇa’’nti jarāmaraṇakāraṇaṃ pariggaṇhantassa bodhisattassa ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, asati ca na hoti, taṃ tassa kāraṇa’’nti evaṃ abyabhicārikāraṇapariggaṇhane ‘‘jātiyā kho sati jarāmaraṇaṃ hoti, jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti yā jarāmaraṇassa kāraṇapariggāhikā paññā uppajjati, tāya uppajjantiyā samāgamo ahosīti. Sabbapadānīti ‘‘kimhi nu kho sati jāti hotī’’tiādinā āgatāni jātiādīni viññāṇapariyosānāni nava padāni.

    ဒ္ဝာဒသပဒိကေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဣဓ ယာနိ ဒ္ဝေ ပဒာနိ အဂ္ဂဟိတာနိ, တေသံ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇေတုကာမော တေသံ ဂဟေတဗ္ဗာကာရံ တာဝ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္စက္ခဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝံ ပဌမံ ဂဟေတ္ဝာ တဒနန္တရံ အနာဂတံ ‘‘ဒုတိယ’’န္တိ ဂဟဏေ အတီတော တတိယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာ သင္ခာရာ ဟိ အတီတော ဘဝော’’တိ။ နနု စေတ္ထ အနာဂတသ္သာပိ ဘဝသ္သ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန အဘိနိဝေသသ္သ ဇောတိတတ္တာတိ? သစ္စမေတံ, ကာရဏေ ပန ဂဟိတေ ဖလံ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပိ စေတ္ထ အနာဂတောပိ အဒ္ဓာ အတ္ထတော သင္ဂဟိတော ဧဝ, ယတော ပရတော ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒိနာ အနာဂတဒ္ဓသင္ဂဟိကာ ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တေဟီတိ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရေဟိ အာရမ္မဏဘူတေဟိ။ န ဃဋိယတိ န သမ္ဗဇ္ဈတိ။ မဟာပုရိသော ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌောတိ အဃဋနေ ကာရဏမာဟ။ အဒိဋ္ဌေဟီတိ အနဝဗုဒ္ဓေဟိ, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ သတိ အနုဗောဓေ ပဋိဝေဓေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န သက္ကာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတု’’န္တိ။ ဣမိနာတိ မဟာသတ္တေန။ တေတိ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရာ။ ဘဝဥပာဒာနတဏ္ဟာဝသေနေဝာတိ ဘဝဥပာဒာနတဏ္ဟာဒသ္သနဝသေနေဝ။ ဒိဋ္ဌာ တံသဘာဝတံသဟဂတေဟိ တေဟိ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၅၇၀) ကထိတာဝ, တသ္မာ န ဣဓ ကထေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

    Dvādasapadike paṭiccasamuppāde idha yāni dve padāni aggahitāni, tesaṃ aggahaṇe kāraṇaṃ pucchitvā vissajjetukāmo tesaṃ gahetabbākāraṃ tāva dassento ‘‘ettha panā’’tiādimāha. Paccakkhabhūtaṃ paccuppannabhavaṃ paṭhamaṃ gahetvā tadanantaraṃ anāgataṃ ‘‘dutiya’’nti gahaṇe atīto tatiyo hotīti āha ‘‘avijjā saṅkhārā hi atīto bhavo’’ti. Nanu cettha anāgatassāpi bhavassa gahaṇaṃ na sambhavati paccuppannavasena abhinivesassa jotitattāti? Saccametaṃ, kāraṇe pana gahite phalaṃ gahitameva hotīti tathā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Api cettha anāgatopi addhā atthato saṅgahito eva, yato parato ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādinā anāgataddhasaṅgahikā desanā pavattā. Tehīti avijjāsaṅkhārehi ārammaṇabhūtehi. Na ghaṭiyati na sambajjhati. Mahāpuriso hi paccuppannavasena abhiniviṭṭhoti aghaṭane kāraṇamāha. Adiṭṭhehīti anavabuddhehi, itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Sati anubodhe paṭivedhena bhavitabbanti āha ‘‘nasakkā buddhena bhavitu’’nti. Imināti mahāsattena. Teti avijjāsaṅkhārā. Bhavaupādānataṇhāvasenevāti bhavaupādānataṇhādassanavaseneva. Diṭṭhā taṃsabhāvataṃsahagatehi tehi samānayogakkhamattā. Visuddhimagge (visuddhi. 2.570) kathitāva, tasmā na idha kathetabbāti adhippāyo.

    ၅၈. ပစ္စယတောတိ ဟေတုတော, သင္ခာရတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိမ္ဟိ နု ခော သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဟေတုပရမ္ပရာဝသေန ဖလပရမ္ပရာယ ဝုစ္စမာနာယ ‘‘ကိမ္ဟိ နု ခော သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ ဝိစာရဏာယ ‘‘သင္ခာရေ ခော သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ ဝိညာဏသ္သ ဝိသေသကာရဏဘူတေ သင္ခာရေ အဂ္ဂဟိတေ တတော ဝိညာဏံ ပဋိနိဝတ္တတိ နာမ, န သဗ္ဗပစ္စယတော။ တေနေဝာဟ ‘‘နာမရူပေ ခော သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၅၈), နာမမ္ပိ စေတ္ထ သဟဇာတာဒိဝသေနေဝ ပစ္စယဘူတံ အဓိပ္ပေတံ, န ကမ္မူပနိသ္သယဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန အဘိနိဝိသသ္သ ဇောတိတတ္တာ။ အာရမ္မဏတောတိ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရသင္ခာတအာရမ္မဏတော, အတီတဘဝသင္ခာတအာရမ္မဏတော ဝာ။ အတီတဒ္ဓပရိယာပန္နာ ဟိ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရာ။ ယတော ပဋိနိဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ အတီတဘဝတောပိ ပဋိနိဝတ္တတိ နာမ။ ဥဘယမ္ပီတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမ္ပိ ဝိပသ္သနာဝိညာဏမ္ပိ။ နာမရူပံ နာတိက္ကမတီတိ ပစ္စယဘူတံ, အာရမ္မဏဘူတဉ္စ နာမရူပံ နာတိက္ကမတိ တေန ဝိနာ အဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘နာမရူပတော ပရံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။

    58.Paccayatoti hetuto, saṅkhāratoti attho. ‘‘Kimhi nu kho sati jarāmaraṇaṃ hotī’’tiādinā hi hetuparamparāvasena phalaparamparāya vuccamānāya ‘‘kimhi nu kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti vicāraṇāya ‘‘saṅkhāre kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti viññāṇassa visesakāraṇabhūte saṅkhāre aggahite tato viññāṇaṃ paṭinivattati nāma, na sabbapaccayato. Tenevāha ‘‘nāmarūpe kho sati viññāṇaṃ hotī’’ti (dī. ni. 2.58), nāmampi cettha sahajātādivaseneva paccayabhūtaṃ adhippetaṃ, na kammūpanissayavasena paccuppannavasena abhinivisassa jotitattā. Ārammaṇatoti avijjāsaṅkhārasaṅkhātaārammaṇato, atītabhavasaṅkhātaārammaṇato vā. Atītaddhapariyāpannā hi avijjāsaṅkhārā. Yato paṭinivattamānaṃ viññāṇaṃ atītabhavatopi paṭinivattati nāma. Ubhayampīti paṭisandhiviññāṇampi vipassanāviññāṇampi. Nāmarūpaṃ nātikkamatīti paccayabhūtaṃ, ārammaṇabhūtañca nāmarūpaṃ nātikkamati tena vinā avattanato. Tenāha ‘‘nāmarūpato paraṃ na gacchatī’’ti.

    ဝိညာဏေ နာမရူပသ္သ ပစ္စယေ ဟောန္တေတိ ဝိညာဏေ နာမသ္သ, ရူပသ္သ, နာမရူပသ္သ စ ပစ္စယေ ဟောန္တေ။ နာမရူပေ စ ဝိညာဏသ္သ ပစ္စယေ ဟောန္တေတိ တထာ နာမေ, ရူပေ, နာမရူပေ စ ဝိညာဏသ္သ ပစ္စယေ ဟောန္တေတိ စတုဝောကာရဧကဝောကာရပဉ္စဝောကာရဘဝဝသေန ယထာရဟံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဒ္ဝီသုပိ အညမညပစ္စယေသု ဟောန္တေသူတိ ပန ပဉ္စဝောကာရဘဝဝသေနေဝ။ ဧတ္တကေနာတိ ဧဝံ ဝိညာဏ နာမရူပာနံ အညမညံ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တိယာ။ ဇာယေထ ဝာ။ပေ.။ ဥပပဇ္ဇေထ ဝာတိ ‘‘သတ္တော ဇာယတိ။ပေ.။ ဥပပဇ္ဇတိ ဝာ’’တိ သမညာ ဟောတိ ဝိညာဏနာမရူပဝိနိမုတ္တသ္သ သတ္တပညတ္တိယာ ဥပာဒာနဘူတသ္သ ဓမ္မသ္သ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတဒေဝာတိ ဝိညာဏံ, နာမရူပန္တိ ဧတံ ဒ္ဝယမေဝ။

    Viññāṇe nāmarūpassa paccaye honteti viññāṇe nāmassa, rūpassa, nāmarūpassa ca paccaye honte. Nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honteti tathā nāme, rūpe, nāmarūpe ca viññāṇassa paccaye honteti catuvokāraekavokārapañcavokārabhavavasena yathārahaṃ yojanā veditabbā, dvīsupi aññamaññapaccayesu hontesūti pana pañcavokārabhavavaseneva. Ettakenāti evaṃ viññāṇa nāmarūpānaṃ aññamaññaṃ upatthambhanavasena pavattiyā. Jāyetha vā…pe… upapajjetha vāti ‘‘satto jāyati…pe… upapajjati vā’’ti samaññā hoti viññāṇanāmarūpavinimuttassa sattapaññattiyā upādānabhūtassa dhammassa abhāvato. Tenāha ‘‘ito hī’’tiādi. Etadevāti viññāṇaṃ, nāmarūpanti etaṃ dvayameva.

    ပဉ္စ ပဒာနီတိ ‘‘ဇာယေထ ဝာ’’တိအာဒီနိ ပဉ္စ ပဒာနိ။ နနု တတ္ထ ပဌမတတိယေဟိ စတုတ္ထပဉ္စမာနိ အတ္ထတော အဘိန္နာနီတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓီဟီ’’တိ။ ပုန တံ ဧတ္တာဝတာတိ ဝုတ္တမတ္ထန္တိ ယော ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိ ပဒေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော, တမေဝ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိအာဒိနာ နိယ္ယာတေန္တော နိဒသ္သေန္တော ပုန ဝတ္ဝာ။ အနုလောမပစ္စယာကာရဝသေနာတိ ပစ္စယဓမ္မဒသ္သနပုဗ္ဗကံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဒသ္သနဝသေန။ ပစ္စယဓမ္မာနဉ္ဟိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နသ္သ ပစ္စယဘာဝော ဣဒပ္ပစ္စယတာ ပစ္စယာကာရော, သော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင္ခာရာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ အနုလောမနတော အနုလောမပစ္စယာကာရော။ ဇာတိအာဒိကံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ စိတ္တေန သမိဟိတေန ကတံ သမူဟဝသေန ဂဟေတ္ဝာ ပာဠိယံ ‘‘ဒုက္ခက္ခန္ဓသ္သာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတိ။ပေ.။ ဒုက္ခရာသိသ္သာ’’တိ။

    Pañca padānīti ‘‘jāyetha vā’’tiādīni pañca padāni. Nanu tattha paṭhamatatiyehi catutthapañcamāni atthato abhinnānīti āha ‘‘saddhiṃ aparāparaṃ cutipaṭisandhīhī’’ti. Puna taṃ ettāvatāti vuttamatthanti yo ‘‘ettāvatā’’ti padena pubbe vutto, tameva yathāvuttamatthaṃ ‘‘yadida’’ntiādinā niyyātento nidassento puna vatvā. Anulomapaccayākāravasenāti paccayadhammadassanapubbakaṃ paccayuppannadhammadassanavasena. Paccayadhammānañhi attano paccayuppannassa paccayabhāvo idappaccayatā paccayākāro, so ca ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā vutto. Saṃsārappavattiyā anulomanato anulomapaccayākāro. Jātiādikaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ cittena samihitena kataṃ samūhavasena gahetvā pāḷiyaṃ ‘‘dukkhakkhandhassā’’ti vuttanti āha ‘‘jāti…pe… dukkharāsissā’’ti.

    ၅၉. ဒုက္ခက္ခန္ဓသ္သ အနေကဝာရံ သမုဒယဒသ္သနဝသေန ဝိညာဏသ္သ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘သမုဒယော သမုဒယော’’တိ အာမေဍိတဝစနံ အဝောစ။ အထ ဝာ ‘‘ဧဝံ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ကေဝလံ နိဗ္ဗတ္တိနိဒသ္သနပဒံ, အထ ခော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ-သဒ္ဒော ဝိယ သမုပ္ပာဒမုခေန ဣဓ သမုဒယ-သဒ္ဒော နိဗ္ဗတ္တိမုခေန ပစ္စယတ္တံ ဝဒတိ။ ဝိညာဏာဒယော ဘဝန္တာ ဣဓ ပစ္စယဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, တေ သာမညရူပေန ဗ္ယာပနိစ္ဆာဝသေန ဂဏ္ဟန္တော ‘‘သမုဒယော သမုဒယော’’တိ အာဟ, ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ယံ ဝက္ခတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ပစ္စယသဉ္ဇာနနမတ္တံ ကထိတ’’န္တိ, (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၅၉) တံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥဒယဒသ္သနပညာ ဝေသာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? နာယံ ဒောသော ပစ္စယတော ဥဒယဒသ္သနမုခေန နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဒသ္သနသ္သ သမ္ဘဝတော။ ဒသ္သနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သမုဒယသ္သ ပစ္စက္ခတော ဒသ္သနဘာဝေန စက္ခု ဝိယာတိ စက္ခု။ ဉာတကရဏဋ္ဌေနာတိ ယထာ သမုဒယော သမ္မဒေဝ ဉာတော ဟောတိ အဝဗုဒ္ဓော, ဧဝံ ကရဏဋ္ဌေန။ ပဇာနနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဝိညာဏာဒိတံတံပစ္စယုပ္ပတ္တိယာ ဧတသ္သ ဒုက္ခက္ခန္ဓသ္သ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ပကာရတော ဇာနနဋ္ဌေန။ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတ္ဝာ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဥပ္ပန္နဋ္ဌေနာတိ အနိဗ္ဗိဇ္ဈိတ္ဝာ ပုဗ္ဗေ ဥဒယဒသ္သနပညာယ ပဋိပက္ခဓမ္မေ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတ္ဝာ ‘‘အယံ သမုဒယော’’တိ ပစ္စယတော, ခဏတော စ, သရူပတော ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဥပ္ပန္နဘာဝေန, နိဗ္ဗိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဘာသဋ္ဌေနာတိ သမုဒယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနကသ္သ မောဟန္ဓကာရသ္သ စ ကိလေသန္ဓကာရသ္သ စ ဝိဓမနဝသေန အဝဘာသကဘာဝေန။

    59. Dukkhakkhandhassa anekavāraṃ samudayadassanavasena viññāṇassa pavattattā ‘‘samudayo samudayo’’ti āmeḍitavacanaṃ avoca. Atha vā ‘‘evaṃ samudayo hotī’’ti idaṃ na kevalaṃ nibbattinidassanapadaṃ, atha kho paṭiccasamuppāda-saddo viya samuppādamukhena idha samudaya-saddo nibbattimukhena paccayattaṃ vadati. Viññāṇādayo bhavantā idha paccayadhammā niddiṭṭhā, te sāmaññarūpena byāpanicchāvasena gaṇhanto ‘‘samudayo samudayo’’ti āha, evañca katvā yaṃ vakkhati ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotīti paccayasañjānanamattaṃ kathita’’nti, (dī. ni. aṭṭha. 2.59) taṃ samatthitaṃ hoti. Yadi evaṃ ‘‘udayadassanapaññā vesā’’ti idaṃ kathanti? Nāyaṃ doso paccayato udayadassanamukhena nibbattilakkhaṇadassanassa sambhavato. Dassanaṭṭhena cakkhūti samudayassa paccakkhato dassanabhāvena cakkhu viyāti cakkhu. Ñātakaraṇaṭṭhenāti yathā samudayo sammadeva ñāto hoti avabuddho, evaṃ karaṇaṭṭhena. Pajānanaṭṭhenāti ‘‘viññāṇāditaṃtaṃpaccayuppattiyā etassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti pakārato jānanaṭṭhena. Nibbijjhitvā paṭivijjhitvā uppannaṭṭhenāti anibbijjhitvā pubbe udayadassanapaññāya paṭipakkhadhamme nibbijjhitvā ‘‘ayaṃ samudayo’’ti paccayato, khaṇato ca, sarūpato paṭivijjhitvā uppannabhāvena, nibbijjhanaṭṭhena paṭivijjhanaṭṭhena vijjāti vuttaṃ hoti. Obhāsaṭṭhenāti samudayasabhāvapaṭicchādanakassa mohandhakārassa ca kilesandhakārassa ca vidhamanavasena avabhāsakabhāvena.

    ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပဋိပာဋိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စက္ခုံ ဥဒပာဒီတိ ပာဠိယံ ပဒုဒ္ဓာရော။ ကထံ ဥဒပာဒီတိ စေတိ အာဟ ‘‘ဒသ္သနဋ္ဌေနာ’’တိ။ ‘‘သမုဒယသ္သ ပစ္စက္ခတော ဒသ္သနဘာဝေနာတိ ဝုတ္တော ဝာယမတ္ထော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုဓမ္မောတိ စက္ခူတိ ပာဠိဓမ္မော။ ဒသ္သနဋ္ဌော အတ္ထောတိ ဒသ္သနသဘာဝော တေန ပကာသေတဗ္ဗော အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္တကေဟိ ပဒေဟီတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ ‘‘ကိံ ကထိတ’’န္တိ ပိဏ္ဍတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ ပစ္စယသဉ္ဇာနနမတ္တန္တိ ဝိညာဏာဒီနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ နာမရူပာဒိပစ္စယုပ္ပန္နသ္သ ပစ္စယသဘာဝသဉ္ဇာနနမတ္တံ ကထိတံ အဝိသေသတော ပစ္စယသဘာဝသလ္လက္ခဏသ္သ ဇောတိတတ္တာ။ သင္ခာရာနံ သမ္မဒေဝ ဥဒယဒသ္သနသ္သ ဇောတိတတ္တာ ‘‘ဝီထိပဋိပန္နာ တရုဏဝိပသ္သနာ ကထိတာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

    Idāni yathāvuttamatthaṃ paṭipāṭiyā vibhāvetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha cakkhuṃ udapādīti pāḷiyaṃ paduddhāro. Kathaṃ udapādīti ceti āha ‘‘dassanaṭṭhenā’’ti. ‘‘Samudayassa paccakkhato dassanabhāvenāti vutto vāyamattho. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo. Cakkhudhammoti cakkhūti pāḷidhammo. Dassanaṭṭho atthoti dassanasabhāvo tena pakāsetabbo attho. Sesesupi eseva nayo. Ettakehi padehīti imehi pañcahi padehi. ‘‘Kiṃ kathita’’nti piṇḍatthaṃ pucchati. Paccayasañjānanamattanti viññāṇādīnaṃ paccayadhammānaṃ nāmarūpādipaccayuppannassa paccayasabhāvasañjānanamattaṃ kathitaṃ avisesato paccayasabhāvasallakkhaṇassa jotitattā. Saṅkhārānaṃ sammadeva udayadassanassa jotitattā ‘‘vīthipaṭipannā taruṇavipassanā kathitā’’ti ca vuttaṃ.

    ၆၁. အတ္တနာ အဓိဂတတ္တာ အာသန္နပစ္စက္ခတာယ ‘‘အယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, အရိယမဂ္ဂာဒီနံ မဂ္ဂနဋ္ဌေန မဂ္ဂောတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပသ္သနာ ဟေသာ။ တေနာဟ ‘‘ဗောဓာယာ’’တိ။ ဗောဓပဒသ္သ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုသစ္စဗုဇ္ဈနတ္ထာယာ’’တိ။ ပရိညာပဟာနဘာဝနာဘိသမယာ ယာဝဒေဝ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယတ္ထာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတ္ထတ္တာ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသသ္သာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနဗုဇ္ဈနတ္ထာယ ဧဝ ဝာ’’တိ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (မ. နိ. ၂.၂၁၅, ၂၁၇; ဓ. ပ. ၂၀၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဗုဇ္ဈတီတိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, တေန ဗောဓ-သဒ္ဒသ္သ ကတ္တုသာဓနတ္တမာဟ။ ပစ္စတ္တပဒေဟီတိ ပဌမာဝိဘတ္တိဒီပကေဟိ ပဒေဟိ။ နိဗ္ဗာနမေဝ ကထိတံ ဝိညာဏာဒိ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ ကတ္ဝာ။ အနိဗ္ဗတ္တိနိရောဓန္တိ သဗ္ဗသော ပစ္စယနိရောဓေန အနုပ္ပာဒနိရောဓံ အစ္စန္တနိရောဓံ။

    61. Attanā adhigatattā āsannapaccakkhatāya ‘‘aya’’nti vuttaṃ, ariyamaggādīnaṃ magganaṭṭhena maggoti. Pubbabhāgavipassanā hesā. Tenāha ‘‘bodhāyā’’ti. Bodhapadassa bhāvasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘catusaccabujjhanatthāyā’’ti. Pariññāpahānabhāvanābhisamayā yāvadeva sacchikiriyābhisamayatthā nibbānādhigamatthattā brahmacariyavāsassāti vuttaṃ ‘‘nibbānabujjhanatthāya eva vā’’ti. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (ma. ni. 2.215, 217; dha. pa. 204) hi vuttaṃ. Bujjhatīti cattāri ariyasaccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, tena bodha-saddassa kattusādhanattamāha. Paccattapadehīti paṭhamāvibhattidīpakehi padehi. Nibbānameva kathitaṃ viññāṇādi nirujjhati etthāti katvā. Anibbattinirodhanti sabbaso paccayanirodhena anuppādanirodhaṃ accantanirodhaṃ.

