| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
2. මහාරාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Mahārāhulovādasuttavaṇṇanā
113. ඉරියාපථානුබන්‌ධනෙනාති ඉරියාපථගමනානුබන්‌ධනෙන, න පටිපත්‌තිගමනානුබන්‌ධනෙන. අඤ්‌ඤමෙව හි බුද්‌ධානං පටිපත්‌තිගමනං අඤ්‌ඤං සාවකානං. විලාසිතගමනෙනාති – ‘‘දූරෙ පාදං න උද්‌ධරති, න අච්‌චාසන්‌නෙ පාදං නික්‌ඛිපති, නාතිසීඝං ගච්‌ඡති නාතිසණික’’න්‌තිආදිනා (සං. නි. අට්‌ඨ. 3.4.243; උදා. අට්‌ඨ. 76; සාරත්‌ථ. ටී. මහාවග්‌ග 3.285) වුත්‌තෙන සභාවසීලෙන බුද්‌ධානං චාතුරියගමනෙන. තදෙව හි සන්‌ධාය ‘‘පදෙ පදං නික්‌ඛිපන්‌තො’’ති වුත්‌තං. පදානුපදිකොති රාහුලත්‌ථෙරස්‌සපි ලක්‌ඛණපාරිපූරියා තාදිසමෙව ගමනන්‌ති යත්‌තකං පදෙසං අන්‌තරං අදත්‌වා භගවතො පිට්‌ඨිතො ගන්‌තුං ආරද්‌ධො, සබ්‌බත්‌ථ තමෙව ගමනපදානුපදං ගච්‌ඡතීති පදානුපදිකො.
113.Iriyāpathānubandhanenāti iriyāpathagamanānubandhanena, na paṭipattigamanānubandhanena. Aññameva hi buddhānaṃ paṭipattigamanaṃ aññaṃ sāvakānaṃ. Vilāsitagamanenāti – ‘‘dūre pādaṃ na uddharati, na accāsanne pādaṃ nikkhipati, nātisīghaṃ gacchati nātisaṇika’’ntiādinā (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.243; udā. aṭṭha. 76; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.285) vuttena sabhāvasīlena buddhānaṃ cāturiyagamanena. Tadeva hi sandhāya ‘‘pade padaṃ nikkhipanto’’ti vuttaṃ. Padānupadikoti rāhulattherassapi lakkhaṇapāripūriyā tādisameva gamananti yattakaṃ padesaṃ antaraṃ adatvā bhagavato piṭṭhito gantuṃ āraddho, sabbattha tameva gamanapadānupadaṃ gacchatīti padānupadiko.
වණ්‌ණනාභූමි චායං තත්‌ථ භගවන්‌තං ථෙරඤ්‌ච අනෙකරූපාහි උපමාහි වණ්‌ණෙන්‌තො ‘‘තත්‌ථ භගවා’’තිආදිමාහ. නික්‌ඛන්‌තගජපොතකො විය විරොචිත්‌ථාති පදං ආනෙත්‌වා යොජනා. එවං තං කෙසරසීහො වියාතිආදීසුපි ආනෙත්‌වා යොජෙතබ්‌බං. තාරකරාජා නාම චන්‌දො. ද්‌වින්‌නං චන්‌දමණ්‌ඩලානන්‌තිආදි පරිකප්‌පවචනං, බුද්‌ධාවෙණිකසන්‌තකං විය බුද්‌ධානං ආකප්‌පසොභා අහොසි, අහො සිරීසම්‌පත්‌තීති යොජනා.
Vaṇṇanābhūmi cāyaṃ tattha bhagavantaṃ therañca anekarūpāhi upamāhi vaṇṇento ‘‘tattha bhagavā’’tiādimāha. Nikkhantagajapotako viya virocitthāti padaṃ ānetvā yojanā. Evaṃ taṃ kesarasīho viyātiādīsupi ānetvā yojetabbaṃ. Tārakarājā nāma cando. Dvinnaṃ candamaṇḍalānantiādi parikappavacanaṃ, buddhāveṇikasantakaṃ viya buddhānaṃ ākappasobhā ahosi, aho sirīsampattīti yojanā.
