| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
රූපාවචරකුසලං
Rūpāvacarakusalaṃ
චතුක්‌කනයො
Catukkanayo
පඨමජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා
Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
160. උත්‌තරපදලොපං කත්‌වා ‘‘රූපභවො රූප’’න්‌ති වුත්‌තො, ‘‘රූපී රූපානි පස්‌සති (ම. නි. 2.248; 3.312; ධ. ස. 248; පටි. ම. 1.209), රූපරාගො’’තිආදීසු (ධ. ස. 363) වියාති දට්‌ඨබ්‌බං. පයොගසම්‌පාදිතස්‌ස රූපජ්‌ඣානස්‌ස රූපභවාතික්‌කමස්‌සපි උපායභාවතො යථා රූපූපපත්‌තියා එව මග්‌ගොති අයං නියමො න යුජ්‌ජති, එවං පච්‌චයන්‌තරවිකලතාදීහි රූපූපපත්‌තියා අනභිනිප්‌ඵාදකස්‌සපි අත්‌ථිභාවතො රූපූපපත්‌තියා මග්‌ගො එවාති අයම්‌පි නියමො න යුජ්‌ජති. එවඤ්‌ච සති යදෙව රූපූපපත්‌තියා නිප්‌ඵාදකං, තස්‌සෙව සම්‌පයුත්‌තස්‌ස රූපාවචරකුසලභාවො, න අනභිනිප්‌ඵාදකස්‌සාති අයමත්‌ථො ආපන්‌නොති චොදනං සමුට්‌ඨාපෙති න සබ්‌බස්‌ස කුසලජ්‌ඣානස්‌සාතිආදිනා. තත්‌ථ සාමඤ්‌ඤසද්‌දොපි අධිකාරවසෙන විසෙසනිද්‌දිට්‌ඨො හොතීති ‘‘කුසලජ්‌ඣානස්‌ස මග්‌ගභාවො’’ති වුත්‌තං.
160. Uttarapadalopaṃkatvā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti vutto, ‘‘rūpī rūpāni passati (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209), rūparāgo’’tiādīsu (dha. sa. 363) viyāti daṭṭhabbaṃ. Payogasampāditassa rūpajjhānassa rūpabhavātikkamassapi upāyabhāvato yathā rūpūpapattiyā eva maggoti ayaṃ niyamo na yujjati, evaṃ paccayantaravikalatādīhi rūpūpapattiyā anabhinipphādakassapi atthibhāvato rūpūpapattiyā maggo evāti ayampi niyamo na yujjati. Evañca sati yadeva rūpūpapattiyā nipphādakaṃ, tasseva sampayuttassa rūpāvacarakusalabhāvo, na anabhinipphādakassāti ayamattho āpannoti codanaṃ samuṭṭhāpeti na sabbassa kusalajjhānassātiādinā. Tattha sāmaññasaddopi adhikāravasena visesaniddiṭṭho hotīti ‘‘kusalajjhānassa maggabhāvo’’ti vuttaṃ.
රූපූපපත්‌තිජනකසභාවො රූපභවවිපච්‌චනසභාවොති තස්‌සපි විපාකධම්‌මභාවෙ සතිපි සබ්‌බකුසලාකුසලසාධාරණං විපාකධම්‌මභාවසාමඤ්‌ඤං ‘‘විපාකධම්‌මභාවො වියා’’ති උදාහරණභාවෙන වුත්‌තං. සාමඤ්‌ඤම්‌පි හි විසෙසතො භින්‌නං කත්‌වා වොහරීයතීති. සබ්‌බසමානොති රූපූපපත්‌තියා නිප්‌ඵාදකස්‌ස පච්‌චයන්‌තරවිකලතාදීහි අනිප්‌ඵාදකස්‌ස ච සබ්‌බස්‌ස යථාධිගතස්‌ස ඣානස්‌ස සාධාරණො. එතෙන උත්‌තරපදාවධාරණස්‌ස පරිග්‌ගහිතතං දස්‌සෙති. ‘‘ඉතො අඤ්‌ඤො මග්‌ගො නාම නත්‌ථී’’ති ඉමිනාපි සජාතියා සාධාරණො අඤ්‌ඤජාතිවිනිවත්‌තියා අනඤ්‌ඤසාධාරණො ඉමස්‌ස ඣානස්‌ස රූපූපපත්‌තියා උපායභාවො වුත්‌තොති දට්‌ඨබ්‌බං. ඉතරෙ ද්‌වෙ සද්‌ධා හිරී ච. යදි පටිපදාය සාධෙතබ්‌බතො පුග්‌ගලපුබ්‌බඞ්‌ගමාය දෙසනාය භාවෙන්‌තෙන සමයවවත්‌ථානං කතං. පටිපදාරහිතෙසු කථන්‌ති ආහ ‘‘කෙසඤ්‌චී’’තිආදි. තත්‌ථ කෙසඤ්‌චීති සමථභාවනාය කතාධිකාරානං. තෙසඤ්‌හි මග්‌ගාධිගමනතො පුබ්‌බෙ අනධිගතජ්‌ඣානානං පටිසම්‌භිදාදයො විය මග්‌ගාධිගමෙනෙව තානි සමිජ්‌ඣන්‌ති.
Rūpūpapattijanakasabhāvo rūpabhavavipaccanasabhāvoti tassapi vipākadhammabhāve satipi sabbakusalākusalasādhāraṇaṃ vipākadhammabhāvasāmaññaṃ ‘‘vipākadhammabhāvo viyā’’ti udāharaṇabhāvena vuttaṃ. Sāmaññampi hi visesato bhinnaṃ katvā voharīyatīti. Sabbasamānoti rūpūpapattiyā nipphādakassa paccayantaravikalatādīhi anipphādakassa ca sabbassa yathādhigatassa jhānassa sādhāraṇo. Etena uttarapadāvadhāraṇassa pariggahitataṃ dasseti. ‘‘Ito añño maggo nāma natthī’’ti imināpi sajātiyā sādhāraṇo aññajātivinivattiyā anaññasādhāraṇo imassa jhānassa rūpūpapattiyā upāyabhāvo vuttoti daṭṭhabbaṃ. Itare dve saddhā hirī ca. Yadi paṭipadāya sādhetabbato puggalapubbaṅgamāya desanāya bhāventena samayavavatthānaṃ kataṃ. Paṭipadārahitesu kathanti āha ‘‘kesañcī’’tiādi. Tattha kesañcīti samathabhāvanāya katādhikārānaṃ. Tesañhi maggādhigamanato pubbe anadhigatajjhānānaṃ paṭisambhidādayo viya maggādhigameneva tāni samijjhanti.
අඤ්‌ඤානීති අරියමග්‌ගසිද්‌ධිතො අඤ්‌ඤානි. තෙසුපීති අරියමග්‌ගෙන සිද්‌ධත්‌තා පටිපදාරහිතෙසුපි. නනු ච අරියමග්‌ගසිද්‌ධස්‌සපි ආගමනවසෙන පටිපදා උපලබ්‌භතියෙව. ඉතරථා ‘‘න කාමාවචරං විය විනා පටිපදාය උප්‌පජ්‌ජතී’’ති , ‘‘බහුතරං ලොකියජ්‌ඣානම්‌පි න විනා පටිපදාය ඉජ්‌ඣතී’’ති ච වචනං විරුජ්‌ඣෙය්‍යාති? න, යෙභුය්‍යෙන ගහණතො පුග්‌ගලවිසෙසාපෙක්‌ඛත්‌තා ච. අරියමග්‌ගසමිජ්‌ඣනකඤ්‌හි ඣානං කස්‌සචිදෙව හොති, තස්‌මා ඉතරං බහුතරං ලොකියජ්‌ඣානං පුථුජ්‌ජනස්‌ස අරියස්‌ස ච අකතාධිකාරස්‌ස න විනා පටිපදාය සිජ්‌ඣතීති තෙසං වසෙන වුත්‌තං. අරියමග්‌ගසිද්‌ධස්‌සපි ඣානස්‌ස විපාකානං විය කුසලෙන අරියමග්‌ගෙන සදිසත්‌තාභාවතො අතබ්‌බිපාකත්‌තා ච න මග්‌ගාගමනවසෙන පටිපදා යුජ්‌ජති, එවමස්‌ස පටිපදාවිරහො සිද්‌ධො. එවඤ්‌ච කත්‌වා සුද්‌ධිකනවකදෙසනාපි සුට්‌ඨු නීතා හොති. තථා ච වක්‌ඛති ලොකුත්‌තරකථායං ‘‘ලොකියජ්‌ඣානම්‌පී’’තිආදි (ධ. ස. මූලටී. 277).
Aññānīti ariyamaggasiddhito aññāni. Tesupīti ariyamaggena siddhattā paṭipadārahitesupi. Nanu ca ariyamaggasiddhassapi āgamanavasena paṭipadā upalabbhatiyeva. Itarathā ‘‘na kāmāvacaraṃ viya vinā paṭipadāya uppajjatī’’ti , ‘‘bahutaraṃ lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhatī’’ti ca vacanaṃ virujjheyyāti? Na, yebhuyyena gahaṇato puggalavisesāpekkhattā ca. Ariyamaggasamijjhanakañhi jhānaṃ kassacideva hoti, tasmā itaraṃ bahutaraṃ lokiyajjhānaṃ puthujjanassa ariyassa ca akatādhikārassa na vinā paṭipadāya sijjhatīti tesaṃ vasena vuttaṃ. Ariyamaggasiddhassapi jhānassa vipākānaṃ viya kusalena ariyamaggena sadisattābhāvato atabbipākattā ca na maggāgamanavasena paṭipadā yujjati, evamassa paṭipadāviraho siddho. Evañca katvā suddhikanavakadesanāpi suṭṭhu nītā hoti. Tathā ca vakkhati lokuttarakathāyaṃ ‘‘lokiyajjhānampī’’tiādi (dha. sa. mūlaṭī. 277).
වට්‌ටාසයස්‌ස විසෙසපච්‌චයභූතාය තණ්‌හාය තනුකරණවසෙන විවට්‌ටාසයස්‌ස වඩ්‌ඪනන්‌ති ආහ ‘‘තණ්‌හාසංකිලෙසසොධනෙන ආසයපොසන’’න්‌ති. ආසයපොසනන්‌ති ච ඣානභාවනාය පච්‌චයභූතා පුබ්‌බයොගාදිවසෙන සිද්‌ධා අජ්‌ඣාසයසම්‌පදා. සා පන තණ්‌හුපතාපවිගමෙන හොතීති ආහ ‘‘තණ්‌හාසංකිලෙසසොධනෙනා’’ති.
Vaṭṭāsayassa visesapaccayabhūtāya taṇhāya tanukaraṇavasena vivaṭṭāsayassa vaḍḍhananti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanena āsayaposana’’nti. Āsayaposananti ca jhānabhāvanāya paccayabhūtā pubbayogādivasena siddhā ajjhāsayasampadā. Sā pana taṇhupatāpavigamena hotīti āha ‘‘taṇhāsaṃkilesasodhanenā’’ti.
ථිනමිද්‌ධාදීනන්‌ති ථිනමිද්‌ධඋද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චවිචිකිච්‌ඡානං. පහානන්‌ති පහායකං.
Thinamiddhādīnanti thinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchānaṃ. Pahānanti pahāyakaṃ.
තංසදිසෙසූති මහග්‌ගතභාවාදිනා පඨමජ්‌ඣානසමාධිසදිසෙසු.
Taṃsadisesūti mahaggatabhāvādinā paṭhamajjhānasamādhisadisesu.
පීතිසුඛවන්‌තං ඣානං පීතිසුඛන්‌ති වුත්‌තං යථා අරිසසොති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පීතිසුඛ…පෙ.… අකාරො වුත්‌තො’’ති ආහ. මග්‌ගස්‌සපි වා නිබ්‌බානාරම්‌මණතො තථලක්‌ඛණූපනිජ්‌ඣානතා යොජෙතබ්‌බා. අසම්‌මොසධම්‌මන්‌ති අවිනාසභාවං.
Pītisukhavantaṃ jhānaṃ pītisukhanti vuttaṃ yathā arisasoti dassento ‘‘pītisukha…pe… akāro vutto’’ti āha. Maggassapi vā nibbānārammaṇato tathalakkhaṇūpanijjhānatā yojetabbā. Asammosadhammanti avināsabhāvaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපාවචරකුසලං • Rūpāvacarakusalaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / චතුක්‌කනයො පඨමජ්‌ඣානං • Catukkanayo paṭhamajjhānaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / පඨමජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