    ၆၂. သဗ္ဗေဟေဝ ဧတေဟိ ပဒေဟီတိ ‘‘စက္ခူ’’တိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ နိရောဓသဉ္ဇာနနမတ္တမေဝာတိ ‘‘နိရောဓော နိရောဓောတိ ခော’’တိအာဒိနာ နိရောဓသ္သ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝ ကထိတံ ပုဗ္ဗာရမ္ဘဘာဝတော, န တသ္သ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပစ္စက္ခတော ဒသ္သနံ အရိယမဂ္ဂသ္သ အနဓိဂတတ္တာ။ သင္ခာရာနံ သမ္မဒေဝ နိရောဓဒသ္သနံ နာမ သိခာပ္ပတ္တာယ ဝိပသ္သနာယ ဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂာမိနီ ဗလဝဝိပသ္သနာ ကထိတာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

    62.Sabbeheva etehi padehīti ‘‘cakkhū’’tiādīhi pañcahi padehi. Nirodhasañjānanamattamevāti ‘‘nirodho nirodhoti kho’’tiādinā nirodhassa sañjānanamattameva kathitaṃ pubbārambhabhāvato, na tassa paṭivijjhanavasena paccakkhato dassanaṃ ariyamaggassa anadhigatattā. Saṅkhārānaṃ sammadeva nirodhadassanaṃ nāma sikhāppattāya vipassanāya vasena icchitabbanti ‘‘vuṭṭhānagāminī balavavipassanā kathitā’’ti ca vuttaṃ.

    ၆၃. ဝိဒိတ္ဝာတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယေန ဉာဏေန ဇာနိတ္ဝာ။ တတော အပရဘာဂေတိ ဝုတ္တနယေန ပစ္စယနိရောဓဇာနနတော ပစ္ဆာဘာဂေ။ ဥပာဒာနသ္သ ပစ္စယဘူတေသူတိ စတုဗ္ဗိဓသ္သပိ ဥပာဒာနသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယာဒိနာ ပစ္စယဘူတေသု, ဥပာဒာနိယေသူတိ အတ္ထော ။ ဝဟန္တောတိ ပဝတ္တေန္တော။ ဣဒန္တိ ‘‘အပရေန သမယေနာ’’တိအာဒိ ဝစနံ။ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယာယ ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗေပိ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဗောဓာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ဝိပသ္သနာယ မဟာဗောဓိသတ္တေန တထေဝ ပဋိပန္န’’န္တိ ကထေတုကမ္ယတာဝသေန ပုစ္ဆာဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုတ္တသ္သ ဇာတဒိဝသေ မဟာဘိနိက္ခမနံ, ပဓာနာနုယောဂော စ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣတရံ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန။ တတ္ထာပိ စိရကာလပရိဘာဝနာယ လဒ္ဓာသေဝနာယ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသတ္တာ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ. နိ. ၂.၅၇; သံ. နိ. ၂.၄, ၁၀) သံသာရဒုက္ခတော မောစေတုံ ဣစ္ဆိတသ္သ သတ္တလောကသ္သ ကိစ္ဆာပတ္တိဒသ္သနမုခေန ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စယာကာရသမ္မသနမ္ပိ ဓမ္မတာဝ။ တထာ အတ္တာဓီနတာယ, ကေနစိ အနုပခတတ္တာ, အသေစနကသုခဝိဟာရတာယ, စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတာယ စ အာနာပာနကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂော။ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသိတ္ဝာတိ ဝိညာဏနာမရူပာဒိပရိယာယေန ဂဟိတေသု ပဉ္စသု ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသု ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသိတ္ဝာ ပဋိပတ္တိံ အာရဘိတ္ဝာ။ အနုက္ကမန္တိ အနု အနု ဂာမိတဗ္ဗတော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ‘‘အနုက္ကမ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ အနုပုဗ္ဗပဋိပတ္တိံ။ ကတ္ဝာတိ ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ။

    63.Viditvāti pubbabhāgiyena ñāṇena jānitvā. Tato aparabhāgeti vuttanayena paccayanirodhajānanato pacchābhāge. Upādānassa paccayabhūtesūti catubbidhassapi upādānassa ārammaṇapaccayādinā paccayabhūtesu, upādāniyesūti attho . Vahantoti pavattento. Idanti ‘‘aparena samayenā’’tiādi vacanaṃ. Kasmā vuttanti ‘‘yāya paṭipattiyā sabbepi mahābodhisattā carimabhave bodhāya paṭipajjanti, vipassanāya mahābodhisattena tatheva paṭipanna’’nti kathetukamyatāvasena pucchāvacanaṃ. Tenāha ‘‘sabbeyeva hī’’tiādi. Tattha puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ, padhānānuyogo ca dhammatāvasena veditabbo, itaraṃ itikattabbatāvasena. Tatthāpi cirakālaparibhāvanāya laddhāsevanāya mahākaruṇāya sañcoditamānasattā ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10) saṃsāradukkhato mocetuṃ icchitassa sattalokassa kicchāpattidassanamukhena jarāmaraṇato paṭṭhāya paccayākārasammasanampi dhammatāva. Tathā attādhīnatāya, kenaci anupakhatattā, asecanakasukhavihāratāya, catutthajjhānikatāya ca ānāpānakammaṭṭhānānuyogo. Pañcasu khandhesu abhinivisitvāti viññāṇanāmarūpādipariyāyena gahitesu pañcasu upādānakkhandhesu vipassanābhinivesavasena abhinivisitvā paṭipattiṃ ārabhitvā. Anukkamanti anu anu gāmitabbato paṭipajjitabbato ‘‘anukkama’’nti laddhanāmaṃ anupubbapaṭipattiṃ. Katvāti paṭipajjitvā.

    ဣတိ ရူပန္တိ ဧတ္ထ ဒုတိယော ဣတိ-သဒ္ဒော နိဒသ္သနတ္ထော, တေန ပဌမော ဣတိ-သဒ္ဒော သရူပသ္သ, ပရိမာဏသ္သ စ ဗောဓကော အနေကတ္ထတ္တာ နိပာတာနံ,အာဝုတ္တိအာဒိဝသေန ဝာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တောဂဓာဝဓာရဏဉ္စ ဝာက္ယံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဒံ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပံ, ဣတော ဥဒ္ဓံ ရူပံ နတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနသဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ သာမညတော ရူပသ္သ သဘာဝော ဒသ္သိတော, ‘‘ဘူတုပာဒာယဘေဒ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသတော, တဒုဘယေနပိ ‘‘ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ပဒသ္သ အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတ္ထ လက္ခဏံ နာမ တသ္သ တသ္သ ရူပဝိသေသသ္သ အနညသာဓာရဏော သဘာဝော။ ရသော တသ္သေဝ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝော။ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ တသ္သ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ယာထာဝတော ဉာဏသ္သ ဂောစရဘာဝော။ ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ, တေနသ္သ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဒသ္သိတာ။ ‘‘အနဝသေသရူပပရိဂ္ဂဟော’’တိ ဣမိနာ ပန ‘‘ဧတ္တကံ ရူပံ, ဣတော ဥဒ္ဓံ’’ ရူပံ နတ္ထီတိ ပဒဒ္ဝယသ္သာပိ အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ရူပသ္သ သဗ္ဗသော ပရိယာဒာနဝသေန နိယာမနတော။ ‘‘ဣတိ ရူပသ္သ သမုဒယော’’တိ ဧတ္ထ ပန ဣတိ-သဒ္ဒော ‘‘ဣတိ ခော ဘိက္ခဝေ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၁၂၄; အ. နိ. ၃.၁) ဝိယ ပကာရတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဣတီတိ ဧဝ’’န္တိ။

    Iti rūpanti ettha dutiyo iti-saddo nidassanattho, tena paṭhamo iti-saddo sarūpassa, parimāṇassa ca bodhako anekatthattā nipātānaṃ,āvuttiādivasena vāyamattho veditabbo. Antogadhāvadhāraṇañca vākyaṃ dassento ‘‘idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ rūpaṃ natthī’’tiādimāha . Tattha ‘‘ruppanasabhāva’’nti iminā sāmaññato rūpassa sabhāvo dassito, ‘‘bhūtupādāyabheda’’ntiādinā visesato, tadubhayenapi ‘‘idaṃ rūpa’’nti padassa attho niddiṭṭho. Tattha lakkhaṇaṃ nāma tassa tassa rūpavisesassa anaññasādhāraṇo sabhāvo. Raso tasseva attano phalaṃ pati paccayabhāvo. Paccupaṭṭhānaṃ tassa paramatthato vijjamānattā yāthāvato ñāṇassa gocarabhāvo. Padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ, tenassa paccayāyattavuttitā dassitā. ‘‘Anavasesarūpapariggaho’’ti iminā pana ‘‘ettakaṃ rūpaṃ, ito uddhaṃ’’ rūpaṃ natthīti padadvayassāpi attho niddiṭṭho rūpassa sabbaso pariyādānavasena niyāmanato. ‘‘Iti rūpassa samudayo’’ti ettha pana iti-saddo ‘‘iti kho bhikkhave sappaṭibhayo bālo’’tiādīsu (ma. ni. 3.124; a. ni. 3.1) viya pakāratthoti āha ‘‘itīti eva’’nti.

    အဝိဇ္ဇာသမုဒယာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒာ, အတ္ထိဘာဝာတိ အတ္ထော။ နိရောဓနိရောဓီ ဟိ ဥပ္ပာဒော အတ္ထိဘာဝဝာစကောပိ ဟောတိ, တသ္မာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓာယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပသမုဒယော, ရူပသ္သ ဥပ္ပာဒော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တဏ္ဟာသမုဒယာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရသမုဒယာတိ ဧတ္ထ ပန ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရာဟာရသ္သ ဗလဝတာယ သော ဧဝ ဂဟိတော။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိပစ္စယတာသာမညေန ဥတုစိတ္တာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပသ္သ ပစ္စယတော ဥဒယဒသ္သနံ ဝိဘာဝိတမေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ ကာလဝသေန ဥဒယဒသ္သနမာဟ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ ရူပသ္သ ဥပ္ပာဒသင္ခာတံ သင္ခတလက္ခဏံ။ ပသ္သန္တောပီတိ န ကေဝလံ ပစ္စယသမုဒယမေဝ, အထ ခော ခဏတော ဥဒယံ ပသ္သန္တောပိ။ အဒ္ဓာဝသေန ဟိ ပဌမံ ဥဒယံ ပသ္သိတ္ဝာ ဌိတော ပုန သန္တတိဝသေန ဒိသ္ဝာ အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပသ္သတိ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓတော အနာဂတသ္သ ရူပသ္သ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ ပစ္စယာဘာဝေ အဘာဝတော။ တဏ္ဟာနိရောဓာ ကမ္မနိရောဓောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရနိရောဓာတိ ပဝတ္တိပစ္စယသ္သ ကဗဠီကာရာဟာရသ္သ အဘာဝေန။ ရူပနိရောဓောတိ တံသမုဋ္ဌာနရူပသ္သ အဘာဝော ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ‘‘ဝိပရိဏာမလက္ခဏ’’န္တိ ဘင္ဂကာလဝသေန ဟေတံ ဝယဒသ္သနံ, တသ္မာ တံ အဒ္ဓာဝသေန ပဌမံ ပသ္သိတ္ဝာ ပုန သန္တတိဝသေန ဒိသ္ဝာ အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပသ္သတိ။ အယဉ္စ နယော ပာကတိကဝိပသ္သကဝသေန ဝုတ္တော, ဗောဓိသတ္တာနံ ပနေတံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော ဥဒယဒသ္သနေပိ။

    Avijjāsamudayāti avijjāya uppādā, atthibhāvāti attho. Nirodhanirodhī hi uppādo atthibhāvavācakopi hoti, tasmā purimabhavasiddhāya avijjāya sati imasmiṃ bhave rūpasamudayo, rūpassa uppādo hotīti attho. ‘‘Taṇhāsamudayā’’tiādīsupi eseva nayo. Āhārasamudayāti ettha pana pavattipaccayesu kabaḷīkārāhārassa balavatāya so eva gahito. Tasmiṃ pana gahite pavattipaccayatāsāmaññena utucittāni gahitāneva hontīti catusamuṭṭhānikarūpassa paccayato udayadassanaṃ vibhāvitamevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Nibbattilakkhaṇa’’ntiādinā kālavasena udayadassanamāha. Tattha nibbattilakkhaṇanti rūpassa uppādasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ. Passantopīti na kevalaṃ paccayasamudayameva, atha kho khaṇato udayaṃ passantopi. Addhāvasena hi paṭhamaṃ udayaṃ passitvā ṭhito puna santativasena disvā anukkamena khaṇavasena passati. Avijjānirodhā rūpanirodhoti aggamaggena avijjāya anuppādanirodhato anāgatassa rūpassa anuppādanirodho hoti paccayābhāve abhāvato. Taṇhānirodhā kammanirodhoti etthāpi eseva nayo. Āhāranirodhāti pavattipaccayassa kabaḷīkārāhārassa abhāvena. Rūpanirodhoti taṃsamuṭṭhānarūpassa abhāvo hoti. Sesaṃ vuttanayameva. ‘‘Vipariṇāmalakkhaṇa’’nti bhaṅgakālavasena hetaṃ vayadassanaṃ, tasmā taṃ addhāvasena paṭhamaṃ passitvā puna santativasena disvā anukkamena khaṇavasena passati. Ayañca nayo pākatikavipassakavasena vutto, bodhisattānaṃ panetaṃ natthi. Esa nayo udayadassanepi.

    ‘‘ဣတိ ဝေဒနာ’’တိအာဒီသုပိ ဟေဋ္ဌာ ရူပေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဝေဒနာ, ဧတ္တကာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝေဒယိတ။ပေ.။ သဘာဝန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝေဒယိတသဘာဝံ။ပေ.။ ဝိဇာနနသဘာဝ’’န္တိ ပစ္စေကံ သဘာဝ- သဒ္ဒော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဝေဒယိတသဘာဝန္တိ အနုဘဝနသဘာဝံ။ သဉ္ဇာနနသဘာဝန္တိ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏသ္သ သလ္လက္ခဏသဘာဝံ။ အဘိသင္ခရဏသဘာဝန္တိ အာယူဟနသဘာဝံ။ ဝိဇာနနသဘာဝန္တိ အာရမ္မဏသ္သ ဥပလဒ္ဓိသဘာဝံ။ သုခာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒုက္ခသောမနသ္သဒောမနသ္သုပေက္ခာဝေဒနာနံ သင္ဂဟော ရူပသညာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဒ္ဒသညာဒီနံ, ဖသ္သာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတနာ ဝိတက္ကာဒီနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗေသံ လောကိယဝိညာဏာနံ သင္ဂဟော။ ယထာ စ ဝိညာဏေ, ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။ တေသန္တိ ‘‘သမုဒယော’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ။ တီသု ခန္ဓေသူတိ ဝေဒနာသညာသင္ခာရက္ခန္ဓေသု။ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ, ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ, ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၉၃) ဝစနတော ‘‘ဖသ္သသမုဒယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏ’’န္တိ (ဝိဘ. ၂၄၆; ဒီ. နိ. ၂.၉၇) ဝစနတော ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသံ ယေဝာတိ တီသု ခန္ဓေသု ‘‘ဖသ္သသ္သ ဝိညာဏက္ခန္ဓေ နာမရူပသ္သာ’’တိ ဖသ္သနာမရူပာနံယေဝ ဝသေန အတ္ထင္ဂမပဒမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗံ, အဝိဇ္ဇာဒယော ပန ရူပေ ဝုတ္တသဒိသာ ဧဝာတိ အဓိပ္ပာယော။

    ‘‘Iti vedanā’’tiādīsupi heṭṭhā rūpe vuttanayānusārena attho veditabbo. Tenāha ‘‘ayaṃ vedanā, ettakā vedanā’’tiādi. Tattha vedayita…pe… sabhāvanti ettha ‘‘vedayitasabhāvaṃ…pe… vijānanasabhāva’’nti paccekaṃ sabhāva- saddo yojetabbo. Vedayitasabhāvanti anubhavanasabhāvaṃ. Sañjānanasabhāvanti ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādinā ārammaṇassa sallakkhaṇasabhāvaṃ. Abhisaṅkharaṇasabhāvanti āyūhanasabhāvaṃ. Vijānanasabhāvanti ārammaṇassa upaladdhisabhāvaṃ. Sukhādīti ādi-saddena dukkhasomanassadomanassupekkhāvedanānaṃ saṅgaho rūpasaññādīti ādi-saddena saddasaññādīnaṃ, phassādīti ādi-saddena cetanā vitakkādīnaṃ cakkhuviññāṇādīnanti ādi-saddena sabbesaṃ lokiyaviññāṇānaṃ saṅgaho. Yathā ca viññāṇe, esa nayo vedanādīsupi. Tesanti ‘‘samudayo’’ti vuttadhammānaṃ. Tīsu khandhesūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhesu. ‘‘Phuṭṭho vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) vacanato ‘‘phassasamudayā’’ti vattabbaṃ. ‘‘Nāmarūpapaccayāpi viññāṇa’’nti (vibha. 246; dī. ni. 2.97) vacanato viññāṇakkhandhe ‘‘nāmarūpasamudayā’’ti vattabbaṃ. Tesaṃ yevāti tīsu khandhesu ‘‘phassassa viññāṇakkhandhe nāmarūpassā’’ti phassanāmarūpānaṃyeva vasena atthaṅgamapadampi yojetabbaṃ, avijjādayo pana rūpe vuttasadisā evāti adhippāyo.

