| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
5. බොධිරාජකුමාරසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Bodhirājakumārasuttavaṇṇanā
324. එවං මෙ සුතන්‌ති බොධිරාජකුමාරසුත්‌තං. තත්‌ථ කොකනදොති කොකනදං වුච්‌චති පදුමං. සො ච මඞ්‌ගලපාසාදො ඔලොකනකපදුමං දස්‌සෙත්‌වා කතො, තස්‌මා කොකනදොති සඞ්‌ඛං ලභි.
324.Evaṃme sutanti bodhirājakumārasuttaṃ. Tattha kokanadoti kokanadaṃ vuccati padumaṃ. So ca maṅgalapāsādo olokanakapadumaṃ dassetvā kato, tasmā kokanadoti saṅkhaṃ labhi.
325. යාව පච්‌ඡිමසොපානකළෙවරාති එත්‌ථ පච්‌ඡිමසොපානකළෙවරන්‌ති පඨමං සොපානඵලකං වුත්‌තං. අද්‌දසා ඛොති ඔලොකනත්‌ථංයෙව ද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ඨිතො අද්‌දස. භගවා තුණ්‌හී අහොසීති ‘‘කිස්‌ස නු ඛො අත්‌ථාය රාජකුමාරෙන අයං මහාසක්‌කාරො කතො’’ති ආවජ්‌ජන්‌තො පුත්‌තපත්‌ථනාය කතභාවං අඤ්‌ඤාසි. සො හි රාජකුමාරො අපුත්‌තකො, සුතඤ්‌චානෙන අහොසි – ‘‘බුද්‌ධානං කිර අධිකාරං කත්‌වා මනසා ඉච්‌ඡිතං ලභන්‌තී’’ති. සො – ‘‘සචාහං පුත්‌තං ලභිස්‌සාමි, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො මම චෙලප්‌පටිකං අක්‌කමිස්‌සති. නො චෙ ලභිස්‌සාමි, න අක්‌කමිස්‌සතී’’ති පත්‌ථනං කත්‌වා සන්‌ථරාපෙසි. අථ භගවා ‘‘නිබ්‌බත්‌තිස්‌සති නු ඛො එතස්‌ස පුත්‌තො’’ති ආවජ්‌ජෙත්‌වා ‘‘න නිබ්‌බත්‌තිස්‌සතී’’ති අද්‌දස.
325.Yāva pacchimasopānakaḷevarāti ettha pacchimasopānakaḷevaranti paṭhamaṃ sopānaphalakaṃ vuttaṃ. Addasākhoti olokanatthaṃyeva dvārakoṭṭhake ṭhito addasa. Bhagavā tuṇhī ahosīti ‘‘kissa nu kho atthāya rājakumārena ayaṃ mahāsakkāro kato’’ti āvajjanto puttapatthanāya katabhāvaṃ aññāsi. So hi rājakumāro aputtako, sutañcānena ahosi – ‘‘buddhānaṃ kira adhikāraṃ katvā manasā icchitaṃ labhantī’’ti. So – ‘‘sacāhaṃ puttaṃ labhissāmi, sammāsambuddho mama celappaṭikaṃ akkamissati. No ce labhissāmi, na akkamissatī’’ti patthanaṃ katvā santharāpesi. Atha bhagavā ‘‘nibbattissati nu kho etassa putto’’ti āvajjetvā ‘‘na nibbattissatī’’ti addasa.
