| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
18. භූමිනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
18. Bhūminānattañāṇaniddesavaṇṇanā
72. භූමිනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසෙ භූමියොති භාගා පරිච්‌ඡෙදා වා. කාමාවචරාති එත්‌ථ දුවිධො කාමො කිලෙසකාමො වත්‌ථුකාමො ච. කිලෙසකාමො ඡන්‌දරාගො, වත්‌ථුකාමො තෙභූමකවට්‌ටං. කිලෙසකාමො කාමෙතීති කාමො, වත්‌ථුකාමො කාමීයතීති කාමො. සො දුවිධො කාමො පවත්‌තිවසෙන යස්‌මිං පදෙසෙ අවචරති, සො පදෙසො කාමො එත්‌ථ අවචරතීති කාමාවචරො. සො පන පදෙසො චතුන්‌නං අපායානං, මනුස්‌සලොකස්‌ස, ඡන්‌නඤ්‌ච දෙවලොකානං වසෙන එකාදසවිධො . යථා හි යස්‌මිං පදෙසෙ සසත්‌ථා පුරිසා අවචරන්‌ති, සො විජ්‌ජමානෙසුපි අඤ්‌ඤෙසු ද්‌විපදචතුප්‌පදෙසු අවචරන්‌තෙසු තෙසං අභිලක්‌ඛිතත්‌තා ‘‘සසත්‌ථාවචරො’’ති වුච්‌චති, එවං විජ්‌ජමානෙසුපි අඤ්‌ඤෙසු රූපාවචරාදීසු තත්‌ථ අවචරන්‌තෙසු තෙසං අභිලක්‌ඛිතත්‌තා අයං පදෙසො ‘‘කාමාවචරො’’ත්‌වෙව වුච්‌චති. ස්‌වායං යථා රූපභවො රූපං, එවං උත්‌තරපදලොපං කත්‌වා ‘‘කාමො’’ත්‌වෙව වුච්‌චති. තප්‌පටිබද්‌ධො එකෙකො ධම්‌මො ඉමස්‌මිං එකාදසවිධපදෙසසඞ්‌ඛාතෙ කාමෙ අවචරතීති කාමාවචරො. කිඤ්‌චාපි හි එත්‌ථ කෙචි ධම්‌මා රූපාරූපභවෙසුපි අවචරන්‌ති, යථා පන සඞ්‌ගාමෙ අවචරණතො ‘‘සඞ්‌ගාමාවචරො’’ති ලද්‌ධනාමො නාගො නගරෙ චරන්‌තොපි ‘‘සඞ්‌ගාමාවචරො’’ත්‌වෙව වුච්‌චති, ථලජලචරා ච පාණිනො අථලෙ අජලෙ ච ඨිතාපි ‘‘ථලචරා ජලචරා’’ත්‌වෙව වුච්‌චන්‌ති, එවං තෙ අඤ්‌ඤත්‌ථ අවචරන්‌තාපි කාමාවචරායෙවාති වෙදිතබ්‌බා. ආරම්‌මණකරණවසෙන වා එතෙසු වුත්‌තප්‌පකාරෙසු ධම්‌මෙසු කාමො අවචරතීති කාමාවචරා. කාමඤ්‌චෙස රූපාරූපාවචරධම්‌මෙසුපි අවචරති, යථා පන ‘‘වදතීති වච්‌ඡො, මහියං සෙතීති මහිංසො’’ති වුත්‌තෙ න යත්‌තකා වදන්‌ති, මහියං වා සෙන්‌ති, සබ්‌බෙසං තං නාමං හොති. එවංසම්‌පදමිදං වෙදිතබ්‌බං. එත්‌ථ සබ්‌බෙ තෙ ධම්‌මෙ එකරාසිං කත්‌වා වුත්‌තභූමිසද්‌දමපෙක්‌ඛිත්‌වා කාමාවචරාති ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගවචනං කතං. රූපාවචරාතිආදීසු රූපභවො රූපං, තස්‌මිං රූපෙ අවචරන්‌තීති රූපාවචරා. අරූපභවො අරූපං, තස්‌මිං අරූපෙ අවචරන්‌තීති අරූපාවචරා. තෙභූමකවට්‌ටෙ පරියාපන්‌නා අන්‌තොගධාති පරියාපන්‌නා, තස්‌මිං න පරියාපන්‌නාති අපරියාපන්‌නා.
