| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
විනීතවත්‌ථුවණ්‌ණනා
Vinītavatthuvaṇṇanā
223. සෙක්‌ඛභූමියන්‌ති ඉමිනා ඣානභූමිම්‌පි සඞ්‌ගණ්‌හාති. තිණ්‌ණං විවෙකානන්‌ති කායචිත්‌තඋපධිවිවෙකානං. පිණ්‌ඩාය චරණස්‌ස භොජනපරියොසානතාය වුත්‌තං ‘‘යාව භොජනපඅයොසාන’’න්‌ති. අන්‌තරඝරෙ භුත්‌වා ආගච්‌ඡන්‌තස්‌සාපි වුත්‌තනයෙනෙව සම්‌භාවනිච්‌ඡාය චීවරසණ්‌ඨාපනාදීනි කරොන්‌තස්‌ස දුක්‌කටමෙව, පාළියං පන දුක්‌කරාදිවත්‌ථූසු ‘‘අනාපත්‌ති අනුල්‌ලපනාධිප්‌පායස්‌සා’’ති ඉදං ථුල්‌ලච්‌චයෙනාපි අනාපත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. උල්‌ලපනාධිප්‌පායස්‌සාපි හි ‘‘නාවුසො, දුක්‌කරං අඤ්‌ඤං බ්‍යාකාතු’’න්‌ති වුත්‌තෙ ථුල්‌ලච්‌චයමෙව අත්‌තුපනායිකත්‌තාභාවතොති දට්‌ඨබ්‌බං.
223.Sekkhabhūmiyanti iminā jhānabhūmimpi saṅgaṇhāti. Tiṇṇaṃ vivekānanti kāyacittaupadhivivekānaṃ. Piṇḍāya caraṇassa bhojanapariyosānatāya vuttaṃ ‘‘yāva bhojanapaayosāna’’nti. Antaraghare bhutvā āgacchantassāpi vuttanayeneva sambhāvanicchāya cīvarasaṇṭhāpanādīni karontassa dukkaṭameva, pāḷiyaṃ pana dukkarādivatthūsu ‘‘anāpatti anullapanādhippāyassā’’ti idaṃ thullaccayenāpi anāpattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ullapanādhippāyassāpi hi ‘‘nāvuso, dukkaraṃ aññaṃ byākātu’’nti vutte thullaccayameva attupanāyikattābhāvatoti daṭṭhabbaṃ.
227. න දානාහං තත්‌ථ ගමිස්‌සාමීති පුන තත්‌ථ වසිතට්‌ඨානෙ න ගමිස්‌සාමි, එවං සති පඨමං ගතො අයං පුන ච නාගතො, තස්‌මා අරහාති මඤ්‌ඤිස්‌සන්‌තීති අධිප්‌පායො. තං ඨානන්‌ති ආවාසං වාතිආදිනා පුබ්‌බෙ පරිච්‌ඡින්‌නට්‌ඨානං. පදසා ගමනං සන්‌ධාය කතිකාය කතත්‌තා යානෙනාතිආදි වුත්‌තං. විජ්‌ජාමයිද්‌ධිං සන්‌ධාය ‘‘ඉද්‌ධියා’’ති වුත්‌තං උල්‌ලපනාධිප්‌පායස්‌ස අභිඤ්‌ඤිද්‌ධියා අසම්‌භවතො. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං රක්‌ඛන්‌තීති උල්‌ලපනාධිප්‌පායෙ සතිපි එකස්‌සාපි පඨමගමනාභාවා රක්‌ඛන්‌ති. සචෙ පන කතිකං කත්‌වා නිසින්‌නෙසු එකං ද්‌වෙ ඨපෙත්‌වා අවසෙසා උල්‌ලපනාධිප්‌පායෙන එකතො ගච්‌ඡන්‌ති, ගතානං සබ්‌බෙසං පාරාජිකමෙව. තෙසු යස්‌ස උල්‌ලපනාධිප්‌පායො නත්‌ථි, තස්‌ස අනාපත්‌ති. එතන්‌ති හෙට්‌ඨා වුත්‌තං සබ්‌බං කතිකවත්‌තං. නානාවෙරජ්‌ජකාති නානාජනපදවාසිනො. සඞ්‌ඝලාභොති යථාවුඩ්‌ඪං පාපුණනකකොට්‌ඨාසො. අයඤ්‌ච පටික්‌ඛෙපො අවිසෙසෙත්‌වා කරණං සන්‌ධාය කතො, විසෙසෙත්‌වා පන ‘‘එත්‌තකො අසුකස්‌සා’’ති පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අපලොකෙත්‌වා දාතුං වට්‌ටති.