    သမပညာသလက္ခဏဝသေနာတိ ပစ္စယတော ဝီသတိ ခဏတော ပဉ္စာတိ ပဉ္စဝီသတိယာ ဥဒယလက္ခဏာနံ, ပစ္စယတော ဝီသတိ ခဏတော ပဉ္စာတိ ပဉ္စဝီသတိယာ ဧဝ ဝယလက္ခဏာနံ စာတိ သမပညာသာယ ဥဒယဝယလက္ခဏာနံ ဝသေန။ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယောတိ, တထာ တေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနီတိ ဝုစ္စန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အစ္စန္တနိရောဓော။ နိဗ္ဗတ္တိဝိပရိဏာမလက္ခဏာနိ ပန သင္ခတလက္ခဏမေဝာတိ။ ဧဝံ ဧတာနိ သမပညာသလက္ခဏာနိ သရူပတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတေတိ ယထာဝုတ္တဥဒယဗ္ဗယဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဟုတ္ဝာ ဝဟန္တေ တတော ပရံ ဝတ္တဗ္ဗာနံ ဘင္ဂဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိပဋိပာဋိယာ ဗုဒ္ဓိပ္ပတ္တေ ပရမုက္ကံသဂတေ ဝိပသ္သနာဉာဏေ။ ပဂေဝ ဟိ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟသ္သမုခေန ပဝတ္တေန သဗ္ဗညုတညာဏာနုစ္ဆဝိကေန မဟာဝဇိရဉာဏသင္ခာတေန သမ္မသနဉာဏေန သမ္ဘတာနုဘာဝံ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟန္တံ ပရိပာကံ ဂစ္ဆန္တံ ပဋိပဒာဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ အပရိမိတကာလေ သမ္ဘတာယ ပညာပာရမိယာ အာနုဘာဝေန ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တံ အနုက္ကမေန ဝုဋ္ဌာနဂာမိနိဘာဝံ ဥပဂန္တ္ဝာ ယဒာ အရိယမဂ္ဂေန ဃဋေတိ, တဒာ အရိယမဂ္ဂစိတ္တံ သဗ္ဗကိလေသေဟိ မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ ဝိမုစ္စတိ , ဝိမုစ္စန္တဉ္စ တထာ ဝိမုစ္စတိ, ယထာ သဗ္ဗဉေယ္ယာဝရဏပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ ယံ ကိလေသာနံ ‘‘သဝာသနပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တယိဒံ ပဟာနံ အတ္ထတော အနုပ္ပတ္တိနိရောဓောတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပာဒနိရောဓေနာ’’တိ။ အာသဝသင္ခာတေဟိ ကိလေသေဟီတိ ဘဝတော အာဘဝဂ္ဂံ, ဓမ္မတော အာဂောတ္ရဘုံ သဝနတော ပဝတ္တနတော အာသဝသညိတေဟိ ရာဂော, ဒိဋ္ဌိ, မောဟောတိ ဣမေဟိ ကိလေသေဟိ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ, ပာဠိယံ ယဒိဒံ ‘‘အာသဝေဟီ’’တိ, တဒေကဋ္ဌတာယ ပန သဗ္ဗေဟိပိ ကိလေသေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ပာပဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။ အဂ္ဂဟေတ္ဝာတိ တေသံ ကိလေသာနံ လေသမတ္တမ္ပိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ။

    Samapaññāsalakkhaṇavasenāti paccayato vīsati khaṇato pañcāti pañcavīsatiyā udayalakkhaṇānaṃ, paccayato vīsati khaṇato pañcāti pañcavīsatiyā eva vayalakkhaṇānaṃ cāti samapaññāsāya udayavayalakkhaṇānaṃ vasena. Tattha pañcannaṃ khandhānaṃ udayo lakkhīyati etehīti lakkhaṇānīti vuccanti avijjādisamudayoti, tathā tesaṃ anuppādanirodho lakkhīyati etehīti lakkhaṇānīti vuccanti avijjādīnaṃ accantanirodho. Nibbattivipariṇāmalakkhaṇāni pana saṅkhatalakkhaṇamevāti. Evaṃ etāni samapaññāsalakkhaṇāni sarūpato veditabbāni. Yathānukkamena vaḍḍhiteti yathāvuttaudayabbayañāṇe tikkhe sūre pasanne hutvā vahante tato paraṃ vattabbānaṃ bhaṅgañāṇādīnaṃ uppattipaṭipāṭiyā buddhippatte paramukkaṃsagate vipassanāñāṇe. Pageva hi chattiṃsakoṭisatasahassamukhena pavattena sabbaññutaññāṇānucchavikena mahāvajirañāṇasaṅkhātena sammasanañāṇena sambhatānubhāvaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchantaṃ paṭipadāvisuddhiñāṇaṃ aparimitakāle sambhatāya paññāpāramiyā ānubhāvena ukkaṃsapāramippattaṃ anukkamena vuṭṭhānagāminibhāvaṃ upagantvā yadā ariyamaggena ghaṭeti, tadā ariyamaggacittaṃ sabbakilesehi maggapaṭipāṭiyā vimuccati , vimuccantañca tathā vimuccati, yathā sabbañeyyāvaraṇappahānaṃ hoti. Yaṃ kilesānaṃ ‘‘savāsanappahāna’’nti vuccati, tayidaṃ pahānaṃ atthato anuppattinirodhoti āha ‘‘anuppādanirodhenā’’ti. Āsavasaṅkhātehi kilesehīti bhavato ābhavaggaṃ, dhammato āgotrabhuṃ savanato pavattanato āsavasaññitehi rāgo, diṭṭhi, mohoti imehi kilesehi. Lakkhaṇavacanañcetaṃ, pāḷiyaṃ yadidaṃ ‘‘āsavehī’’ti, tadekaṭṭhatāya pana sabbehipi kilesehi sabbehipi pāpadhammehi cittaṃ vimuccati. Aggahetvāti tesaṃ kilesānaṃ lesamattampi aggahetvā.

    မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိမုစ္စတိ နာမ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တံ နာမ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝာ ဝိမုတ္တဉ္စေဝ ဝိမုစ္စတိ စာတိ ဥပရိမဂ္ဂက္ခဏေ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဝိမုတ္တဉ္စေဝ ယထာသကံ ပဟာတဗ္ဗေဟိ ဝိမုစ္စတိ စ။ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တမေဝာတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တမေဝ, န ဝိမုစ္စတိ နာမ။

    Maggakkhaṇe vimuccati nāma taṃtaṃmaggavajjhakilesehi phalakkhaṇe vimuttaṃ nāma. Maggakkhaṇe vā vimuttañcevavimuccati cāti uparimaggakkhaṇe heṭṭhimamaggavajjhehi vimuttañceva yathāsakaṃ pahātabbehi vimuccati ca. Phalakkhaṇe vimuttamevāti sabbasmimpi phalakkhaṇe vimuttameva, na vimuccati nāma.

    သဗ္ဗဗန္ဓနာတိ ဩရမ္ဘာဂိယုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသင္ဂဟိတာ သဗ္ဗသ္မာပိ ဘဝသညောဇနာ, ဝိပ္ပမုတ္တော ဝိသေသတော ပကာရေဟိ မုတ္တော။ သုဝိကသိတစိတ္တသန္တာနောတိ သာတိသယံ ဉာဏရသ္မိသမ္ဖသ္သေန သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ သမ္ဖုလ္လစိတ္တသန္တာနော။ ‘‘စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနီ’’တိအာဒိ ယေဟိ ဉာဏေဟိ သုဝိကသိတစိတ္တသန္တာနော, တေသံ ဧကဒေသေန ဒသ္သနံ။ နိပ္ပဒေသတော ဒသ္သနံ ပန ပရတော အာဂမိသ္သတိ, တသ္မာ တတ္ထေဝ တာနိ ဝိဘဇိသ္သာမ။ သကလေ စ ဗုဒ္ဓဂုဏေတိ အတီတံသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏာဒိကေ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏေ။ ယဒာ ဟိ လောကနာထော အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆတိ, တဒာ သဗ္ဗေ ဂုဏေ ဟတ္ထဂတေ ကရောတိ နာမ။ တတော ပရံ ‘‘ဟတ္ထဂတေ ကတ္ဝာ ဌိတော’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Sabbabandhanāti orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitā sabbasmāpi bhavasaññojanā, vippamutto visesato pakārehi mutto. Suvikasitacittasantānoti sātisayaṃ ñāṇarasmisamphassena suṭṭhu sammadeva samphullacittasantāno. ‘‘Cattāri maggañāṇānī’’tiādi yehi ñāṇehi suvikasitacittasantāno, tesaṃ ekadesena dassanaṃ. Nippadesato dassanaṃ pana parato āgamissati, tasmā tattheva tāni vibhajissāma. Sakale ca buddhaguṇeti atītaṃse appaṭihatañāṇādike sabbepi buddhaguṇe. Yadā hi lokanātho aggamaggaṃ adhigacchati, tadā sabbe guṇe hatthagate karoti nāma. Tato paraṃ ‘‘hatthagate katvā ṭhito’’ti vuccati.

    ‘‘ပရိပုဏ္ဏသင္ကပ္ပော’’တိ ဝတ္ဝာ ပရိပုဏ္ဏသင္ကပ္ပတာပရိဒီပနံ ဥဒာနံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒိတော ဒ္ဝိန္နံ ဂာထာနမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဗ္ရဟ္မဇာလနိဒာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တော ဧဝ။ ပရတော ပန အယောဃနဟတသ္သာတိ အယော ဟညတိ ဧတေနာတိ အယောဃနံ, ကမ္မာရာနံ အယောကူဋံ, အယောမုဋ္ဌိ စ, တေန အယောဃနေန ဟတသ္သ ပဟတသ္သ။ ဧဝ-သဒ္ဒော စေတ္ထ နိပာတမတ္တံ။ ဇလတော ဇာတဝေဒသောတိ ဇလယမာနသ္သ အဂ္ဂိသ္သ, အနာဒရေ ဝာ ဧတံ သာမိဝစနံ။ အနုပုဗ္ဗူပသန္တသ္သာတိ အနုက္ကမေန ဥပသန္တသ္သ ဝိက္ခမ္ဘန္တသ္သ နိရုဒ္ဓသ္သ။ ယထာ န ဉာယတေ ဂတီတိ ယထာ တသ္သ ဂတိ န ဉာယတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယောမုဋ္ဌိကူဋာဒိနာ ပဟတတ္တာ အယောဃနေန ဟတသ္သ ပဟတသ္သ အယောဂတသ္သ, ကံသဘာဇနာဒိဂတသ္သ ဝာ ဇလမာနသ္သ အဂ္ဂိသ္သ အနုက္ကမေန ဥပသန္တသ္သ ဒသသု ဒိသာသု န ကတ္ထစိ ဂတိ ပညာယတိ ပစ္စယနိရောဓေန အပ္ပဋိသန္ဓိကနိရုဒ္ဓတ္တာတိ။ ဧဝံ သမ္မာဝိမုတ္တာနန္တိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိပုဗ္ဗင္ဂမာယ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေန စတူဟိပိ ဥပာဒာနေဟိ, အာသဝေဟိ စ မုတ္တတ္တာ သမ္မာ ဝိမုတ္တာနံ, တတော ဧဝ ကာမဗန္ဓနသင္ခာတံ ကာမောဃဘဝောဃာဒိဘေဒံ အဝသိဋ္ဌဩဃဉ္စ တရိတ္ဝာ ဌိတတ္တာ ကာမဗန္ဓောဃတာရီနံ သုဋ္ဌု ပဋိပသ္သမ္ဘိတသဗ္ဗကိလေသဝိပ္ဖန္ဒိတတ္တာ ကိလေသာဘိသင္ခာရဝာတေဟိ အကမ္ပနီယတာယ အစလံ နိဗ္ဗာနသင္ခာတံ သင္ခာရူပသမံ သုခံ ပတ္တာနံ အဓိဂတာနံ ခီဏာသဝာနံ ဂတိ ဒေဝမနုသ္သာဒိဘေဒာသု ဂတီသု ‘‘အယံ နာမာ’’တိ ပညာပေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော ပညာပေတုံ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ, ယထာဝုတ္တဇာတဝေဒော ဝိယ အပညတ္တိကဘာဝမေဝ တေ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ မနသိ ကရောန္တောတိ ‘‘ဧဝံ အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. ပ. ၁၅၃) အတ္တနော ကတကိစ္စတ္တံ မနသိ ကရောန္တော ဗောဓိပလ္လင္ကေ နိသိန္နောဝ ဝိရောစိတ္ထာတိ ယောဇနာ။

    ‘‘Paripuṇṇasaṅkappo’’ti vatvā paripuṇṇasaṅkappatāparidīpanaṃ udānaṃ dassetuṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ādito dvinnaṃ gāthānamattho heṭṭhā brahmajālanidānavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā) vutto eva. Parato pana ayoghanahatassāti ayo haññati etenāti ayoghanaṃ, kammārānaṃ ayokūṭaṃ, ayomuṭṭhi ca, tena ayoghanena hatassa pahatassa. Eva-saddo cettha nipātamattaṃ. Jalato jātavedasoti jalayamānassa aggissa, anādare vā etaṃ sāmivacanaṃ. Anupubbūpasantassāti anukkamena upasantassa vikkhambhantassa niruddhassa. Yathā na ñāyate gatīti yathā tassa gati na ñāyati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayomuṭṭhikūṭādinā pahatattā ayoghanena hatassa pahatassa ayogatassa, kaṃsabhājanādigatassa vā jalamānassa aggissa anukkamena upasantassa dasasu disāsu na katthaci gati paññāyati paccayanirodhena appaṭisandhikaniruddhattāti. Evaṃ sammāvimuttānanti sammā hetunā ñāyena tadaṅgavikkhambhanavimuttipubbaṅgamāya samucchedavimuttiyā ariyamaggena catūhipi upādānehi, āsavehi ca muttattā sammā vimuttānaṃ, tato eva kāmabandhanasaṅkhātaṃ kāmoghabhavoghādibhedaṃ avasiṭṭhaoghañca taritvā ṭhitattā kāmabandhoghatārīnaṃ suṭṭhu paṭipassambhitasabbakilesavipphanditattā kilesābhisaṅkhāravātehi akampanīyatāya acalaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṅkhārūpasamaṃ sukhaṃ pattānaṃ adhigatānaṃ khīṇāsavānaṃ gati devamanussādibhedāsu gatīsu ‘‘ayaṃ nāmā’’ti paññāpetabbatāya abhāvato paññāpetuṃ natthi na upalabbhati, yathāvuttajātavedo viya apaññattikabhāvameva te gacchantīti attho. Evaṃ manasi karontoti ‘‘evaṃ anekajātisaṃsāra’’ntiādinā (dha. pa. 153) attano katakiccattaṃ manasi karonto bodhipallaṅke nisinnova virocitthāti yojanā.

    ဒုတိယဘာဏဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဗ္ရဟ္မယာစနကထာဝဏ္ဏနာ

    Brahmayācanakathāvaṇṇanā

    ၆၄. ယန္နူနာတိ ပရိဝိတက္ကနတ္ထေ နိပာတော, အဟန္တိ ဘဂဝာ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ ပနာဟ’’န္တိ။ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိ ယထာ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒနာဒိဝသေန သတ္တသု သတ္တာဟေသု ပဋိပဇ္ဇိ, တတော ပရဉ္စ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပဋိပဇ္ဇိံသု, တေ စ သတ္တာဟာဒယော တထေဝ ဝဝတ္ထပီယန္တီတိ အယံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓာနံ ဓမ္မတာ။ တသ္မာ ဝိပသ္သီ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ တထာ ပဋိပဇ္ဇီတိ ဒသ္သေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ ဣဒံ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ, သတ္တာဟတော ဩရိမေ စ ပဝတ္တာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ, န ပလ္လင္ကသတ္တာဟသ္သ ဝိယ အဋ္ဌမသ္သ နာမ သတ္တာဟသ္သ ဝဝတ္ထိတသ္သ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ အနန္တရောတိ ‘‘အဓိဂတော ခော မ္ယာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိကော ဝိတက္ကော (ဒီ. နိ. ၂.၆၇; မ. နိ. ၁.၂၈၁; ၂.၃၃၇; သံ. နိ. ၁.၁၇၂; မဟာဝ. ၇, ၈)။

    64.Yannūnāti parivitakkanatthe nipāto, ahanti bhagavā attānaṃ niddisatīti āha ‘‘yadi panāha’’nti. ‘‘Aṭṭhame sattāhe’’tiādi yathā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā vimuttisukhapaṭisaṃvedanādivasena sattasu sattāhesu paṭipajji, tato parañca dhammagambhīratāpaccavekkhaṇādivasena, evameva sabbepi sammāsambuddhā abhisambuddhakāle paṭipajjiṃsu, te ca sattāhādayo tatheva vavatthapīyantīti ayaṃ sabbesampi buddhānaṃ dhammatā. Tasmā vipassī bhagavā abhisambuddhakāle tathā paṭipajjīti dassetuṃ āraddhaṃ. Tattha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti idaṃ sattamasattāhato paraṃ, sattāhato orime ca pavattāya paṭipattiyā vasena vuttaṃ, na pallaṅkasattāhassa viya aṭṭhamassa nāma sattāhassa vavatthitassa labbhamānattā. Anantaroti ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo’’tiādiko vitakko (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8).

    ပဋိဝိဒ္ဓောတိ သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တော, ယထာဘူတံ အဝဗုဒ္ဓောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော တဗ္ဗိနိမုတ္တသ္သ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မသ္သ အဘာဝတော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒော ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတ္ရ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယ္ယပ္ပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနဘာဝပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ အလဗ္ဘနေယ္ယပ္ပတိဋ္ဌော ဩဂာဟိတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ သရူပတော ဝိသေသတော စ ပသ္သိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိ ကဒာစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ, တသ္သ ဩဂာဟေတ္ဝာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓသ္သ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘တံ ကိံ မညထ ဘိက္ခဝေ ဒုက္ကရတရံ ဝာ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝာ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၁၁၅) သုတ္တပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝာ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝာ ပဏီတော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ, မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ, သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ အနုပသန္တသဘာဝာနံ ကိလေသာနံ, သင္ခာရာနဉ္စ အဘာဝတော သန္တော နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတ္တာ နိဗ္ဗုတော, သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ တဒတ္ထာယ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒ္ဝယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏသ္သ ဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော, တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂောစရတာယ, သဏ္ဟသုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော။ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ, ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ, တဏ္ဟာဝိစရိတာနိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။ သုဋ္ဌု မုဒိတာ အတိဝိယ မုဒိတာ အနုက္ကဏ္ဌနတော။ ရမတီတိ ရတိံ ဝိန္ဒတိ ကီဠတိ လဠတိ။ ဣမေ သတ္တာ ယထာ ကာမဂုဏေ, ဧဝံ ရာဂမ္ပိ အသ္သာဒေန္တိ အဘိနန္ဒန္တိ ယေဝာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဝိဓမ္ပီ’’တိအာဒိ။

    Paṭividdhoti sayambhuñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā paṭimukhaṃ paṭivijjhanavasena pavatto, yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyappatiṭṭho. Tenāha ‘‘uttānabhāvapaṭikkhepavacanameta’’nti. Alabbhaneyyappatiṭṭho ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato visesato ca passituṃ na sakkāti āha ‘‘gambhīrattāva duddaso’’ti. Dukkhena daṭṭhabboti kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Yaṃ pana daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anu anu bujjhane kathā eva natthīti āha ‘‘duddasattāva duranubodho’’ti. Dukkhena avabujjhitabbo avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha bhikkhave dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ. Santārammaṇatāya vā santo. Nibbutasabbapariḷāhatāya nibbuto. Padhānabhāvaṃ nītoti vā paṇīto. Atittikaraṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ, santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ, saṅkhārānañca abhāvato santo nibbutasabbapariḷāhattā nibbuto, santapaṇītabhāveneva tadatthāya asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘idaṃ dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vutta’’nti. Uttamañāṇassa visayattā na takkena avacaritabbo, tato eva nipuṇañāṇagocaratāya, saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo. Bālānaṃ avisayattā paṇḍitehi eva veditabboti paṇḍitavedanīyo. Ālīyanti abhiramitabbaṭṭhena sevīyantīti ālayā, pañca kāmaguṇā. Ālayanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, taṇhāvicaritāni. Ālayaratāti ālayaniratā. Suṭṭhu muditā ativiya muditā anukkaṇṭhanato. Ramatīti ratiṃ vindati kīḷati laḷati. Ime sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandanti yevāti vuttaṃ ‘‘duvidhampī’’tiādi.

    ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာန-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ အတ္ထတော ပန ‘‘ဌာန’’န္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, သင္ခာရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင္ခာရာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယာ, အဝိဇ္ဇာဒယောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ဒေဝော ဧဝ ဒေဝတာ , ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပဋိစ္စ ပစ္စယဘာဝော ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, တေန ပရမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော ဒသ္သိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော။ ပဒဒ္ဝယေနာပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင္ခာရာဒိပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာဒီနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၅၇၀) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhāna-saddaṃ sandhāya. Atthato pana ‘‘ṭhāna’’nti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā , idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā, tena paramatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenāpi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Tenāha ‘‘saṅkhārādipaccayānaṃ avijjādīnametaṃ adhivacana’’nti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. 2.570) vuttanayena veditabbo.

    သဗ္ဗသင္ခာရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင္ခာရသမထာဒိပဒာဘိဓေယ္ယံ သဗ္ဗံ, အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒာနိ တသ္သ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယဟေတု။ သမ္မန္တီတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ စ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ, ဧတေန သဗ္ဗေ သင္ခာရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင္ခာရသမထော, နိဗ္ဗာနန္တိ ဒသ္သေတိ။ သဗ္ဗသင္ခာရဝိသံယုတ္တေ ဟိ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင္ခာရဝူပသမပရိယာယော ဉာယာဂတော ယေဝာတိ။ သေသေပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ, ခန္ဓာဒယော။ ပဋိနိသ္သဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏ္ဟာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒာ သဗ္ဗာပိ တဏ္ဟာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂာတိ ကာမရာဂရူပရာဂာဒိဘေဒာ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂာ, သဗ္ဗေပိ ဝာ ကိလေသာ ဣဓ ကိလေသရာဂာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တသ္သ ဝိပရီတဘာဝာပာဒနတော။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, မူဠ္ဟမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပာရာ. ၂၇၁) ဝိရဇ္ဇန္တီတိ အတ္တနော သဘာဝံ ဝိဇဟန္တိ။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခန္တိ ဇရာမရဏာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။ ဘဝေန ဘဝန္တိ တေန တေန ဘဝေန ဘဝန္တရံ။ ဘဝနိကန္တိဘာဝေန သံသိဗ္ဗတိ, ဖလေန ဝာ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ သတဏ္ဟသ္သေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဘာဝတော။ တတော ဝာနတော နိက္ခန္တံ တတ္ထ တသ္သ သဗ္ဗသော အဘာဝတော။ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခော ဒေသနာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာနံ, အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဝသေန, ဇာနန္တာနံ, ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဒေသနာယ ကာယပရိသ္သမောပိ သတ္ထု အပရိသ္သမောဝ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒာ. ၁၀)။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ, သော မမ ကိလမထော အသ္သာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော, စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယံ ပေတံ ဗုဒ္ဓာနံ နတ္ထိ, ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။

    Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbanti sabbasaṅkhārasamathādipadābhidheyyaṃ sabbaṃ, atthato nibbānameva. Idāni tassa nibbānabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti nibbānaṃ. Āgammāti paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayahetu. Sammantīti appaṭisandhikūpasamavasena sammanti. Tathā santā ca savisesaṃ upasantā nāma hontīti āha ‘‘vūpasammantī’’ti, etena sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānanti dasseti. Sabbasaṅkhāravisaṃyutte hi nibbāne sabbasaṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgato yevāti. Sesepadesupi eseva nayo. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhi, khandhādayo. Paṭinissaṭṭhāti samucchedavasena pariccattā honti. Sabbā taṇhāti aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā. Sabbe kilesarāgāti kāmarāgarūparāgādibhedā sabbepi kilesabhūtā rāgā, sabbepi vā kilesā idha kilesarāgāti veditabbā, na lobhavisesā eva cittassa viparītabhāvāpādanato. Yathāha ‘‘rattampi cittaṃ vipariṇataṃ, duṭṭhampi cittaṃ vipariṇataṃ, mūḷhampi cittaṃ vipariṇata’’nti (pārā. 271) virajjantīti attano sabhāvaṃ vijahanti. Sabbaṃ dukkhanti jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ. Bhavena bhavanti tena tena bhavena bhavantaraṃ. Bhavanikantibhāvena saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ sataṇhasseva āyatiṃ punabbhavabhāvato. Tato vānato nikkhantaṃ tattha tassa sabbaso abhāvato. Ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesāca veditabbā. Sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānaṃ, appaṭipajjantānañca vasena, jānantānaṃ, pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova. Tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesesī’’ti (udā. 10). Tathā hi vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti. Ubhayanti cittakilamatho, cittavihesā cāti ubhayaṃ petaṃ buddhānaṃ natthi, bodhimūleyeva samucchinnattā.

