| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
තතියසඞ්‌ගීතිකථාවණ්‌ණනා
Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanā
බ්‍රහ්‌මලොකා චවිත්‌වාති එත්‌ථ චත්‌තාරො මග්‌ගා පඤ්‌චානන්‌තරියානි නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨීති ඉමෙයෙව නියතා, න මහග්‌ගතා, තස්‌මා පණිධිවසෙන හෙට්‌ඨුපපත්‌තිපි හොති. අතිච්‌ඡථාති අතිච්‌ච ඉච්‌ඡථ, ගන්‌ත්‌වා භික්‌ඛං පරියෙසථාති අධිප්‌පායො. කෙටුභං නාම කබ්‍යකරණවිධියුත්‌තං සත්‌ථං. කිරියාකප්‌පං ඉත්‍යෙකෙ, කත්‌තාඛ්‍යාදිලක්‌ඛණයුත්‌තසත්‌ථං. අසන්‌ධිමිත්‌තාති තස්‌සා නාමං. තස්‌සා කිර සරීරෙ සන්‌ධයො න පඤ්‌ඤායන්‌ති, මධුසිත්‌ථකෙන කතං විය සරීරං හොති. තස්‌මා ‘‘එවංනාමිකා ජාතා’’තිපි වදන්‌ති. මාගධකෙන පත්‌ථෙන චත්‌තාරො පත්‌ථා ආළ්‌හකං, චත්‌තාරි ආළ්‌හකානි දොණං, චතුදොණා මානිකා, චතුමානිකා ඛාරිකා, වීසතිඛාරිකො වාහොති. කෙථුමාලාති ‘‘සීසතො උට්‌ඨහිත්‌වා ඨිතො ඔභාසපුඤ්‌ජො’’ති වදන්‌ති. රාජිද්‌ධිඅධිකාරප්‌පසඞ්‌ගෙනෙතං වත්‌ථු වුත්‌තං, නානුක්‌කමෙන. අනුක්‌කමෙන පන බුද්‌ධසාසනාවහාරං වත්‌ථුං දීපෙන්‌තො ‘‘රාජා කිරා’’තිආදිමාහ. කිලෙසදමනෙන දන්‌තං. කායවාචාහි ගුත්‌තං. ‘‘පාචීනමුඛො’’තිපි පාඨො අත්‌ථි. පුබ්‌බෙ ජෙට්‌ඨභාතිකත්‌තා තෙනෙව පරිචයෙන පත්‌තග්‌ගහණත්‌ථාය ආකාරං දස්‌සෙති. අභාසීති ‘‘භාසිස්‌සාමී’’ති විතක්‌කෙසි. අපරෙ ‘‘අඤ්‌ඤාතන්‌ති වුත්‌තෙපි සබ්‌බං අභණී’’ති වදන්‌ති. අමතන්‌ති නිබ්‌බානසඞ්‌ඛාතාය නිවත්‌තියා සගුණාධිවචනං, තස්‌සා අප්‌පමාදො පදං මග්‌ගො. මච්‌චූති පවත්‌තියා සදොසාධිවචනං, තස්‌සා පමාදො පදං මග්‌ගොති එවං චත්‌තාරි සච්‌චානි සන්‌දස්‌සිතානි හොන්‌ති. සඞ්‌ඝසරණගතත්‌තා සඞ්‌ඝනිස්‌සිතා පබ්‌බජ්‌ජා, භණ්‌ඩුකම්‌මස්‌ස වා තදායත්‌තත්‌තා. නිග්‍රොධත්‌ථෙරස්‌සානුභාවකිත්‌තනාධිකාරත්‌තා පුබ්‌බෙ වුත්‌තම්‌පි පච්‌ඡා වත්‌තබ්‌බම්‌පි සම්‌පිණ්‌ඩෙත්‌වා ආහ ‘‘පුන රාජා අසොකාරාමං නාම මහාවිහාරං කාරෙත්‌වා සට්‌ඨිසහස්‌සානි…පෙ.… චතුරාසීතිවිහාරසහස්‌සානි කාරාපෙසී’’ති. ‘‘පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකස්‌ස වා පච්‌චවෙක්‌ඛිතපරිභොගො’’ති වචනතො සෙක්‌ඛාව පරමත්‌ථතො දායාදා, තථාපි ථෙරො මහින්‌දකුමාරස්‌ස පබ්‌බජ්‌ජත්‌ථං එකෙන පරියායෙන ලොකධම්‌මසිද්‌ධෙන එවමාහ ‘‘යො කොචි මහාරාජ…පෙ.… ඔරසං පුත්‌ත’’න්‌ති. වුත්‌තඤ්‌හි වෙදෙ –
Brahmalokācavitvāti ettha cattāro maggā pañcānantariyāni niyatamicchādiṭṭhīti imeyeva niyatā, na mahaggatā, tasmā paṇidhivasena heṭṭhupapattipi hoti. Aticchathāti aticca icchatha, gantvā bhikkhaṃ pariyesathāti adhippāyo. Keṭubhaṃ nāma kabyakaraṇavidhiyuttaṃ satthaṃ. Kiriyākappaṃ ityeke, kattākhyādilakkhaṇayuttasatthaṃ. Asandhimittāti tassā nāmaṃ. Tassā kira sarīre sandhayo na paññāyanti, madhusitthakena kataṃ viya sarīraṃ hoti. Tasmā ‘‘evaṃnāmikā jātā’’tipi vadanti. Māgadhakena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārikā, vīsatikhāriko vāhoti. Kethumālāti ‘‘sīsato uṭṭhahitvā ṭhito obhāsapuñjo’’ti vadanti. Rājiddhiadhikārappasaṅgenetaṃ vatthu vuttaṃ, nānukkamena. Anukkamena pana buddhasāsanāvahāraṃ vatthuṃ dīpento ‘‘rājā kirā’’tiādimāha. Kilesadamanena dantaṃ. Kāyavācāhi guttaṃ. ‘‘Pācīnamukho’’tipi pāṭho atthi. Pubbe jeṭṭhabhātikattā teneva paricayena pattaggahaṇatthāya ākāraṃ dasseti. Abhāsīti ‘‘bhāsissāmī’’ti vitakkesi. Apare ‘‘aññātanti vuttepi sabbaṃ abhaṇī’’ti vadanti. Amatanti nibbānasaṅkhātāya nivattiyā saguṇādhivacanaṃ, tassā appamādo padaṃ maggo. Maccūti pavattiyā sadosādhivacanaṃ, tassā pamādo padaṃ maggoti evaṃ cattāri saccāni sandassitāni honti. Saṅghasaraṇagatattā saṅghanissitā pabbajjā, bhaṇḍukammassa vā tadāyattattā. Nigrodhattherassānubhāvakittanādhikārattā pubbe vuttampi pacchā vattabbampi sampiṇḍetvā āha ‘‘puna rājā asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kāretvā saṭṭhisahassāni…pe… caturāsītivihārasahassāni kārāpesī’’ti. ‘‘Puthujjanakalyāṇakassa vā paccavekkhitaparibhogo’’ti vacanato sekkhāva paramatthato dāyādā, tathāpi thero mahindakumārassa pabbajjatthaṃ ekena pariyāyena lokadhammasiddhena evamāha ‘‘yo koci mahārāja…pe… orasaṃ putta’’nti. Vuttañhi vede –
‘‘අඞ්‌ගා අඞ්‌ගා සම්‌භවසි, හදයා අධිජායසෙ;
‘‘Aṅgā aṅgā sambhavasi, hadayā adhijāyase;
අත්‌තා වෙ පුත්‌තො නාමාසි, ස ජීව සරදොසත’’න්‌ති.
Attā ve putto nāmāsi, sa jīva saradosata’’nti.
තස්‌මා ඉමිනා පරියායෙන ඔරසො පුත්‌තො මාතාපිතූහි පබ්‌බජිතො චෙ, අත්‌ථතො තෙ සයං පබ්‌බජිතා විය හොන්‌ති. ධම්‌මකථිකා කස්‌මා නාරොචෙන්‌ති? රාජා ‘‘ථෙරං ගණ්‌හිත්‌වා ආගච්‌ඡථා’’ති අමච්‌චෙ පෙසෙසි, ධම්‌මකථිකා ථෙරස්‌ස ආගමනකාලෙ පරිවාරත්‌ථාය පෙසිතා, තස්‌මා. අපිච තෙන වුත්‌තවිධිනාව වදන්‌ති චණ්‌ඩත්‌තා, චණ්‌ඩභාවො චස්‌ස ‘‘අම්‌බං ඡින්‌දිත්‌වා වෙළුයා වතිං කරොහී’’ති වුත්‌තඅමච්‌චවත්‌ථුනා විභාවෙතබ්‌බො. කස්‌මා පන ධම්‌මකථිකා රාජාණාපනං කරොන්‌තීති? ‘‘සාසනං පග්‌ගහෙතුං සමත්‌ථො’’ති වුත්‌තත්‌තා. දීපකතිත්‌තිරොති කූටතිත්‌තිරො. අයං පන කූටතිත්‌තිරකම්‌මෙ නියුත්‌තොපි සුද්‌ධචිත්‌තො, තස්‌මා තාපසං පුච්‌ඡි. සාණිපාකාරන්‌ති සාණිපාකාරෙන. විභජිත්‌වා වදතීති විභජ්‌ජවාදී ‘‘අත්‌ථි ඛ්‌වෙස බ්‍රාහ්‌මණ පරියායො’’තිආදිනා (පාරා. 5). අපිච සස්‌සතවාදී ච භගවා ‘‘අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, අජාතං අභූතං අසඞ්‌ඛත’’න්‌තිආදි (ඉතිවු. 43)-වචනතො. එකච්‌චසස්‌සතිකො ච ‘‘සප්‌පච්‌චයා ධම්‌මා, අප්‌පච්‌චයා ධම්‌මා’’ති (ධ. ස. දුකමාතිකා 7) වචනතො. අන්‌තානන්‌තිකො ච –
Tasmā iminā pariyāyena oraso putto mātāpitūhi pabbajito ce, atthato te sayaṃ pabbajitā viya honti. Dhammakathikā kasmā nārocenti? Rājā ‘‘theraṃ gaṇhitvā āgacchathā’’ti amacce pesesi, dhammakathikā therassa āgamanakāle parivāratthāya pesitā, tasmā. Apica tena vuttavidhināva vadanti caṇḍattā, caṇḍabhāvo cassa ‘‘ambaṃ chinditvā veḷuyā vatiṃ karohī’’ti vuttaamaccavatthunā vibhāvetabbo. Kasmā pana dhammakathikā rājāṇāpanaṃ karontīti? ‘‘Sāsanaṃ paggahetuṃ samattho’’ti vuttattā. Dīpakatittiroti kūṭatittiro. Ayaṃ pana kūṭatittirakamme niyuttopi suddhacitto, tasmā tāpasaṃ pucchi. Sāṇipākāranti sāṇipākārena. Vibhajitvā vadatīti vibhajjavādī ‘‘atthi khvesa brāhmaṇa pariyāyo’’tiādinā (pārā. 5). Apica sassatavādī ca bhagavā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ asaṅkhata’’ntiādi (itivu. 43)-vacanato. Ekaccasassatiko ca ‘‘sappaccayā dhammā, appaccayā dhammā’’ti (dha. sa. dukamātikā 7) vacanato. Antānantiko ca –
‘‘ගමනෙන න පත්‌තබ්‌බො, ලොකස්‌සන්‌තො කුදාචනං;
‘‘Gamanena na pattabbo, lokassanto kudācanaṃ;
න ච අප්‌පත්‌වා ලොකන්‌තං, දුක්‌ඛා අත්‌ථි පමොචනං’’. (සං. නි. 1.107; අ. නි. 4.45);
Na ca appatvā lokantaṃ, dukkhā atthi pamocanaṃ’’. (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.45);
‘‘අනමතග්‌ගොයං, භික්‌ඛවෙ, සංසාරො පුබ්‌බකොටි න පඤ්‌ඤායතී’’ති (සං. නි. 2.124; චූළනි. කප්‌පමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 61) වචනතො. අමරාවික්‌ඛෙපිකපක්‌ඛම්‌පි ඊසකං භජති භගවා ‘‘සස්‌සතො ලොකොති අබ්‍යාකතමෙතං අසස්‌සතො ලොකොති අබ්‍යාකතමෙත’’න්‌තිආදිඅබ්‍යාකතවත්‌ථුදීපනතො සම්‌මුතිසච්‌චදීපනතො ච. තඤ්‌හි අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාදිවසෙන න වත්‌තබ්‌බං. යථාහ ‘‘ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං න වත්‌තබ්‌බං අජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණන්‌තිපී’’තිආදි (ධ. ස. 1437). තථා අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නිකපක්‌ඛම්‌පි භජති ‘‘ලද්‌ධා මුධා නිබ්‌බුතිං භුඤ්‌ජමානා’’ති (ඛු. පා. 6.7; සු. නි. 230) වචනතො. තත්‌ථ හි මුධාති අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නවෙවචනං. සඤ්‌ඤීවාදාදිකො ච භගවා සඤ්‌ඤීභවඅසඤ්‌ඤීභවනෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීභවවසෙන. උච්‌ඡෙදවාදී ච ‘‘අහඤ්‌හි, බ්‍රාහ්‌මණ, උච්‌ඡෙදං වදාමි රාගස්‌සා’’ති (පාරා. 6) වචනතො. දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානවාදී ච ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරිය’’න්‌ති (මහාව. 23; දී. නි. 2.215; සං. නි. 3.35) වචනතො, ‘‘නත්‌ථි දානි පුනබ්‌භවො’’ති (මහාව. 16) වචනතො, දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ නිරොධසමාපත්‌තිදීපනතො ච. එවං තෙන තෙන පරියායෙන තථා තථා වෙනෙය්‍යජ්‌ඣාසයානුරූපං විභජිත්‌වා වදතීති විභජ්‌ජවාදී භගවාති.
‘‘Anamataggoyaṃ, bhikkhave, saṃsāro pubbakoṭi na paññāyatī’’ti (saṃ. ni. 2.124; cūḷani. kappamāṇavapucchāniddesa 61) vacanato. Amarāvikkhepikapakkhampi īsakaṃ bhajati bhagavā ‘‘sassato lokoti abyākatametaṃ asassato lokoti abyākatameta’’ntiādiabyākatavatthudīpanato sammutisaccadīpanato ca. Tañhi ajjhattabahiddhādivasena na vattabbaṃ. Yathāha ‘‘ākiñcaññāyatanaṃ na vattabbaṃ ajjhattārammaṇantipī’’tiādi (dha. sa. 1437). Tathā adhiccasamuppannikapakkhampi bhajati ‘‘laddhā mudhā nibbutiṃ bhuñjamānā’’ti (khu. pā. 6.7; su. ni. 230) vacanato. Tattha hi mudhāti adhiccasamuppannavevacanaṃ. Saññīvādādiko ca bhagavā saññībhavaasaññībhavanevasaññīnāsaññībhavavasena. Ucchedavādī ca ‘‘ahañhi, brāhmaṇa, ucchedaṃ vadāmi rāgassā’’ti (pārā. 6) vacanato. Diṭṭhadhammanibbānavādī ca ‘‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariya’’nti (mahāva. 23; dī. ni. 2.215; saṃ. ni. 3.35) vacanato, ‘‘natthi dāni punabbhavo’’ti (mahāva. 16) vacanato, diṭṭheva dhamme nirodhasamāpattidīpanato ca. Evaṃ tena tena pariyāyena tathā tathā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vibhajitvā vadatīti vibhajjavādī bhagavāti.
තතියසඞ්‌ගීතිකථාවණ්‌ණනානයො.
Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanānayo.
පුප්‌ඵනාමො සුමනත්‌ථෙරො. මහාපදුමත්‌ථෙරොති එකෙ. මහිංසකමණ්‌ඩලං අන්‌ධරට්‌ඨන්‌ති වදන්‌ති. ධම්‌මචක්‌ඛු නාම තයො මග්‌ගා. සොතාපත්‌තිමග්‌ගන්‌ති ච එකෙ. පඤ්‌චපි රට්‌ඨානි පඤ්‌ච චීනරට්‌ඨානි නාම. රාජගහෙති දෙවියා කතවිහාරෙ. සිලකූටම්‌හීති පබ්‌බතකූටෙ. වඩ්‌ඪමානන්‌ති අලඞ්‌කරණචුණ්‌ණං. අරියදෙසෙ අතීව සම්‌මතං කිර. එකරසෙන නාථකරණා ඉති දමිළා. සාරපාමඞ්‌ගන්‌ති උත්‌තමං පාමඞ්‌ගං. පෙතවත්‌ථුආදිනා සංවෙජෙත්‌වා අභිසමයත්‌ථං සච්‌චසංයුත්‌තඤ්‌ච. මෙඝවනුය්‍යානං නාම මහාවිහාරට්‌ඨානං. ‘‘ද්‌වාසට්‌ඨියා ලෙණෙසූ’’ති පාඨො. දසභාතිකන්‌ති අභයකුමාරාදයො දස, තෙ ඉධ න වුත්‌තා. වුත්‌ථවස්‌සො පවාරෙත්‌වාති චාතුමාසිනියා පවාරණායාති අත්‌ථො. පඨමපවාරණාය වා පවාරෙත්‌වා එකමාසං තත්‌ථෙව වසිත්‌වා කත්‌තිකපුණ්‌ණමාසියං අවොච, අඤ්‌ඤථා ‘‘පුණ්‌ණමායං මහාවීරො’’ති වුත්‌තත්‌තා න සක්‌කා ගහෙතුං. මහාවීරොති බුද්‌ධොපචාරෙන ධාතුයො වදති. ජඞ්‌ඝප්‌පමාණන්‌ති ‘‘ථූපස්‌ස ජඞ්‌ඝප්‌පමාණ’’න්‌ති වදන්‌ති. මාතුලභාගිනෙය්‍යා චූළොදරමහොදරා. ධරමානස්‌ස විය බුද්‌ධස්‌ස රස්‌මි සරසරස්‌මි, රඤ්‌ඤො ලෙඛාසාසනං අප්‌පෙසි, එවඤ්‌ච මුඛසාසනමවොච. දොණමත්‌තා මගධනාළියා ද්‌වාදසනාළිමත්‌තා කිර. ‘‘පරිච්‌ඡින්‌නට්‌ඨානෙ ඡිජ්‌ජිත්‌වා’’ති පාඨො. සබ්‌බදිසාහි පඤ්‌ච රස්‌මියො ආවට්‌ටෙත්‌වාති පඤ්‌චහි ඵලෙහි නික්‌ඛන්‌තත්‌තා පඤ්‌ච, තා පන ඡබ්‌බණ්‌ණාව. කත්‌තිකජුණ්‌හපක්‌ඛස්‌ස පාටිපදදිවසෙති ජුණ්‌හපක්‌ඛස්‌ස පඨමදිවසෙති අත්‌ථො. මහාබොධිට්‌ඨානෙ පරිවාරෙත්‌වා ඨිතනාගයක්‌ඛාදිදෙවතාකුලානි. ගොපකා නාම රාජපරිකම්‌මිනො තථාභාවකිච්‌චා. තෙසං කුලානං නාමන්‌තිපි කෙචි. උදකාදිවාහා කාලිඞ්‌ගා. කාලිඞ්‌ගෙසු ජනපදෙසු ජාතිසම්‌පන්‌නං කුලං කාලිඞ්‌ගකුලන්‌ති කෙචි.
Pupphanāmo sumanatthero. Mahāpadumattheroti eke. Mahiṃsakamaṇḍalaṃ andharaṭṭhanti vadanti. Dhammacakkhu nāma tayo maggā. Sotāpattimagganti ca eke. Pañcapi raṭṭhāni pañca cīnaraṭṭhāni nāma. Rājagaheti deviyā katavihāre. Silakūṭamhīti pabbatakūṭe. Vaḍḍhamānanti alaṅkaraṇacuṇṇaṃ. Ariyadese atīva sammataṃ kira. Ekarasena nāthakaraṇā iti damiḷā. Sārapāmaṅganti uttamaṃ pāmaṅgaṃ. Petavatthuādinā saṃvejetvā abhisamayatthaṃ saccasaṃyuttañca. Meghavanuyyānaṃ nāma mahāvihāraṭṭhānaṃ. ‘‘Dvāsaṭṭhiyā leṇesū’’ti pāṭho. Dasabhātikanti abhayakumārādayo dasa, te idha na vuttā. Vutthavasso pavāretvāti cātumāsiniyā pavāraṇāyāti attho. Paṭhamapavāraṇāya vā pavāretvā ekamāsaṃ tattheva vasitvā kattikapuṇṇamāsiyaṃ avoca, aññathā ‘‘puṇṇamāyaṃ mahāvīro’’ti vuttattā na sakkā gahetuṃ. Mahāvīroti buddhopacārena dhātuyo vadati. Jaṅghappamāṇanti ‘‘thūpassa jaṅghappamāṇa’’nti vadanti. Mātulabhāgineyyā cūḷodaramahodarā. Dharamānassa viya buddhassa rasmi sarasarasmi, rañño lekhāsāsanaṃ appesi, evañca mukhasāsanamavoca. Doṇamattā magadhanāḷiyā dvādasanāḷimattā kira. ‘‘Paricchinnaṭṭhāne chijjitvā’’ti pāṭho. Sabbadisāhi pañca rasmiyo āvaṭṭetvāti pañcahi phalehi nikkhantattā pañca, tā pana chabbaṇṇāva. Kattikajuṇhapakkhassa pāṭipadadivaseti juṇhapakkhassa paṭhamadivaseti attho. Mahābodhiṭṭhāne parivāretvā ṭhitanāgayakkhādidevatākulāni. Gopakā nāma rājaparikammino tathābhāvakiccā. Tesaṃ kulānaṃ nāmantipi keci. Udakādivāhā kāliṅgā. Kāliṅgesu janapadesu jātisampannaṃ kulaṃ kāliṅgakulanti keci.
පඨමපාටිපදදිවසෙති දුතියඋපොසථස්‌ස පාටිපදදිවසෙති අත්‌ථො. තත්‌ථ ඨිතෙහි සමුද්‌දස්‌ස දිට්‌ඨත්‌තා තං ඨානං සමුද්‌දසාලවත්‌ථු. සොළස ජාතිසම්‌පන්‌නකුලානි අට්‌ඨ බ්‍රාහ්‌මණාමච්‌චකුලානි. මහාඅරිට්‌ඨත්‌ථෙරො චෙතියගිරිම්‌හි පබ්‌බජිතො. අමච්‌චස්‌ස පරිවෙණට්‌ඨානෙති සම්‌පතිකාලවසෙනාහ. මහින්‌දත්‌ථෙරො ද්‌වාදසවස්‌සිකො හුත්‌වා තම්‌බපණ්‌ණිදීපං සම්‌පත්‌තො, තත්‌ථ ද්‌වෙ වස්‌සානි වසිත්‌වා විනයං පතිට්‌ඨාපෙසි, ද්‌වාසට්‌ඨිවස්‌සිකො හුත්‌වා පරිනිබ්‌බුතො. විනයො සංවරත්‌ථායාති විනයපිටකං, තස්‌ස පරියාපුණනං වා. යථාභූතඤාණදස්‌සනං සප්‌පච්‌චයනාමරූපපරිග්‌ගහො. මග්‌ගාදිපච්‌චවෙක්‌ඛණෙ අසති අන්‌තරා පරිනිබ්‌බානං නාම නත්‌ථි සෙක්‌ඛස්‌ස මරණං වා, සතියෙව හොති. තස්‌මා ආහ ‘‘විමුත්‌තිඤාණදස්‌සන’’න්‌ති. අනුපාදාපරිනිබ්‌බානත්‌ථායාති කඤ්‌චි ධම්‌මං අනුපාදාය අග්‌ගහෙත්‌වා ඊසකම්‌පි අනවසෙසෙත්‌වා පරිනිබ්‌බානත්‌ථායාති අත්‌ථො. උපනිසාති ‘‘විනයො සංවරත්‌ථායා’’තිආදිකා කාරණපරම්‌පරා. එත්‌තාවතා අත්‌තහිතනිප්‌ඵත්‌තිං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි පරහිතනිප්‌ඵත්‌තිං දස්‌සෙතුං ‘‘එතදත්‌ථං සොතාවධාන’’න්‌ති ආහ. තස්‌සත්‌ථො – අත්‌තනො විනයකථනං විනයමන්‌තනඤ්‌ච උග්‌ගහෙතුං පරෙසං සොතස්‌ස ඔදහනං සොතාවධානං. තතො උග්‌ගහිතවිනයකථාමන්‌තනානං තෙසං උපනිසා යථාවුත්‌තකාරණපරම්‌පරා සිද්‌ධායෙවාති න පුන දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. අඤ්‌ඤථා එතදත්‌ථා උපනිසාති ඉමිනා වචනෙනෙව අනුපාදාපරිනිබ්‌බානස්‌ස සඞ්‌ගහිතත්‌තා අනුපාදාපරිනිබ්‌බානතො උද්‌ධං සොතාවධානාසම්‌භවතො එතදත්‌ථං සොතාවධානන්‌ති අන්‌තෙ න සම්‌භවතීති නිරත්‌ථකං භවෙය්‍ය, න ච නිරත්‌ථකං පරහිතනිප්‌ඵත්‌තියා මූලකාරණදස්‌සනත්‌ථත්‌තාති වෙදිතබ්‌බං.
Paṭhamapāṭipadadivaseti dutiyauposathassa pāṭipadadivaseti attho. Tattha ṭhitehi samuddassa diṭṭhattā taṃ ṭhānaṃ samuddasālavatthu. Soḷasa jātisampannakulāni aṭṭha brāhmaṇāmaccakulāni. Mahāariṭṭhatthero cetiyagirimhi pabbajito. Amaccassa pariveṇaṭṭhāneti sampatikālavasenāha. Mahindatthero dvādasavassiko hutvā tambapaṇṇidīpaṃ sampatto, tattha dve vassāni vasitvā vinayaṃ patiṭṭhāpesi, dvāsaṭṭhivassiko hutvā parinibbuto. Vinayo saṃvaratthāyāti vinayapiṭakaṃ, tassa pariyāpuṇanaṃ vā. Yathābhūtañāṇadassanaṃ sappaccayanāmarūpapariggaho. Maggādipaccavekkhaṇe asati antarā parinibbānaṃ nāma natthi sekkhassa maraṇaṃ vā, satiyeva hoti. Tasmā āha ‘‘vimuttiñāṇadassana’’nti. Anupādāparinibbānatthāyāti kañci dhammaṃ anupādāya aggahetvā īsakampi anavasesetvā parinibbānatthāyāti attho. Upanisāti ‘‘vinayo saṃvaratthāyā’’tiādikā kāraṇaparamparā. Ettāvatā attahitanipphattiṃ dassetvā idāni parahitanipphattiṃ dassetuṃ ‘‘etadatthaṃ sotāvadhāna’’nti āha. Tassattho – attano vinayakathanaṃ vinayamantanañca uggahetuṃ paresaṃ sotassa odahanaṃ sotāvadhānaṃ. Tato uggahitavinayakathāmantanānaṃ tesaṃ upanisā yathāvuttakāraṇaparamparā siddhāyevāti na puna dassitāti veditabbā. Aññathā etadatthā upanisāti iminā vacaneneva anupādāparinibbānassa saṅgahitattā anupādāparinibbānato uddhaṃ sotāvadhānāsambhavato etadatthaṃ sotāvadhānanti ante na sambhavatīti niratthakaṃ bhaveyya, na ca niratthakaṃ parahitanipphattiyā mūlakāraṇadassanatthattāti veditabbaṃ.
එවං යථා යථා යං යං, සම්‌භවෙය්‍ය පදං ඉධ;
Evaṃ yathā yathā yaṃ yaṃ, sambhaveyya padaṃ idha;
තං තං තථා තථා සබ්‌බං, පයොජෙය්‍ය විචක්‌ඛණොති.
Taṃ taṃ tathā tathā sabbaṃ, payojeyya vicakkhaṇoti.
බාහිරනිදානකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bāhiranidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
