| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
5. පඤ්‌චමවග්‌ගො
5. Pañcamavaggo
1. සිරිවඩ්‌ඪත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා
1. Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā
විවරමනුපතන්‌ති විජ්‌ජුතාති ආයස්‌මතො සිරිවඩ්‌ඪත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? සොපි පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො තත්‌ථ තත්‌ථ විවට්‌ටූපනිස්‌සයං කුසලං උපචිනන්‌තො ඉතො එකනවුතෙ කප්‌පෙ විපස්‌සිස්‌ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා විඤ්‌ඤුතං පත්‌තො විපස්‌සිං භගවන්‌තං පස්‌සිත්‌වා කිඞ්‌කණිපුප්‌ඵෙහි පූජං කත්‌වා තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවලොකෙ නිබ්‌බත්‌තො අපරාපරං පුඤ්‌ඤානි කත්‌වා සුගතීසුයෙව සංසරන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ රාජගහෙ විභවසම්‌පන්‌නස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ගෙහෙ නිබ්‌බත්‌ති, සිරිවඩ්‌ඪොතිස්‌ස නාමං අහොසි. සො වයප්‌පත්‌තො බිම්‌බිසාරසමාගමෙ සත්‌ථරි සද්‌ධම්‌මෙ ච උප්‌පන්‌නප්‌පසාදො හෙතුසම්‌පන්‌නතාය පබ්‌බජි. පබ්‌බජිත්‌වා ච කතපුබ්‌බකිච්‌චො වෙභාරපණ්‌ඩවපබ්‌බතානං අවිදූරෙ අඤ්‌ඤතරස්‌මිං අරඤ්‌ඤායතනෙ පබ්‌බතගුහායං කම්‌මට්‌ඨානමනුයුත්‌තො විහරති. තස්‌මිඤ්‌ච සමයෙ මහා අකාලමෙඝො උට්‌ඨහි. විජ්‌ජුල්‌ලතා පබ්‌බතවිවරං පවිසන්‌තියො විය විචරන්‌ති. ථෙරස්‌ස ඝම්‌මපරිළාහාභිභූතස්‌ස සාරගබ්‌භෙහි මෙඝවාතෙහි ඝම්‌මපරිළාහො වූපසමි. උතුසප්‌පායලාභෙන චිත්‌තං එකග්‌ගං අහොසි. සමාහිතචිත්‌තො විපස්‌සනං උස්‌සුක්‌කාපෙත්‌වා අරහත්‌තං පාපුණි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.21.10-14) –
Vivaramanupatantivijjutāti āyasmato sirivaḍḍhattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā kiṅkaṇipupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bimbisārasamāgame satthari saddhamme ca uppannappasādo hetusampannatāya pabbaji. Pabbajitvā ca katapubbakicco vebhārapaṇḍavapabbatānaṃ avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane pabbataguhāyaṃ kammaṭṭhānamanuyutto viharati. Tasmiñca samaye mahā akālamegho uṭṭhahi. Vijjullatā pabbatavivaraṃ pavisantiyo viya vicaranti. Therassa ghammapariḷāhābhibhūtassa sāragabbhehi meghavātehi ghammapariḷāho vūpasami. Utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.10-14) –
‘‘කඤ්‌චනග්‌ඝියසඞ්‌කාසො, සබ්‌බඤ්‌ඤූ ලොකනායකො;
‘‘Kañcanagghiyasaṅkāso, sabbaññū lokanāyako;
ඔදකං දහමොග්‌ගය්‌හ, සිනායි අග්‌ගපුග්‌ගලො.
Odakaṃ dahamoggayha, sināyi aggapuggalo.
‘‘පග්‌ගය්‌හ කිඞ්‌කණිං පුප්‌ඵං, විපස්‌සිස්‌සාභිරොපයිං;
‘‘Paggayha kiṅkaṇiṃ pupphaṃ, vipassissābhiropayiṃ;
උදග්‌ගචිත්‌තො සුමනො, ද්‌විපදින්‌දස්‌ස තාදිනො.
Udaggacitto sumano, dvipadindassa tādino.
‘‘එකනවුතිතො කප්‌පෙ, යං පුප්‌ඵමභිරොපයිං;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
දුග්‌ගතිං නාභිජානාමි, බුද්‌ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘සත්‌තවීසතිකප්‌පම්‌හි, රාජා භීමරථො අහු;
‘‘Sattavīsatikappamhi, rājā bhīmaratho ahu;
සත්‌තරතනසම්‌පන්‌නො, චක්‌කවත්‌තී මහබ්‌බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්‌තං පන පත්‌වා අඤ්‌ඤාපදෙසෙන අත්‌තසන්‌නිස්‌සයං උදානං උදානෙන්‌තො ‘‘විවරමනුපතන්‌ති විජ්‌ජුතා’’ති ගාථං අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā aññāpadesena attasannissayaṃ udānaṃ udānento ‘‘vivaramanupatanti vijjutā’’ti gāthaṃ abhāsi.
41. තත්‌ථ විවරන්‌ති අන්‌තරා වෙමජ්‌ඣං. අනුපතන්‌තීති අනුලක්‌ඛණෙ පතන්‌ති පවත්‌තන්‌ති, විජ්‌ජොතන්‌තීති අත්‌ථො. විජ්‌ජොතනමෙව හි විජ්‌ජුල්‌ලතානං පවත්‌ති නාම. අනු-සද්‌දයොගෙන චෙත්‌ථ උපයොගවචනං, යථා ‘‘රුක්‌ඛමනුවිජ්‌ජොතන්‌තී’’ති. විජ්‌ජුතාති සතෙරතා. වෙභාරස්‌ස ච පණ්‌ඩවස්‌ස චාති වෙභාරපබ්‌බතස්‌ස ච පණ්‌ඩවපබ්‌බතස්‌ස ච විවරමනුපතන්‌තීති යොජනා. නගවිවරගතොති නගවිවරං පබ්‌බතගුහං උපගතො. ඣායතීති ආරම්‌මණූපනිජ්‌ඣානෙන ලක්‌ඛණූපනිජ්‌ඣානෙන ච ඣායති, සමථවිපස්‌සනං උස්‌සුක්‌කාපෙන්‌තො භාවෙති. පුත්‌තො අප්‌පටිමස්‌ස තාදිනොති සීලක්‌ඛන්‌ධාදිධම්‌මකායසම්‌පත්‌තියා රූපකායසම්‌පත්‌තියා ච අනුපමස්‌ස උපමාරහිතස්‌ස ඉට්‌ඨානිට්‌ඨාදීසු තාදිලක්‌ඛණසම්‌පත්‌තියා තාදිනො බුද්‌ධස්‌ස භගවතො ඔරසපුත්‌තො. පුත්‌තවචනෙනෙව චෙත්‌ථ ථෙරෙන සත්‌ථු අනුජාතභාවදීපනෙන අඤ්‌ඤා බ්‍යාකතාති වෙදිතබ්‌බං.
41. Tattha vivaranti antarā vemajjhaṃ. Anupatantīti anulakkhaṇe patanti pavattanti, vijjotantīti attho. Vijjotanameva hi vijjullatānaṃ pavatti nāma. Anu-saddayogena cettha upayogavacanaṃ, yathā ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ti. Vijjutāti sateratā. Vebhārassa ca paṇḍavassa cāti vebhārapabbatassa ca paṇḍavapabbatassa ca vivaramanupatantīti yojanā. Nagavivaragatoti nagavivaraṃ pabbataguhaṃ upagato. Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, samathavipassanaṃ ussukkāpento bhāveti. Putto appaṭimassa tādinoti sīlakkhandhādidhammakāyasampattiyā rūpakāyasampattiyā ca anupamassa upamārahitassa iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇasampattiyā tādino buddhassa bhagavato orasaputto. Puttavacaneneva cettha therena satthu anujātabhāvadīpanena aññā byākatāti veditabbaṃ.
සිරිවඩ්‌ඪත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sirivaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. සිරිවඩ්‌ඪත්‌ථෙරගාථා • 1. Sirivaḍḍhattheragāthā