    ၆၅. အနုဗ္ရူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ ‘‘အပိသ္သူ’’တိ နိပာတော။ ဝိပသ္သိန္တိ ပဋိ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပသ္သိသ္သာ’’တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ အစ္ဆရိယာ ဝာ အနစ္ဆရိယာ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ အကာရော ဟောတိ ယထာ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. သ. တိကမာတိကာယ ၁၁)။ ကပ္ပာနံ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ သတသဟသ္သဉ္စ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ ဣဒာနိ သမဓိဂတဓမ္မရာဇသ္သ တတ္ထ အပ္ပောသ္သုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ, ဂာထာတ္ထသ္သ အစ္ဆရိယတာ, တသ္သ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထဒ္ဝာရေန ဟိ ဂာထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂောစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာဝာတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပာပုဏိံသူ’’တိ။

    65.Anubrūhanaṃ sampiṇḍanaṃ. Soti ‘‘apissū’’ti nipāto. Vipassinti paṭi-saddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘vipassissā’’ti. Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi akāro hoti yathā‘‘asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikāya 11). Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarājassa tattha appossukkatāpattidīpanatā, gāthātthassa acchariyatā, tassa vuddhippatti cāti veditabbā. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahiṃsu. Upaṭṭhānañca vitakketabbatāvāti āha ‘‘parivitakkayitabbataṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

    ယဒိ သုခာပဋိပဒာဝ ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပာရမီပူရဏကာလေ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တသ္သ။ ဟ-ဣတိ ဝာ ဗ္ယတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပာတော, ‘‘ဧကံသတ္ထေ’’တိ ကေစိ။ ဟ ဗ္ယတ္တံ, ဧကံသေန ဝာ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတသ္သ ဓမ္မသ္သ ဒေသေတုန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ‘‘အလ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒာမီ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ဋီ. ၁.၁၇၂) ဝိယ။ ရာဂဒောသဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန, ဒောသေန စ သမ္ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒောသာနုဂတေဟီတိ ရာဂဒောသေဟိ အနုဗန္ဓေဟိ။

    Yadi sukhāpaṭipadāva kathaṃ kicchatāti āha ‘‘pāramīpūraṇakāle’’tiādi. Evamādīni duppariccajāni dentassa. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto, ‘‘ekaṃsatthe’’ti keci. Ha byattaṃ, ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa desetunti yojanā. Halanti ‘‘ala’’nti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu (saṃ. ni. ṭī. 1.172) viya. Rāgadosaphuṭṭhehīti phuṭṭhavisena viya sappena rāgena, dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehi. Rāgadosānugatehīti rāgadosehi anubandhehi.

    နိစ္စာဒီနန္တိ နိစ္စဂ္ဂာဟာဒီနံ။ ဧဝံ ဂတန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ အနိစ္စာဒိအာကာရေန ပဝတ္တံ။ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မ’’န္တိ ဣဒံ အနိစ္စာဒီသု, သစ္စေသု စ ယထာလာဘဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂတန္တိ ဝာ ဧဝံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ အဘိနိဝိသိတ္ဝာ မယာ, အညေဟိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဂတံ, ဉာတံ ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ကာမရာဂေန, ဘဝရာဂေန စ ရတ္တာ နီဝရဏေဟိ နိဝုတစိတ္တတာယ, ဒိဋ္ဌိရာဂေန ရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန န ဒက္ခန္တိ ယာထာဝတော ဣမံ ဓမ္မံ နပ္ပဋိဝိဇ္ဈိသ္သန္တိ။ ဧဝံ ဂာဟာပေတုန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မေ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒောသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠ္ဟဘာဝေနေဝာတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။

    Niccādīnanti niccaggāhādīnaṃ. Evaṃ gatanti evaṃ pavattaṃ aniccādiākārena pavattaṃ. ‘‘Catusaccadhamma’’nti idaṃ aniccādīsu, saccesu ca yathālābhavasena gahetabbaṃ. Evaṃ gatanti vā evaṃ ‘‘anicca’’ntiādinā abhinivisitvā mayā, aññehi ca sammāsambuddhehi gataṃ, ñātaṃ paṭividdhanti attho. Kāmarāgena, bhavarāgena ca rattā nīvaraṇehi nivutacittatāya, diṭṭhirāgena rattā viparītābhinivesena na dakkhanti yāthāvato imaṃ dhammaṃ nappaṭivijjhissanti. Evaṃ gāhāpetunti ‘‘anicca’’ntiādinā sabhāvena yāthāvato dhamme jānāpetuṃ. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammūḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti.

    ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောသ္သုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ ယထာယံ ဣဒာနိ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောသ္သုက္ကတာပတ္တိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏဓမ္မတာဝသေန, သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ အာဒိတော ‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေနာ’’တိအာဒိနာ (ဗု. ဝံ. ၂.၉၉) မဟာဘိနီဟာရေ အတ္တနော စိတ္တသ္သ သမုသ္သာဟနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏဓမ္မတာ ဝာတိ အာဟ ‘‘ကိံ မေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညာတဝေသေနာတိ သဒေဝကံ လောကံ ဥန္နာဒေန္တော ဗုဒ္ဓော အဟုတ္ဝာ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓာနံ သာဝကဘာဝူပဂမနဝသေန အညာတရူပေန။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပောသ္သုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခသ္သ ဗလဝဘာဝော, ဓမ္မသ္သ ပရမဂမ္ဘီရတာ, တတ္ထ စ ဘဂဝတော သာတိသယံ ဂာရဝန္တိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘တသ္သ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂာဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလံ ပုရိသံ အဇ္ဈောတ္ထရိတ္ဝာ အနယဗ္ယသနံ အာပာဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပ္ပဘေဒ ဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒသ္သေတုံ ‘‘အထသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အာမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိကပုဏ္ဏလာဗု စိရပရိဝာသိကတာယ တက္ကဘရိတစာဋိ သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာတေလပီတပိလောတိကာ; တေလမိသ္သိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထာ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ။ ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပ္ပဗန္ဓဘာဝတော, အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ, ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော အနာဒိကာလိကတ္တာ, အနုသယိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတာယ ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ။

    Dhammadesanāya appossukkatāpattiyā kāraṇaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādinā sayameva codanaṃ samuṭṭhāpeti. Tattha yathāyaṃ idāni dhammadesanāya appossukkatāpatti sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇadhammatāvasena, sabbabodhisattānaṃ ādito ‘‘kiṃ me aññātavesenā’’tiādinā (bu. vaṃ. 2.99) mahābhinīhāre attano cittassa samussāhanaṃ āciṇṇasamāciṇṇadhammatā vāti āha ‘‘kiṃ me’’tiādi. Tattha aññātavesenāti sadevakaṃ lokaṃ unnādento buddho ahutvā kevalaṃ buddhānaṃ sāvakabhāvūpagamanavasena aññātarūpena. Tividhaṃ kāraṇaṃ appossukkatāpattiyā paṭipakkhassa balavabhāvo, dhammassa paramagambhīratā, tattha ca bhagavato sātisayaṃ gāravanti taṃ dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭipakkhā nāma rāgādayo kilesā sammāpaṭipattiyā antarāyakarattā. Tesaṃ balavabhāvato ciraparibhāvanāya sattasantānato dubbisodhiyatāya te satte mattahatthino viya dubbalaṃ purisaṃ ajjhottharitvā anayabyasanaṃ āpādentā anekasatayojanāyāmavitthāraṃ sunicitaṃ ghanasannivesaṃ kaṇṭakaduggampi adhisenti. Dūrappabheda ducchejjatāhi dubbisodhiyataṃ pana dassetuṃ ‘‘athassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ca anto āmaṭṭhatāya kañjikapuṇṇalābu ciraparivāsikatāya takkabharitacāṭi snehatintadubbalabhāvena vasātelapītapilotikā; telamissitatāya añjanamakkhitahatthā dubbisodhanīyā vuttā. Hīnūpamā cetā rūpappabandhabhāvato, acirakālikattā ca malīnatāya, kilesasaṃkileso eva pana dubbisodhanīyataro anādikālikattā, anusayitattā ca. Tenāha ‘‘atisaṃkiliṭṭhā’’ti. Yathā ca dubbisodhanīyatāya evaṃ gambhīraduddasaduranubodhānampi vuttaupamā hīnūpamāva.

    ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော ပဋိပက္ခဝိဓမနေန သုပာကဋော ဘဝေယ္ယ, ပဋိပက္ခဝိဓမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ, သာ သဒ္ဓမ္မသဝနာဓီနာ, တံ သတ္ထရိ, ဓမ္မေ စ ပသာဒာယတ္တံ။ သော ဝိသေသတော လောကေ သမ္ဘာဝနီယသ္သ ဂရုကာတဗ္ဗသ္သ အဘိပတ္ထနာဟေတုကောတိ ပနာဠိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗ္ရဟ္မယာစနာဒိနိမိတ္တန္တိ တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

    Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari, dhamme ca pasādāyattaṃ. So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti panāḷikāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmayācanādinimittanti taṃ dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.

    ၆၆. ‘‘အညတရော’’တိ အပ္ပညာတော ဝိယ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ, အထ ခော ပာကဋော ပညာတောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣမသ္မိံ စက္ကဝာဠေ ဇေဋ္ဌကမဟာဗ္ရဟ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဗ္ရဟ္မဘဝနေ ဇေဋ္ဌကမဟာဗ္ရဟ္မာ။ သော ဟိ သက္ကော ဝိယ ကာမဒေဝလောကေ, ဗ္ရဟ္မလောကေ စ ပာကဋော ပညာတော။ ဥပက္ကိလေသဘူတံ အပ္ပံ ရာဂာဒိရဇံ ဧတသ္သာတိ အပ္ပရဇံ, အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝာတိ ကတ္ဝာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပံ ရာဂာဒိရဇံ ယေသံ တေ တံသဘာဝာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသ္သဝနတာတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၈, ၄၀၅; မ. နိ. ၁.၁၅၄, ၄၄၄) ဝိယ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အသ္သဝနတာယာ’’တိ။ ဒသပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေနာတိ ဒာနာဒိဒသဝိဓဝိမုတ္တိပရိပာစနီယပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ကတာဓိကာရာ’’တိအာဒိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ ပန ‘‘ဒ္ဝာဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၂၈၂) ဝုတ္တံ, တံ ဒာနာဒီသု သရဏဂမနပရဟိတပရိဏာမနဒ္ဝယ ပက္ခိပနဝသေန ဝုတ္တံ။

    66. ‘‘Aññataro’’ti appaññāto viya kiñcāpi vuttaṃ, atha kho pākaṭo paññātoti dassetuṃ ‘‘imasmiṃ cakkavāḷe jeṭṭhakamahābrahmā’’ti vuttaṃ. Mahābrahmabhavane jeṭṭhakamahābrahmā. So hi sakko viya kāmadevaloke, brahmaloke ca pākaṭo paññāto. Upakkilesabhūtaṃ appaṃ rāgādirajaṃ etassāti apparajaṃ, apparajaṃ akkhi paññācakkhu yesaṃ te taṃsabhāvāti katvā apparajakkhajātikāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘paññāmaye’’tiādimāha. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te taṃsabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho veditabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu (dī. ni. 1.28, 405; ma. ni. 1.154, 444) viya karaṇe paccattavacananti āha ‘‘assavanatāyā’’ti. Dasapuññakiriyavatthuvasenāti dānādidasavidhavimuttiparipācanīyapuññakiriyavatthūnaṃ vasena. Tenāha ‘‘katādhikārā’’tiādi. Papañcasūdaniyaṃ pana ‘‘dvādasapuññakiriyavasenā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 2.282) vuttaṃ, taṃ dānādīsu saraṇagamanaparahitapariṇāmanadvaya pakkhipanavasena vuttaṃ.

    ၆၉. ဂရုဋ္ဌာနိယေသု ဂာရဝဝသေန ဂရုကရပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ, သာပိ အတ္ထတော ပတ္ထနာ ဧဝာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယဉာဏဒသ္သနံ ဟုတ္ဝာ ဗုဒ္ဓာနံယေဝ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒ္ဝယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉ္ဟိ ဒ္ဝိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ, စတုသစ္စဓမ္မဒသ္သနန္တိ ကတ္ဝာ ဒသ္သနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမာဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စသ္သ သိခာပ္ပတ္တိယာ ဒသ္သနမတ္တံ န ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတီတိ။ ယတော တံ ဝဇိရူပမာဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒာနိ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓာဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလ္ယာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ, တေ သ္ဝာကာရာ’’တိ (ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၈၁၄) ဝုတ္တံ, တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတော သဒ္ဓာသမ္ပဒာဒိဝသေန အဇ္ဈာသယသ္သ သုန္ဒရတာတိ, တဗ္ဗိပရိယာယတော အသုန္ဒရတာတိ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော, သစ္စာနိ ဝာ။ ပရလောကန္တိ သမ္ပရာယံ။ တံ ဒုက္ခာဝဟံ ဝဇ္ဇံ ဝိယ ဘယတော ပသ္သိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပသ္သန္တီ’’တိ။ သမ္ပတ္တိဘဝတော ဝာ အညတ္တာ ဝိပတ္တိဘဝော ‘‘ပရလောကော’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရ။ပေ.။ ပသ္သန္တီ’’တိ။

    69. Garuṭṭhāniyesu gāravavasena garukarapatthanā ajjhesanā, sāpi atthato patthanā evāti vuttaṃ ‘‘yācana’’nti. Padesavisayañāṇadassanaṃ hutvā buddhānaṃyeva āveṇikabhāvato idaṃ ñāṇadvayaṃ ‘‘buddhacakkhū’’ti vuccatīti āha ‘‘imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāma’’nti. Tiṇṇaṃ maggañāṇānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ ‘‘dhammacakkhū’’ti nāmaṃ, catusaccadhammadassananti katvā dassanamattabhāvato. Yato tāni ñāṇāni vijjūpamābhāvena vuttāni, aggamaggañāṇaṃ pana ñāṇakiccassa sikhāppattiyā dassanamattaṃ na hotīti ‘‘dhammacakkhū’’ti na vuccatīti. Yato taṃ vajirūpamābhāvena vuttaṃ. Vuttanayenevāti ‘‘apparajakkhajātikā’’ti ettha vuttanayeneva. Yasmā mandakilesā ‘‘apparajakkhā’’ti vuttā, tasmā bahalakilesā ‘‘mahārajakkhā’’ti veditabbā. Paṭipakkhavidhamanasamatthatāya tikkhāni sūrāni visadāni, vuttavipariyāyena mudūni. Saddhādayo ākārāti saddahanādippakāre vadati. Sundarāti kalyāṇā. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā’’ti (vibha. aṭṭha. 814) vuttaṃ, taṃ imāya atthavaṇṇanāya aññadatthu saṃsandati sametīti daṭṭhabbaṃ. Yato saddhāsampadādivasena ajjhāsayassa sundaratāti, tabbipariyāyato asundaratāti. Kāraṇaṃ nāma paccayākāro, saccāni vā. Paralokanti samparāyaṃ. Taṃ dukkhāvahaṃ vajjaṃ viya bhayato passitabbanti vuttaṃ ‘‘paralokañceva vajjañca bhayato passantī’’ti. Sampattibhavato vā aññattā vipattibhavo ‘‘paraloko’’ti vuttaṃ ‘‘para…pe… passantī’’ti.

    အယံ ပနေတ္ထ ပာဠီတိ ဧတ္ထ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’ဒိပဒာနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တသ္သ တထာဘာဝသာဓကပာဠိ။ သဒ္ဓာဒီနဉ္ဟိ ဝိမုတ္တိပရိပာစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝော တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပာပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနေဝ ဟောတိ, တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝော သဒ္ဓာဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနာတိ ဝိမုတ္တိပရိပာစကဓမ္မာနံ သဝိသေသံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ မဟာရဇက္ခာ’’တိ အာဒယော ပာဠိယံ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၁) ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သိတာ။ ဣတိ သဒ္ဓာဒီနံ ဝသေန ပဉ္စ အပ္ပရဇက္ခာ, အသဒ္ဓိယာဒီနံ ဝသေန ပဉ္စ မဟာရဇက္ခာ။ ဧဝံ တိက္ခိန္ဒ္ရိယမုဒိန္ဒ္ရိယာဒယောတိ ဝိဘာဝိတာ ပညာသ ပုဂ္ဂလာ။ သဒ္ဓာဒီနံ ပန အန္တရဘေဒေန အနေကဘေဒာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သုဂတိသင္ခာတော ဥပပတ္တိဘဝော, သမ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝော။ ဒုဂ္ဂတိသင္ခာတဥပပတ္တိဘဝဒုဂ္ဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မဘဝာ ဝိပတ္တိဘဝလောကဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။

    Ayaṃpanettha pāḷīti ettha ‘‘apparajakkhā’’dipadānaṃ atthavibhāvane ayaṃ tassa tathābhāvasādhakapāḷi. Saddhādīnañhi vimuttiparipācakadhammānaṃ balavabhāvo tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ dubbalabhāveneva hoti, tesañca balavabhāvo saddhādīnaṃ dubbalabhāvenāti vimuttiparipācakadhammānaṃ savisesaṃ atthitānatthitāvasena ‘‘apparajakkhā mahārajakkhā’’ti ādayo pāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.111) vibhajitvā dassitā. Iti saddhādīnaṃ vasena pañca apparajakkhā, asaddhiyādīnaṃ vasena pañca mahārajakkhā. Evaṃ tikkhindriyamudindriyādayoti vibhāvitā paññāsa puggalā. Saddhādīnaṃ pana antarabhedena anekabhedā veditabbā. Khandhādayo eva lujjanapalujjanaṭṭhena loko, sampattibhavabhūto loko sampattibhavaloko, sugatisaṅkhāto upapattibhavo, sampatti sambhavati etenāti sampattisambhavaloko sugatisaṃvattaniyo kammabhavo. Duggatisaṅkhātaupapattibhavaduggatisaṃvattaniyakammabhavā vipattibhavalokavipattisambhavalokā.

    ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဟိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၀၃; အ. နိ. ၁၀.၂၇, ၂၈; ပဋိ. မ. ၁.၂, ၁၁၂, ၂၀၈) ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗသင္ခာရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဝုတ္တာ, တာယ သဗ္ဗော သင္ခာရလောကော ဧကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရသ္သာဘာဝတော။ ‘‘ဒ္ဝေ လောကာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနသ္သ အဂ္ဂဟဏံ တသ္သ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ပရိညေယ္ယာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ‘‘ဣဓ လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝာ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော, တထာ န ဟောတိ, သော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပာဒာနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာ။ အနုရောဓာဒိဝတ္ထုဘူတာ လာဘာဒယော အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပာယတနာနိ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တသ္သ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ, ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင္ခာရာ ဝဇ္ဇံ, သဗ္ဗေ ဘဝဂာမိကမ္မာ ဝဇ္ဇ’’န္တိ။ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သဒ္ဓာဒယော မန္ဒာ, တေ ဣဓ ‘‘အသ္သဒ္ဓာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ န ပန သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဒ္ဓာဒီနံ အဘာဝတောတိ အပ္ပရဇက္ခဒုကာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတ္ဝာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝာ အန္ဝယတော, ဗ္ယတိရေကတော စ သဒ္ဓာဒီနံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတ္ဝာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇန္တသ္သ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, န ဧကေကာ။

    Puna ekakadukādivasena lokaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘eko loko’’tiādi vuttaṃ. Āhārādayo hi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti. Tattha ‘‘eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (dī. ni. 3.303; a. ni. 10.27, 28; paṭi. ma. 1.2, 112, 208) yāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbasaṅkhārānaṃ paccayāyattavuttitā vuttā, tāya sabbo saṅkhāraloko eko ekavidho pakārantarassābhāvato. ‘‘Dve lokā’’tiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Nāmaggahaṇena cettha nibbānassa aggahaṇaṃ tassa alokasabhāvattā. Nanu ca ‘‘āhāraṭṭhitikā’’ti ettha paccayāyattavuttitāya maggaphalānampi lokatā āpajjatīti? Nāpajjati pariññeyyānaṃ dukkhasaccadhammānaṃ ‘‘idha loko’’ti adhippetattā. Atha vā na lujjati na palujjatīti yo gahito, tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Upādānānaṃ ārammaṇabhūtā khandhā upādānakkhandhā. Anurodhādivatthubhūtā lābhādayo aṭṭha lokadhammā. Dasāyatanānīti dasa rūpāyatanāni vivaṭṭajjhāsayassa adhippetattā. Tassa ca sabbaṃ tebhūmakakammaṃ garahitabbaṃ, vajjitabbañca hutvā upaṭṭhātīti vuttaṃ ‘‘sabbe abhisaṅkhārā vajjaṃ, sabbe bhavagāmikammā vajja’’nti. Yesaṃ puggalānaṃ saddhādayo mandā, te idha ‘‘assaddhā’’tiādinā vuttā. Na pana sabbena sabbaṃ saddhādīnaṃ abhāvatoti apparajakkhadukādīsu pañcasu dukesu ekekasmiṃ dasa dasa katvā ‘‘paññāsāya ākārehi imāni pañcindriyāni jānātī’’ti vuttaṃ. Atha vā anvayato, byatirekato ca saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattaṃ jānātīti katvā tathā vuttaṃ. Ettha ca apparajakkhādivasena āvajjantassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekā.

    ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ, ဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ, ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဥဒကသ္သ အန္တော နိမုဂ္ဂာနေဝ ဟုတ္ဝာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ, တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပောသီနီ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ, ဣဓေဝ ဝာ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဒီပိတာနိ။ ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋနံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ, ဉာဏေ ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေ ဧဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရမေဝမတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ နေတဗ္ဗောတိ နေယ္ယော။ သဟ ဥဒာဟဋဝေလာယာတိ ဥဒာဟာရေ ဓမ္မသ္သ ဥဒ္ဒေသေ ဥဒာဟဋမတ္တေ ဧဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မသ္သ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သင္ခိတ္တေန မာတိကာယ ဒီပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟိတုံ သမတ္ထော ‘‘ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ သင္ခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတ္ဝာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပာပုဏိတုံ သမတ္ထော ‘‘ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု, ဥဒ္ဒိသန္တသ္သ, ဥဒ္ဒိသာပေန္တသ္သ ဝာတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တသ္သ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တော ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝာ ဖလံ ဝာ အန္တမသော ဈာနံ ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဗ္ယဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အသ္သာတိ ‘‘ပဒပရမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippetoti āha ‘‘uppalavane’’ti. Yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pusanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīnī.Dīpitānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni, idheva vā ‘‘aññānipī’’tiādinā dīpitāni. Ugghaṭitaññūti ugghaṭanaṃ nāma ñāṇugghaṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatte eva jānātīti attho. Vipañcitaṃ vitthāramevamatthaṃ jānātīti vipañcitaññū. Uddesādīhi netabboti neyyo. Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre dhammassa uddese udāhaṭamatte eva. Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya dīpiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho ‘‘puggalo ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ saṅkhittena mātikaṃ ṭhapetvā vitthārena atthe vibhajiyamāne arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho ‘‘puggalo vipañcitaññū’’ti vuccati. Uddesatoti uddesahetu, uddisantassa, uddisāpentassa vāti attho. Paripucchatoti atthaṃ paripucchantassa. Anupubbenadhammābhisamayo hotīti anukkamena arahattappatto hoti. Na tāya jātiyā dhammābhisamayo hotīti tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti. Ayaṃ vuccati puggalo padaparamoti ayaṃ puggalo byañjanapadameva paramaṃ assāti ‘‘padaparamo’’ti vuccati.

    ယေတိ ယေ ဒုဝိဓေ ပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဝိဘင္ဂေ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပာကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ, တသ္မာ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိပိ ‘‘ဝိပာကာဝရဏမေဝာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အသ္သဒ္ဓာတိ ဗုဒ္ဓာဒီသု သဒ္ဓာ ရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမ္ယတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ, ဥတ္တရကုရုကာ မနုသ္သာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင္ဂပညာယ ပရိဟီနာ, ဘဝင္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယသ္သ ဘဝင္ဂံ လောကုတ္တရသ္သ ပစ္စယော န ဟောတိ, သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင္ခာတံ အရိယမဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ ‘‘န ကမ္မာဝရဏေနာ’’တိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Yeti ye duvidhe puggale sandhāya vuttaṃ vibhaṅge kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukapaṭisandhipi ‘‘vipākāvaraṇamevā’’ti veditabbā. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Assaddhāti buddhādīsu saddhā rahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā, uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā, bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppañño eva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesusammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ okkamituṃ adhigantuṃ abhabbā. ‘‘Na kammāvaraṇenā’’tiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni.

    ‘‘ရာဂစရိတာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ [ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယန္တိ ဘဝိတဗ္ဗံ –

    ‘‘Rāgacaritā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ [paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyanti bhavitabbaṃ –

    ‘‘သာ ဧသာ ပရမတ္ထာနံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ။

    ‘‘Sā esā paramatthānaṃ, tattha tattha yathārahaṃ;

    နိဓာနတော ပရမတ္ထ-မဉ္ဇူသာ နာမ နာမတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမဟာဋီကာယ နိဂမနေ သယမေဝ ဝုတ္တတ္တာ)] ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Nidhānato paramattha-mañjūsā nāma nāmato’’ti. (visuddhimaggamahāṭīkāya nigamane sayameva vuttattā)] visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ;

    ၇၀. အာရဗ္ဘာတိ အတ္တနော အဓိပ္ပေတသ္သ အတ္ထသ္သ ဘဂဝတော ဇာနာပနံ ဥဒ္ဒိသ္သာတိ အတ္ထော။ သေလော ပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ, န ပံသုပဗ္ဗတော, မိသ္သကပဗ္ဗတော ဝာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပာသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ ပဗ္ဗတသဒိသော စ ဟောတိ သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပာသာဒသဒိသော စ, ပညာပရိယာယော ဝာ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒော ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပာသာဒောတိ အဘိဓမ္မေ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တထာ စာဟ –

    70.Ārabbhāti attano adhippetassa atthassa bhagavato jānāpanaṃ uddissāti attho. Selo pabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato, missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhanī’’ti. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi pabbatasadiso ca hoti sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo . Sā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme (dha. sa. aṭṭha. 16) niddiṭṭhā. Tathā cāha –

    ‘‘ပညာပာသာဒမာရုယ္ဟ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ။

    ‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;

    ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၂၈)။

    Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);

    ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒီသု ယထာ ပဗ္ဗတေ ဌတ္ဝာ ရတ္တန္ဓကာရေ ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေန္တသ္သ ပုရိသသ္သ ခေတ္တေ ကေဒာရပာဠိကုဋိယော, တတ္ထ သယိတမနုသ္သာ စ န ပညာယန္တိ အနုဇ္ဇလဘာဝတော။ ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလာ ပညာယတိ ဥဇ္ဇလဘာဝတော ဧဝံ ဓမ္မပာသာဒမာရုယ္ဟ သတ္တလောကံ ဩလောကယတော ဘဂဝတော ဉာဏသ္သ အာပာထံ နာဂစ္ဆန္တိ အကတကလ္ယာဏာ သတ္တာ ဉာဏဂ္ဂိနာ အနုဇ္ဇလဘာဝတော, အနုဠာရဘာဝတော စ ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ကတကလ္ယာဏာ ပန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ ဒူရေ ဌိတာပိ ဘဂဝတော ဉာဏသ္သ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တိ ပရိပက္ကဉာဏဂ္ဂိတာယ သမုဇ္ဇလဘာဝတော, ဥဠာရသန္တာနတာယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    ‘‘Yathā hī’’tiādīsu yathā pabbate ṭhatvā rattandhakāre heṭṭhā olokentassa purisassa khette kedārapāḷikuṭiyo, tattha sayitamanussā ca na paññāyanti anujjalabhāvato. Kuṭikāsu pana aggijālā paññāyati ujjalabhāvato evaṃ dhammapāsādamāruyha sattalokaṃ olokayato bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ nāgacchanti akatakalyāṇā sattā ñāṇagginā anujjalabhāvato, anuḷārabhāvato ca rattiṃ khittā sarā viya honti. Katakalyāṇā pana bhabbapuggalā dūre ṭhitāpi bhagavato ñāṇassa āpāthaṃ āgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato, uḷārasantānatāya himavantapabbato viya cāti evaṃ yojanā veditabbā.

    ဥဋ္ဌေဟီတိ တ္ဝံ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောသ္သုက္ကတာသင္ခာတသင္ကောစာပတ္တိတော ကိလာသုဘာဝတော ဥဋ္ဌဟ။ ဝီရိယဝန္တတာယာတိ သာတိသယ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝန္တတာယ။ ဝီရသ္သ ဟိ ဘာဝော, ကမ္မံ ဝာ ဝီရိယံ။ ကိလေသမာရသ္သ ဝိယ မစ္စုမာရသ္သပိ အာယတိံ အသမ္ဘဝတော ‘‘မစ္စုကိလေသမာရာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိသင္ခာရမာရဝိဇယသ္သ အဂ္ဂဟဏံ ကိလေသမာရဝိဇယေနေဝ တဗ္ဗိဇယသ္သ ဇောတိတဘာဝတော။ ဝာဟနသမတ္ထတာယာတိ သံသာရမဟာကန္တာရတော နိဗ္ဗာနသင္ခာတံ ခေမပ္ပဒေသံ သမ္ပာပနသမတ္ထတာယ။

    Uṭṭhehīti tvaṃ dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha. Vīriyavantatāyāti sātisaya catubbidhasammappadhānavīriyavantatāya. Vīrassa hi bhāvo, kammaṃ vā vīriyaṃ. Kilesamārassa viya maccumārassapi āyatiṃ asambhavato ‘‘maccukilesamārāna’’nti vuttaṃ. Abhisaṅkhāramāravijayassa aggahaṇaṃ kilesamāravijayeneva tabbijayassa jotitabhāvato. Vāhanasamatthatāyāti saṃsāramahākantārato nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya.

    ၇၁. ‘‘အပာရုတံ တေသံ အမတသ္သ ဒ္ဝာရ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ နိဗ္ဗာနသ္သ ဒ္ဝာရံ ပဝိသနမဂ္ဂော ဝိဝရိတ္ဝာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိသ္သယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ သဒ္ဓံ ပဝေဒေန္တု, အတ္တနော သဒ္ဒဟနာကာရံ ဥပဋ္ဌာပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိသ္သာမီတိ စိန္တေသိ။

    71. ‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti. Nibbānassa dvāraṃ pavisanamaggo vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhuñāṇena adhigatattā. Saddhaṃ pamuñcantūti saddhaṃ pavedentu, attano saddahanākāraṃ upaṭṭhāpentūti attho. Sukhena akicchena pavattanīyatāya suppavattitaṃ. Na bhāsiṃ na bhāsissāmīti cintesi.

    အဂ္ဂသာဝကယုဂဝဏ္ဏနာ

    Aggasāvakayugavaṇṇanā

    ၇၃. သလ္လပိတ္ဝာတိ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခော တေ အာဝုသော ဣန္ဒ္ရိယာနီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ. ၆၀) အာလာပသလ္လာပံ ကတ္ဝာ။ တဉ္ဟိသ္သ အပရဘာဂေ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင္ကမနသ္သ ပစ္စယော အဟောသိ။

    73.Sallapitvāti ‘‘vippasannāni kho te āvuso indriyānī’’tiādinā (mahāva. 60) ālāpasallāpaṃ katvā. Tañhissa aparabhāge satthu santikaṃ upasaṅkamanassa paccayo ahosi.

    ၇၅-၆. အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ အနုပုဗ္ဗိယာ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗံ ကထံ။ ကာ ပန သာတိ? ဒာနာဒိကထာ။ တတ္ထ ဒာနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသု ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ, သုကရတ္တာ, သီလေ ပတိဋ္ဌာနသ္သ ဥပာယဘာဝတော စ အာဒိတော ကထိတာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု နိသ္သင္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ, တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒာယကပဋိဂ္ဂာဟကဝိသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတ္ဝာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော, ကိရိယဓမ္မံ ဝတ္ဝာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော, ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတ္ဝာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒာနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထိတာ, တဉ္စေ ဒာနသီလံ ဝဋ္ဋနိသ္သိတံ, အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တသ္သ ဖလန္တိ ဒသ္သနတ္ထံ, ဣမေဟိ စ ဒာနသီလမယေဟိ ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယ္ယာ ဒိဗ္ဗဘောဂဘဝသမ္ပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဒသ္သနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထံ။ ဝတ္ဝာ အယံ သဂ္ဂော ရာဂာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော, သဗ္ဗဒာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂောတိ ဒသ္သနတ္ထံ သဂ္ဂာနန္တရံ မဂ္ဂကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမုပာယဒသ္သနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ, ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟ္ဝာဒီနဝာ, အနိစ္စာ အဓုဝာ, ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝော, ဟီနာ, ဂမ္မာ, ပောထုဇ္ဇနိကာ, အနရိယာ, အနတ္ထသဉ္ဟိတာတိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝော, သဗ္ဗေပိ ဘဝာ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော, သဗ္ဗသော ကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန အာဒိအတ္ထဇောတကေန ဗောဓိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    75-6.Anupubbiṃkathanti anupubbiyā anupubbaṃ kathetabbaṃ kathaṃ. Kā pana sāti? Dānādikathā. Tattha dānakathā tāva pacurajanesu pavattiyā sabbasādhāraṇattā, sukarattā, sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca ādito kathitā. Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti. Sīlena dāyakapaṭiggāhakavisuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato, kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathitā, tañce dānasīlaṃ vaṭṭanissitaṃ, ayaṃ bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaṃ, imehi ca dānasīlamayehi paṇītapaṇītatarādibhedabhinnehi puññakiriyavatthūhi etā cātumahārājikādīsu paṇītapaṇītatarādibhedabhinnā aparimeyyā dibbabhogabhavasampattiyo hontīti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ. Vatvā ayaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho, sabbadā anupakkiliṭṭho ariyamaggoti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggakathā kathetabbā. Maggañca kathentena tadadhigamupāyadassanatthaṃ saggapariyāpannāpi, pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā, aniccā adhuvā, vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo, hīnā, gammā, pothujjanikā, anariyā, anatthasañhitāti tesaṃ okāro lāmakabhāvo, sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso, sabbaso kilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti ayamattho maggantīti ettha iti-saddena ādiatthajotakena bodhitoti veditabbaṃ.

    သုခာနံ နိဒာနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ, သမ္ပရာယိကာနံ, နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခာနံ ကာရဏံ။ ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ လောကေ ဘောဂသုခံ နာမ, တံ သဗ္ဗံ ဒာနနိဒာနန္တိ ပာကဋော ယမတ္ထော။ ယံ ပန တံ ဈာနဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တံ သုခံ, တသ္သာပိ ဒာနံ ဥပနိသ္သယပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ သမ္ပတ္တီနံ မူလန္တိ ယာ ဣမာ လောကေ ပဒေသရဇ္ဇံ သိရိသ္သရိယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလစက္ကဝတ္တိသမ္ပဒာတိ ဧဝံပဘေဒာ မာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော, ယာ စ စာတုမဟာရာဇိကစာတုမဟာရာဇာဒိဘေဒာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော, ယာ ဝာ ပနညာပိ သမ္ပတ္တိယော, တာသံ သဗ္ဗာသံ ဣဒံ ဒာနံ နာမ မူလံ ကာရဏံ။ ဘောဂာနန္တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂော’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ မနာပိယရူပာဒီနံ, တန္နိသ္သယာနဉ္စ ဥပဘောဂသုခာနံ။ အဝသ္သယဋ္ဌေန ပတိဋ္ဌာ။ ဝိသမဂတသ္သာတိ ဗ္ယသနပ္ပတ္တသ္သ။ တာဏန္တိ ရက္ခာ တတော ပရိပာလနတော။ လေဏန္တိ ဗ္ယသနေဟိ ပရိပာစိယမာနသ္သ ဩလီယနပဒေသော။ ဂတီတိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ပရာယဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ အဝသ္သယောတိ ဝိနိပတိတုံ အဒေန္တော နိသ္သယော။ အာရမ္မဏန္တိ ဩလုဗ္ဘာရမ္မဏံ။

    Sukhānaṃ nidānanti diṭṭhadhammikānaṃ, samparāyikānaṃ, nibbānapaṭisaṃyuttānañcāti sabbesampi sukhānaṃ kāraṇaṃ. Yañhi kiñci loke bhogasukhaṃ nāma, taṃ sabbaṃ dānanidānanti pākaṭo yamattho. Yaṃ pana taṃ jhānavipassanāmaggaphalanibbānapaṭisaṃyuttaṃ sukhaṃ, tassāpi dānaṃ upanissayapaccayo hotiyeva. Sampattīnaṃ mūlanti yā imā loke padesarajjaṃ sirissariyaṃ sattaratanasamujjalacakkavattisampadāti evaṃpabhedā mānusikā sampattiyo, yā ca cātumahārājikacātumahārājādibhedā dibbasampattiyo, yā vā panaññāpi sampattiyo, tāsaṃ sabbāsaṃ idaṃ dānaṃ nāma mūlaṃ kāraṇaṃ. Bhogānanti bhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogo’’ti laddhanāmānaṃ manāpiyarūpādīnaṃ, tannissayānañca upabhogasukhānaṃ. Avassayaṭṭhena patiṭṭhā. Visamagatassāti byasanappattassa. Tāṇanti rakkhā tato paripālanato. Leṇanti byasanehi paripāciyamānassa olīyanapadeso. Gatīti gantabbaṭṭhānaṃ. Parāyaṇanti paṭisaraṇaṃ. Avassayoti vinipatituṃ adento nissayo. Ārammaṇanti olubbhārammaṇaṃ.

    ရတနမယသီဟာသနသဒိသန္တိ သဗ္ဗရတနမယသတ္တင္ဂမဟာသီဟာသနသဒိသံ မဟဂ္ဃံ ဟုတ္ဝာ သဗ္ဗသော ဝိနိပတိတုံ အပ္ပဒာနတော။ မဟာပထဝိသဒိသံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာယ လဘာပနတော။ အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသန္တိ ယထာ ဒုဗ္ဗလသ္သ ပုရိသသ္သ အာလမ္ဗနရဇ္ဇု ဥတ္တိဋ္ဌတော, တိဋ္ဌတော စ ဥပတ္ထမ္ဘော, ဧဝံ ဒာနံ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဥပ္ပတ္တိယာ, ဌိတိယာ စ ပစ္စယဘာဝတော။ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေနာတိ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန။ သမသ္သာသနဋ္ဌေနာတိ လောဘမစ္ဆရိယာဒိပဋိသတ္တုပဒ္ဒဝတော သမ္မဒေဝ အသ္သာသနဋ္ဌေန။ ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေနာတိ ဒာလိဒ္ဒိယဘယတော ပရိပာလနဋ္ဌေန။ မစ္ဆေရမလာဒီဟီတိ မစ္ဆေရလောဘဒောသဣသ္သာဝိစိကိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အာဒိစိတ္တမလေဟိ။ အနုပလိတ္တဋ္ဌေနာတိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ။ တေသန္တိ မစ္ဆေရမလာဒိကစဝရာနံ။ ဧတေဟိ ဧဝ ဒုရာသဒဋ္ဌေန။ အသန္တာသနဋ္ဌေနာတိ အနဘိဘဝနီယတာယ သန္တာသာဘာဝေန။ ယော ဟိ ဒာယကော ဒာနပတိ, သော သမ္ပတိပိ ကုတောစိ န ဘာယတိ, ပဂေဝ အာယတိံ။ ဓမ္မသီသေန ပုဂ္ဂလော ဝုတ္တော။ ဗလဝန္တဋ္ဌေနာတိ မဟာဗလဝတာယ။ ဒာယကော ဟိ ဒာနပတိ သမ္ပတိ ပက္ခဗလေန ဗလဝာ ဟောတိ, အာယတိံ ပန ကာယဗလာဒီဟိပိ။ အဘိမင္ဂလသမ္မတဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဝဍ္ဎိကာရဏ’’န္တိ အဘိသမ္မတဘာဝေန။ ဝိပတ္တိဘဝတော သမ္ပတ္တိဘဝူပနယနံ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနံ, ဘဝသင္ဂာမတော ယောဂက္ခေမသမ္ပာပနဉ္စ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနဋ္ဌော။

    Ratanamayasīhāsanasadisanti sabbaratanamayasattaṅgamahāsīhāsanasadisaṃ mahagghaṃ hutvā sabbaso vinipatituṃ appadānato. Mahāpathavisadisaṃ gatagataṭṭhāne patiṭṭhāya labhāpanato. Ālambanarajjusadisanti yathā dubbalassa purisassa ālambanarajju uttiṭṭhato, tiṭṭhato ca upatthambho, evaṃ dānaṃ sattānaṃ sampattibhave uppattiyā, ṭhitiyā ca paccayabhāvato. Dukkhanittharaṇaṭṭhenāti duggatidukkhanittharaṇaṭṭhena. Samassāsanaṭṭhenāti lobhamacchariyādipaṭisattupaddavato sammadeva assāsanaṭṭhena. Bhayaparittāṇaṭṭhenāti dāliddiyabhayato paripālanaṭṭhena. Maccheramalādīhīti maccheralobhadosaissāvicikicchādiṭṭhi ādicittamalehi. Anupalittaṭṭhenāti anupakkiliṭṭhatāya. Tesanti maccheramalādikacavarānaṃ. Etehi eva durāsadaṭṭhena. Asantāsanaṭṭhenāti anabhibhavanīyatāya santāsābhāvena. Yo hi dāyako dānapati, so sampatipi kutoci na bhāyati, pageva āyatiṃ. Dhammasīsena puggalo vutto. Balavantaṭṭhenāti mahābalavatāya. Dāyako hi dānapati sampati pakkhabalena balavā hoti, āyatiṃ pana kāyabalādīhipi. Abhimaṅgalasammataṭṭhenāti ‘‘vaḍḍhikāraṇa’’nti abhisammatabhāvena. Vipattibhavato sampattibhavūpanayanaṃ khemantabhūmisampāpanaṃ, bhavasaṅgāmato yogakkhemasampāpanañca khemantabhūmisampāpanaṭṭho.