පුබ්‌බෙ කිර සො එකස්‌මිං දීපෙ වසමානො සමච්‌ඡන්‌දෙන සකුණපොතකෙ ඛාදි. සචස්‌ස මාතුගාමො අඤ්‌ඤොව භවෙය්‍ය, පුත්‌තං ලභෙය්‍ය. උභොහි පන සමානච්‌ඡන්‌දෙහි හුත්‌වා පාපකම්‌මං කතං, තෙනස්‌ස පුත්‌තො න නිබ්‌බත්‌තිස්‌සතීති අඤ්‌ඤාසි. දුස්‌සෙ පන අක්‌කන්‌තෙ – ‘‘බුද්‌ධානං අධිකාරං කත්‌වා පත්‌ථිතපත්‌ථිතං ලභන්‌තීති ලොකෙ අනුස්‌සවො, මයා ච මහාඅභිනීහාරො කතො, න ච පුත්‌තං ලභාමි, තුච්‌ඡං ඉදං වචන’’න්‌ති මිච්‌ඡාගහණං ගණ්‌හෙය්‍ය. තිත්‌ථියාපි – ‘‘නත්‌ථි සමණානං අකත්‌තබ්‌බං නාම, චෙලප්‌පටිකං මද්‌දන්‌තා ආහිණ්‌ඩන්‌තී’’ති උජ්‌ඣායෙය්‍යුං . එතරහි ච අක්‌කමන්‌තෙසු බහූ භික්‌ඛූ පරචිත්‌තවිදුනො, තෙ භබ්‌බං ජානිත්‌වා අක්‌කමිස්‌සන්‌ති, අභබ්‌බං ජානිත්‌වා න අක්‌කමිස්‌සන්‌ති. අනාගතෙ පන උපනිස්‌සයො මන්‌දො භවිස්‌සති, අනාගතං න ජානිස්‌සන්‌ති. තෙසු අක්‌කමන්‌තෙසු සචෙ පත්‌ථිතං ඉජ්‌ඣිස්‌සති, ඉච්‌චෙතං කුසලං . නො චෙ ඉජ්‌ඣිස්‌සති, – ‘‘පුබ්‌බෙ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස අභිනීහාරං කත්‌වා ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතං ලභන්‌ති, තං ඉදානි න ලභන්‌ති . තෙයෙව මඤ්‌ඤෙ භික්‌ඛූ පටිපත්‌තිපූරකා අහෙසුං, ඉමෙ පටිපත්‌තිං පූරෙතුං න සක්‌කොන්‌තී’’ති මනුස්‌සා විප්‌පටිසාරිනො භවිස්‌සන්‌තීති ඉමෙහි කාරණෙහි භගවා අක්‌කමිතුං අනිච්‌ඡන්‌තො තුණ්‌හී අහොසි. සික්‌ඛාපදං පඤ්‌ඤපෙසි ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, චෙලප්‌පටිකා අක්‌කමිතබ්‌බා’’ති (චූළව. 268). මඞ්‌ගලත්‌ථාය පඤ්‌ඤත්‌තං අනක්‌කමන්‌තෙසු පන අක්‌කමනත්‌ථාය අනුපඤ්‌ඤත්‌තිං ඨපෙසි – ‘‘ගිහී, භික්‌ඛවෙ, මඞ්‌ගලිකා, අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, ගිහීනං මඞ්‌ගලත්‌ථායා’’ති (චූළව. 268).
Pubbe kira so ekasmiṃ dīpe vasamāno samacchandena sakuṇapotake khādi. Sacassa mātugāmo aññova bhaveyya, puttaṃ labheyya. Ubhohi pana samānacchandehi hutvā pāpakammaṃ kataṃ, tenassa putto na nibbattissatīti aññāsi. Dusse pana akkante – ‘‘buddhānaṃ adhikāraṃ katvā patthitapatthitaṃ labhantīti loke anussavo, mayā ca mahāabhinīhāro kato, na ca puttaṃ labhāmi, tucchaṃ idaṃ vacana’’nti micchāgahaṇaṃ gaṇheyya. Titthiyāpi – ‘‘natthi samaṇānaṃ akattabbaṃ nāma, celappaṭikaṃ maddantā āhiṇḍantī’’ti ujjhāyeyyuṃ . Etarahi ca akkamantesu bahū bhikkhū paracittaviduno, te bhabbaṃ jānitvā akkamissanti, abhabbaṃ jānitvā na akkamissanti. Anāgate pana upanissayo mando bhavissati, anāgataṃ na jānissanti. Tesu akkamantesu sace patthitaṃ ijjhissati, iccetaṃ kusalaṃ . No ce ijjhissati, – ‘‘pubbe bhikkhusaṅghassa abhinīhāraṃ katvā icchiticchitaṃ labhanti, taṃ idāni na labhanti . Teyeva maññe bhikkhū paṭipattipūrakā ahesuṃ, ime paṭipattiṃ pūretuṃ na sakkontī’’ti manussā vippaṭisārino bhavissantīti imehi kāraṇehi bhagavā akkamituṃ anicchanto tuṇhī ahosi. Sikkhāpadaṃ paññapesi ‘‘na, bhikkhave, celappaṭikā akkamitabbā’’ti (cūḷava. 268). Maṅgalatthāya paññattaṃ anakkamantesu pana akkamanatthāya anupaññattiṃ ṭhapesi – ‘‘gihī, bhikkhave, maṅgalikā, anujānāmi, bhikkhave, gihīnaṃ maṅgalatthāyā’’ti (cūḷava. 268).
326. පච්‌ඡිමං ජනතං තථාගතො අනුකම්‌පතීති ඉදං ථෙරො වුත්‌තෙසු කාරණෙසු තතියං කාරණං සන්‌ධායාහ. න ඛො සුඛෙන සුඛන්‌ති කස්‌මා ආහ? කාමසුඛල්‌ලිකානුයොගසඤ්‌ඤී හුත්‌වා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො න අක්‌කමි, තස්‌මා අහම්‌පි සත්‌ථාරා සමානච්‌ඡන්‌දො භවිස්‌සාමීති මඤ්‌ඤමානො එවමාහ.
326.Pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampatīti idaṃ thero vuttesu kāraṇesu tatiyaṃ kāraṇaṃ sandhāyāha. Na kho sukhena sukhanti kasmā āha? Kāmasukhallikānuyogasaññī hutvā sammāsambuddho na akkami, tasmā ahampi satthārā samānacchando bhavissāmīti maññamāno evamāha.
327. සො ඛො අහන්‌තිආදි ‘‘යාව රත්‌තියා පච්‌ඡිමෙ යාමෙ’’ති තාව මහාසච්‌චකෙ (ම. නි. 1.364 ආදයො) වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බං. තතො පරං යාව පඤ්‌චවග්‌ගියානං ආසවක්‌ඛයා පාසරාසිසුත්‌තෙ (ම. නි. 1.272 ආදයො) වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බං.
327.So kho ahantiādi ‘‘yāva rattiyā pacchime yāme’’ti tāva mahāsaccake (ma. ni. 1.364 ādayo) vuttanayena veditabbaṃ. Tato paraṃ yāva pañcavaggiyānaṃ āsavakkhayā pāsarāsisutte (ma. ni. 1.272 ādayo) vuttanayena veditabbaṃ.
343. අඞ්‌කුසගය්‌හෙ සිප්‌පෙති අඞ්‌කුසගහණසිප්‌පෙ. කුසලො අහන්‌ති ඡෙකො අහං. කස්‌ස පනායං සන්‌තිකෙ සිප්‌පං උග්‌ගණ්‌හීති? පිතු සන්‌තිකෙ, පිතාපිස්‌ස පිතු සන්‌තිකෙව උග්‌ගණ්‌හි. කොසම්‌බියං කිර පරන්‌තපරාජා නාම රජ්‌ජං කාරෙසි. රාජමහෙසී ගරුභාරා ආකාසතලෙ රඤ්‌ඤා සද්‌ධිං බාලාතපං තප්‌පමානා රත්‌තකම්‌බලං පාරුපිත්‌වා නිසින්‌නා හොති, එකො හත්‌ථිලිඞ්‌ගසකුණො ‘‘මංසපෙසී’’ති මඤ්‌ඤමානො ගහෙත්‌වා ආකාසං පක්‌ඛන්‌දි. සා ‘‘ඡඩ්‌ඩෙය්‍ය ම’’න්‌ති භයෙන නිස්‌සද්‌දා අහොසි, සො තං පබ්‌බතපාදෙ රුක්‌ඛවිටපෙ ඨපෙසි. සා පාණිස්‌සරං කරොන්‌තී මහාසද්‌දමකාසි. සකුණො පලායි, තස්‌සා තත්‌ථෙව ගබ්‌භවුට්‌ඨානං අහොසි. තියාමරත්‌තිං දෙවෙ වස්‌සන්‌තෙ කම්‌බලං පාරුපිත්‌වා නිසීදි. තතො ච අවිදූරෙ තාපසො වසති. සො තස්‌සා සද්‌දෙන අරුණෙ උග්‌ගතෙ රුක්‌ඛමූලං ආගතො ජාතිං පුච්‌ඡිත්‌වා නිස්‌සෙණිං බන්‌ධිත්‌වා ඔතාරෙත්‌වා අත්‌තනො වසනට්‌ඨානං නෙත්‌වා යාගුං පායෙසි. දාරකස්‌ස මෙඝඋතුඤ්‌ච පබ්‌බතඋතුඤ්‌ච ගහෙත්‌වා ජාතත්‌තා උදෙනොති නාමං අකාසි. තාපසො ඵලාඵලානි ආහරිත්‌වා ද්‌වෙපි ජනෙ පොසෙසි.
