| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
2. පඨමසංඛිත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Paṭhamasaṃkhittasuttavaṇṇanā
482. ඉන්‌ද්‍රියානං තික්‌ඛාදිභාවො විපස්‌සනාවසෙන වා මග්‌ගවසෙන වා ඵලවසෙන වා ගහෙතබ්‌බොති වුත්‌තං ‘‘තතොති…පෙ.… වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති. නනු චෙත්‌ථ මුදුභාවො එව පාළියං ගහිතොති? සච්‌චමෙතං, තං පන තික්‌ඛභාවෙ අසති න හොති තික්‌ඛාදිභාවොති වුත්‌තං. යතො හි අයං මුදු, ඉතො තං තික්‌ඛන්‌ති වත්‌තබ්‌බතං ලභති අපෙක්‌ඛාසිද්‌ධත්‌තා තික්‌ඛමුදුභාවානං පාරාපාරං විය. ඉදානි ‘‘තතො’’තිආදිනා සඞ්‌ඛෙපතො වුත්‌තමත්‌ථං විත්‌ථාරතො දස්‌සෙතුං ‘‘සමත්‌තානී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ සමත්‌තානීති සම්‌පන්‌නානි. ඉතරං තස්‌සෙව වෙවචනං. සමත්‌තානීති වා පරියත්‌තානි, සමත්‌තානීති අත්‌ථො. ‘‘තතො මුදුතරානි ධම්‌මානුසාරීමග්‌ගස්‌සා’’ති කස්‌මා වුත්‌තං? තතොති හි සොතාපත්‌තිමග්‌ගවිපස්‌සනින්‌ද්‍රියානි අධිප්‌පෙතානියෙව, ‘‘තතො මුදුතරානී’’ති වුත්‌තපඨමමග්‌ගො ධම්‌මානුසාරී වා සියා සද්‌ධානුසාරී වාති බ්‍යභිචරති? නායං දොසො, සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙකදෙසවසෙනෙව ලද්‌ධබ්‌බපඨමමග්‌ගාපෙක්‌ඛාය විපස්‌සනාය විභාගස්‌ස අධිප්‌පෙතත්‌තා. යො හි සොතාපන්‌නො හුත්‌වා ඉරියාපථං අකොපෙත්‌වා යථානිසින්‌නොව සකදාගාමිමග්‌ගං පාපුණාති, තස්‌ස විපස්‌සනින්‌ද්‍රියානි සන්‌ධාය අවිභාගෙන වුත්‌තං – ‘‘තතො මුදුතරානි සොතාපත්‌තිමග්‌ගස්‌ස විපස්‌සනින්‌ද්‍රියානි නාමා’’ති. යො පන සොතාපන්‌නො හුත්‌වා කාලන්‌තරෙන සකදාගාමී හොති, තස්‌ස සොතාපත්‌තිමග්‌ගත්‌ථාය පවත්‌තානි විපස්‌සනින්‌ද්‍රියානි නාම හොන්‌ති. සො චෙ ධම්‌මානුසාරීගොත්‌තො, තස්‌ස යථාවුත්‌තවිපස්‌සනින්‌ද්‍රියතො මුදුතරානීති ‘‘තතො මුදුතරානි ධම්‌මානුසාරීමග්‌ගස්‌සා’’ති වුත්‌තං. විපස්‌සනින්‌ද්‍රියානි නාමාති ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධො. ධම්‌මානුසාරීවිපස්‌සනින්‌ද්‍රියතො සද්‌ධානුසාරීවිපස්‌සනින්‌ද්‍රියානං මුදුභාවස්‌ස කාරණං සයමෙව වක්‌ඛති. ධම්‌මෙන පඤ්‌ඤාය මග්‌ගසොතං අනුස්‌සරතීති ධම්‌මානුසාරී, පඤ්‌ඤුත්‌තරො අරියො. සද්‌ධාය මග්‌ගසොතං අනුස්‌සරතීති සද්‌ධානුසාරී, සද්‌ධුත්‌තරො අරියො.
482. Indriyānaṃ tikkhādibhāvo vipassanāvasena vā maggavasena vā phalavasena vā gahetabboti vuttaṃ ‘‘tatoti…pe… veditabba’’nti. Nanu cettha mudubhāvo eva pāḷiyaṃ gahitoti? Saccametaṃ, taṃ pana tikkhabhāve asati na hoti tikkhādibhāvoti vuttaṃ. Yato hi ayaṃ mudu, ito taṃ tikkhanti vattabbataṃ labhati apekkhāsiddhattā tikkhamudubhāvānaṃ pārāpāraṃ viya. Idāni ‘‘tato’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘samattānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha samattānīti sampannāni. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Samattānīti vā pariyattāni, samattānīti attho. ‘‘Tato mudutarāni dhammānusārīmaggassā’’ti kasmā vuttaṃ? Tatoti hi sotāpattimaggavipassanindriyāni adhippetāniyeva, ‘‘tato mudutarānī’’ti vuttapaṭhamamaggo dhammānusārī vā siyā saddhānusārī vāti byabhicarati? Nāyaṃ doso, sotāpattimaggekadesavaseneva laddhabbapaṭhamamaggāpekkhāya vipassanāya vibhāgassa adhippetattā. Yo hi sotāpanno hutvā iriyāpathaṃ akopetvā yathānisinnova sakadāgāmimaggaṃ pāpuṇāti, tassa vipassanindriyāni sandhāya avibhāgena vuttaṃ – ‘‘tato mudutarāni sotāpattimaggassa vipassanindriyāni nāmā’’ti. Yo pana sotāpanno hutvā kālantarena sakadāgāmī hoti, tassa sotāpattimaggatthāya pavattāni vipassanindriyāni nāma honti. So ce dhammānusārīgotto, tassa yathāvuttavipassanindriyato mudutarānīti ‘‘tato mudutarāni dhammānusārīmaggassā’’ti vuttaṃ. Vipassanindriyāni nāmāti ānetvā sambandho. Dhammānusārīvipassanindriyato saddhānusārīvipassanindriyānaṃ mudubhāvassa kāraṇaṃ sayameva vakkhati. Dhammena paññāya maggasotaṃ anussaratīti dhammānusārī, paññuttaro ariyo. Saddhāya maggasotaṃ anussaratīti saddhānusārī, saddhuttaro ariyo.
එවං විපස්‌සනාවසෙන දස්‌සෙත්‌වා මග්‌ගවසෙන දස්‌සෙතුං ‘‘තථා’’තිආදි ආරද්‌ධං. සම්‌පයොගතො සභාවතො ච අරහත්‌තමග්‌ගපරියාපන්‌නානි අරහත්‌තමග්‌ගින්‌ද්‍රියානි. අරහත්‌තඵලින්‌ද්‍රියානීති එත්‌ථාපි එසෙව නයො.
Evaṃ vipassanāvasena dassetvā maggavasena dassetuṃ ‘‘tathā’’tiādi āraddhaṃ. Sampayogato sabhāvato ca arahattamaggapariyāpannāni arahattamaggindriyāni. Arahattaphalindriyānīti etthāpi eseva nayo.
ඉදානි ඵලවසෙන දස්‌සෙතුං ‘‘සමත්‌තානි පරිපුණ්‌ණානී’’තිආදි වුත්‌තං. සොතාපත්‌තිමග්‌ගට්‌ඨපුග්‌ගලවසෙන නානත්‌තං ජාතං, තස්‌මා තෙ ද්‌වෙපි ඉධ තතියවාරෙ න ලබ්‌භන්‌තීති අධිප්‌පායො. ධම්‌මානුසාරීසද්‌ධානුසාරීනං නානත්‌තං කථං ජාතන්‌ති ආහ ‘‘ආගමනෙනපි මග්‌ගෙනපී’’ති. තදුභයං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සද්‌ධානුසාරීපුග්‌ගලො’’තිආදිමාහ. උද්‌දිසාපෙන්‌තොති උද්‌දෙසං ගණ්‌හන්‌තො.
Idāni phalavasena dassetuṃ ‘‘samattāni paripuṇṇānī’’tiādi vuttaṃ. Sotāpattimaggaṭṭhapuggalavasena nānattaṃ jātaṃ, tasmā te dvepi idha tatiyavāre na labbhantīti adhippāyo. Dhammānusārīsaddhānusārīnaṃ nānattaṃ kathaṃ jātanti āha ‘‘āgamanenapi maggenapī’’ti. Tadubhayaṃ dassento ‘‘saddhānusārīpuggalo’’tiādimāha. Uddisāpentoti uddesaṃ gaṇhanto.
මග්‌ගො තික්‌ඛො හොති උපනිස්‌සයින්‌ද්‍රියානං තික්‌ඛවිසදභාවතො. තෙනාහ ‘‘සූරං ඤාණං වහතී’’ති. අසඞ්‌ඛාරෙනාති සරසෙනෙව. අප්‌පයොගෙනාති තස්‌සෙව වෙවචනං. ධම්‌මානුසාරීපුග්‌ගලො හි ආගමනම්‌හි කිලෙසෙ වික්‌ඛම්‌භෙන්‌තො අප්‌පදුක්‌ඛෙන අප්‌පකසිරෙන අකිලමන්‌තොව වික්‌ඛම්‌භෙතුං සක්‌කොති. සද්‌ධානුසාරීපුග්‌ගලො පන දුක්‌ඛෙන කසිරෙන කිලමන්‌තො හුත්‌වා වික්‌ඛම්‌භෙතුං සක්‌කොති, තස්‌මා ධම්‌මානුසාරිස්‌ස පුබ්‌බභාගමග්‌ගක්‌ඛණෙ කිලෙසච්‌ඡෙදකඤාණං අදන්‌ධං තිඛිණං හුත්‌වා වහති, යථා නාම තිඛිණෙන අසිනා කදලිං ඡින්‌දන්‌තස්‌ස ඡින්‌නට්‌ඨානං මට්‌ඨං හොති, අසි ඛිප්‌පං වහති, සද්‌දො න සුය්‍යති, බලවවායාමකිච්‌චං න හොති, එවරූපා ධම්‌මානුසාරිනො පුබ්‌බභාගභාවනා හොති, සද්‌ධානුසාරිනො පන පුබ්‌බභාගක්‌ඛණෙ කිලෙසච්‌ඡෙදකඤාණං දන්‌ධං න තිඛිණං අසූරං හුත්‌වා වහති, යථා නාම නාතිතිඛිණෙන අසිනා කදලිං ඡින්‌දන්‌තස්‌ස ඡින්‌නට්‌ඨානං න මට්‌ඨං හොති, අසි සීඝං න වහති, සද්‌දො සුය්‍යති, බලවවායාමකිච්‌චං ඉච්‌ඡිතබ්‌බං හොති, එවරූපා සද්‌ධානුසාරිනො පුබ්‌බභාගභාවනා හොති. එවං සන්‌තෙපි කිලෙසක්‌ඛයෙ නානත්‌තං නත්‌ථි. තෙනාහ ‘‘කිලෙසක්‌ඛයෙ පනා’’තිආදි. අවසෙසා ච කිලෙසා ඛීයන්‌ති සංයොජනක්‌ඛයාය යොගත්‌තා.
Maggo tikkho hoti upanissayindriyānaṃ tikkhavisadabhāvato. Tenāha ‘‘sūraṃ ñāṇaṃ vahatī’’ti. Asaṅkhārenāti saraseneva. Appayogenāti tasseva vevacanaṃ. Dhammānusārīpuggalo hi āgamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena appakasirena akilamantova vikkhambhetuṃ sakkoti. Saddhānusārīpuggalo pana dukkhena kasirena kilamanto hutvā vikkhambhetuṃ sakkoti, tasmā dhammānusārissa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakañāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ hutvā vahati, yathā nāma tikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi khippaṃ vahati, saddo na suyyati, balavavāyāmakiccaṃ na hoti, evarūpā dhammānusārino pubbabhāgabhāvanā hoti, saddhānusārino pana pubbabhāgakkhaṇe kilesacchedakañāṇaṃ dandhaṃ na tikhiṇaṃ asūraṃ hutvā vahati, yathā nāma nātitikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ na vahati, saddo suyyati, balavavāyāmakiccaṃ icchitabbaṃ hoti, evarūpā saddhānusārino pubbabhāgabhāvanā hoti. Evaṃ santepi kilesakkhaye nānattaṃ natthi. Tenāha ‘‘kilesakkhaye panā’’tiādi. Avasesā ca kilesā khīyanti saṃyojanakkhayāya yogattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 2. පඨමසංඛිත්‌තසුත්‌තං • 2. Paṭhamasaṃkhittasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 2. පඨමසංඛිත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Paṭhamasaṃkhittasuttavaṇṇanā