    ဣဒာနိ ဒာနံ ဝဋ္ဋဂတာ ဥက္ကံသပ္ပတ္တာ သမ္ပတ္တိယော ဝိယ ဝိဝဋ္ဋဂတာပိ တာ သမ္ပာဒေတီတိ ဗောဓိစရိယဘာဝေနပိ ဒာနဂုဏေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သက္ကမာရဗ္ရဟ္မသမ္ပတ္တိယော အတ္တဟိတာယ ဧဝ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ ပန အတ္တဟိတာယ, ပရဟိတာယ စာတိ ဒသ္သေတုံ သာ တာသံ ပရတော ဝုတ္တာ, ဧတာ လောကိယာ, ဣမာ ပန လောကုတ္တရာတိ ဒသ္သေတုံ တတော ပရံ ‘‘သာဝကပာရမီဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌတရုက္ကဋ္ဌတမာတိ ဒသ္သေတုံ ကမေန ဉာဏတ္တယံ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဒာနသ္သ ပစ္စယဘာဝော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ ဧတေနေဝသ္သ ဗ္ရဟ္မသမ္ပတ္တိယာပိ ပစ္စယဘာဝော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Idāni dānaṃ vaṭṭagatā ukkaṃsappattā sampattiyo viya vivaṭṭagatāpi tā sampādetīti bodhicariyabhāvenapi dānaguṇe dassetuṃ ‘‘dānañhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sakkamārabrahmasampattiyo attahitāya eva, cakkavattisampatti pana attahitāya, parahitāya cāti dassetuṃ sā tāsaṃ parato vuttā, etā lokiyā, imā pana lokuttarāti dassetuṃ tato paraṃ ‘‘sāvakapāramīñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāpi ukkaṭṭhukkaṭṭhatarukkaṭṭhatamāti dassetuṃ kamena ñāṇattayaṃ vuttaṃ. Tesaṃ pana dānassa paccayabhāvo heṭṭhā vutto eva. Etenevassa brahmasampattiyāpi paccayabhāvo dīpitoti veditabbo.

    ဒာနဉ္စ နာမ ဒက္ခိဏေယ္ယေသု ဟိတဇ္ဈာသယေန ဝာ ပူဇနဇ္ဈာသယေန ဝာ အတ္တနော သန္တကသ္သ ပရေသံ ပရိစ္စဇနံ, တသ္မာ ဒာယကော သတ္တေသု ဧကန္တဟိတဇ္ဈာသယော ပုရိသပုဂ္ဂလော, သော ‘‘ပရေသံ ဟိံသတိ, ပရေသံ ဝာ သန္တကံ ဟရတီ’’တိ အဋ္ဌာနမေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒာနံ ဒဒန္တော သီလံ သမာဒာတုံ သက္ကောတီ’’တိ။ သီလသဒိသော အလင္ကာရော နတ္ထီတိ အကိတ္တိမံ ဟုတ္ဝာ သဗ္ဗကာလံ သောဘာဝိသေသာဝဟတ္တာ။ သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝာပီ’’တိအာဒိကာ (ဓ. ပ. ၅၅) ဂာထာ, ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ, ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတိ မာလုတေနာ’’တိအာဒိကာ (ဇာ. ၂.၁၇.၅၅) စ ဝတ္တဗ္ဗာ ။ သီလဉ္ဟိ သတ္တာနံ အာဘရဏဉ္စေဝ အလင္ကာရော စ ဂန္ဓဝိလေပနဉ္စ ပရသ္သ ဒသ္သနီယဘာဝာဝဟဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သီလာလင္ကာရေန ဟီ’’တိအာဒိ။

    Dānañca nāma dakkhiṇeyyesu hitajjhāsayena vā pūjanajjhāsayena vā attano santakassa paresaṃ pariccajanaṃ, tasmā dāyako sattesu ekantahitajjhāsayo purisapuggalo, so ‘‘paresaṃ hiṃsati, paresaṃ vā santakaṃ haratī’’ti aṭṭhānametanti āha ‘‘dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkotī’’ti. Sīlasadiso alaṅkāro natthīti akittimaṃ hutvā sabbakālaṃ sobhāvisesāvahattā. Sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthīti etthāpi eseva nayo. Sīlagandhasadiso gandho natthīti ettha ‘‘candanaṃ tagaraṃ vāpī’’tiādikā (dha. pa. 55) gāthā, ‘‘gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutenā’’tiādikā (jā. 2.17.55) ca vattabbā . Sīlañhi sattānaṃ ābharaṇañceva alaṅkāro ca gandhavilepanañca parassa dassanīyabhāvāvahañca. Tenāha ‘‘sīlālaṅkārena hī’’tiādi.

    ‘‘အယံ သဂ္ဂော လဗ္ဘတီ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈိမေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓံ သီလံ သန္ဓာယာဟ။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –

    ‘‘Ayaṃ saggo labbhatī’’ti idaṃ majjhimehi chandādīhi āraddhaṃ sīlaṃ sandhāyāha. Tenāha sakko devarājā –

    ‘‘ဟီနေန ဗ္ရဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ။

    ‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;

    မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ. ၂.၂၂.၄၂၉)။

    Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 2.22.429);

    ဣဋ္ဌောတိ သုခော, ကန္တောတိ ကမနီယော, မနာပောတိ မနဝဍ္ဎနကော, တံ ပနသ္သ ဣဋ္ဌာဒိဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိစ္စန္တိ သဗ္ဗကာလံ ကီဠာတိ ကာမူပသံဟိတာ သုခဝိဟာရာ။ သမ္ပတ္တိယောတိ ဘောဂသမ္ပတ္တိယော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒိဗ္ဗဘဝံ ဒေဝလောကပရိယာပန္နံ။ သုခန္တိ ကာယိကံ, စေတသိကဉ္စ သုခံ။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိန္တိ ဒိဗ္ဗဘဝံ အာယုသမ္ပတ္တိံ, ဝဏ္ဏယသဣသ္သရိယသမ္ပတ္တိံ, ရူပာဒိသမ္ပတ္တိဉ္စ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယာမာဒီဟိ အနုဘဝိတဗ္ဗံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဝဒတိ။

    Iṭṭhoti sukho, kantoti kamanīyo, manāpoti manavaḍḍhanako, taṃ panassa iṭṭhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niccamettha kīḷā’’tiādi vuttaṃ. Niccanti sabbakālaṃ kīḷāti kāmūpasaṃhitā sukhavihārā. Sampattiyoti bhogasampattiyo. Dibbanti dibbabhavaṃ devalokapariyāpannaṃ. Sukhanti kāyikaṃ, cetasikañca sukhaṃ. Dibbasampattinti dibbabhavaṃ āyusampattiṃ, vaṇṇayasaissariyasampattiṃ, rūpādisampattiñca. Evamādīti ādi-saddena yāmādīhi anubhavitabbaṃ dibbasampattiṃ vadati.

    အပ္ပသ္သာဒာတိ နိရသ္သာဒာ ပဏ္ဍိတေဟိ ယထာဘူတံ ပသ္သန္တေဟိ တတ္ထ အသ္သာဒေတဗ္ဗတာဘာဝတော။ ဗဟုဒုက္ခာတိ မဟာဒုက္ခာ သမ္ပတိ, အာယတိဉ္စ ဝိပုလဒုက္ခာနုဗန္ဓတ္တာ။ ဗဟုပာယာသာတိ အနေကဝိဓပရိသ္သယာ။ ဧတ္ထာတိ ကာမေသု။ ဘိယ္ယောတိ ဗဟုံ။ ဒောသောတိ အနိစ္စတာဒိနာ, အပ္ပသ္သာဒတာဒိနာ စ ဒူသိတဘာဝော, ယတော တေ ဝိညူနံ စိတ္တံ နာရာဓေန္တိ။ အထ ဝာ အာဒီနံ ဝာတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝော, ပရမကပဏတာ, တထာ စ ကာမာ ယထာဘူတံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ။ လာမကဘာဝောတိ နိဟီနဘာဝော အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗတ္တာ, သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗတ္တာ စ။ သံကိလိသ္သနန္တိ ဝိဗာဓေတဗ္ဗတာ ဥပတာပေတဗ္ဗတာ။ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသန္တိ ဧတ္ထ ယတ္တကာ ကာမေသု အာဒီနဝာ, တပ္ပဋိပက္ခတော တတ္တကာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ။ အပိ စ ‘‘နေက္ခမ္မံ နာမေတံ အသမ္ဗာဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ, နိက္ခန္တံ ကာမေဟိ, နိက္ခန္တံ ကာမသညာယ, နိက္ခန္တံ ကာမဝိတက္ကေဟိ, နိက္ခန္တံ ကာမပရိဠာဟေဟိ, နိက္ခန္တံ ဗ္ယာပာဒတော’’တိအာဒိနာ (သာရတ္ထ. ဋီ. ၃.၂၆ မဟာဝဂ္ဂေ) နယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသေ ပကာသေသိ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ, ဈာနာဒီသု စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေသိ ဝဏ္ဏေသိ။

    Appassādāti nirassādā paṇḍitehi yathābhūtaṃ passantehi tattha assādetabbatābhāvato. Bahudukkhāti mahādukkhā sampati, āyatiñca vipuladukkhānubandhattā. Bahupāyāsāti anekavidhaparissayā. Etthāti kāmesu. Bhiyyoti bahuṃ. Dosoti aniccatādinā, appassādatādinā ca dūsitabhāvo, yato te viññūnaṃ cittaṃ nārādhenti. Atha vā ādīnaṃ vāti pavattatīti ādīnavo, paramakapaṇatā, tathā ca kāmā yathābhūtaṃ paccavekkhantānaṃ paccupatiṭṭhanti. Lāmakabhāvoti nihīnabhāvo aseṭṭhehi sevitabbattā, seṭṭhehi na sevitabbattā ca. Saṃkilissananti vibādhetabbatā upatāpetabbatā. Nekkhamme ānisaṃsanti ettha yattakā kāmesu ādīnavā, tappaṭipakkhato tattakā nekkhamme ānisaṃsā. Api ca ‘‘nekkhammaṃ nāmetaṃ asambādhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ, nikkhantaṃ kāmehi, nikkhantaṃ kāmasaññāya, nikkhantaṃ kāmavitakkehi, nikkhantaṃ kāmapariḷāhehi, nikkhantaṃ byāpādato’’tiādinā (sārattha. ṭī. 3.26 mahāvagge) nayena nekkhamme ānisaṃse pakāsesi, pabbajjāya, jhānādīsu ca guṇe vibhāvesi vaṇṇesi.

    ဝုတ္တနယန္တိ ဧတ္ထ ယံ အဝုတ္တနယံ ‘‘ကလ္လစိတ္တေ’’တိအာဒိ, တတ္ထ ကလ္လစိတ္တေတိ ကမ္မနိယစိတ္တေ, ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အသ္သဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒောသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမစိတ္တေတိ အတ္ထော။ အသ္သဒ္ဓိယာဒယော ဟိ ယသ္မာ စိတ္တသ္သ ရောဂဘူတာ တဒာ တေ ဝိဂတာ, တသ္မာ အရောဂစိတ္တေတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသဝိဂမနေန မုဒုစိတ္တေ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တေ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပာမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တေ။ တတ္ထ သဒ္ဓာသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တေ။ ယဒာ စ ဘဂဝာ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝာ ကလ္လစိတ္တေတိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တေ။ မုဒုစိတ္တေတိ ဗ္ယာပာဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကထိနစိတ္တေ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တေတိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပသ္သ ဝိဂတတ္တာ တေန အပိဟိတစိတ္တေ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တေတိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟိတဝသေန အလီနစိတ္တေ။ ပသန္နစိတ္တေတိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တေ, ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Vuttanayanti ettha yaṃ avuttanayaṃ ‘‘kallacitte’’tiādi, tattha kallacitteti kammaniyacitte, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammakkhamacitteti attho. Assaddhiyādayo hi yasmā cittassa rogabhūtā tadā te vigatā, tasmā arogacitteti attho. Diṭṭhimānādikilesavigamanena muducitte. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacitte. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacitte. Tattha saddhāsampattiyā pasannacitte. Yadā ca bhagavā aññāsīti sambandho. Atha vā kallacitteti kāmacchandavigamena arogacitte. Muducitteti byāpādavigamena mettāvasena akathinacitte. Vinīvaraṇacitteti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattā tena apihitacitte. Udaggacitteti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alīnacitte. Pasannacitteti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyaṃ adhimuttacitte, evampettha attho veditabbo.

    ‘‘သေယ္ယထာပီ’’တိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန နေသံ သံကိလေသပ္ပဟာနံ, အရိယမဂ္ဂုပ္ပာဒဉ္စ ဒသ္သေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝာတိ သုဋ္ဌု ဧဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတာဒိရင္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟေယ္ယာတိ ဂဏ္ဟေယ္ယ ပဘသ္သရံ ဘဝေယ္ယ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တိသ္သမေဝ နိသဇ္ဇာယံ, ဧတေန နေသံ လဟုဝိပသ္သကတာ, တိက္ခပညတာ, သုခပဋိပဒာခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒသ္သိတာ ဟောတိ။ ဝိရဇန္တိ အပာယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိရဇံ။ အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမနေန ဝီတမလံ။ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသရဇာဘာဝေန ဝာ ဝိရဇံ။ ပဉ္စဝိဓဒုသ္သီလ္ယမလာပဂမနေန ဝီတမလံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဗ္ရဟ္မာယုသုတ္တေ (မ. နိ. ၂.၃၈၃) ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂာ ဝုတ္တာ, စူဠရာဟုလောဝာဒေ (မ. နိ. ၃.၄၁၆) အာသဝက္ခယော, ဣဓ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂော အဓိပ္ပေတော။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ တသ္သ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒသ္သနန္တိ။ နနု စ မဂ္ဂဉာဏံ အသင္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ, န သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ? သစ္စမေတံ။ ယသ္မာ တံ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ကိစ္စဝသေန သဗ္ဗသင္ခတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တထာ ဝုတ္တံ။

    ‘‘Seyyathāpī’’tiādinā upamāvasena nesaṃ saṃkilesappahānaṃ, ariyamagguppādañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhu eva. Rajananti nīlapītādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tissameva nisajjāyaṃ, etena nesaṃ lahuvipassakatā, tikkhapaññatā, sukhapaṭipadākhippābhiññatā ca dassitā hoti. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamanena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ. Pañcavidhadussīlyamalāpagamanena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti brahmāyusutte (ma. ni. 2.383) heṭṭhimā tayo maggā vuttā, cūḷarāhulovāde (ma. ni. 3.416) āsavakkhayo, idha pana sotāpattimaggo adhippeto. ‘‘Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti tassa uppattiākāradassananti. Nanu ca maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇaṃ, na saṅkhatadhammārammaṇanti? Saccametaṃ. Yasmā taṃ nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati, tasmā tathā vuttaṃ.

    ‘‘သုဒ္ဓံ ဝတ္ထ’’န္တိ နိဒသ္သိတဥပမာယံ ဣဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ, ဝတ္ထသ္သ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝော ဝိယ စိတ္တသ္သ ရာဂာဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝော , ဓောဝနသိလာ ဝိယ အနုပုဗ္ဗိကထာ, ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓာ, ဥဒကေ တေမေတ္ဝာ ဦသဂောမယဆာရိကာဘရေဟိ ကာဠကပဒေသေ သမုစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဝတ္ထသ္သ ဓောဝနပယောဂော ဝိယ သဒ္ဓာသိနေဟေန တေမေတ္ဝာ တေမေတ္ဝာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒောသေ သိထိလီ ကတ္ဝာ သုတာဒိဝိဓိနာ စိတ္တသ္သ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော, တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ နာနာကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ, ရင္ဂဇာတံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂော, တေန သုဒ္ဓသ္သ ဝတ္ထသ္သ ပဘသ္သရဘာဝော ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသသ္သ စိတ္တသ္သ မဂ္ဂေန ပရိယောဒပနန္တိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဒသ္သနံ နာမ ဉာဏဒသ္သနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ဝိဒိတဓမ္မတာ ဓမ္မေသု ဧကဒေသေနာပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပရိယောဂာဠ္ဟဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန နေသံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉ္ဟိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသတောဝ စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂာဟန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

    ‘‘Suddhaṃ vattha’’nti nidassitaupamāyaṃ idaṃ upamāsaṃsandanaṃ vatthaṃ viya cittaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo , dhovanasilā viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udake temetvā ūsagomayachārikābharehi kāḷakapadese samucchinditvā vatthassa dhovanapayogo viya saddhāsinehena temetvā temetvā satisamādhipaññāhi dose sithilī katvā sutādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe nānākāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti. ‘‘Diṭṭhadhammā’’ti vatvā dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘pattadhammā’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññampi vijjatīti tato visesadassanatthaṃ ‘‘viditadhammā’’ti vuttaṃ. Sā pana viditadhammatā dhammesu ekadesenāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammā’’ti vuttaṃ, tena nesaṃ saccābhisambodhiṃyeva vibhāveti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesatova catusaccadhammaṃ samantato ogāhantaṃ paṭivijjhatīti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.

    ၇၇. စီဝရဒာနာဒီနီတိ စီဝရာဒိပရိက္ခာရဒာနံ သန္ဓာယာဟ။ ယော ဟိ စီဝရာဒိကေ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရေ, ပတ္တစီဝရမေဝ ဝာ သောတာပန္နာဒိအရိယသ္သ, ပုထုဇ္ဇနသ္သေဝ ဝာ သီလသမ္ပန္နသ္သ ဒတ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ပရိက္ခာရဒာနံ အနာဂတေ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝာယ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ, တသ္သ စ သတိ အဓိကာရသမ္ပတ္တိယံ ဗုဒ္ဓာနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဣဒ္ဓိမယပရိက္ခာရလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသ္သသတိကတ္ထေရာ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နာတိ အဓိပ္ပာယော။

    77.Cīvaradānādīnīti cīvarādiparikkhāradānaṃ sandhāyāha. Yo hi cīvarādike aṭṭha parikkhāre, pattacīvarameva vā sotāpannādiariyassa, puthujjanasseva vā sīlasampannassa datvā ‘‘idaṃ parikkhāradānaṃ anāgate ehibhikkhubhāvāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi, tassa ca sati adhikārasampattiyaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve iddhimayaparikkhāralābhāya saṃvattatīti veditabbaṃ. Vassasatikattherā viya ākappasampannāti adhippāyo.