72. Bhūminānattañāṇaniddese bhūmiyoti bhāgā paricchedā vā. Kāmāvacarāti ettha duvidho kāmo kilesakāmo vatthukāmo ca. Kilesakāmo chandarāgo, vatthukāmo tebhūmakavaṭṭaṃ. Kilesakāmo kāmetīti kāmo, vatthukāmo kāmīyatīti kāmo. So duvidho kāmo pavattivasena yasmiṃ padese avacarati, so padeso kāmo ettha avacaratīti kāmāvacaro. So pana padeso catunnaṃ apāyānaṃ, manussalokassa, channañca devalokānaṃ vasena ekādasavidho . Yathā hi yasmiṃ padese sasatthā purisā avacaranti, so vijjamānesupi aññesu dvipadacatuppadesu avacarantesu tesaṃ abhilakkhitattā ‘‘sasatthāvacaro’’ti vuccati, evaṃ vijjamānesupi aññesu rūpāvacarādīsu tattha avacarantesu tesaṃ abhilakkhitattā ayaṃ padeso ‘‘kāmāvacaro’’tveva vuccati. Svāyaṃ yathā rūpabhavo rūpaṃ, evaṃ uttarapadalopaṃ katvā ‘‘kāmo’’tveva vuccati. Tappaṭibaddho ekeko dhammo imasmiṃ ekādasavidhapadesasaṅkhāte kāme avacaratīti kāmāvacaro. Kiñcāpi hi ettha keci dhammā rūpārūpabhavesupi avacaranti, yathā pana saṅgāme avacaraṇato ‘‘saṅgāmāvacaro’’ti laddhanāmo nāgo nagare carantopi ‘‘saṅgāmāvacaro’’tveva vuccati, thalajalacarā ca pāṇino athale ajale ca ṭhitāpi ‘‘thalacarā jalacarā’’tveva vuccanti, evaṃ te aññattha avacarantāpi kāmāvacarāyevāti veditabbā. Ārammaṇakaraṇavasena vā etesu vuttappakāresu dhammesu kāmo avacaratīti kāmāvacarā. Kāmañcesa rūpārūpāvacaradhammesupi avacarati, yathā pana ‘‘vadatīti vaccho, mahiyaṃ setīti mahiṃso’’ti vutte na yattakā vadanti, mahiyaṃ vā senti, sabbesaṃ taṃ nāmaṃ hoti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ettha sabbe te dhamme ekarāsiṃ katvā vuttabhūmisaddamapekkhitvā kāmāvacarāti itthiliṅgavacanaṃ kataṃ. Rūpāvacarātiādīsu rūpabhavo rūpaṃ, tasmiṃ rūpe avacarantīti rūpāvacarā. Arūpabhavo arūpaṃ, tasmiṃ arūpe avacarantīti arūpāvacarā. Tebhūmakavaṭṭe pariyāpannā antogadhāti pariyāpannā, tasmiṃ na pariyāpannāti apariyāpannā.