343.Aṅkusagayhe sippeti aṅkusagahaṇasippe. Kusalo ahanti cheko ahaṃ. Kassa panāyaṃ santike sippaṃ uggaṇhīti? Pitu santike, pitāpissa pitu santikeva uggaṇhi. Kosambiyaṃ kira parantaparājā nāma rajjaṃ kāresi. Rājamahesī garubhārā ākāsatale raññā saddhiṃ bālātapaṃ tappamānā rattakambalaṃ pārupitvā nisinnā hoti, eko hatthiliṅgasakuṇo ‘‘maṃsapesī’’ti maññamāno gahetvā ākāsaṃ pakkhandi. Sā ‘‘chaḍḍeyya ma’’nti bhayena nissaddā ahosi, so taṃ pabbatapāde rukkhaviṭape ṭhapesi. Sā pāṇissaraṃ karontī mahāsaddamakāsi. Sakuṇo palāyi, tassā tattheva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Tiyāmarattiṃ deve vassante kambalaṃ pārupitvā nisīdi. Tato ca avidūre tāpaso vasati. So tassā saddena aruṇe uggate rukkhamūlaṃ āgato jātiṃ pucchitvā nisseṇiṃ bandhitvā otāretvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā yāguṃ pāyesi. Dārakassa meghautuñca pabbatautuñca gahetvā jātattā udenoti nāmaṃ akāsi. Tāpaso phalāphalāni āharitvā dvepi jane posesi.
සා එකදිවසං තාපසස්‌ස ආගමනවෙලාය පච්‌චුග්‌ගමනං කත්‌වා ඉත්‌ථිකුත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා තාපසං සීලභෙදං ආපාදෙසි. තෙසං එකතො වසන්‌තානං කාලෙ ගච්‌ඡන්‌තෙ පරන්‌තපරාජා කාලං අකාසි. තාපසො රත්‌තිභාගෙ නක්‌ඛත්‌තං ඔලොකෙත්‌වා රඤ්‌ඤො මතභාවං ඤත්‌වා – ‘‘තුය්‌හං රාජා මතො, පුත්‌තො තෙ කිං ඉධ වසිතුං ඉච්‌ඡති, උදාහු පෙත්‌තිකෙ රජ්‌ජෙ ඡත්‌තං උස්‌සාපෙතු’’න්‌ති පුච්‌ඡි. සා පුත්‌තස්‌ස ආදිතො පට්‌ඨාය සබ්‌බං පවත්‌තිං ආචික්‌ඛිත්‌වා ඡත්‌තං උස්‌සාපෙතුකාමතඤ්‌චස්‌ස ඤත්‌වා තාපසස්‌ස ආරොචෙසි. තාපසො ච හත්‌ථිගන්‌ථසිප්‌පං ජානාති, කුතොනෙන ලද්‌ධං? සක්‌කස්‌ස