ආදියමානාති ගණ්‌හන්‌ති. ‘‘පච්‌ඡා ජානිස්‌සාමා’’ති න අජ්‌ජුපෙක්‌ඛිතබ්‌බො. ඉදං න කත්‌තබ්‌බන්‌ති වුත්‌තෙති ඉදං පාණඅතිපාතනං න කත්‌තබ්‌බන්‌ති වුත්‌තෙ ඉදං දණ්‌ඩෙන වා ලෙඩ්‌ඩුනා වා විහෙඨනං න කත්‌තබ්‌බං, ඉදං පාණිනා දණ්‌ඩකදානඤ්‌ච අන්‌තමසො කුජ්‌ඣිත්‌වා ඔලොකනමත්‌තම්‌පි න කත්‌තබ්‌බමෙවාති නයසතෙනපි නයසහස්‌සෙනපි පටිවිජ්‌ඣති, තථා ඉධ තාව සම්‌මජ්‌ජනං කත්‌තබ්‌බන්‌ති වුත්‌තෙපි තත්‌ථ පරිභණ්‌ඩකරණං විහාරඞ්‌ගණසම්‌මජ්‌ජනං කචවරඡඩ්‌ඩනං වාලිකාසමකිරණන්‌ති එවමාදිනා නයසතෙන නයසහස්‌සෙන පටිවිජ්‌ඣති. තෙනාහ – ‘‘ඉදං කත්‌තබ්‌බන්‌ති වුත්‌තෙපි එසෙව නයො’’ති. පරිභාසන්‌ති තජ්‌ජනං. ලභාමීති පච්‌චාසීසති.
Ādiyamānāti gaṇhanti. ‘‘Pacchā jānissāmā’’ti na ajjupekkhitabbo. Idaṃ na kattabbanti vutteti idaṃ pāṇaatipātanaṃ na kattabbanti vutte idaṃ daṇḍena vā leḍḍunā vā viheṭhanaṃ na kattabbaṃ, idaṃ pāṇinā daṇḍakadānañca antamaso kujjhitvā olokanamattampi na kattabbamevāti nayasatenapi nayasahassenapi paṭivijjhati, tathā idha tāva sammajjanaṃ kattabbanti vuttepi tattha paribhaṇḍakaraṇaṃ vihāraṅgaṇasammajjanaṃ kacavarachaḍḍanaṃ vālikāsamakiraṇanti evamādinā nayasatena nayasahassena paṭivijjhati. Tenāha – ‘‘idaṃ kattabbanti vuttepi eseva nayo’’ti. Paribhāsanti tajjanaṃ. Labhāmīti paccāsīsati.
සබ්‌බමෙතන්‌ති සබ්‌බං එතං මයි ලබ්‌භමානං සික්‌ඛාකාමතං. අභිඤ්‌ඤායාති ජානිත්‌වා. සහායොති රට්‌ඨපාලත්‌ථෙරං සන්‌ධායාහ. සො හි භගවතා සද්‌ධාපබ්‌බජිතභාවෙ එතදග්‌ගෙ ඨපිතො. ධම්‌මාරක්‌ඛොති සත්‌ථු සද්‌ධම්‌මරතනානුපාලකො ධම්‌මභණ්‌ඩාගාරිකො. පෙත්‌තියොති චූළපිතා. සබ්‌බං මෙ ජිනසාසනන්‌ති සබ්‌බම්‌පි බුද්‌ධසාසනං මය්‌හමෙව.
Sabbametanti sabbaṃ etaṃ mayi labbhamānaṃ sikkhākāmataṃ. Abhiññāyāti jānitvā. Sahāyoti raṭṭhapālattheraṃ sandhāyāha. So hi bhagavatā saddhāpabbajitabhāve etadagge ṭhapito. Dhammārakkhoti satthu saddhammaratanānupālako dhammabhaṇḍāgāriko. Pettiyoti cūḷapitā. Sabbaṃ me jinasāsananti sabbampi buddhasāsanaṃ mayhameva.
ඡන්‌දරාගං ඤත්‌වාති ඡන්‌දරාගං මම චිත්‌තෙ උප්‌පන්‌නං ඤත්‌වා. අඤ්‌ඤතරස්‌මිං රුක්‌ඛමූලෙති විහාරපරියන්‌තෙ අඤ්‌ඤතරස්‌මිං රුක්‌ඛමූලට්‌ඨානෙ අනුච්‌ඡවිකෙ.
Chandarāgaṃ ñatvāti chandarāgaṃ mama citte uppannaṃ ñatvā. Aññatarasmiṃ rukkhamūleti vihārapariyante aññatarasmiṃ rukkhamūlaṭṭhāne anucchavike.
තදාති අග්‌ගසාවකෙහි පසාදාපනකාලෙ. අඤ්‌ඤකම්‌මට්‌ඨානානි චඞ්‌කමනඉරියාපථෙපි පිට්‌ඨිපසාරණකාලෙපි සමිජ්‌ඣන්‌ති, න එවමිදන්‌ති ආහ – ‘‘ඉදමස්‌ස එතිස්‌සා නිසජ්‌ජාය කම්‌මට්‌ඨානං අනුච්‌ඡවික’’න්‌ති. ආනාපානස්‌සතින්‌ති ආනාපානස්‌සතිකම්‌මට්‌ඨානං.
Tadāti aggasāvakehi pasādāpanakāle. Aññakammaṭṭhānāni caṅkamanairiyāpathepi piṭṭhipasāraṇakālepi samijjhanti, na evamidanti āha – ‘‘idamassa etissā nisajjāya kammaṭṭhānaṃ anucchavika’’nti. Ānāpānassatinti ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ.
සමසීසී හොතීති සචෙ සමසීසී හුත්‌වා න පරිනිබ්‌බායති. පච්‌චෙකබොධිං සච්‌ඡිකරොති නො චෙ පච්‌චෙකබොධිං සච්‌ඡිකරොති. ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤොති ඛිප්‌පං ලහුංයෙව පත්‌තබ්‌බඡළභිඤ්‌ඤො.
Samasīsī hotīti sace samasīsī hutvā na parinibbāyati. Paccekabodhiṃ sacchikaroti no ce paccekabodhiṃ sacchikaroti. Khippābhiññoti khippaṃ lahuṃyeva pattabbachaḷabhiñño.
පරිපුණ්‌ණාති සොළසසු ආකාරෙසු කස්‌සචිපි අතාපනෙන සබ්‌බසො පුණ්‌ණා. සුභාවිතාති සමථභාවනාය විපස්‌සනාභාවනාය ච අනුපුබ්‌බසම්‌පාදනෙන සුභාවිතා. ගණනාවිධානානුපුබ්‌බියා ආසෙවිතත්‌තා අනුපුබ්‌බං පරිචිතා.
Paripuṇṇāti soḷasasu ākāresu kassacipi atāpanena sabbaso puṇṇā. Subhāvitāti samathabhāvanāya vipassanābhāvanāya ca anupubbasampādanena subhāvitā. Gaṇanāvidhānānupubbiyā āsevitattā anupubbaṃ paricitā.
ඔමානං වාති අවජානනං උඤ්‌ඤාතන්‌ති එවංවිධං මානං වා. අතිමානං වාති ‘‘කිං ඉමෙහි, මමෙව ආනුභාවෙන ජීවිස්‌සාමී’’ති එවං අතිමානං වා කුතො ජනෙස්‌සතීති.
Omānaṃ vāti avajānanaṃ uññātanti evaṃvidhaṃ mānaṃ vā. Atimānaṃ vāti ‘‘kiṃ imehi, mameva ānubhāvena jīvissāmī’’ti evaṃ atimānaṃ vā kuto janessatīti.
114. විසඞ්‌ඛරිත්‌වාති විසංයුත්‌තෙ කත්‌වා, යථා සඞ්‌ගාකාරෙන ගහණං න ගච්‌ඡති, එවං විනිභුඤ්‌ජිත්‌වාති අත්‌ථො. මහාභූතානි තාව විත්‌ථාරෙතු, සම්‌මසනූපගත්‌තා, අසම්‌මසනූපගං ආකාසධාතුං අථ කස්‌මා විත්‌ථාරෙසීති ආහ ‘‘උපාදාරූපදස්‌සනත්‌ථ’’න්‌ති. ආපොධාතු සුඛුමරූපං. ඉතරාසු ඔළාරිකසුඛුමතාපි ලබ්‌භතීති ආහ ‘‘උපාදාරූපදස්‌සනත්‌ථ’’න්‌ති. හෙට්‌ඨා චත්‌තාරි මහාභූතානෙව කථිතානි, න උපාදාරූපන්‌ති තස්‌ස පනෙත්‌ථ ලක්‌ඛණහාරනයෙන ආකාසදස්‌සනෙන දස්‌සිතතා වෙදිතබ්‌බා. තෙනාහ ‘‘ඉමිනා මුඛෙන තං දස්‌සෙතු’’න්‌ති. න කෙවලං උපාදාරූපග්‌ගහණදස්‌සනත්‌ථමෙව ආකාසධාතු විත්‌ථාරිතා, අථ ඛො පරිග්‌ගහසුඛතායපීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අපිචා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ පරිච්‌ඡින්‌දිතබ්‌බස්‌ස රූපස්‌ස නිරවසෙසපරියාදානත්‌ථං ‘‘අජ්‌ඣත්‌තිකෙනා’’ති විසෙසනමාහ. ආකාසෙනාති ආකාසධාතුයා ගහිතාය. පරිච්‌ඡින්‌නරූපන්‌ති තාය පරිච්‌ඡින්‌දිතකලාපගතම්‌පි පාකටං හොති විභූතං හුත්‌වා උපට්‌ඨාති.
114.Visaṅkharitvāti visaṃyutte katvā, yathā saṅgākārena gahaṇaṃ na gacchati, evaṃ vinibhuñjitvāti attho. Mahābhūtāni tāva vitthāretu, sammasanūpagattā, asammasanūpagaṃ ākāsadhātuṃ atha kasmā vitthāresīti āha ‘‘upādārūpadassanattha’’nti. Āpodhātu sukhumarūpaṃ. Itarāsu oḷārikasukhumatāpi labbhatīti āha ‘‘upādārūpadassanattha’’nti. Heṭṭhā cattāri mahābhūtāneva kathitāni, na upādārūpanti tassa panettha lakkhaṇahāranayena ākāsadassanena dassitatā veditabbā. Tenāha ‘‘iminā mukhena taṃ dassetu’’nti. Na kevalaṃ upādārūpaggahaṇadassanatthameva ākāsadhātu vitthāritā, atha kho pariggahasukhatāyapīti dassento ‘‘apicā’’tiādimāha. Tattha paricchinditabbassa rūpassa niravasesapariyādānatthaṃ ‘‘ajjhattikenā’’ti visesanamāha. Ākāsenāti ākāsadhātuyā gahitāya. Paricchinnarūpanti tāya paricchinditakalāpagatampi pākaṭaṃ hoti vibhūtaṃ hutvā upaṭṭhāti.
ඉදානි වුත්‌තමෙවත්‌ථං සුඛග්‌ගහණත්‌ථං ගාථාය දස්‌සෙති. තස්‌සාති උපාදායරූපස්‌ස. එවං ආවිභාවත්‌ථන්‌ති එවං පරිච්‌ඡින්‌නතාය ආකාසස්‌ස වසෙන විභූතභාවත්‌ථං. තන්‌ති ආකාසධාතුං.
Idāni vuttamevatthaṃ sukhaggahaṇatthaṃ gāthāya dasseti. Tassāti upādāyarūpassa. Evaṃ āvibhāvatthanti evaṃ paricchinnatāya ākāsassa vasena vibhūtabhāvatthaṃ. Tanti ākāsadhātuṃ.
118. ආකාසභාවං ගතන්‌ති චතූහි මහාභූතෙහි අසම්‌ඵුට්‌ඨානං තෙසං පරිච්‌ඡෙදකභාවෙන ආකාසන්‌ති ගහෙතබ්‌බතං ගතං, ආකාසමෙව වා ආකාසගතං යථා ‘‘දිට්‌ඨිගතං (ධ. ස. 381; මහානි. 12), අත්‌ථඞ්‌ගත’’න්‌ති (අ. නි. අට්‌ඨ. 1.1.130) ච. ආදින්‌නන්‌ති ඉමන්‌ති තණ්‌හාදිට්‌ඨීහි ආදින්‌නං. තෙනාහ ‘‘ගහිතං පරාමට්‌ඨ’’න්‌ති. අඤ්‌ඤත්‌ථ කම්‌මජං ‘‘උපාදින්‌න’’න්‌ති වුච්‌චති, න තථා ඉධාති ආහ ‘‘සරීරට්‌ඨකන්‌ති අත්‌ථො’’ති. පථවීධාතුආදීසු වුත්‌තනයෙනෙවාති මහාහත්‌ථිපදොපමෙ (ම. නි. 1.300 ආදයො) වුත්‌තනයදස්‌සනං සන්‌ධාය වදති.
118.Ākāsabhāvaṃ gatanti catūhi mahābhūtehi asamphuṭṭhānaṃ tesaṃ paricchedakabhāvena ākāsanti gahetabbataṃ gataṃ, ākāsameva vā ākāsagataṃ yathā ‘‘diṭṭhigataṃ (dha. sa. 381; mahāni. 12), atthaṅgata’’nti (a. ni. aṭṭha. 1.1.130) ca. Ādinnanti imanti taṇhādiṭṭhīhi ādinnaṃ. Tenāha ‘‘gahitaṃ parāmaṭṭha’’nti. Aññattha kammajaṃ ‘‘upādinna’’nti vuccati, na tathā idhāti āha ‘‘sarīraṭṭhakanti attho’’ti. Pathavīdhātuādīsuvuttanayenevāti mahāhatthipadopame (ma. ni. 1.300 ādayo) vuttanayadassanaṃ sandhāya vadati.
119. තාදිභාවො නාම නිට්‌ඨිතකිච්‌චස්‌ස හොති, අයඤ්‌ච විපස්‌සනං අනුයුඤ්‌ජති, අථ කිමත්‌ථං තාදිභාවතා වුත්‌තාති? පථවීසමතාදිලක්‌ඛණාචික්‌ඛණාහි විපස්‌සනාය සුඛප්‌පවත්‌තිඅත්‌ථං. තෙනාහ ‘‘ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙසූ’’තිආදි. ගහෙත්‌වාති කුසලප්‌පවත්‌තියා ඔකාසදානවසෙන පරිග්‌ගහෙත්‌වා. න පතිට්‌ඨිතොති න නිස්‌සිතො න ලග්‌ගො.
119.Tādibhāvo nāma niṭṭhitakiccassa hoti, ayañca vipassanaṃ anuyuñjati, atha kimatthaṃ tādibhāvatā vuttāti? Pathavīsamatādilakkhaṇācikkhaṇāhi vipassanāya sukhappavattiatthaṃ. Tenāha ‘‘iṭṭhāniṭṭhesū’’tiādi. Gahetvāti kusalappavattiyā okāsadānavasena pariggahetvā. Na patiṭṭhitoti na nissito na laggo.
120. බ්‍රහ්‌මවිහාරභාවනා අසුභභාවනා ආනාපානස්‌සතිභාවනා ච උපචාරං වා අප්‌පනං වා පාපෙන්‌තො විපස්‌සනාය පාදකභාවාය අනිච්‌චාදිසඤ්‌ඤාය විපස්‌සනාභාවෙන උස්‌සක්‌කිත්‌වා මග්‌ගපටිපාටියා අරහත්‌තාධිගමාය හොතීති ‘‘මෙත්‌තාදිභාවනාය පන හොතී’’ති වුත්‌තං. යත්‌ථ කත්‌ථචි සත්‌තෙසු සඞ්‌ඛාරෙසු ච පටිහඤ්‌ඤනකිලෙසොති ආඝාතභාවමෙව වදති ඤායභාවතො අඤ්‌ඤෙසම්‌පි. අස්‌මිමානොති රූපාදිකෙ පච්‌චෙකං එකජ්‌ඣං ගහෙත්‌වා ‘‘අයමහමස්‌මී’’ති එවං පවත්‌තමානො.
120. Brahmavihārabhāvanā asubhabhāvanā ānāpānassatibhāvanā ca upacāraṃ vā appanaṃ vā pāpento vipassanāya pādakabhāvāya aniccādisaññāya vipassanābhāvena ussakkitvā maggapaṭipāṭiyā arahattādhigamāya hotīti ‘‘mettādibhāvanāya pana hotī’’ti vuttaṃ. Yattha katthaci sattesu saṅkhāresu ca paṭihaññanakilesoti āghātabhāvameva vadati ñāyabhāvato aññesampi. Asmimānoti rūpādike paccekaṃ ekajjhaṃ gahetvā ‘‘ayamahamasmī’’ti evaṃ pavattamāno.
121. ඉදං කම්‌මට්‌ඨානන්‌ති එත්‌ථ ගණනාදිවසෙන ආසෙවියමානා අස්‌සාසපස්‌සාසා යොගකම්‌මස්‌ස පතිට්‌ඨානතාය කම්‌මට්‌ඨානං. තත්‌ථ පන තථාපවත්‌තො මනසිකාරො භාවනා. එත්‌ථ ච තස්‌සෙව ථෙරස්‌ස භගවතා බහූනං කම්‌මට්‌ඨානානං දෙසිතත්‌තා චරිතං අනාදියිත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානානි සබ්‌බෙසං පුග්‌ගලානං සප්‌පායානීති අයමත්‌ථො සිද්‌ධො, අතිසප්‌පායවසෙන පන කම්‌මට්‌ඨානෙසු විභාගකථා කථිතාති වෙදිතබ්‌බා.
121.Idaṃ kammaṭṭhānanti ettha gaṇanādivasena āseviyamānā assāsapassāsā yogakammassa patiṭṭhānatāya kammaṭṭhānaṃ. Tattha pana tathāpavatto manasikāro bhāvanā. Ettha ca tasseva therassa bhagavatā bahūnaṃ kammaṭṭhānānaṃ desitattā caritaṃ anādiyitvā kammaṭṭhānāni sabbesaṃ puggalānaṃ sappāyānīti ayamattho siddho, atisappāyavasena pana kammaṭṭhānesu vibhāgakathā kathitāti veditabbā.
මහාරාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Mahārāhulovādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 2. මහාරාහුලොවාදසුත්‌තං • 2. Mahārāhulovādasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 2. මහාරාහුලොවාදසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Mahārāhulovādasuttavaṇṇanā