227.Na dānāhaṃ tattha gamissāmīti puna tattha vasitaṭṭhāne na gamissāmi, evaṃ sati paṭhamaṃ gato ayaṃ puna ca nāgato, tasmā arahāti maññissantīti adhippāyo. Taṃ ṭhānanti āvāsaṃ vātiādinā pubbe paricchinnaṭṭhānaṃ. Padasā gamanaṃ sandhāya katikāya katattā yānenātiādi vuttaṃ. Vijjāmayiddhiṃ sandhāya ‘‘iddhiyā’’ti vuttaṃ ullapanādhippāyassa abhiññiddhiyā asambhavato. Aññamaññaṃ rakkhantīti ullapanādhippāye satipi ekassāpi paṭhamagamanābhāvā rakkhanti. Sace pana katikaṃ katvā nisinnesu ekaṃ dve ṭhapetvā avasesā ullapanādhippāyena ekato gacchanti, gatānaṃ sabbesaṃ pārājikameva. Tesu yassa ullapanādhippāyo natthi, tassa anāpatti. Etanti heṭṭhā vuttaṃ sabbaṃ katikavattaṃ. Nānāverajjakāti nānājanapadavāsino. Saṅghalābhoti yathāvuḍḍhaṃ pāpuṇanakakoṭṭhāso. Ayañca paṭikkhepo avisesetvā karaṇaṃ sandhāya kato, visesetvā pana ‘‘ettako asukassā’’ti paricchinditvā apaloketvā dātuṃ vaṭṭati.
228. ධම්‌මධාතූති සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං, ධම්‌මානං සභාවො වා. උපපත්‌තීති අත්‌තභාවං සන්‌ධාය වදති. දුස්‌සද්‌ධාපයා හොන්‌තීති පුථුජ්‌ජනෙ සන්‌ධාය වුත්‌තං, න ලක්‌ඛණත්‌ථෙරාදිකෙ අරියපුග්‌ගලෙ . විතුඩෙන්‌තීති විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා ඩෙන්‌ති ගච්‌ඡන්‌ති, ඵාසුළන්‌තරිකායො ඡිද්‌දාවඡිද්‌දං කත්‌වා තාහි ගච්‌ඡන්‌තීති නිස්‌සක්‌කවසෙන අත්‌ථො. විතුදෙන්‌තීති පාඨෙ ඵාසුළන්‌තරිකාහීති ආධාරත්‌ථෙ නිස්‌සක්‌කවචනං. ලොහතුණ්‌ඩෙහීති කාළලොහමයෙහි තුණ්‌ඩෙහි. අච්‌ඡරියං වතාති ගරහිතබ්‌බතාය අච්‌ඡරං පහරිතුං යුත්‌තරූපං. චක්‌ඛුභූතාති ලොකස්‌ස චක්‌ඛු විය භූතා සඤ්‌ජාතා, චක්‌ඛුසදිසාතිපි අත්‌ථො. තස්‌සෙව කම්‌මස්‌සාති යෙන ගොඝාතකකම්‌මෙනෙව නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තො, තස්‌සෙවාති අත්‌ථෙ ගය්‌හමානෙ එකාය චෙතනාය බහුපටිසන්‌ධියො හොන්‌තීති ආපජ්‌ජති, න චෙතං යුත්‌තං එකස්‌ස අම්‌බාදිබීජස්‌ස අනෙකඞ්‌කුරුප්‌පත්‌ති වියාති තං පරිහරන්‌තො ආහ තස්‌ස නානාචෙතනාහි ආයූහිතස්‌සාතිආදි, තෙන ගොඝාතකකම්‌මක්‌ඛණෙ පුබ්‌බචෙතනා අපරචෙතනා සන්‌නිට්‌ඨාපකචෙතනාති එකස්‌මිම්‌පි පාණාතිපාතෙ බහූ චෙතනා හොන්‌ති, නානාපාණාතිපාතෙසු වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. තත්‌ථ එකාය චෙතනාය නරකෙ පචිත්‌වා තදඤ්‌ඤචෙතනාසු එකාය අපරාපරියචෙතනාය ඉමස්‌මිං පෙතත්‌තභාවෙ නිබ්‌බත්‌තොති දස්‌සෙති, තෙනාහ ‘‘අවසෙසකම්‌මං වා කම්‌මනිමිත්‌තං වා’’ති. එත්‌ථ ච කම්‌මසරික්‌ඛවිපාකුප්‌පත්‌තිං සන්‌ධාය කම්‌මකම්‌මනිමිත්‌තානමෙව ගහණං කතං, න ගතිනිමිත්‌තස්‌ස, තෙනාහ ‘‘අට්‌ඨිරාසියෙව නිමිත්‌තං අහොසී’’ති. පාළියං විතච්‌ඡෙන්‌තීති තුණ්‌ඩෙහි තච්‌ඡෙන්‌තො විය ලුඤ්‌චන්‌ති. විරාජෙන්‌තීති විලිඛන්‌ති.
228.Dhammadhātūti sabbaññutaññāṇaṃ, dhammānaṃ sabhāvo vā. Upapattīti attabhāvaṃ sandhāya vadati. Dussaddhāpayā hontīti puthujjane sandhāya vuttaṃ, na lakkhaṇattherādike ariyapuggale . Vituḍentīti vinivijjhitvā ḍenti gacchanti, phāsuḷantarikāyo chiddāvachiddaṃ katvā tāhi gacchantīti nissakkavasena attho. Vitudentīti pāṭhe phāsuḷantarikāhīti ādhāratthe nissakkavacanaṃ. Lohatuṇḍehīti kāḷalohamayehi tuṇḍehi. Acchariyaṃ vatāti garahitabbatāya accharaṃ paharituṃ yuttarūpaṃ. Cakkhubhūtāti lokassa cakkhu viya bhūtā sañjātā, cakkhusadisātipi attho. Tasseva kammassāti yena goghātakakammeneva niraye nibbatto, tassevāti atthe gayhamāne ekāya cetanāya bahupaṭisandhiyo hontīti āpajjati, na cetaṃ yuttaṃ ekassa ambādibījassa anekaṅkuruppatti viyāti taṃ pariharanto āha tassa nānācetanāhi āyūhitassātiādi, tena goghātakakammakkhaṇe pubbacetanā aparacetanā sanniṭṭhāpakacetanāti ekasmimpi pāṇātipāte bahū cetanā honti, nānāpāṇātipātesu vattabbameva natthi. Tattha ekāya cetanāya narake pacitvā tadaññacetanāsu ekāya aparāpariyacetanāya imasmiṃ petattabhāve nibbattoti dasseti, tenāha ‘‘avasesakammaṃ vā kammanimittaṃ vā’’ti. Ettha ca kammasarikkhavipākuppattiṃ sandhāya kammakammanimittānameva gahaṇaṃ kataṃ, na gatinimittassa, tenāha ‘‘aṭṭhirāsiyeva nimittaṃ ahosī’’ti. Pāḷiyaṃ vitacchentīti tuṇḍehi tacchento viya luñcanti. Virājentīti vilikhanti.
229. වල්‌ලූරවික්‌කයෙනාති සුක්‌ඛාපිතමංසවික්‌කයෙන. නිප්‌පක්‌ඛචම්‌මෙති විගතපක්‌ඛලොමචම්‌මෙ. එකං මිගන්‌ති දීපකමිගං. කාරණාහීති ඝාතනාහි. ඤත්‌වාති කම්‌මට්‌ඨානං ඤත්‌වා.
229.Vallūravikkayenāti sukkhāpitamaṃsavikkayena. Nippakkhacammeti vigatapakkhalomacamme. Ekaṃ miganti dīpakamigaṃ. Kāraṇāhīti ghātanāhi. Ñatvāti kammaṭṭhānaṃ ñatvā.
230. මඞ්‌ගනවසෙන උලතීති මඞ්‌ගුලි, විරූපබීභච්‌ඡභාවෙන පවත්‌තතීති අත්‌ථො. චිත්‌තකෙළින්‌ති චිත්‌තරුචියං අනාචාරකීළං.
230. Maṅganavasena ulatīti maṅguli, virūpabībhacchabhāvena pavattatīti attho. Cittakeḷinti cittaruciyaṃ anācārakīḷaṃ.
231. නිස්‌සෙවාලපණකකද්‌දමොති තිලබීජකාදිසෙවාලෙන නීලමණ්‌ඩූකපිට්‌ඨිවණ්‌ණෙන උදකපිට්‌ඨෙ උදකං නීලවණ්‌ණං කුරුමානෙන පණකෙන කද්‌දමෙන ච විරහිතො. උණ්‌හභාවෙන තපනතො තපං උදකං අස්‌සාති තපොදකාති වත්‌තබ්‌බෙ ක-කාරලොපං කත්‌වා ‘‘තපොදා’’ති වුච්‌චති. පෙතලොකොති පකට්‌ඨෙන අකුසලකම්‌මෙන සුගතිතො දුග්‌ගතිං ඉතානං ගතානං ලොකො සමූහො, නිවාසට්‌ඨානං වා. කතහත්‌ථාති ධනුසිප්‌පෙ සුට්‌ඨු සික්‌ඛිතහත්‌ථා, අවිරජ්‌ඣනලක්‌ඛවෙධාති අත්‌ථො. සිප්‌පදස්‌සනවසෙන රාජකුලාදීසු රාජසමූහං උපෙච්‌ච කතං අසනං සරක්‌ඛෙපො එතෙසන්‌ති කතුපාසනා, සබ්‌බත්‌ථ දස්‌සිතසිප්‌පාති අත්‌ථො. පභග්‌ගොති පභඤ්‌ජිතො, පරාජිතොති අත්‌ථො.
231.Nissevālapaṇakakaddamoti tilabījakādisevālena nīlamaṇḍūkapiṭṭhivaṇṇena udakapiṭṭhe udakaṃ nīlavaṇṇaṃ kurumānena paṇakena kaddamena ca virahito. Uṇhabhāvena tapanato tapaṃ udakaṃ assāti tapodakāti vattabbe ka-kāralopaṃ katvā ‘‘tapodā’’ti vuccati. Petalokoti pakaṭṭhena akusalakammena sugatito duggatiṃ itānaṃ gatānaṃ loko samūho, nivāsaṭṭhānaṃ vā. Katahatthāti dhanusippe suṭṭhu sikkhitahatthā, avirajjhanalakkhavedhāti attho. Sippadassanavasena rājakulādīsu rājasamūhaṃ upecca kataṃ asanaṃ sarakkhepo etesanti katupāsanā, sabbattha dassitasippāti attho. Pabhaggoti pabhañjito, parājitoti attho.
232. ආනෙඤ්‌ජසමාධින්‌ති අරූපසමාපත්‌තියං නිරුද්‌ධෙ සතිපි සද්‌දකණ්‌ටකෙන උට්‌ඨානාරහො රූපාවචරසමාධියෙව ඉධ වත්‌තබ්‌බොති ආහ අනෙජං අචලන්‌තිආදි. සමාධිපරිපන්‌ථකෙති විතක්‌කාදිකෙ සන්‌ධාය වදති, ඉදං පන පඨමබොධියං උප්‌පන්‌නම්‌පි වත්‌ථුං අනාචාරමත්‌තවසෙන භික්‌ඛූහි චොදිතෙපි භගවතා ‘‘අනාපත්‌ති, භික්‌ඛවෙ, මොග්‌ගල්‌ලානස්‌සා’’ති (පාරා. 228) එවං ආයතිං අත්‌තනා පඤ්‌ඤපියමානපාරාජිකානුගුණං තදා එව විනීතන්‌ති ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි පච්‌ඡා පඤ්‌ඤත්‌තස්‌ස ඉමස්‌ස සික්‌ඛාපදස්‌ස විනීතවත්‌ථුභාවෙන සඞ්‌ගහමාරොපිතන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. සාවකානං උප්‌පටිපාටියා අනුස්‌සරණාභාවං දස්‌සෙතුං ‘‘න උප්‌පටිපාටියා’’ති වුත්‌තං. දුක්‌කරං කතන්‌ති අනන්‌තරෙ පඤ්‌චකප්‌පසතිකෙ කාලෙ විඤ්‌ඤාණසන්‌තතිං අදිස්‌වාපි අසම්‌මුය්‌හිත්‌වා පරතො තතියත්‌තභාවෙ දිට්‌ඨචුතිචිත්‌තෙන සද්‌ධිං වත්‌තමානභවපටිසන්‌ධියා අනුමානෙනාපි කාරියකාරණාභාවගහණං නාම සාවකානං දුක්‌කරත්‌තා වුත්‌තං. පටිවිද්‌ධාති පටිවිද්‌ධසදිසා. යථා නාම සත්‌තධා ඵාලිතස්‌ස චාමරවාලලොමස්‌ස එකාය අග්‌ගකොටියා අපරස්‌ස වාලලොමංසුනො කොටිං දූරෙ ඨත්‌වා විජ්‌ඣෙය්‍ය ආවුනන්‌තො විය පටිපාදෙය්‍ය, එවමෙව ඉමිනාපි දුක්‌කරං කතන්‌ති වුත්‌තං හොති. එතදග්‌ගන්‌ති එසො අග්‌ගො. යදිදන්‌ති යො අයං.
232.Āneñjasamādhinti arūpasamāpattiyaṃ niruddhe satipi saddakaṇṭakena uṭṭhānāraho rūpāvacarasamādhiyeva idha vattabboti āha anejaṃ acalantiādi. Samādhiparipanthaketi vitakkādike sandhāya vadati, idaṃ pana paṭhamabodhiyaṃ uppannampi vatthuṃ anācāramattavasena bhikkhūhi coditepi bhagavatā ‘‘anāpatti, bhikkhave, moggallānassā’’ti (pārā. 228) evaṃ āyatiṃ attanā paññapiyamānapārājikānuguṇaṃ tadā eva vinītanti dhammasaṅgāhakattherehi pacchā paññattassa imassa sikkhāpadassa vinītavatthubhāvena saṅgahamāropitanti daṭṭhabbaṃ. Sāvakānaṃ uppaṭipāṭiyā anussaraṇābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘na uppaṭipāṭiyā’’ti vuttaṃ. Dukkaraṃ katanti anantare pañcakappasatike kāle viññāṇasantatiṃ adisvāpi asammuyhitvā parato tatiyattabhāve diṭṭhacuticittena saddhiṃ vattamānabhavapaṭisandhiyā anumānenāpi kāriyakāraṇābhāvagahaṇaṃ nāma sāvakānaṃ dukkarattā vuttaṃ. Paṭividdhāti paṭividdhasadisā. Yathā nāma sattadhā phālitassa cāmaravālalomassa ekāya aggakoṭiyā aparassa vālalomaṃsuno koṭiṃ dūre ṭhatvā vijjheyya āvunanto viya paṭipādeyya, evameva imināpi dukkaraṃ katanti vuttaṃ hoti. Etadagganti eso aggo. Yadidanti yo ayaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 4. චතුත්‌ථපාරාජිකං • 4. Catutthapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 4. චතුත්‌ථපාරාජිකං • 4. Catutthapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / විනීතවත්‌ථුවණ්‌ණනා • Vinītavatthuvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / විනීතවත්‌ථුවණ්‌ණනා • Vinītavatthuvaṇṇanā