කාමාවචරාදිභූමිනිද්‌දෙසෙසු හෙට්‌ඨතොති හෙට්‌ඨාභාගෙන. අවීචිනිරයන්‌ති ජාලානං වා සත්‌තානං වා වෙදනානං වා වීචි අන්‌තරං ඡිද්‌දං එත්‌ථ නත්‌ථීති අවීචි. සුඛසඞ්‌ඛාතො අයො එත්‌ථ නත්‌ථීති නිරයො, නිරතිඅත්‌ථෙනපි නිරයො. පරියන්‌තං කරිත්‌වාති තං අවීචිසඞ්‌ඛාතං නිරයං අන්‌තං කත්‌වා. උපරිතොති උපරිභාගෙන. පරනිම්‌මිතවසවත්‌තී දෙවෙති පරනිම්‌මිතෙසු කාමෙසු වසං වත්‌තනතො එවංලද්‌ධවොහාරෙ දෙවෙ. අන්‌තො කරිත්‌වාති අන්‌තො පක්‌ඛිපිත්‌වා. යං එතස්‌මිං අන්‌තරෙති යෙ එතස්‌මිං ඔකාසෙ. යන්‌ති ච ලිඞ්‌ගවචනවිපල්‌ලාසො කතො. එත්‌ථාවචරාති ඉමිනා යස්‌මා තස්‌මිං අන්‌තරෙ අඤ්‌ඤෙපි චරන්‌ති කදාචි කත්‌ථචි සම්‌භවතො, තස්‌මා තෙසං අසඞ්‌ගණ්‌හනත්‌ථං අවචරාති වුත්‌තං. තෙන යෙ එකස්‌මිං අන්‌තරෙ ඔගාළ්‌හා හුත්‌වා චරන්‌ති, සබ්‌බත්‌ථ සදා ච සම්‌භවතො, අධොභාගෙ ච චරන්‌ති අවීචිනිරයස්‌ස හෙට්‌ඨා භූතූපාදාය පවත්‌තිභාවෙන, තෙසං සඞ්‌ගහො කතො හොති. තෙ හි ඔගාළ්‌හා චරන්‌ති, අධොභාගෙ ච චරන්‌තීති අවචරා. එත්‌ථ පරියාපන්‌නාති ඉමිනා පන යස්‌මා එතෙ එත්‌ථාවචරා අඤ්‌ඤත්‌ථාපි අවචරන්‌ති, න පන තත්‌ථ පරියාපන්‌නා හොන්‌ති, තස්‌මා තෙසං අඤ්‌ඤත්‌ථාපි අවචරන්‌තානං පරිග්‌ගහො කතො හොති.
Kāmāvacarādibhūminiddesesu heṭṭhatoti heṭṭhābhāgena. Avīcinirayanti jālānaṃ vā sattānaṃ vā vedanānaṃ vā vīci antaraṃ chiddaṃ ettha natthīti avīci. Sukhasaṅkhāto ayo ettha natthīti nirayo, niratiatthenapi nirayo. Pariyantaṃ karitvāti taṃ avīcisaṅkhātaṃ nirayaṃ antaṃ katvā. Uparitoti uparibhāgena. Paranimmitavasavattī deveti paranimmitesu kāmesu vasaṃ vattanato evaṃladdhavohāre deve. Anto karitvāti anto pakkhipitvā. Yaṃ etasmiṃ antareti ye etasmiṃ okāse. Yanti ca liṅgavacanavipallāso kato. Etthāvacarāti iminā yasmā tasmiṃ antare aññepi caranti kadāci katthaci sambhavato, tasmā tesaṃ asaṅgaṇhanatthaṃ avacarāti vuttaṃ. Tena ye ekasmiṃ antare ogāḷhā hutvā caranti, sabbattha sadā ca sambhavato, adhobhāge ca caranti avīcinirayassa heṭṭhā bhūtūpādāya pavattibhāvena, tesaṃ saṅgaho kato hoti. Te hi ogāḷhā caranti, adhobhāge ca carantīti avacarā. Ettha pariyāpannāti iminā pana yasmā ete etthāvacarā aññatthāpi avacaranti, na pana tattha pariyāpannā honti, tasmā tesaṃ aññatthāpi avacarantānaṃ pariggaho kato hoti.
ඉදානි තෙ එත්‌ථ පරියාපන්‌නෙ ධම්‌මෙ රාසිසුඤ්‌ඤතාපච්‌චයභාවතො චෙව සභාවතො ච දස්‌සෙන්‌තො ඛන්‌ධධාතුආයතනාතිආදිමාහ. බ්‍රහ්‌මලොකන්‌ති පඨමජ්‌ඣානභූමිසඞ්‌ඛාතං බ්‍රහ්‌මට්‌ඨානං. අකනිට්‌ඨෙති උත්‌තමට්‌ඨෙන න කනිට්‌ඨෙ. සමාපන්‌නස්‌සාති සමාපත්‌තිං සමාපන්‌නස්‌ස. එතෙන කුසලජ්‌ඣානං වුත්‌තං. උපපන්‌නස්‌සාති විපාකවසෙන බ්‍රහ්‌මලොකෙ උපපන්‌නස්‌ස. එතෙන විපාකජ්‌ඣානං වුත්‌තං. දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරිස්‌සාති දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ පච්‌චක්‌ඛෙ අත්‌තභාවෙ සුඛො විහාරො දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරො, සො අස්‌ස අත්‌ථීති දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරී, අරහා. තස්‌ස දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරිස්‌ස. එතෙන කිරියජ්‌ඣානං වුත්‌තං. චෙතසිකාති චෙතසි භවා චෙතසිකා, චිත්‌තසම්‌පයුත්‌තාති අත්‌ථො. ආකාසානඤ්‌චායතනූපගෙති ආකාසානඤ්‌චායතනසඞ්‌ඛාතං භවං උපගතෙ. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. මග්‌ගාති චත්‌තාරො අරියමග්‌ගා. මග්‌ගඵලානීති චත්‌තාරි අරියමග්‌ගඵලානි. අසඞ්‌ඛතා ච ධාතූති පච්‌චයෙහි අකතා නිබ්‌බානධාතු.
Idāni te ettha pariyāpanne dhamme rāsisuññatāpaccayabhāvato ceva sabhāvato ca dassento khandhadhātuāyatanātiādimāha. Brahmalokanti paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmaṭṭhānaṃ. Akaniṭṭheti uttamaṭṭhena na kaniṭṭhe. Samāpannassāti samāpattiṃ samāpannassa. Etena kusalajjhānaṃ vuttaṃ. Upapannassāti vipākavasena brahmaloke upapannassa. Etena vipākajjhānaṃ vuttaṃ. Diṭṭhadhammasukhavihārissāti diṭṭheva dhamme paccakkhe attabhāve sukho vihāro diṭṭhadhammasukhavihāro, so assa atthīti diṭṭhadhammasukhavihārī, arahā. Tassa diṭṭhadhammasukhavihārissa. Etena kiriyajjhānaṃ vuttaṃ. Cetasikāti cetasi bhavā cetasikā, cittasampayuttāti attho. Ākāsānañcāyatanūpageti ākāsānañcāyatanasaṅkhātaṃ bhavaṃ upagate. Dutiyapadepi eseva nayo. Maggāti cattāro ariyamaggā. Maggaphalānīti cattāri ariyamaggaphalāni. Asaṅkhatā ca dhātūti paccayehi akatā nibbānadhātu.
අපරාපි චතස්‌සො භූමියොති එකෙකචතුක්‌කවසෙන වෙදිතබ්‌බා. චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානාති කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං වෙදනානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං චිත්‌තානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං ධම්‌මානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං. තස්‌සත්‌ථො – පතිට්‌ඨාතීති පට්‌ඨානං, උපට්‌ඨාති ඔක්‌කන්‌දිත්‌වා පක්‌ඛන්‌දිත්‌වා පවත්‌තතීති අත්‌ථො. සතියෙව පට්‌ඨානං සතිපට්‌ඨානං. අථ වා සරණට්‌ඨෙන සති, උපට්‌ඨානට්‌ඨෙන පට්‌ඨානං, සති ච සා පට්‌ඨානඤ්‌චාතිපි සතිපට්‌ඨානං. ආරම්‌මණවසෙන බහුකා තා සතියොති සතිපට්‌ඨානා. චත්‌තාරො සම්‌මප්‌පධානාති අනුප්‌පන්‌නානං අකුසලානං අනුප්‌පාදාය සම්‌මප්‌පධානං, උප්‌පන්‌නානං අකුසලානං පහානාය සම්‌මප්‌පධානං, අනුප්‌පන්‌නානං කුසලානං උප්‌පාදාය සම්‌මප්‌පධානං, උප්‌පන්‌නානං කුසලානං ඨිතියා සම්‌මප්‌පධානං. පදහන්‌ති වායමන්‌ති එතෙනාති පධානං, වීරියස්‌සෙතං නාමං . සම්‌මප්‌පධානන්‌ති අවිපරීතප්‌පධානං කාරණප්‌පධානං උපායප්‌පධානං යොනිසොපධානං. එකමෙව වීරියං කිච්‌චවසෙන චතුධා කත්‌වා සම්‌මප්‌පධානාති වුත්‌තං. චත්‌තාරො ඉද්‌ධිපාදාති ඡන්‌දිද්‌ධිපාදො, චිත්‌තිද්‌ධිපාදො, වීරියිද්‌ධිපාදො, වීමංසිද්‌ධිපාදො. තස්‌සත්‌ථො වුත්‌තොයෙව. චත්‌තාරි ඣානානීති විතක්‌කවිචාරපීතිසුඛචිත්‌තෙකග්‌ගතාවසෙන පඤ්‌චඞ්‌ගිකං පඨමජ්‌ඣානං. පීතිසුඛචිත්‌තෙකග්‌ගතාවසෙන තිවඞ්‌ගිකං දුතියජ්‌ඣානං, සුඛචිත්‌තකග්‌ගතාවසෙන දුවඞ්‌ගිකං තතියජ්‌ඣානං, උපෙක්‌ඛාචිත්‌තෙකග්‌ගතාවසෙන දුවඞ්‌ගිකං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං. ඉමානි හි අඞ්‌ගානි ආරම්‌මණූපනිජ්‌ඣානට්‌ඨෙන ඣානන්‌ති වුච්‌චන්‌ති. චතස්‌සො අප්‌පමඤ්‌ඤායොති මෙත්‌තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්‌ඛා. ඵරණඅප්‌පමාණවසෙන අප්‌පමඤ්‌ඤායො. එතායො හි ආරම්‌මණවසෙන අප්‌පමාණෙ වා සත්‌තෙ ඵරන්‌ති, එකං සත්‌තම්‌පි වා අනවසෙසඵරණවසෙන ඵරන්‌තීති ඵරණඅප්‌පමාණවසෙන අප්‌පමඤ්‌ඤායොති වුච්‌චන්‌ති. චතස්‌සො අරූපසමාපත්‌තියොති ආකාසානඤ්‌චායතනසමාපත්‌ති, විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසමාපත්‌ති, ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌ති, නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌ති. චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා වුත්‌තත්‌ථා එව.
Aparāpi catasso bhūmiyoti ekekacatukkavasena veditabbā. Cattāro satipaṭṭhānāti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Tassattho – patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkanditvā pakkhanditvā pavattatīti attho. Satiyeva paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Atha vā saraṇaṭṭhena sati, upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānaṃ, sati ca sā paṭṭhānañcātipi satipaṭṭhānaṃ. Ārammaṇavasena bahukā tā satiyoti satipaṭṭhānā. Cattāro sammappadhānāti anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādāya sammappadhānaṃ, uppannānaṃ akusalānaṃ pahānāya sammappadhānaṃ, anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya sammappadhānaṃ, uppannānaṃ kusalānaṃ ṭhitiyā sammappadhānaṃ. Padahanti vāyamanti etenāti padhānaṃ, vīriyassetaṃ nāmaṃ . Sammappadhānanti aviparītappadhānaṃ kāraṇappadhānaṃ upāyappadhānaṃ yonisopadhānaṃ. Ekameva vīriyaṃ kiccavasena catudhā katvā sammappadhānāti vuttaṃ. Cattāro iddhipādāti chandiddhipādo, cittiddhipādo, vīriyiddhipādo, vīmaṃsiddhipādo. Tassattho vuttoyeva. Cattāri jhānānīti vitakkavicārapītisukhacittekaggatāvasena pañcaṅgikaṃ paṭhamajjhānaṃ. Pītisukhacittekaggatāvasena tivaṅgikaṃ dutiyajjhānaṃ, sukhacittakaggatāvasena duvaṅgikaṃ tatiyajjhānaṃ, upekkhācittekaggatāvasena duvaṅgikaṃ catutthajjhānaṃ. Imāni hi aṅgāni ārammaṇūpanijjhānaṭṭhena jhānanti vuccanti. Catasso appamaññāyoti mettā, karuṇā, muditā, upekkhā. Pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etāyo hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekaṃ sattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Catasso arūpasamāpattiyoti ākāsānañcāyatanasamāpatti, viññāṇañcāyatanasamāpatti, ākiñcaññāyatanasamāpatti, nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti. Catasso paṭisambhidā vuttatthā eva.
චතස්‌සො පටිපදාති ‘‘දුක්‌ඛා පටිපදා දන්‌ධාභිඤ්‌ඤා, දුක්‌ඛා පටිපදා ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤා, සුඛා පටිපදා දන්‌ධාභිඤ්‌ඤා, සුඛා පටිපදා ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤා’’ති (දී. නි. 3.311) වුත්‌තා චතස්‌සො පටිපදා. චත්‌තාරි ආරම්‌මණානීති පරිත්‌තං පරිත්‌තාරම්‌මණං, පරිත්‌තං අප්‌පමාණාරම්‌මණං, අප්‌පමාණං පරිත්‌තාරම්‌මණං, අප්‌පමාණං අප්‌පමාණාරම්‌මණන්‌ති (ධ. ස. 181 ආදයො) වුත්‌තානි චත්‌තාරි ආරම්‌මණානි. කසිණාදිආරම්‌මණානං අවවත්‌ථාපෙතබ්‌බතො ආරම්‌මණවන්‌තානි ඣානානි වුත්‌තානීති වෙදිතබ්‌බානි. චත්‌තාරො අරියවංසාති අරියා වුච්‌චන්‌ති බුද්‌ධා ච පච්‌චෙකබුද්‌ධා ච තථාගතසාවකා ච, තෙසං අරියානං වංසා තන්‌තියො පවෙණියොති අරියවංසා. කෙ පන තෙ? චීවරසන්‌තොසො පිණ්‌ඩපාතසන්‌තොසො සෙනාසනසන්‌තොසො භාවනාරාමතාති ඉමෙ චත්‌තාරො. ගිලානපච්‌චයසන්‌තොසො පිණ්‌ඩපාතසන්‌තොසෙ වුත්‌තෙ වුත්‌තොයෙව හොති. යො හි පිණ්‌ඩපාතෙ සන්‌තුට්‌ඨො, සො කථං ගිලානපච්‌චයෙ අසන්‌තුට්‌ඨො භවිස්‌සති.
Catassopaṭipadāti ‘‘dukkhā paṭipadā dandhābhiññā, dukkhā paṭipadā khippābhiññā, sukhā paṭipadā dandhābhiññā, sukhā paṭipadā khippābhiññā’’ti (dī. ni. 3.311) vuttā catasso paṭipadā. Cattāri ārammaṇānīti parittaṃ parittārammaṇaṃ, parittaṃ appamāṇārammaṇaṃ, appamāṇaṃ parittārammaṇaṃ, appamāṇaṃ appamāṇārammaṇanti (dha. sa. 181 ādayo) vuttāni cattāri ārammaṇāni. Kasiṇādiārammaṇānaṃ avavatthāpetabbato ārammaṇavantāni jhānāni vuttānīti veditabbāni. Cattāro ariyavaṃsāti ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsā tantiyo paveṇiyoti ariyavaṃsā. Ke pana te? Cīvarasantoso piṇḍapātasantoso senāsanasantoso bhāvanārāmatāti ime cattāro. Gilānapaccayasantoso piṇḍapātasantose vutte vuttoyeva hoti. Yo hi piṇḍapāte santuṭṭho, so kathaṃ gilānapaccaye asantuṭṭho bhavissati.
චත්‌තාරි සඞ්‌ගහවත්‌ථූනීති චත්‌තාරි ජනසඞ්‌ගණ්‌හනකාරණානි – දානඤ්‌ච පෙය්‍යවජ්‌ජඤ්‌ච අත්‌ථචරියා ච සමානත්‌තතා චාති ඉමානි චත්‌තාරි. දානන්‌ති යථාරහං දානං. පෙය්‍යවජ්‌ජන්‌ති යථාරහං පියවචනං. අත්‌ථචරියාති තත්‌ථ තත්‌ථ කත්‌තබ්‌බස්‌ස කරණවසෙන කත්‌තබ්‌බාකත්‌තබ්‌බානුසාසනවසෙන ච වුද්‌ධිකිරියා. සමානත්‌තතාති සහ මානෙන සමානො, සපරිමාණො සපරිගණනොති අත්‌ථො. සමානො පරස්‌ස අත්‌තා එතෙනාති සමානත්‌තො, සමානත්‌තස්‌ස භාවො සමානත්‌තතා, ‘‘අයං මයා හීනො, අයං මයා සදිසො, අයං මයා අධිකො’’ති පරිගණෙත්‌වා තදනුරූපෙන උපචරණං කරණන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘සමානසුඛදුක්‌ඛතා සමානත්‌තතා’’ති ච වදන්‌ති.
Cattāri saṅgahavatthūnīti cattāri janasaṅgaṇhanakāraṇāni – dānañca peyyavajjañca atthacariyā ca samānattatā cāti imāni cattāri. Dānanti yathārahaṃ dānaṃ. Peyyavajjanti yathārahaṃ piyavacanaṃ. Atthacariyāti tattha tattha kattabbassa karaṇavasena kattabbākattabbānusāsanavasena ca vuddhikiriyā. Samānattatāti saha mānena samāno, saparimāṇo saparigaṇanoti attho. Samāno parassa attā etenāti samānatto, samānattassa bhāvo samānattatā, ‘‘ayaṃ mayā hīno, ayaṃ mayā sadiso, ayaṃ mayā adhiko’’ti parigaṇetvā tadanurūpena upacaraṇaṃ karaṇanti attho. ‘‘Samānasukhadukkhatā samānattatā’’ti ca vadanti.
චත්‌තාරි චක්‌කානීති එත්‌ථ චක්‌කං නාම දාරුචක්‌කං, රතනචක්‌කං, ධම්‌මචක්‌කං, ඉරියාපථචක්‌කං, සම්‌පත්‌තිචක්‌කන්‌ති පඤ්‌චවිධං. තත්‌ථ ‘‘යං පන තං, දෙව, චක්‌කං ඡහි මාසෙහි නිට්‌ඨිතං ඡාරත්‌තූනෙහී’’ති (අ. නි. 3.15) ඉදං දාරුචක්‌කං. ‘‘චක්‌කං වත්‌තයතො පරිග්‌ගහෙත්‌වා’’ති (ජා. 1.13.68) ඉදං රතනචක්‌කං. ‘‘මයා පවත්‌තිතං චක්‌ක’’න්‌ති (සු. නි. 562) ඉදං ධම්‌මචක්‌කං. ‘‘චතුචක්‌කං නවද්‌වාර’’න්‌ති (සං. නි. 1.29) ඉදං ඉරියාපථචක්‌කං. ‘‘චත්‌තාරිමානි , භික්‌ඛවෙ, චක්‌කානි, යෙහි සමන්‌නාගතානං දෙවමනුස්‌සානං චතුචක්‌කං වත්‌තති. කතමානි චත්‌තාරි? පතිරූපදෙසවාසො, සප්‌පුරිසාවස්‌සයො, අත්‌තසම්‌මාපණිධි, පුබ්‌බෙ ච කතපුඤ්‌ඤතා’’ති (අ. නි. 4.31) ඉදං සම්‌පත්‌තිචක්‌කං. ඉධාපි එතදෙව අධිප්‌පෙතං. තත්‌ථ පතිරූපදෙසවාසොති යත්‌ථ චතස්‌සො පරිසා සන්‌දිස්‌සන්‌ති, එවරූපෙ අනුච්‌ඡවිකෙ දෙසෙ වාසො. සප්‌පුරිසාවස්‌සයොති බුද්‌ධාදීනං සප්‌පුරිසානං අවස්‌සයනං සෙවනං භජනං. අත්‌තසම්‌මාපණිධීති අත්‌තනො සම්‌මා පතිට්‌ඨාපනං. සචෙ පුබ්‌බෙ අස්‌සද්‌ධාදීහි සමන්‌නාගතො හොති, තානි පහාය සද්‌ධාදීසු පතිට්‌ඨාපනං. පුබ්‌බෙ ච කතපුඤ්‌ඤතාති පුබ්‌බෙ උපචිතකුසලතා. ඉදමෙව චෙත්‌ථ පමාණං. යෙන හි ඤාණසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තෙන කුසලකම්‌මං කතං හොති, තදෙව කුසලං තං පුරිසං පතිරූපදෙසෙ උපනෙති, සප්‌පුරිසෙ භජාපෙති, සො එව පුග්‌ගලො අත්‌තානං සම්‌මා ඨපෙතීති.
Cattāri cakkānīti ettha cakkaṃ nāma dārucakkaṃ, ratanacakkaṃ, dhammacakkaṃ, iriyāpathacakkaṃ, sampatticakkanti pañcavidhaṃ. Tattha ‘‘yaṃ pana taṃ, deva, cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ chārattūnehī’’ti (a. ni. 3.15) idaṃ dārucakkaṃ. ‘‘Cakkaṃ vattayato pariggahetvā’’ti (jā. 1.13.68) idaṃ ratanacakkaṃ. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) idaṃ dhammacakkaṃ. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) idaṃ iriyāpathacakkaṃ. ‘‘Cattārimāni , bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattati. Katamāni cattāri? Patirūpadesavāso, sappurisāvassayo, attasammāpaṇidhi, pubbe ca katapuññatā’’ti (a. ni. 4.31) idaṃ sampatticakkaṃ. Idhāpi etadeva adhippetaṃ. Tattha patirūpadesavāsoti yattha catasso parisā sandissanti, evarūpe anucchavike dese vāso. Sappurisāvassayoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ avassayanaṃ sevanaṃ bhajanaṃ. Attasammāpaṇidhīti attano sammā patiṭṭhāpanaṃ. Sace pubbe assaddhādīhi samannāgato hoti, tāni pahāya saddhādīsu patiṭṭhāpanaṃ. Pubbe ca katapuññatāti pubbe upacitakusalatā. Idameva cettha pamāṇaṃ. Yena hi ñāṇasampayuttacittena kusalakammaṃ kataṃ hoti, tadeva kusalaṃ taṃ purisaṃ patirūpadese upaneti, sappurise bhajāpeti, so eva puggalo attānaṃ sammā ṭhapetīti.
චත්‌තාරි ධම්‌මපදානීති චත්‌තාරො ධම්‌මකොට්‌ඨාසා. කතමානි චත්‌තාරි? අනභිජ්‌ඣා ධම්‌මපදං, අබ්‍යාපාදො ධම්‌මපදං, සම්‌මාසති ධම්‌මපදං, සම්‌මාසමාධි ධම්‌මපදං. අනභිජ්‌ඣා ධම්‌මපදං නාම අලොභො වා අනභිජ්‌ඣාවසෙන අධිගතජ්‌ඣානවිපස්‌සනාමග්‌ගඵලනිබ්‌බානානි වා. අබ්‍යාපාදො ධම්‌මපදං නාම අකොපො වා මෙත්‌තාසීසෙන අධිගතජ්‌ඣානාදීනි වා. සම්‌මාසති ධම්‌මපදං නාම සූපට්‌ඨිතස්‌සති වා සතිසීසෙන අධිගතජ්‌ඣානාදීනි වා. සම්‌මාසමාධි ධම්‌මපදං නාම අට්‌ඨසමාපත්‌ති වා අට්‌ඨසමාපත්‌තිසීසෙන අධිගතජ්‌ඣානාදීනි වා. දසඅසුභවසෙන වා අධිගතජ්‌ඣානාදීනි අනභිජ්‌ඣා ධම්‌මපදං, චතුබ්‍රහ්‌මවිහාරවසෙන අධිගතානි අබ්‍යාපාදො ධම්‌මපදං, දසානුස්‌සතිආහාරෙපටිකූලසඤ්‌ඤාවසෙන අධිගතානි සම්‌මාසති ධම්‌මපදං, දසකසිණආනාපානවසෙන අධිගතානි සම්‌මාසමාධි ධම්‌මපදන්‌ති. ඉමා චතස්‌සො භූමියොති එකෙකං චතුක්‌කවසෙනෙව යොජෙතබ්‌බං.
Cattāri dhammapadānīti cattāro dhammakoṭṭhāsā. Katamāni cattāri? Anabhijjhā dhammapadaṃ, abyāpādo dhammapadaṃ, sammāsati dhammapadaṃ, sammāsamādhi dhammapadaṃ. Anabhijjhā dhammapadaṃ nāma alobho vā anabhijjhāvasena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Abyāpādo dhammapadaṃ nāma akopo vā mettāsīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsati dhammapadaṃ nāma sūpaṭṭhitassati vā satisīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsamādhi dhammapadaṃ nāma aṭṭhasamāpatti vā aṭṭhasamāpattisīsena adhigatajjhānādīni vā. Dasaasubhavasena vā adhigatajjhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ, catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ, dasānussatiāhārepaṭikūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ, dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadanti. Imā catasso bhūmiyoti ekekaṃ catukkavaseneva yojetabbaṃ.
භූමිනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bhūminānattañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 18. භූමිනානත්‌තඤාණනිද්‌දෙසො • 18. Bhūminānattañāṇaniddeso