    သန္ဒသ္သေသီတိ သုဋ္ဌု ပစ္စက္ခံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေသိ။ ဣဓလောကတ္ထန္တိ ဣဓလောကဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတမတ္ထံ။ ပရလောကတ္ထန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒသ္သေသီတိ သာမညလက္ခဏတော, သလက္ခဏတော စ ဒသ္သေသိ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟုတ္ဝာ အဘာဝတော အနိစ္စန္တိ ဒသ္သေသိ။ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနတော ဒုက္ခန္တိ ဒသ္သေသိ။ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာတိ ဒသ္သေသိ။ ဣမေ ရုပ္ပနာဒိလက္ခဏာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓေ ဒသ္သေသိ။ ဣမေ စက္ခာဒိသဘာဝာ နိသ္သတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန အဋ္ဌာရသ ဓာတုယောတိ ဒသ္သေသိ။ ဣမာနိ စက္ခာဒိသဘာဝာနေဝ ဒ္ဝာရာရမ္မဏဘူတာနိ ဒ္ဝာဒသ အာယတနာနီတိ ဒသ္သေသိ။ ဣမေ အဝိဇ္ဇာဒယော ဇရာမရဏပရိယောသာနာ ဒ္ဝာဒသ ပစ္စယဓမ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒောတိ ဒသ္သေသိ။ ရူပက္ခန္ဓသ္သ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပစ္စယတော စတ္တာရိ, ခဏတော ဧကန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ဒသ္သေသိ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘ပဉ္စ လက္ခဏာနီ’’တိ ပဒံ အာကဍ္ဎတိ။ ဒသ္သေန္တောတိ ဣတိ-သဒ္ဒော နိဒသ္သနတ္ထော, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ နိရယန္တိ အဋ္ဌမဟာနိရယသောဠသဥသ္သဒနိရယပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗသော နိရယံ ဒသ္သေသိ။ တိရစ္ဆာနယောနိန္တိ အပဒဒ္ဝိပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒာဒိဘေဒံ မိဂပသုပက္ခိသရီသပာဒိဝိဘာဂံ နာနာဝိဓံ တိရစ္ဆာနလောကံ။ ပေတ္တိဝိသယန္တိ ခုပ္ပိပာသိကဝန္တာသိကပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏ္ဟိကာဒိဘေဒဘိန္နံ နာနာဝိဓံ ပေတသတ္တလောကံ။ အသုရကာယန္တိ ကာလကဉ္စိကာသုရနိကာယံ။ ဧဝံ တာဝ ဒုဂ္ဂတိဘူတံ ပရလောကတ္ထံ ဝတ္ဝာ ဣဒာနိ သုဂတိဘူတံ ဝတ္တုံ ‘‘တိဏ္ဏံ ကုသလာနံ ဝိပာက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝေဟပ္ဖလေ သုဘကိဏ္ဏေယေဝ သင္ဂဟေတ္ဝာ အသညီသု, အရူပီသု စ သမ္ပတ္တိယာ ဒသ္သေတဗ္ဗာယ အဘာဝတော ဒုဝိညေယ္ယတာယ ‘‘နဝန္နံ ဗ္ရဟ္မလောကာန’’န္တ္ဝေဝ ဝုတ္တံ။

    Sandassesīti suṭṭhu paccakkhaṃ katvā dassesi. Idhalokatthanti idhalokabhūtaṃ khandhapañcakasaṅkhātamatthaṃ. Paralokatthanti etthāpi eseva nayo. Dassesīti sāmaññalakkhaṇato, salakkhaṇato ca dassesi. Tenāha ‘‘anicca’’ntiādi. Tattha hutvā abhāvato aniccanti dassesi. Udayabbayapaṭipīḷanato dukkhanti dassesi. Avasavattanato anattāti dassesi. Ime ruppanādilakkhaṇā pañcakkhandhāti rāsaṭṭhena khandhe dassesi. Ime cakkhādisabhāvā nissattanijjīvaṭṭhena aṭṭhārasa dhātuyoti dassesi. Imāni cakkhādisabhāvāneva dvārārammaṇabhūtāni dvādasa āyatanānīti dassesi. Ime avijjādayo jarāmaraṇapariyosānā dvādasa paccayadhammā paṭiccasamuppādoti dassesi. Rūpakkhandhassa heṭṭhā vuttanayena paccayato cattāri, khaṇato ekanti imāni pañca lakkhaṇāni dassesi. Tathāti iminā ‘‘pañca lakkhaṇānī’’ti padaṃ ākaḍḍhati. Dassentoti iti-saddo nidassanattho, evanti attho. Nirayanti aṭṭhamahānirayasoḷasaussadanirayappabhedaṃ sabbaso nirayaṃ dassesi. Tiracchānayoninti apadadvipadacatuppadabahuppadādibhedaṃ migapasupakkhisarīsapādivibhāgaṃ nānāvidhaṃ tiracchānalokaṃ. Pettivisayanti khuppipāsikavantāsikaparadattūpajīvinijjhāmataṇhikādibhedabhinnaṃ nānāvidhaṃ petasattalokaṃ. Asurakāyanti kālakañcikāsuranikāyaṃ. Evaṃ tāva duggatibhūtaṃ paralokatthaṃ vatvā idāni sugatibhūtaṃ vattuṃ ‘‘tiṇṇaṃ kusalānaṃ vipāka’’ntiādi vuttaṃ. Vehapphale subhakiṇṇeyeva saṅgahetvā asaññīsu, arūpīsu ca sampattiyā dassetabbāya abhāvato duviññeyyatāya ‘‘navannaṃ brahmalokāna’’ntveva vuttaṃ.

    ဂဏ္ဟာပေသီတိ တေ ဓမ္မေ သမာဒိန္နေ ကာရာပေသိ။

    Gaṇhāpesīti te dhamme samādinne kārāpesi.

    သမုတ္တေဇနံ နာမ သမာဒိန္နဓမ္မာနံ ယထာ အနုပကာရကာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, ပဟီယန္တိ စ, ဥပကာရကာ ဓမ္မာ ပရိဝဍ္ဎန္တိ, ဝိသုဇ္ဈန္တိ စ, တထာ နေသံ ဥသ္သာဟုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘အဗ္ဘုသ္သာဟေသီ’’တိ။ ယထာ ပန တံ ဥသ္သာဟုပ္ပာဒနံ ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣဓလောကတ္ထဉ္စေဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသေတ္ဝာ တာသေတ္ဝာတိ ပရိဗ္ယတ္တဘာဝာပာဒနေန တေဇေတ္ဝာ တေဇေတ္ဝာ။ အဓိဂတံ ဝိယ ကတ္ဝာတိ ယေသံ ကထေတိ, တေဟိ တမတ္ထံ ပစ္စက္ခတော အနုဘုယ္ယမာနံ ဝိယ ကတ္ဝာ။ ဝေနေယ္ယာနဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ ပကာသိယမာနော အတ္ထော ပစ္စက္ခတောပိ ပာကဋတရော ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝာ ဧဝံ ထောမီယတိ –

    Samuttejanaṃ nāma samādinnadhammānaṃ yathā anupakārakā dhammā parihāyanti, pahīyanti ca, upakārakā dhammā parivaḍḍhanti, visujjhanti ca, tathā nesaṃ ussāhuppādananti āha ‘‘abbhussāhesī’’ti. Yathā pana taṃ ussāhuppādanaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘idhalokatthañcevā’’tiādi vuttaṃ. Tāsetvā tāsetvāti paribyattabhāvāpādanena tejetvā tejetvā. Adhigataṃ viya katvāti yesaṃ katheti, tehi tamatthaṃ paccakkhato anubhuyyamānaṃ viya katvā. Veneyyānañhi buddhehi pakāsiyamāno attho paccakkhatopi pākaṭataro hutvā upaṭṭhāti. Tathā hi bhagavā evaṃ thomīyati –

    ‘‘အာဒိတ္တောပိ အယံ လောကော၊ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂိဘိ။

    ‘‘Ādittopi ayaṃ loko, ekādasahi aggibhi;

    န တထာ ယာတိ သံဝေဂံ၊ သမ္မောဟပလိဂုဏ္ဌိတော။

    Na tathā yāti saṃvegaṃ, sammohapaliguṇṭhito.

    သုတ္ဝာဒီနဝသညုတ္တံ၊ ယထာ ဝာစံ မဟေသိနော။

    Sutvādīnavasaññuttaṃ, yathā vācaṃ mahesino;

    ပစ္စက္ခတောပိ ဗုဒ္ဓာနံ၊ ဝစနံ သုဋ္ဌု ပာကဋ’’န္တိ။

    Paccakkhatopi buddhānaṃ, vacanaṃ suṭṭhu pākaṭa’’nti.

    တေနာဟ ‘‘ဒ္ဝတ္တိံသကမ္မကာရဏပဉ္စဝီသတိမဟာဘယပ္ပဘေဒဉ္ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒ္ဝတ္တိံသကမ္မကာရဏာနိ ‘‘ဟတ္ထမ္ပိ ဆိန္ဒန္တီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၁၇၈) ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဉ္စဝီသတိမဟာဘယာနိ ‘‘ဇာတိဘယံ ဇရာဘယံ ဗ္ယာဓိဘယံ မရဏဘယ’’န္တိအာဒိနာ (စူဠနိ. ၁၂၃) တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အာဃာတနဘဏ္ဍိကာ အဓိကုဋ္ဋနကဠိင္ဂရံ, ယံ ‘‘အစ္စာဓာန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။

    Tenāha ‘‘dvattiṃsakammakāraṇapañcavīsatimahābhayappabhedañhī’’tiādi. Dvattiṃsakammakāraṇāni ‘‘hatthampi chindantī’’tiādinā (ma. ni. 1.178) dukkhakkhandhasutte āgatanayena veditabbāni. Pañcavīsatimahābhayāni ‘‘jātibhayaṃ jarābhayaṃ byādhibhayaṃ maraṇabhaya’’ntiādinā (cūḷani. 123) tattha tattha sutte āgatanayena veditabbāni. Āghātanabhaṇḍikā adhikuṭṭanakaḷiṅgaraṃ, yaṃ ‘‘accādhāna’’ntipi vuccati.

    ပဋိလဒ္ဓဂုဏေန စောဒေသီတိ ‘‘တံတံဂုဏာဓိဂမေန အယမ္ပိ တုမ္ဟေဟိ ပဋိလဒ္ဓော, အာနိသံသော အယမ္ပီ’’တိ ပစ္စက္ခတော ဒသ္သေန္တော ‘‘ကိံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ အတ္ထီ’’တိ စောဒေန္တော ဝိယ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာနိသံသံ ကတ္ဝာ ကထေသီ’’တိ။

    Paṭiladdhaguṇena codesīti ‘‘taṃtaṃguṇādhigamena ayampi tumhehi paṭiladdho, ānisaṃso ayampī’’ti paccakkhato dassento ‘‘kiṃ ito pubbe evarūpaṃ atthī’’ti codento viya ahosi. Tenāha ‘‘mahānisaṃsaṃ katvā kathesī’’ti.

    တပ္ပစ္စယဉ္စ ကိလမထန္တိ သင္ခာရပဝတ္တိဟေတုကံ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တသန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇနကပရိသ္သမံ သံဝိဃာတံ ဝိဟေသံ။ ဣဓာတိ ဟေဋ္ဌာ ပဌမမဂ္ဂာဓိဂမတ္ထာယ ကထာယ။ သဗ္ဗသင္ခာရူပသမဘာဝတော သန္တံ။ အတိတ္တိကရပရမသုခတာယ ပဏီတံ။ သကလသံသာရဗ္ယသနတော တာယနတ္ထေန တာဏံ။ တတော နိဗ္ဗိန္ဒဟဒယာနံ နိလီယနဋ္ဌာနတာယ လေဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂတိပဋိသရဏံ ပရမသ္သာသောတိ ဧဝမာဒီနံ သင္ဂဟော။

    Tappaccayañca kilamathanti saṅkhārapavattihetukaṃ tasmiṃ tasmiṃ sattasantāne uppajjanakaparissamaṃ saṃvighātaṃ vihesaṃ. Idhāti heṭṭhā paṭhamamaggādhigamatthāya kathāya. Sabbasaṅkhārūpasamabhāvato santaṃ. Atittikaraparamasukhatāya paṇītaṃ. Sakalasaṃsārabyasanato tāyanatthena tāṇaṃ. Tato nibbindahadayānaṃ nilīyanaṭṭhānatāya leṇaṃ. Ādi-saddena gatipaṭisaraṇaṃ paramassāsoti evamādīnaṃ saṅgaho.

    မဟာဇနကာယပဗ္ဗဇ္ဇာဝဏ္ဏနာ

    Mahājanakāyapabbajjāvaṇṇanā

    ၈၀. သင္ဃပ္ပဟောနကာနံ ဘိက္ခူနံ အဘာဝာ ‘‘သင္ဃသ္သ အပရိပုဏ္ဏတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧဝ ဟိ တဒာ အဟေသုံ။

    80. Saṅghappahonakānaṃ bhikkhūnaṃ abhāvā ‘‘saṅghassa aparipuṇṇattā’’ti vuttaṃ. Dve aggasāvakā eva hi tadā ahesuṃ.

    စာရိကာအနုဇာနနဝဏ္ဏနာ

    Cārikāanujānanavaṇṇanā

    ၈၆. ‘‘ကဒာ ဥဒပာဒီ’’တိ ပုစ္ဆံ ‘‘သမ္ဗောဓိတော’’တိအာဒိနာ သင္ခေပတော ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ပုန တံ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ဘဂဝာ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိတု သင္ဂဟံ ကရောန္တော ဝိဟာသိ သမ္ဗောဓိတော ‘‘သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ သတ္တ မာသေ သတ္တ ဒိဝသေ’’တိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓော, တဉ္စ ခော ဝေနေယ္ယာနံ တဒာ အဘာဝတော။ ကိလဉ္ဇေဟိ ဗဟိ ဆာဒာပေတ္ဝာ, ဝတ္ထေဟိ အန္တော ပဋိစ္ဆာဒာပေတ္ဝာ, ဥပရိ စ ဝတ္ထေဟိ ဆာဒာပေတ္ဝာ, တသ္သ ဟေဋ္ဌာ သုဝဏ္ဏ။ပေ.။ ဝိတာနံ ကာရာပေတ္ဝာ။ မာလာဝစ္ဆကေတိ ပုပ္ဖမာလာဟိ ဝစ္ဆာကာရေန ဝေဌိတေ။ ဂန္ဓန္တရေတိ စာဋိဘရိတဂန္ဓသ္သ အန္တရေ။ ပုပ္ဖာနီတိ စာဋိအာဒိဘရိတာနိ ဇလဇပုပ္ဖာနိ စေဝ စင္ကောတကာဒိဘရိတာနိ ထလဇပုပ္ဖာနိ စ။

    86. ‘‘Kadā udapādī’’ti pucchaṃ ‘‘sambodhito’’tiādinā saṅkhepato vissajjetvā puna taṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘bhagavā kirā’’tiādi vuttaṃ. Pitu saṅgahaṃ karonto vihāsi sambodhito ‘‘satta saṃvaccharāni satta māse satta divase’’ti ānetvā sambandho, tañca kho veneyyānaṃ tadā abhāvato. Kilañjehi bahi chādāpetvā, vatthehi anto paṭicchādāpetvā, upari ca vatthehi chādāpetvā, tassa heṭṭhā suvaṇṇa…pe… vitānaṃ kārāpetvā. Mālāvacchaketi pupphamālāhi vacchākārena veṭhite. Gandhantareti cāṭibharitagandhassa antare. Pupphānīti cāṭiādibharitāni jalajapupphāni ceva caṅkotakādibharitāni thalajapupphāni ca.

    ကာမဉ္စာယံ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပိတာ, တထာပိ ဗုဒ္ဓာ နာမ လောကဂရုနော, န တေ ကေနစိ ဝသေ ဝတ္တေတဗ္ဗာ, အထ ခော တေ ဧဝ ပရေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တိ, တသ္မာ ရာဇာ ‘‘နာဟံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ဒေမီ’’တိ အာဟ။

    Kāmañcāyaṃ rājā buddhapitā, tathāpi buddhā nāma lokagaruno, na te kenaci vase vattetabbā, atha kho te eva pare attano vase vattenti, tasmā rājā ‘‘nāhaṃ bhikkhusaṅghaṃ demī’’ti āha.

    ဒာနမုခန္တိ ဒာနကရဏူပာယံ, ဒာနဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ န ဒာနိ မေ အနုညာတာတိ ဣဒာနိ မေ ဒာနံ န အနုညာတာ, နော န အနုဇာနန္တီတိ အတ္ထော။

    Dānamukhanti dānakaraṇūpāyaṃ, dānavattanti attho. Na dāni me anuññātāti idāni me dānaṃ na anuññātā, no na anujānantīti attho.

    ပရိတသ္သနဇီဝိတန္တိ ဒုက္ခဇီဝိကာ ဒာလိဒ္ဒိယန္တိ အတ္ထော။

    Paritassanajīvitanti dukkhajīvikā dāliddiyanti attho.

    သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ပဟောသီတိ ဘဂဝတော အဋ္ဌသဋ္ဌိ စ ဘိက္ခုသတသဟသ္သာနံ ဘာဂတော ဒာတုံ ပဟောသိ, န သဗ္ဗေသံ ပရိယတ္တဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘သေနာပတိပိ အတ္တနော ဒေယ္ယဓမ္မံ အဒာသီ’’တိ။ ဇေဋ္ဌိကဋ္ဌာနေတိ ဇေဋ္ဌိကဒေဝိဋ္ဌာနေ။

    Sabbesaṃ bhikkhūnaṃ pahosīti bhagavato aṭṭhasaṭṭhi ca bhikkhusatasahassānaṃ bhāgato dātuṃ pahosi, na sabbesaṃ pariyattabhāvena. Tenāha ‘‘senāpatipi attano deyyadhammaṃ adāsī’’ti. Jeṭṭhikaṭṭhāneti jeṭṭhikadeviṭṭhāne.

    တထေဝ ကတ္ဝာတိ စရပုရိသေ ဌပေတ္ဝာ။ သုစိန္တိ သုဒ္ဓံ။ ပဏီတန္တိ ဥဠာရံ, ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ ‘‘ဧကမန္တ’’န္တိအာဒီသု (ပာရာ. ၂) ဝိယ။ ဘဉ္ဇိတ္ဝာတိ မဒ္ဒိတ္ဝာ, ပီဠေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဇာတိသပ္ပိခီရာဒီဟိယေဝာတိ အန္တောဇာတသပ္ပိခီရာဒီဟိယေဝ, အမ္ဟာကမေဝ ဂာဝိအာဒိတော ဂဟိတသပ္ပိအာဒီဟိယေဝာတိ အတ္ထော။

    Tathevakatvāti carapurise ṭhapetvā. Sucinti suddhaṃ. Paṇītanti uḷāraṃ, bhāvanapuṃsakañcetaṃ ‘‘ekamanta’’ntiādīsu (pārā. 2) viya. Bhañjitvāti madditvā, pīḷetvāti attho. Jātisappikhīrādīhiyevāti antojātasappikhīrādīhiyeva, amhākameva gāviādito gahitasappiādīhiyevāti attho.

    ၉၀. ပရာပဝာဒံ, ပရာပကာရံ, သီတုဏ္ဟာဒိဘေဒဉ္စ ဂုဏာပရာဓံ ခမတိ သဟတိ အဓိဝာသေတီတိ ခန္တိ။ သာ ပန ယသ္မာ သီလာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သဝိသေသံ တပတိ သန္တပတိ ဝိဓမတီတိ ပရမံ ဥတ္တမံ တပော။ တေနာဟ ‘‘အဓိဝာသနခန္တိ နာမ ပရမံ တပော’’တိ။ ‘‘အဓိဝာသနခန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိတော ဝိသေသေတိ။ တိတိက္ခနံ ခမနံ တိတိက္ခာ။အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ခမာယံ တိတိက္ခာ-သဒ္ဒံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တေနေဝာဟ ‘‘ခန္တိယာ ဧဝ ဝေဝစန’’န္တိအာဒိ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သန္တပဏီတနိပုဏသိဝခေမာဒိနာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ ပဗ္ဗာဇိတဗ္ဗဓမ္မသ္သ အပဗ္ဗာဇနတော။ တသ္သေဝ တတိယပဒသ္သ ဝေဝစနံ အနတ္ထန္တရတ္တာ။

    90. Parāpavādaṃ, parāpakāraṃ, sītuṇhādibhedañca guṇāparādhaṃ khamati sahati adhivāsetīti khanti. Sā pana yasmā sīlādīnaṃ paṭipakkhadhamme savisesaṃ tapati santapati vidhamatīti paramaṃ uttamaṃ tapo. Tenāha ‘‘adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo’’ti. ‘‘Adhivāsanakhantī’’ti iminā dhammanijjhānakkhantito viseseti. Titikkhanaṃ khamanaṃ titikkhā.Akkharacintakā hi khamāyaṃ titikkhā-saddaṃ vaṇṇenti. Tenevāha ‘‘khantiyā eva vevacana’’ntiādi. Sabbākārenāti santapaṇītanipuṇasivakhemādinā sabbappakārena. So pabbajito nāma na hoti pabbājitabbadhammassa apabbājanato. Tasseva tatiyapadassa vevacanaṃ anatthantarattā.

    ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တံ ဧဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဥတ္တမတ္ထေန ပရမန္တိ ဝုစ္စတိ ပရ-သဒ္ဒသ္သ သေဋ္ဌဝာစကတ္တာ, ‘‘ပုဂ္ဂလပရောပရညူ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၇.၆၈; နေတ္တိ. ၁၁၈) ဝိယ။ ပရန္တိ အညံ။ ဣဒာနိ ပရ-သဒ္ဒံ အညပရိယာယမေဝ ဂဟေတ္ဝာ အတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အထ ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မလသ္သာတိ ပာပမလသ္သ။ အပဗ္ဗာဇိတတ္တာတိ အနီဟဋတ္တာ အနိရာကတတ္တာ ။ သမိတတ္တာတိ နိရောဓိတတ္တာ တေသံ ပာပဓမ္မာနံ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပာပာနံ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

    ‘‘Na hī’’tiādinā taṃ evatthaṃ vivarati. Uttamatthena paramanti vuccati para-saddassa seṭṭhavācakattā, ‘‘puggalaparoparaññū’’tiādīsu (a. ni. 7.68; netti. 118) viya. Paranti aññaṃ. Idāni para-saddaṃ aññapariyāyameva gahetvā atthaṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Malassāti pāpamalassa. Apabbājitattāti anīhaṭattā anirākatattā . Samitattāti nirodhitattā tesaṃ pāpadhammānaṃ. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ samaṇoti pavuccatī’’ti hi vuttaṃ.

    အပိစ ဘဂဝာ ဘိက္ခူနံ ပာတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တော ပာတိမောက္ခကထာယ စ သီလပဓာနတ္တာ သီလသ္သ စ ဝိသေသတော ဒောသော ပဋိပက္ခောတိ တသ္သ နိဂ္ဂဏ္ဟနဝိဓိံ ဒသ္သေတုံ အာဒိတော ‘‘ခန္တီ ပရမံ တပော’’တိ အာဟ, တေန အနိဋ္ဌသ္သ ပဋိဟနနူပာယော ဝုတ္တော, တိတိက္ခာဂဟဏေန ပန ဣဋ္ဌသ္သ, တဒုဘယေနပိ ဥပ္ပန္နံ ရတိံ အဘိဘုယ္ယ ဝိဟရတီတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတောတိ။ တဏ္ဟာဝာနသ္သ ဝူပသမနတော နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓာ။ တတ္ထ ခန္တိဂ္ဂဟဏေန ပယောဂဝိပတ္တိယာ အဘာဝော ဒသ္သိတော, တိတိက္ခာဂဟဏေန အာသယဝိပတ္တိယာ အဘာဝော။ တထာ ခန္တိဂ္ဂဟဏေန ပရာပရာဓသဟတာ, တိတိက္ခာဂဟဏေန ပရေသု အနပရဇ္ဈနာ ဒသ္သိတာ။ ဧဝံ ကာရဏမုခေန အန္ဝယတော ပာတိမောက္ခံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဗ္ယတိရေကတော တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေန ယထာ သတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝောရောပနံ, ပာဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဗာဓနဉ္စ ‘‘ပရူပဃာတော, ပရဝိဟေဌန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တေသံ မူလသာပတေယ္ယာဝဟရဏံ, ဒာရပရာမသနံ, ဝိသံဝာဒနံ, အညမညဘေဒနံ, ဖရုသဝစနေန မမ္မဃဋ္ဋနံ, နိရတ္ထကဝိပ္ပလာပော , ပရသန္တကဂိဇ္ဈနံ, ဥစ္ဆေဒဝိန္ဒနံ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသနဉ္စဥပဃာတော, ဝိဟေဌနဉ္စ ဟောတီတိ ယသ္သ ကသ္သစိ အကုသလသ္သ ကမ္မပထသ္သ, ကမ္မသ္သ စ ကရဏေန ပဗ္ဗဇိတော, သမဏော စ န ဟောတီတိ ဒသ္သေတိ။

    Apica bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkhaṃ uddisanto pātimokkhakathāya ca sīlapadhānattā sīlassa ca visesato doso paṭipakkhoti tassa niggaṇhanavidhiṃ dassetuṃ ādito ‘‘khantī paramaṃ tapo’’ti āha, tena aniṭṭhassa paṭihananūpāyo vutto, titikkhāgahaṇena pana iṭṭhassa, tadubhayenapi uppannaṃ ratiṃ abhibhuyya viharatīti ayamattho dassitoti. Taṇhāvānassa vūpasamanato nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā. Tattha khantiggahaṇena payogavipattiyā abhāvo dassito, titikkhāgahaṇena āsayavipattiyā abhāvo. Tathā khantiggahaṇena parāparādhasahatā, titikkhāgahaṇena paresu anaparajjhanā dassitā. Evaṃ kāraṇamukhena anvayato pātimokkhaṃ dassetvā idāni byatirekato taṃ dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ, tena yathā sattānaṃ jīvitā voropanaṃ, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi vibādhanañca ‘‘parūpaghāto, paraviheṭhana’’nti vuccati, evaṃ tesaṃ mūlasāpateyyāvaharaṇaṃ, dāraparāmasanaṃ, visaṃvādanaṃ, aññamaññabhedanaṃ, pharusavacanena mammaghaṭṭanaṃ, niratthakavippalāpo , parasantakagijjhanaṃ, ucchedavindanaṃ, micchābhinivesanañcaupaghāto, viheṭhanañca hotīti yassa kassaci akusalassa kammapathassa, kammassa ca karaṇena pabbajito, samaṇo ca na hotīti dasseti.

    သဗ္ဗာကုသလသ္သာတိ သဗ္ဗသ္သာပိ ဒ္ဝာဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒသင္ဂဟိတသ္သ သာဝဇ္ဇဓမ္မသ္သ။ ကရဏံ နာမ တသ္သ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပတော အကရဏံ ‘‘အနုပ္ပာဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကုသလသ္သာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဧတံ ဗုဒ္ဓာန သာသန’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေ, တေသဉ္စ သမ္ဘာရဘူတေ တေဘူမကကုသလဓမ္မေ သမ္ဗောဓေတီတိ အာဟ ‘‘စတုဘူမကကုသလသ္သာ’’တိ။ ဥပသမ္ပဒာတိ ဥပသမ္ပာဒနံ, တံ ပန တသ္သ သမဓိဂမောတိ အာဟ ‘‘ပဋိလာဘော’’တိ။ စိတ္တဇောတနန္တိ စိတ္တသ္သ ပဘသ္သရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ။ ယသ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂသမင္ဂိနော စိတ္တံ သဗ္ဗသော ပရိယောဒပီယတိ နာမ, အဂ္ဂဖလက္ခဏေ ပန ပရိယောဒပိတံ ဟောတိ ပုန ပရိယောဒပေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော, ဣတိ ပရိနိဋ္ဌိတပရိယောဒပနတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗပာပံ ပဟာယ တဒင္ဂာဒိဝသေနေဝာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သီလသံဝရေနာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ တေဘူမကသ္သာပိ သင္ဂဟေ ဣတရပ္ပဟာနာနမ္ပိ သင္ဂဟော ဟောတီတိ, ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ ။ သမထဝိပသ္သနာဟီတိ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပသ္သနာဟိ။ သမ္ပာဒေတ္ဝာတိ နိပ္ဖာဒေတ္ဝာ။ သမ္ပာဒနဉ္စေတ္ထ ဟေတုဘူတာဟိ ဖလဘူတသ္သ သဟဇာတာဟိပိ, ပဂေဝ ပုရိမသိဒ္ဓာဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Sabbākusalassāti sabbassāpi dvādasākusalacittuppādasaṅgahitassa sāvajjadhammassa. Karaṇaṃ nāma tassa attano santāne uppādananti tappaṭikkhepato akaraṇaṃ ‘‘anuppādana’’nti vuttaṃ. ‘‘Kusalassā’’ti idaṃ ‘‘etaṃ buddhāna sāsana’’nti vakkhamānattā ariyamaggadhamme, tesañca sambhārabhūte tebhūmakakusaladhamme sambodhetīti āha ‘‘catubhūmakakusalassā’’ti. Upasampadāti upasampādanaṃ, taṃ pana tassa samadhigamoti āha ‘‘paṭilābho’’ti. Cittajotananti cittassa pabhassarabhāvakaraṇaṃ sabbaso parisodhanaṃ. Yasmā aggamaggasamaṅgino cittaṃ sabbaso pariyodapīyati nāma, aggaphalakkhaṇe pana pariyodapitaṃ hoti puna pariyodapetabbatāya abhāvato, iti pariniṭṭhitapariyodapanataṃ sandhāyāha ‘‘taṃ pana arahattena hotī’’ti. Sabbapāpaṃ pahāya tadaṅgādivasenevāti adhippāyo. ‘‘Sīlasaṃvarenā’’ti hi iminā tebhūmakassāpi saṅgahe itarappahānānampi saṅgaho hotīti, evañca katvā sabbaggahaṇaṃ samatthitaṃ hoti . Samathavipassanāhīti lokiyalokuttarāhi samathavipassanāhi. Sampādetvāti nipphādetvā. Sampādanañcettha hetubhūtāhi phalabhūtassa sahajātāhipi, pageva purimasiddhāhīti daṭṭhabbaṃ.

    ကသ္သစီတိ ဟီနာဒီသု ကသ္သစိ သတ္တသ္သ ကသ္သစိ ဥပဝာဒသ္သ, တေန ဒဝကမ္ယတာယပိ ဥပဝဒနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥပဃာတသ္သ အကရဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကသ္သစီ’’တိ အာနေတ္ဝာ သမ္ဗန္ဓော။ ကာယေနာတိ စ နိဒသ္သနမတ္တမေတံ မနသာပိ ပရေသံ အနတ္ထစိန္တနာဒိဝသေန ဥပဃာတကရဏသ္သ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗတ္တာ။ ကာယေနာတိ ဝာ ဧတ္ထ အရူပကာယသ္သာပိ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န စောပနကာယကရဇကာယာနမေဝ။ ပ အတိမောက္ခန္တိ ပကာရတော အတိဝိယ သီလေသု မုခ္ယဘူတံ။ ‘‘အတိပမောက္ခ’’န္တိ တမေဝ ပဒံ ဥပသဂ္ဂဗ္ယတ္တယေန ဝဒတိ။ ဧဝံ ဘေဒတော ပဒဝဏ္ဏနံ ကတ္ဝာ တတ္ဝတော ဝဒတိ ‘‘ဥတ္တမသီလ’’န္တိ။ ‘‘ပာတိ ဝာ’’တိအာဒိနာ ပာလနတော ရက္ခဏတော အတိဝိယ မောက္ခနတော အတိဝိယ မောစနတော ပာတိမောက္ခန္တိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ပာပာ အတိ မောက္ခေတီတိ အတိမောက္ခော’’တိ နိမိတ္တသ္သ ကတ္တုဘာဝေန ဥပစရိတဗ္ဗတော။ ယော ဝာ နန္တိ ယော ဝာ ပုဂ္ဂလော နံ ပာတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပာတိ သမာဒိယိတ္ဝာ အဝိကောပေန္တော ရက္ခတိ, တံ ‘‘ပာတီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ပာတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတံ မောက္ခေတီတိ ပာတိမောက္ခန္တိ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရတော ပန ပာတိမောက္ခပဒသ္သ အတ္ထော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ. ဋီ. ၁.၁၄) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Kassacīti hīnādīsu kassaci sattassa kassaci upavādassa, tena davakamyatāyapi upavadanaṃ paṭikkhipati. Upaghātassa akaraṇanti etthāpi ‘‘kassacī’’ti ānetvā sambandho. Kāyenāti ca nidassanamattametaṃ manasāpi paresaṃ anatthacintanādivasena upaghātakaraṇassa vajjetabbattā. Kāyenāti vā ettha arūpakāyassāpi saṅgaho daṭṭhabbo, na copanakāyakarajakāyānameva. Pa atimokkhanti pakārato ativiya sīlesu mukhyabhūtaṃ. ‘‘Atipamokkha’’nti tameva padaṃ upasaggabyattayena vadati. Evaṃ bhedato padavaṇṇanaṃ katvā tatvato vadati ‘‘uttamasīla’’nti. ‘‘Pāti vā’’tiādinā pālanato rakkhaṇato ativiya mokkhanato ativiya mocanato pātimokkhanti dasseti. ‘‘Pāpā ati mokkhetīti atimokkho’’ti nimittassa kattubhāvena upacaritabbato. Yo vā nanti yo vā puggalo naṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pāti samādiyitvā avikopento rakkhati, taṃ ‘‘pātī’’ti laddhanāmaṃ pātimokkhasaṃvarasīle ṭhitaṃ mokkhetīti pātimokkhanti ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana pātimokkhapadassa attho visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.14) vuttanayena veditabbo.

    မတ္တညုတာတိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, သာ ပန ဝိသေသတော ပစ္စယသန္နိသ္သိတသီလဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ’’တိ။ အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိသီလဝသေနာပိ ဂယ္ဟမာနေ ‘‘ပရိယေသနဝိသ္သဇ္ဇနဝသေနာ’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတန္တိ ဇနသင္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတံ, နိရဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တန္တိ အတ္ထော။ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတော ပစ္စယသန္တောသတာသာမညေန ဣတရဒ္ဝယသ္သာပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတဘာဝတော။ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသိဘာဝာယာ’’တိ ဣမိနာ ပယောဇနဒသ္သနဝသေန ယဒတ္ထံ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနံ ဣစ္ဆိတံ, သော အဓိစိတ္တာနုယောဂော ဝုတ္တော။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စေတ္ထ ဝိပသ္သနာယ ပာဒကဘူတာ အဓိပ္ပေတာ, န ယာ ကာစီတိ သကလသ္သာပိ အဓိစိတ္တာနုယောဂသ္သ ဇောတိတဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Mattaññutāti bhojane mattaññutā, sā pana visesato paccayasannissitasīlavasena gahetabbāti āha ‘‘paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā’’ti. Ājīvapārisuddhisīlavasenāpi gayhamāne ‘‘pariyesanavissajjanavasenā’’tipi vattabbaṃ. Saṅghaṭṭanavirahitanti janasaṅghaṭṭanavirahitaṃ, nirajanasambādhaṃ vivittanti attho. Catupaccayasantoso dīpito paccayasantosatāsāmaññena itaradvayassāpi lakkhaṇahāranayena jotitabhāvato. ‘‘Aṭṭhasamāpattivasibhāvāyā’’ti iminā payojanadassanavasena yadatthaṃ vivittasenāsanasevanaṃ icchitaṃ, so adhicittānuyogo vutto. Aṭṭha samāpattiyo cettha vipassanāya pādakabhūtā adhippetā, na yā kācīti sakalassāpi adhicittānuyogassa jotitabhāvo veditabbo.

    ဒေဝတာရောစနဝဏ္ဏနာ

    Devatārocanavaṇṇanā

    ၉၁. ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန သုတ္တပဒေသေန။ တတ္ထာပိ စ ဣမိနာ။ပေ.။ ကထနေန သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝံ ပကာသေတ္ဝာတိ ယောဇနာ။ စ-သဒ္ဒော ဗ္ယတိရေကတ္ထော, တေန ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနတ္ထံ ဥလ္လင္ဂေတိ။ ဧကမိဒာဟန္တိ ဧကံ အဟံ။ ဣဒံ-သဒ္ဒော နိပာတမတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဘိက္ခဝေ သမယ’’န္တိ ဧဝမာဒိ ပာဌော သင္ဂဟိတော။ အဟံ ဘိက္ခဝေ ဧကံ သမယန္တိ ဧဝံ ပေတ္ထ ပဒယောဇနာ။

    91.Ettāvatāti ettakena suttapadesena. Tatthāpi ca iminā…pe… kathanena suppaṭividdhabhāvaṃ pakāsetvāti yojanā. Ca-saddo byatirekattho, tena idāni vuccamānatthaṃ ullaṅgeti. Ekamidāhanti ekaṃ ahaṃ. Idaṃ-saddo nipātamattaṃ. Ādi-saddena ‘‘bhikkhave samaya’’nti evamādi pāṭho saṅgahito. Ahaṃ bhikkhave ekaṃ samayanti evaṃ pettha padayojanā.

    သုဘဂဝနေတိ သုဘဂတ္တာ သုဘဂံ, သုန္ဒရသိရိကတ္တာ , သုန္ဒရကာမတ္တာ ဝာတိ အတ္ထော။ သုဘဂဉ္ဟိ တံ သိရိသမ္ပတ္တိယာ, သုန္ဒရေ စေတ္ထ ကာမေ မနုသ္သာ ပတ္ထေန္တိ။ ဗဟုဇနကန္တတာယပိ တံ သုဘဂံ။ ဝနယတီတိ ဝနံ, အတ္တသမ္ပတ္တိယာ အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုတေ ဣတိ ဝာ ဝနံ, အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဧဝ ‘‘မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ သတ္တေ ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ သုဘဂဉ္စ တံ ဝနဉ္စာတိ သုဘဂဝနံ, တသ္မိံ သုဘဂဝနေ။ အဋ္ဌကထာယံပန ကိံ ဣမိနာ ပပဉ္စေနာတိ ‘‘ဧဝံ နာမကေ ဝနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ သာလရုက္ခောပိ ‘‘သာလော’’တိ ဝုစ္စတိ, ယော ကောစိ ရုက္ခောပိ ဝနပ္ပတိ ဇေဋ္ဌကရုက္ခောပိ။ ဣဓ ပန ပစ္ဆိမော ဧဝ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကသ္သ မူလေ’’တိ။ မူလသမုဂ္ဃာတဝသေနာတိ အနုသယသမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန။

    Subhagavaneti subhagattā subhagaṃ, sundarasirikattā , sundarakāmattā vāti attho. Subhagañhi taṃ sirisampattiyā, sundare cettha kāme manussā patthenti. Bahujanakantatāyapi taṃ subhagaṃ. Vanayatīti vanaṃ, attasampattiyā attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, attasampattiyā eva ‘‘maṃ paribhuñjathā’’ti satte yācati viyāti attho. Subhagañca taṃ vanañcāti subhagavanaṃ, tasmiṃ subhagavane.Aṭṭhakathāyaṃpana kiṃ iminā papañcenāti ‘‘evaṃ nāmake vane’’ti vuttaṃ. Kāmaṃ sālarukkhopi ‘‘sālo’’ti vuccati, yo koci rukkhopi vanappati jeṭṭhakarukkhopi. Idha pana pacchimo eva adhippetoti āha ‘‘vanappatijeṭṭhakassa mūle’’ti. Mūlasamugghātavasenāti anusayasamucchindanavasena.

    န ဝိဟာယန္တီတိ အကုပ္ပဓမ္မတာယ န ဝိဇဟန္တိ။ ‘‘န ကဉ္စိ သတ္တံ တပန္တီတိ အတပ္ပာ’’တိ ဣဒံ တေသု တသ္သာ သမညာယ နိရုဠ္ဟတာယ ဝုတ္တံ, အညထာ သဗ္ဗေပိ သုဒ္ဓာဝာသာ န ကဉ္စိ သတ္တံ တပန္တီတိ အတပ္ပာ နာမ သိယုံ။ ‘‘န ဝိဟာယန္တီ’’တိအာဒိနိဗ္ဗစနေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုန္ဒရဒသ္သနာတိ ဒသ္သနီယာတိ အယမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိရူပာ’’တိအာဒိ။ သုန္ဒရမေတေသံ ဒသ္သနန္တိ သောဘနမေတေသံ စက္ခုနာ ဒသ္သနံ, ဝိညာဏေန ဒသ္သနံ ပီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဟေဝ။ပေ.။ ဇေဋ္ဌာ ပဉ္စဝောကာရဘဝေ တတော ဝိသိဋ္ဌာနံ အဘာဝတော။

    Na vihāyantīti akuppadhammatāya na vijahanti. ‘‘Na kañci sattaṃ tapantīti atappā’’ti idaṃ tesu tassā samaññāya niruḷhatāya vuttaṃ, aññathā sabbepi suddhāvāsā na kañci sattaṃ tapantīti atappā nāma siyuṃ. ‘‘Na vihāyantī’’tiādinibbacanesupi eseva nayo. Sundaradassanāti dassanīyāti ayamatthoti āha ‘‘abhirūpā’’tiādi. Sundarametesaṃ dassananti sobhanametesaṃ cakkhunā dassanaṃ, viññāṇena dassanaṃ pīti attho. Sabbe heva…pe… jeṭṭhā pañcavokārabhave tato visiṭṭhānaṃ abhāvato.

    သတ္တန္နံ ဗုဒ္ဓာနံ ဝသေနာတိ သတ္တန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ အပဒာနဝသေန။ အဝိဟေဟိ အဇ္ဈိဋ္ဌေန ဧကေန အဝိဟာဗ္ရဟ္မုနာ ကထိတာ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ကထိတာ နာမ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ အဝိဟေဟီ’’တိ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘ဒေဝတာ မံ ဧတဒဝောစု’’န္တိ။ ယံ ပန ပာဠိယံ ‘‘အနေကာနိ ဒေဝတာသတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သဗ္ဗံ ပစ္ဆာ အတ္တနော သာသနေ ဝိသေသံ အဓိဂန္တ္ဝာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အနုသန္ဓိဒ္ဝယမ္ပီတိ ဓမ္မဓာတုပဒာနုသန္ဓိ, ဒေဝတာရောစနပဒာနုသန္ဓီတိ ဒုဝိဓံ အနုသန္ဓိံ။ နိယ္ယာတေန္တောတိ နိဂမေန္တော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝာတိ။

    Sattannaṃ buddhānaṃ vasenāti sattannaṃ sammāsambuddhānaṃ apadānavasena. Avihehi ajjhiṭṭhena ekena avihābrahmunā kathitā tehi sabbehi kathitā nāma hontīti vuttaṃ ‘‘tathā avihehī’’ti. Eseva nayo sesesupi. Tenāha bhagavā ‘‘devatā maṃ etadavocu’’nti. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘anekāni devatāsatānī’’ti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ pacchā attano sāsane visesaṃ adhigantvā tattha uppannānaṃ vasena vuttaṃ. Anusandhidvayampīti dhammadhātupadānusandhi, devatārocanapadānusandhīti duvidhaṃ anusandhiṃ. Niyyātentoti nigamento. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    မဟာပဒာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

    Mahāpadānasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ၂. မဟာနိဒာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ဒီဃနိကာယ • Dīghanikāya / ၁. မဟာပဒာနသုတ္တံ • 1. Mahāpadānasuttaṃ

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဒီဃ နိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ၁. မဟာပဒာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 1. Mahāpadānasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact