Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං

    Nevasaññānāsaññāyatanaṃ

    ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං සමතික්‌කම්‌මාති එත්‌ථාපි පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙව ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤං ආයතනමස්‌ස අධිට්‌ඨානට්‌ඨෙනාති ඣානම්‌පි ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං. වුත්‌තනයෙනෙව ආරම්‌මණම්‌පි. එවමෙතං ඣානඤ්‌ච ආරම්‌මණඤ්‌චාති උභයම්‌පි අප්‌පවත්‌තිකරණෙන ච අමනසිකරණෙ ච සමතික්‌කමිත්‌වාව යස්‌මා ඉදං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහාතබ්‌බං, තස්‌මා උභයම්‌පෙතං එකජ්‌ඣං කත්‌වා ‘ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං සමතික්‌කම්‌මා’ති ඉදං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammāti etthāpi pubbe vuttanayeneva ākiñcaññaṃ āyatanamassa adhiṭṭhānaṭṭhenāti jhānampi ākiñcaññāyatanaṃ. Vuttanayeneva ārammaṇampi. Evametaṃ jhānañca ārammaṇañcāti ubhayampi appavattikaraṇena ca amanasikaraṇe ca samatikkamitvāva yasmā idaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja vihātabbaṃ, tasmā ubhayampetaṃ ekajjhaṃ katvā ‘ākiñcaññāyatanaṃ samatikkammā’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනසඤ්‌ඤාසහගතන්‌ති එත්‌ථ පන යාය සඤ්‌ඤාය භාවතො තං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනන්‌ති වුච්‌චති, යථා පටිපන්‌නස්‌ස සා සඤ්‌ඤා හොති, තං තාව දස්‌සෙතුං විභඞ්‌ගෙ ‘‘නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤී’’ති උද්‌ධරිත්‌වා ‘‘තඤ්‌ඤෙව ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං සන්‌තතො මනසිකරොති සඞ්‌ඛාරාවසෙසසමාපත්‌තිං භාවෙති, තෙන වුච්‌චති නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤී’’ති (විභ. 619) වුත්‌තං. තත්‌ථ ‘සන්‌තතො මනසිකරොතී’ති ‘සන්‌තා වතායං සමාපත්‌ති, යත්‍ර හි නාම නත්‌ථිභාවම්‌පි ආරම්‌මණං කරිත්‌වා ඨස්‌සතී’ති එවං සන්‌තාරම්‌මණතාය නං ‘සන්‌තා’ති මනසිකරොති. සන්‌තතො චෙ මනසිකරොති, කථං සමතික්‌කමො හොතීති? අනාවජ්‌ජිතුකාමතාය. සො හි කිඤ්‌චාපි නං සන්‌තතො මනසිකරොති, අථ ඛ්‌වස්‌ස ‘අහමෙතං ආවජ්‌ජිස්‌සාමි සමාපජ්‌ජිස්‌සාමි අධිට්‌ඨහිස්‌සාමි වුට්‌ඨහිස්‌සාමි පච්‌චවෙක්‌ඛිස්‌සාමී’ති එස ආභොගො සමන්‌නාහාරො මනසිකාරො න හොති. කස්‌මා? ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනතො නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනස්‌ස සන්‌තතරපණීතතරතාය.

    Nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagatanti ettha pana yāya saññāya bhāvato taṃ nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, yathā paṭipannassa sā saññā hoti, taṃ tāva dassetuṃ vibhaṅge ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti uddharitvā ‘‘taññeva ākiñcaññāyatanaṃ santato manasikaroti saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti, tena vuccati nevasaññīnāsaññī’’ti (vibha. 619) vuttaṃ. Tattha ‘santato manasikarotī’ti ‘santā vatāyaṃ samāpatti, yatra hi nāma natthibhāvampi ārammaṇaṃ karitvā ṭhassatī’ti evaṃ santārammaṇatāya naṃ ‘santā’ti manasikaroti. Santato ce manasikaroti, kathaṃ samatikkamo hotīti? Anāvajjitukāmatāya. So hi kiñcāpi naṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti esa ābhogo samannāhāro manasikāro na hoti. Kasmā? Ākiñcaññāyatanato nevasaññānāsaññāyatanassa santatarapaṇītataratāya.

    යථා හි රාජා මහච්‌චරාජානුභාවෙන හත්‌ථික්‌ඛන්‌ධගතො නගරවීථියං විචරන්‌තො දන්‌තකාරාදයො සිප්‌පිකෙ එකං වත්‌ථං දළ්‌හං නිවාසෙත්‌වා එකෙන සීසං වෙඨෙත්‌වා දන්‌තචුණ්‌ණාදීහි සමොකිණ්‌ණගත්‌තෙ අනෙකානි දන්‌තවිකතිආදීනි කරොන්‌තෙ දිස්‌වා ‘අහො වත රෙ ඡෙකා ආචරියා, ඊදිසානිපි නාම සිප්‌පානි කරිස්‌සන්‌තී’ති, එවං තෙසං ඡෙකතාය තුස්‌සති, න චස්‌ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං රජ්‌ජං පහාය එවරූපො සිප්‌පිකො භවෙය්‍ය’න්‌ති. තං කිස්‌ස හෙතු? රජ්‌ජසිරියා මහානිසංසතාය. සො සිප්‌පිකෙ සමතික්‌කමිත්‌වාව ගච්‌ඡති. එවමෙවෙස කිඤ්‌චාපි තං සමාපත්‌තිං සන්‌තතො මනසිකරොති, අථ ඛ්‌වස්‌ස ‘අහමෙතං සමාපත්‌තිං ආවජ්‌ජිස්‌සාමි සමාපජ්‌ජිස්‌සාමි අධිට්‌ඨහිස්‌සාමි වුට්‌ඨහිස්‌සාමි පච්‌චවෙක්‌ඛිස්‌සාමී’ති නෙව එස ආභොගො සමන්‌නාහාරො මනසිකාරො හොති. සො තං සන්‌තතො මනසි කරොන්‌තො තං පරමසුඛුමං අප්‌පනාප්‌පත්‌තං සඤ්‌ඤං පාපුණාති, යාය ‘නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤී නාම හොති, සඞ්‌ඛාරාවසෙසසමාපත්‌තිං භාවෙතී’ති වුච්‌චති. ‘සඞ්‌ඛාරාවසෙසසමාපත්‌ති’න්‌ති අච්‌චන්‌තසුඛුමභාවප්‌පත්‌තසඞ්‌ඛාරං චතුත්‌ථාරුප්‌පසමාපත්‌තිං.

    Yathā hi rājā mahaccarājānubhāvena hatthikkhandhagato nagaravīthiyaṃ vicaranto dantakārādayo sippike ekaṃ vatthaṃ daḷhaṃ nivāsetvā ekena sīsaṃ veṭhetvā dantacuṇṇādīhi samokiṇṇagatte anekāni dantavikatiādīni karonte disvā ‘aho vata re chekā ācariyā, īdisānipi nāma sippāni karissantī’ti, evaṃ tesaṃ chekatāya tussati, na cassa evaṃ hoti – ‘aho vatāhaṃ rajjaṃ pahāya evarūpo sippiko bhaveyya’nti. Taṃ kissa hetu? Rajjasiriyā mahānisaṃsatāya. So sippike samatikkamitvāva gacchati. Evamevesa kiñcāpi taṃ samāpattiṃ santato manasikaroti, atha khvassa ‘ahametaṃ samāpattiṃ āvajjissāmi samāpajjissāmi adhiṭṭhahissāmi vuṭṭhahissāmi paccavekkhissāmī’ti neva esa ābhogo samannāhāro manasikāro hoti. So taṃ santato manasi karonto taṃ paramasukhumaṃ appanāppattaṃ saññaṃ pāpuṇāti, yāya ‘nevasaññīnāsaññī nāma hoti, saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāvetī’ti vuccati. ‘Saṅkhārāvasesasamāpatti’nti accantasukhumabhāvappattasaṅkhāraṃ catutthāruppasamāpattiṃ.

    ඉදානි යං තං එවං අධිගතාය සඤ්‌ඤාය වසෙන නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනන්‌ති වුච්‌චති, තං අත්‌ථතො දස්‌සෙතුං ‘‘නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනන්‌ති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං සමාපන්‌නස්‌ස වා, උපපන්‌නස්‌ස වා, දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරිස්‌ස වා චිත්‌තචෙතසිකා ධම්‌මා’’ති (විභ. 620) වුත්‌තං. තෙසු ඉධ සමාපන්‌නස්‌ස චිත්‌තචෙතසිකා ධම්‌මා අධිප්‌පෙතා.

    Idāni yaṃ taṃ evaṃ adhigatāya saññāya vasena nevasaññānāsaññāyatananti vuccati, taṃ atthato dassetuṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatananti nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa vā, upapannassa vā, diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā’’ti (vibha. 620) vuttaṃ. Tesu idha samāpannassa cittacetasikā dhammā adhippetā.

    වචනත්‌ථො පනෙත්‌ථ – ඔළාරිකාය සඤ්‌ඤාය අභාවතො, සුඛුමාය ච භාවතො, නෙවස්‌ස සසම්‌පයුත්‌තධම්‌මස්‌ස ඣානස්‌ස සඤ්‌ඤා, නාසඤ්‌ඤාති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤං. නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤඤ්‌ච තං මනායතනධම්‌මායතනපරියාපන්‌නත්‌තා ආයතනඤ්‌චාති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං. අථ වා යායමෙත්‌ථ සඤ්‌ඤා, සා පටුසඤ්‌ඤාකිච්‌චං කාතුං අසමත්‌ථතාය නෙවසඤ්‌ඤා , සඞ්‌ඛාරාවසෙසසුඛුමභාවෙන විජ්‌ජමානත්‌තා නාසඤ්‌ඤාති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤා. නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤා ච සා සෙසධම්‌මානං අධිට්‌ඨානට්‌ඨෙන ආයතනඤ්‌චාති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං.

    Vacanattho panettha – oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato, nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā, nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā, sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā , saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā. Nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ.

    න කෙවලඤ්‌චෙත්‌ථ සඤ්‌ඤාව එදිසී, අථ ඛො වෙදනාපි නෙවවෙදනා නාවෙදනා, චිත්‌තම්‌පි නෙවචිත්‌තං නාචිත්‌තං, ඵස්‌සොපි නෙවඵස්‌සො නාඵස්‌සොති. එස නයො සෙසසම්‌පයුත්‌තධම්‌මෙසු. සඤ්‌ඤාසීසෙන පනායං දෙසනා කතාති වෙදිතබ්‌බා. පත්‌තමක්‌ඛනතෙලප්‌පභුතීහි ච උපමාහි එසමත්‌ථො විභාවෙතබ්‌බො – සාමණෙරො කිර තෙලෙන පත්‌තං මක්‌ඛෙත්‌වා ඨපෙසි. තං යාගුපානකාලෙ ථෙරො ‘පත්‌තමාහරා’ති ආහ. සො ‘පත්‌තෙ තෙලමත්‌ථි, භන්‌තෙ’ති ආහ. තතො ‘ආහර, සාමණෙර, තෙලං නාළිං පූරෙස්‌සාමී’ති වුත්‌තෙ ‘නත්‌ථි, භන්‌තෙ, තෙල’න්‌ති ආහ. තත්‌ථ යථා අන්‌තොවුත්‌ථත්‌තා යාගුයා සද්‌ධිං අකප්‌පියට්‌ඨෙන තෙලං අත්‌ථීති හොති, නාළිපූරණාදීනං අභාවවසෙන නත්‌ථීති හොති, එවං සාපි සඤ්‌ඤා පටුසඤ්‌ඤාකිච්‌චං කාතුං අසමත්‌ථතාය නෙවසඤ්‌ඤා, සඞ්‌ඛාරාවසෙසසුඛුමභාවෙන විජ්‌ජමානත්‌තා නාසඤ්‌ඤා හොති.

    Na kevalañcettha saññāva edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā, cittampi nevacittaṃ nācittaṃ, phassopi nevaphasso nāphassoti. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti veditabbā. Pattamakkhanatelappabhutīhi ca upamāhi esamattho vibhāvetabbo – sāmaṇero kira telena pattaṃ makkhetvā ṭhapesi. Taṃ yāgupānakāle thero ‘pattamāharā’ti āha. So ‘patte telamatthi, bhante’ti āha. Tato ‘āhara, sāmaṇera, telaṃ nāḷiṃ pūressāmī’ti vutte ‘natthi, bhante, tela’nti āha. Tattha yathā antovutthattā yāguyā saddhiṃ akappiyaṭṭhena telaṃ atthīti hoti, nāḷipūraṇādīnaṃ abhāvavasena natthīti hoti, evaṃ sāpi saññā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti.

    කිම්‌පනෙත්‌ථ සඤ්‌ඤාකිච්‌චන්‌ති? ආරම්‌මණසඤ්‌ජානනඤ්‌චෙව විපස්‌සනාය ච විසයභාවං උපගන්‌ත්‌වා නිබ්‌බිදාජනනං. දහනකිච්‌චමිව හි සුඛොදකෙ තෙජොධාතු, සඤ්‌ජානනකිච්‌චම්‌පෙසා පටුං කාතුං න සක්‌කොති. සෙසසමාපත්‌තීසු සඤ්‌ඤා විය විපස්‌සනාය විසයභාවං උපගන්‌ත්‌වා නිබ්‌බිදාජනනම්‌පි කාතුං න සක්‌කොති. අඤ්‌ඤෙසු හි ඛන්‌ධෙසු අකතාභිනිවෙසො භික්‌ඛු නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනක්‌ඛන්‌ධෙ සම්‌මසිත්‌වා නිබ්‌බිදං පත්‌තුං සමත්‌ථො නාම නත්‌ථි. අපිච ආයස්‌මා සාරිපුත්‌තො, පකතිවිපස්‌සකො පන මහාපඤ්‌ඤො සාරිපුත්‌තසදිසොව සක්‌කුණෙය්‍ය. සොපි ‘‘එවං කිරිමෙ ධම්‌මා අහුත්‌වා සම්‌භොන්‌ති, හුත්‌වා පටිවෙන්‌තී’’ති (ම. නි. 3.95) එවං කලාපසම්‌මසනවසෙනෙව, නො අනුපදධම්‌මවිපස්‌සනාවසෙන. එවං සුඛුමත්‌තං ගතා එසා සමාපත්‌ති.

    Kimpanettha saññākiccanti? Ārammaṇasañjānanañceva vipassanāya ca visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananaṃ. Dahanakiccamiva hi sukhodake tejodhātu, sañjānanakiccampesā paṭuṃ kātuṃ na sakkoti. Sesasamāpattīsu saññā viya vipassanāya visayabhāvaṃ upagantvā nibbidājananampi kātuṃ na sakkoti. Aññesu hi khandhesu akatābhiniveso bhikkhu nevasaññānāsaññāyatanakkhandhe sammasitvā nibbidaṃ pattuṃ samattho nāma natthi. Apica āyasmā sāriputto, pakativipassako pana mahāpañño sāriputtasadisova sakkuṇeyya. Sopi ‘‘evaṃ kirime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.95) evaṃ kalāpasammasanavaseneva, no anupadadhammavipassanāvasena. Evaṃ sukhumattaṃ gatā esā samāpatti.

    යථා ච පත්‌තමක්‌ඛනතෙලූපමාය එවං මග්‌ගුදකූපමායපි අයමත්‌ථො විභාවෙතබ්‌බො. මග්‌ගපටිපන්‌නස්‌ස කිර ථෙරස්‌ස පුරතො ගච්‌ඡන්‌තො සාමණෙරො ථොකමුදකං දිස්‌වා ‘උදකං, භන්‌තෙ, උපාහනා ඔමුඤ්‌චථා’ති ආහ. තතො ථෙරෙන ‘සචෙ උදකමත්‌ථි, ආහර න්‌හානසාටකං, න්‌හායිස්‌සාමී’ති වුත්‌තෙ ‘නත්‌ථි, භන්‌තෙ’ති ආහ. තත්‌ථ යථා උපාහනතෙමනමත්‌තට්‌ඨෙන උදකං අත්‌ථීති හොති , න්‌හානට්‌ඨෙන නත්‌ථීති හොති, එවම්‌පි සා පටුසඤ්‌ඤාකිච්‌චං කාතුං අසමත්‌ථතාය නෙව සඤ්‌ඤා, සඞ්‌ඛාරාවසෙසසුඛුමභාවෙන විජ්‌ජමානත්‌තා නාසඤ්‌ඤා හොති. න කෙවලඤ්‌ච එතාහෙව, අඤ්‌ඤාහිපි අනුරූපාහි උපමාහි එස අත්‌ථො විභාවෙතබ්‌බො. ඉති ඉමාය නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනෙ පවත්‌තාය සඤ්‌ඤාය නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනභූතාය වා සඤ්‌ඤාය සහගතන්‌ති නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනසඤ්‌ඤාසහගතං. ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌තිආරම්‌මණස්‌ස ඣානස්‌සෙතං අධිවචනං.

    Yathā ca pattamakkhanatelūpamāya evaṃ maggudakūpamāyapi ayamattho vibhāvetabbo. Maggapaṭipannassa kira therassa purato gacchanto sāmaṇero thokamudakaṃ disvā ‘udakaṃ, bhante, upāhanā omuñcathā’ti āha. Tato therena ‘sace udakamatthi, āhara nhānasāṭakaṃ, nhāyissāmī’ti vutte ‘natthi, bhante’ti āha. Tattha yathā upāhanatemanamattaṭṭhena udakaṃ atthīti hoti , nhānaṭṭhena natthīti hoti, evampi sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya neva saññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññā hoti. Na kevalañca etāheva, aññāhipi anurūpāhi upamāhi esa attho vibhāvetabbo. Iti imāya nevasaññānāsaññāyatane pavattāya saññāya nevasaññānāsaññāyatanabhūtāya vā saññāya sahagatanti nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ. Ākiñcaññāyatanasamāpattiārammaṇassa jhānassetaṃ adhivacanaṃ.

    ඉධ ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌තියා නිකන්‌තිපරියාදානදුක්‌ඛතාය දුක්‌ඛා පටිපදා, පරියාදින්‌නනිකන්‌තිකස්‌ස අප්‌පනාපරිවාසදන්‌ධතාය දන්‌ධාභිඤ්‌ඤා. විපරියායෙන සුඛා පටිපදා ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤා ච. පරිත්‌තකසිණුග්‌ඝාටිමාකාසෙ පවත්‌තිතවිඤ්‌ඤාණාපගමාරම්‌මණං සමාපත්‌තිං ආරබ්‌භ පවත්‌තිතාය පරිත්‌තාරම්‌මණතා, විපරියායෙන අප්‌පමාණාරම්‌මණතා වෙදිතබ්‌බා. සෙසං පුරිමසදිසමෙව.

    Idha ākiñcaññāyatanasamāpattiyā nikantipariyādānadukkhatāya dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca. Parittakasiṇugghāṭimākāse pavattitaviññāṇāpagamārammaṇaṃ samāpattiṃ ārabbha pavattitāya parittārammaṇatā, vipariyāyena appamāṇārammaṇatā veditabbā. Sesaṃ purimasadisameva.

    අසදිසරූපො නාථො, ආරුප්‌පං යං චතුබ්‌බිධං ආහ;

    Asadisarūpo nātho, āruppaṃ yaṃ catubbidhaṃ āha;

    තං ඉති ඤත්‌වා තස්‌මිං, පකිණ්‌ණකකථාපි විඤ්‌ඤෙය්‍යා.

    Taṃ iti ñatvā tasmiṃ, pakiṇṇakakathāpi viññeyyā.

    අරූපසමාපත්‌තියො හි –

    Arūpasamāpattiyo hi –

    ආරම්‌මණාතික්‌කමතො, චතස්‌සොපි භවන්‌තිමා;

    Ārammaṇātikkamato, catassopi bhavantimā;

    අඞ්‌ගාතික්‌කමමෙතාසං, න ඉච්‌ඡන්‌ති විභාවිනො.

    Aṅgātikkamametāsaṃ, na icchanti vibhāvino.

    එතාසු හි රූපනිමිත්‌තාතික්‌කමතො පඨමා, ආකාසාතික්‌කමතො දුතියා, ආකාසෙ පවත්‌තිතවිඤ්‌ඤාණාතික්‌කමතො තතියා, ආකාසෙ පවත්‌තිතවිඤ්‌ඤාණස්‌ස අපගමාතික්‌කමතො චතුත්‌ථාති සබ්‌බථා ‘ආරම්‌මණාතික්‌කමතො චතස්‌සොපි භවන්‌තිමා’ අරූපසමාපත්‌තියොති වෙදිතබ්‌බා. අඞ්‌ගාතික්‌කමං පන එතාසං න ඉච්‌ඡන්‌ති පණ්‌ඩිතා. න හි රූපාවචරසමාපත්‌තීසු විය එතාසු අඞ්‌ගාතික්‌කමො අත්‌ථි. සබ්‌බාසුපි හි එතාසු උපෙක්‌ඛා චිත්‌තෙකග්‌ගතාති ද්‌වෙ එව ඣානඞ්‌ගානි හොන්‌ති. එවං සන්‌තෙපි –

    Etāsu hi rūpanimittātikkamato paṭhamā, ākāsātikkamato dutiyā, ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā, ākāse pavattitaviññāṇassa apagamātikkamato catutthāti sabbathā ‘ārammaṇātikkamato catassopi bhavantimā’ arūpasamāpattiyoti veditabbā. Aṅgātikkamaṃ pana etāsaṃ na icchanti paṇḍitā. Na hi rūpāvacarasamāpattīsu viya etāsu aṅgātikkamo atthi. Sabbāsupi hi etāsu upekkhā cittekaggatāti dve eva jhānaṅgāni honti. Evaṃ santepi –

    සුපණීතතරා හොන්‌ති, පච්‌ඡිමා පච්‌ඡිමා ඉධ;

    Supaṇītatarā honti, pacchimā pacchimā idha;

    උපමා තත්‌ථ විඤ්‌ඤෙය්‍යා, පාසාදතලසාටිකා.

    Upamā tattha viññeyyā, pāsādatalasāṭikā.

    යථා හි චතුභූමකපාසාදස්‌ස හෙට්‌ඨිමතලෙ දිබ්‌බනච්‌චගීතවාදිතසුරභිගන්‌ධමාලාසාදුරසපානභොජනසයනච්‌ඡාදනාදිවසෙන පණීතා පඤ්‌ච කාමගුණා පච්‌චුපට්‌ඨිතා අස්‌සු, දුතියෙ තතො පණීතතරා, තතියෙ තතො පණීතතමා, චතුත්‌ථෙ සබ්‌බපණීතා; තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි තානි චත්‌තාරිපි පාසාදතලානෙව, නත්‌ථි නෙසං පාසාදතලභාවෙන විසෙසො, පඤ්‌චකාමගුණසමිද්‌ධිවිසෙසෙන පන හෙට්‌ඨිමතො හෙට්‌ඨිමතො උපරිමං උපරිමං පණීතතරං හොති.

    Yathā hi catubhūmakapāsādassa heṭṭhimatale dibbanaccagītavāditasurabhigandhamālāsādurasapānabhojanasayanacchādanādivasena paṇītā pañca kāmaguṇā paccupaṭṭhitā assu, dutiye tato paṇītatarā, tatiye tato paṇītatamā, catutthe sabbapaṇītā; tattha kiñcāpi tāni cattāripi pāsādatalāneva, natthi nesaṃ pāsādatalabhāvena viseso, pañcakāmaguṇasamiddhivisesena pana heṭṭhimato heṭṭhimato uparimaṃ uparimaṃ paṇītataraṃ hoti.

    යථා ච එකාය ඉත්‌ථියා කන්‌තිතථූලසණ්‌හසණ්‌හතරසණ්‌හතමසුත්‌තානං චතුපලතිපලද්‌විපලඑකපලසාටිකා අස්‌සු, ආයාමෙන විත්‌ථාරෙන ච සමප්‌පමාණා; තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි තා සාටිකා චතස්‌සොපි ආයාමතො ච විත්‌ථාරතො ච සමප්‌පමාණා, නත්‌ථි තාසං පමාණතො විසෙසො, සුඛසම්‌ඵස්‌සසුඛුමභාවමහග්‌ඝභාවෙහි පන පුරිමාය පුරිමාය පච්‌ඡිමා පච්‌ඡිමා පණීතතරා හොන්‌ති, එවමෙව කිඤ්‌චාපි චතූසුපි එතාසු උපෙක්‌ඛා චිත්‌තෙකග්‌ගතාති එතානි ද්‌වෙයෙව අඞ්‌ගානි හොන්‌ති, අථ ඛො භාවනාවිසෙසෙන තෙසං අඞ්‌ගානං පණීතපණීතතරභාවෙන සුපණීතතරා හොන්‌ති පච්‌ඡිමා පච්‌ඡිමා ඉධාති වෙදිතබ්‌බා. එවං අනුපුබ්‌බෙන පණීතපණීතා චෙතා –

    Yathā ca ekāya itthiyā kantitathūlasaṇhasaṇhatarasaṇhatamasuttānaṃ catupalatipaladvipalaekapalasāṭikā assu, āyāmena vitthārena ca samappamāṇā; tattha kiñcāpi tā sāṭikā catassopi āyāmato ca vitthārato ca samappamāṇā, natthi tāsaṃ pamāṇato viseso, sukhasamphassasukhumabhāvamahagghabhāvehi pana purimāya purimāya pacchimā pacchimā paṇītatarā honti, evameva kiñcāpi catūsupi etāsu upekkhā cittekaggatāti etāni dveyeva aṅgāni honti, atha kho bhāvanāvisesena tesaṃ aṅgānaṃ paṇītapaṇītatarabhāvena supaṇītatarā honti pacchimā pacchimā idhāti veditabbā. Evaṃ anupubbena paṇītapaṇītā cetā –

    අසුචිම්‌හි මණ්‌ඩපෙ ලග්‌ගො, එකො තං නිස්‌සිතො පරො;

    Asucimhi maṇḍape laggo, eko taṃ nissito paro;

    අඤ්‌ඤො බහි අනිස්‌සාය, තං තං නිස්‌සාය චාපරො.

    Añño bahi anissāya, taṃ taṃ nissāya cāparo.

    ඨිතො චතූහි එතෙහි, පුරිසෙහි යථාක්‌කමං;

    Ṭhito catūhi etehi, purisehi yathākkamaṃ;

    සමානතාය ඤාතබ්‌බා, චතස්‌සොපි විභාවිනා. (විසුද්‌ධි. 1.291);

    Samānatāya ñātabbā, catassopi vibhāvinā. (visuddhi. 1.291);

    තත්‍රායමත්‌ථයොජනා – අසුචිම්‌හි කිර දෙසෙ එකො මණ්‌ඩපො. අථෙකො පුරිසො ආගන්‌ත්‌වා තං අසුචිං ජිගුච්‌ඡමානො තං මණ්‌ඩපං හත්‌ථෙහි ආලම්‌බිත්‌වා තත්‌ථ ලග්‌ගො, ලග්‌ගිතො විය අට්‌ඨාසි. අථාපරො ආගන්‌ත්‌වා තං මණ්‌ඩපලග්‌ගං පුරිසං නිස්‌සිතො. අථඤ්‌ඤො ආගන්‌ත්‌වා චින්‌තෙසි – ‘යො එස මණ්‌ඩපෙ ලග්‌ගො, යො ච තං නිස්‌සිතො, උභොපෙතෙ දුට්‌ඨිතා; ධුවො ච නෙසං මණ්‌ඩපපපාතෙ පාතො, හන්‌දාහං බහියෙව තිට්‌ඨාමී’ති සො තන්‌නිස්‌සිතං අනිස්‌සාය බහියෙව අට්‌ඨාසි. අථාපරො ආගන්‌ත්‌වා මණ්‌ඩපලග්‌ගස්‌ස තන්‌නිස්‌සිතස්‌ස ච අඛෙමභාවං චින්‌තෙත්‌වා බහිඨිතඤ්‌ච සුට්‌ඨිතොති මන්‌ත්‌වා තං නිස්‌සාය අට්‌ඨාසි.

    Tatrāyamatthayojanā – asucimhi kira dese eko maṇḍapo. Atheko puriso āgantvā taṃ asuciṃ jigucchamāno taṃ maṇḍapaṃ hatthehi ālambitvā tattha laggo, laggito viya aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā taṃ maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito. Athañño āgantvā cintesi – ‘yo esa maṇḍape laggo, yo ca taṃ nissito, ubhopete duṭṭhitā; dhuvo ca nesaṃ maṇḍapapapāte pāto, handāhaṃ bahiyeva tiṭṭhāmī’ti so tannissitaṃ anissāya bahiyeva aṭṭhāsi. Athāparo āgantvā maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemabhāvaṃ cintetvā bahiṭhitañca suṭṭhitoti mantvā taṃ nissāya aṭṭhāsi.

    තත්‌ථ අසුචිම්‌හි දෙසෙ මණ්‌ඩපො විය කසිණුග්‌ඝාටිමාකාසං දට්‌ඨබ්‌බං. අසුචිජිගුච්‌ඡාය මණ්‌ඩපලග්‌ගො පුරිසො විය රූපනිමිත්‌තජිගුච්‌ඡාය ආකාසාරම්‌මණං ආකාසානඤ්‌චායතනං . මණ්‌ඩපලග්‌ගං පුරිසං නිස්‌සිතො විය ආකාසාරම්‌මණං ආකාසානඤ්‌චායතනං ආරබ්‌භ පවත්‌තං විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං. තෙසං ද්‌වින්‌නම්‌පි අඛෙමභාවං චින්‌තෙත්‌වා අනිස්‌සාය තං මණ්‌ඩපලග්‌ගං, බහිඨිතො විය, ආකාසානඤ්‌චායතනං ආරම්‌මණං අකත්‌වා තදභාවාරම්‌මණං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං. මණ්‌ඩපලග්‌ගස්‌ස තන්‌නිස්‌සිතස්‌ස ච අඛෙමතං චින්‌තෙත්‌වා බහිඨිතඤ්‌ච ‘සුට්‌ඨිතො’ති මන්‌ත්‌වා තං නිස්‌සාය ඨිතො විය විඤ්‌ඤාණාභාවසඞ්‌ඛාතෙ බහිපදෙසෙ ඨිතං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං ආරබ්‌භ පවත්‌තං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං දට්‌ඨබ්‌බං. එවං පවත්‌තමානඤ්‌ච –

    Tattha asucimhi dese maṇḍapo viya kasiṇugghāṭimākāsaṃ daṭṭhabbaṃ. Asucijigucchāya maṇḍapalaggo puriso viya rūpanimittajigucchāya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ . Maṇḍapalaggaṃ purisaṃ nissito viya ākāsārammaṇaṃ ākāsānañcāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ viññāṇañcāyatanaṃ. Tesaṃ dvinnampi akhemabhāvaṃ cintetvā anissāya taṃ maṇḍapalaggaṃ, bahiṭhito viya, ākāsānañcāyatanaṃ ārammaṇaṃ akatvā tadabhāvārammaṇaṃ ākiñcaññāyatanaṃ. Maṇḍapalaggassa tannissitassa ca akhemataṃ cintetvā bahiṭhitañca ‘suṭṭhito’ti mantvā taṃ nissāya ṭhito viya viññāṇābhāvasaṅkhāte bahipadese ṭhitaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ārabbha pavattaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ pavattamānañca –

    ආරම්‌මණං කරොතෙව, අඤ්‌ඤාභාවෙන තං ඉදං;

    Ārammaṇaṃ karoteva, aññābhāvena taṃ idaṃ;

    දිට්‌ඨදොසම්‌පි රාජානං, වුත්‌තිහෙතු යථා ජනො. (විසුද්‌ධි. 1.292);

    Diṭṭhadosampi rājānaṃ, vuttihetu yathā jano. (visuddhi. 1.292);

    ඉදඤ්‌හි නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං ‘ආසන්‌නවිඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනපච්‌චත්‌ථිකා අයං සමාපත්‌තී’ති එවං දිට්‌ඨදොසම්‌පි තං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං අඤ්‌ඤස්‌ස ආරම්‌මණස්‌ස අභාවා ආරම්‌මණං කරොතෙව. යථා කිං? ‘දිට්‌ඨදොසම්‌පි රාජානං වුත්‌තිහෙතු යථා ජනො’. යථා හි අසංයතං ඵරුසකායවචීමනොසමාචාරං කඤ්‌චි සබ්‌බදිසම්‌පතිං රාජානං ‘ඵරුසසමාචාරො අය’න්‌ති එවං දිට්‌ඨදොසම්‌පි අඤ්‌ඤත්‌ථ වුත්‌තිං අලභමානො ජනො වුත්‌තිහෙතු නිස්‌සාය වත්‌තති, එවං දිට්‌ඨදොසම්‌පි තං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං අඤ්‌ඤං ආරම්‌මණං අලභමානමිදං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං ආරම්‌මණං කරොතෙව. එවං කුරුමානඤ්‌ච –

    Idañhi nevasaññānāsaññāyatanaṃ ‘āsannaviññāṇañcāyatanapaccatthikā ayaṃ samāpattī’ti evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññassa ārammaṇassa abhāvā ārammaṇaṃ karoteva. Yathā kiṃ? ‘Diṭṭhadosampi rājānaṃ vuttihetu yathā jano’. Yathā hi asaṃyataṃ pharusakāyavacīmanosamācāraṃ kañci sabbadisampatiṃ rājānaṃ ‘pharusasamācāro aya’nti evaṃ diṭṭhadosampi aññattha vuttiṃ alabhamāno jano vuttihetu nissāya vattati, evaṃ diṭṭhadosampi taṃ ākiñcaññāyatanaṃ aññaṃ ārammaṇaṃ alabhamānamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ ārammaṇaṃ karoteva. Evaṃ kurumānañca –

    ආරුළ්‌හො දීඝනිස්‌සෙණිං, යථා නිස්‌සෙණිබාහුකං;

    Āruḷho dīghanisseṇiṃ, yathā nisseṇibāhukaṃ;

    පබ්‌බතග්‌ගඤ්‌ච ආරුළ්‌හො, යථා පබ්‌බතමත්‌ථකං.

    Pabbataggañca āruḷho, yathā pabbatamatthakaṃ.

    යථා වා ගිරිමාරුළ්‌හො, අත්‌තනොයෙව ජණ්‌ණුකං;

    Yathā vā girimāruḷho, attanoyeva jaṇṇukaṃ;

    ඔලුබ්‌භති තථෙවෙතං, ඣානමොලුබ්‌භ වත්‌තතීති. (විසුද්‌ධි. 1.293);

    Olubbhati tathevetaṃ, jhānamolubbha vattatīti. (visuddhi. 1.293);

    අරූපාවචරකුසලකථා නිට්‌ඨිතා.

    Arūpāvacarakusalakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact