| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
වචීකම්‌මද්‌වාරකථාවණ්‌ණනා
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
චතූහි, භික්‌ඛවෙ, අඞ්‌ගෙහි සමන්‌නාගතාති එත්‌ථ සුභාසිතභාසනසඞ්‌ඛාතා අපිසුණවාචා, ධම්‌මභාසනසඞ්‌ඛාතො අසම්‌ඵප්‌පලාපො, පියභාසනසඞ්‌ඛාතා අඵරුසවාචා, සච්‌චභාසනසඞ්‌ඛාතො අමුසාවාදො චාති එතා වාචා තථාපවත්‌තා චෙතනා දට්‌ඨබ්‌බා. සහසද්‌දා පනාති තස්‌ස විකාරස්‌ස සද්‌දෙන සහ සම්‌භූතත්‌තා වුත්‌තං. චිත්‌තානුපරිවත්‌තිතාය පන සො න යාව සද්‌දභාවීති දට්‌ඨබ්‌බො, විතක්‌කවිප්‌ඵාරසද්‌දො න සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යොති පවත්‌තෙන මහාඅට්‌ඨකථාවාදෙන චිත්‌තසමුට්‌ඨානසද්‌දො විනාපි විඤ්‌ඤත්‌තිඝට්‌ටනෙන උප්‌පජ්‌ජතීති ආපජ්‌ජති. ‘‘යා තාය වාචාය විඤ්‌ඤත්‌තී’’ති (ධ. ස. 636) හි වචනතො අසොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යසද්‌දෙන සහ විඤ්‌ඤත්‌තියා උප්‌පත්‌ති නත්‌ථීති විඤ්‌ඤායතීති.
Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatāti ettha subhāsitabhāsanasaṅkhātā apisuṇavācā, dhammabhāsanasaṅkhāto asamphappalāpo, piyabhāsanasaṅkhātā apharusavācā, saccabhāsanasaṅkhāto amusāvādo cāti etā vācā tathāpavattā cetanā daṭṭhabbā. Sahasaddā panāti tassa vikārassa saddena saha sambhūtattā vuttaṃ. Cittānuparivattitāya pana so na yāva saddabhāvīti daṭṭhabbo, vitakkavipphārasaddo na sotaviññeyyoti pavattena mahāaṭṭhakathāvādena cittasamuṭṭhānasaddo vināpi viññattighaṭṭanena uppajjatīti āpajjati. ‘‘Yā tāya vācāya viññattī’’ti (dha. sa. 636) hi vacanato asotaviññeyyasaddena saha viññattiyā uppatti natthīti viññāyatīti.
චිත්‌තසමුට්‌ඨානං සද්‌දායතනන්‌ති එත්‌ථ ච න කොචි චිත්‌තසමුට්‌ඨානො සද්‌දො අසඞ්‌ගහිතො නාම අත්‌ථීති අධිප්‌පායෙන මහාඅට්‌ඨකථාවාදං පටිසෙධෙති. ඡබ්‌බිධෙන රූපසඞ්‌ගහාදීසු හි ‘‘සොතවිඤ්‌ඤෙය්‍ය’’න්‌ති ‘‘දිට්‌ඨං සුත’’න්‌ති එත්‌ථ ‘‘සුත’’න්‌ති ච න කොචි සද්‌දො න සඞ්‌ගය්‌හතීති. මහාඅට්‌ඨකථායං පන විඤ්‌ඤත්‌තිසහජමෙව ජිව්‌හාතාලුචලනාදිකරවිතක්‌කසමුට්‌ඨිතං සුඛුමසද්‌දං ‘‘දිබ්‌බසොතෙන සුත්‌වා ආදිසතී’’ති සුත්‌තෙ පට්‌ඨානෙ ච ඔළාරිකසද්‌දං සන්‌ධාය ‘‘සොතවිඤ්‌ඤාණස්‌ස ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති වුත්‌තන්‌ති ඉමිනා අධිප්‌පායෙන අසොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යතා වුත්‌තා සියා. සද්‌දො ච අසොතවිඤ්‌ඤෙය්‍යො චාති විරුද්‌ධමෙතන්‌ති පන පටික්‌ඛෙපො වෙදිතබ්‌බො. විඤ්‌ඤත්‌තිපච්‌චයා ඝට්‌ටනා විඤ්‌ඤත්‌තිඝට්‌ටනා. විඤ්‌ඤත්‌ති එව වා. ඝට්‌ටනාකාරප්‌පවත්‌තභූතවිකාරො හි ‘‘ඝට්‌ටනා’’ති වුත්‌තො. සඞ්‌ඝට්‌ටනෙන සහෙව සද්‌දො උප්‌පජ්‌ජති, න පුබ්‌බාපරභාවෙන. පථවීධාතුයාති ඉදං වායොධාතුයා විය චාලනං පථවීධාතුයා සඞ්‌ඝට්‌ටනං කිච්‌චං අධිකන්‌ති කත්‌වා වුත්‌තං, විකාරස්‌ස ච තප්‌පච්‌චයභාවො වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො. තබ්‌බිකාරානඤ්‌හි භූතානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස පච්‌චයභාවොති. අඤ්‌ඤම්‌පි සබ්‌බං විධානං කායවිඤ්‌ඤත්‌තියං විය වෙදිතබ්‌බං.
Cittasamuṭṭhānaṃ saddāyatananti ettha ca na koci cittasamuṭṭhāno saddo asaṅgahito nāma atthīti adhippāyena mahāaṭṭhakathāvādaṃ paṭisedheti. Chabbidhena rūpasaṅgahādīsu hi ‘‘sotaviññeyya’’nti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’nti ettha ‘‘suta’’nti ca na koci saddo na saṅgayhatīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana viññattisahajameva jivhātālucalanādikaravitakkasamuṭṭhitaṃ sukhumasaddaṃ ‘‘dibbasotena sutvā ādisatī’’ti sutte paṭṭhāne ca oḷārikasaddaṃ sandhāya ‘‘sotaviññāṇassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti vuttanti iminā adhippāyena asotaviññeyyatā vuttā siyā. Saddo ca asotaviññeyyo cāti viruddhametanti pana paṭikkhepo veditabbo. Viññattipaccayā ghaṭṭanā viññattighaṭṭanā. Viññatti eva vā. Ghaṭṭanākārappavattabhūtavikāro hi ‘‘ghaṭṭanā’’ti vutto. Saṅghaṭṭanena saheva saddo uppajjati, na pubbāparabhāvena. Pathavīdhātuyāti idaṃ vāyodhātuyā viya cālanaṃ pathavīdhātuyā saṅghaṭṭanaṃ kiccaṃ adhikanti katvā vuttaṃ, vikārassa ca tappaccayabhāvo vuttanayeneva veditabbo. Tabbikārānañhi bhūtānaṃ aññamaññassa paccayabhāvoti. Aññampi sabbaṃ vidhānaṃ kāyaviññattiyaṃ viya veditabbaṃ.
තිසමුට්‌ඨානිකකායං…පෙ.… න ලබ්‌භති. න හි චාලනං උපාදින්‌නඝට්‌ටනන්‌ති. චාලනඤ්‌හි දෙසන්‌තරුප්‌පාදනපරම්‌පරතා, ඝට්‌ටනං පච්‌චයවිසෙසෙන භූතකලාපානං ආසන්‌නතරුප්‌පාදොති. උපත්‌ථම්‌භනකිච්‌චම්‌පි නත්‌ථීති උපත්‌ථම්‌භනෙන විනා පඨමචිත්‌තසමුට්‌ඨානාපි ඝට්‌ටනාකාරෙන පවත්‌තතීති ඝට්‌ටනත්‌ථං උපත්‌ථම්‌භනෙන පයොජනං නත්‌ථි, ලද්‌ධාසෙවනෙන චිත්‌තෙනෙව ඝට්‌ටනස්‌ස බලවභාවතො චාති අධිප්‌පායො. උපත්‌ථම්‌භනං නත්‌ථි අත්‌ථීති විචාරෙත්‌වා ගහෙතබ්‌බං.
Tisamuṭṭhānikakāyaṃ…pe… na labbhati. Na hi cālanaṃ upādinnaghaṭṭananti. Cālanañhi desantaruppādanaparamparatā, ghaṭṭanaṃ paccayavisesena bhūtakalāpānaṃ āsannataruppādoti. Upatthambhanakiccampi natthīti upatthambhanena vinā paṭhamacittasamuṭṭhānāpi ghaṭṭanākārena pavattatīti ghaṭṭanatthaṃ upatthambhanena payojanaṃ natthi, laddhāsevanena citteneva ghaṭṭanassa balavabhāvato cāti adhippāyo. Upatthambhanaṃ natthi atthīti vicāretvā gahetabbaṃ.
වචීකම්‌මද්‌වාරකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / වචීකම්‌මද්‌වාරකථාවණ්‌ණනා • Vacīkammadvārakathāvaṇṇanā