සන්‌තිකා. පුබ්‌බෙ කිරස්‌ස සක්‌කො උපට්‌ඨානං ආගන්‌ත්‌වා ‘‘කෙන කිලමථා’’ති පුච්‌ඡි. සො ‘‘හත්‌ථිපරිස්‌සයො අත්‌ථී’’ති ආරොචෙසි. තස්‌ස සක්‌කො හත්‌ථිගන්‌ථඤ්‌චෙව වීණකඤ්‌ච දත්‌වා ‘‘පලාපෙතුකාමතාය සති ඉමං තන්‌තිං වාදෙත්‌වා ඉමං සිලොකං වදෙය්‍යාථ, පක්‌කොසිතුකාමතාය සති ඉමං සිලොකං වදෙය්‍යාථා’’ති ආහ. තාපසො තං සිප්‌පං කුමාරස්‌ස අදාසි. සො එකං වටරුක්‌ඛං අභිරුහිත්‌වා හත්‌ථීසු ආගතෙසු තන්‌තිං වාදෙත්‌වා සිලොකං වදති, හත්‌ථී භීතා පලායිංසු.
Sā ekadivasaṃ tāpasassa āgamanavelāya paccuggamanaṃ katvā itthikuttaṃ dassetvā tāpasaṃ sīlabhedaṃ āpādesi. Tesaṃ ekato vasantānaṃ kāle gacchante parantaparājā kālaṃ akāsi. Tāpaso rattibhāge nakkhattaṃ oloketvā rañño matabhāvaṃ ñatvā – ‘‘tuyhaṃ rājā mato, putto te kiṃ idha vasituṃ icchati, udāhu pettike rajje chattaṃ ussāpetu’’nti pucchi. Sā puttassa ādito paṭṭhāya sabbaṃ pavattiṃ ācikkhitvā chattaṃ ussāpetukāmatañcassa ñatvā tāpasassa ārocesi. Tāpaso ca hatthiganthasippaṃ jānāti, kutonena laddhaṃ? Sakkassa santikā. Pubbe kirassa sakko upaṭṭhānaṃ āgantvā ‘‘kena kilamathā’’ti pucchi. So ‘‘hatthiparissayo atthī’’ti ārocesi. Tassa sakko hatthiganthañceva vīṇakañca datvā ‘‘palāpetukāmatāya sati imaṃ tantiṃ vādetvā imaṃ silokaṃ vadeyyātha, pakkositukāmatāya sati imaṃ silokaṃ vadeyyāthā’’ti āha. Tāpaso taṃ sippaṃ kumārassa adāsi. So ekaṃ vaṭarukkhaṃ abhiruhitvā hatthīsu āgatesu tantiṃ vādetvā silokaṃ vadati, hatthī bhītā palāyiṃsu.
සො සිප්‌පස්‌ස ආනුභාවං ඤත්‌වා පුනදිවසෙ පක්‌කොසනසිප්‌පං පයොජෙසි. ජෙට්‌ඨකහත්‌ථී ආගන්‌ත්‌වා ඛන්‌ධං උපනාමෙසි. සො තස්‌ස ඛන්‌ධගතො යුද්‌ධසමත්‌ථෙ තරුණහත්‌ථී උච්‌චිනිත්‌වා කම්‌බලඤ්‌ච මුද්‌දිකඤ්‌ච ගහෙත්‌වා මාතාපිතරො වන්‌දිත්‌වා නික්‌ඛන්‌තො අනුපුබ්‌බෙන තං තං ගාමං පවිසිත්‌වා – ‘‘අහං රඤ්‌ඤො පුත්‌තො, සම්‌පත්‌තිං අත්‌ථිකා ආගච්‌ඡන්‌තූ’’ති ජනසඞ්‌ගහං කත්‌වා නගරං පරිවාරෙත්‌වා – ‘‘අහං රඤ්‌ඤො පුත්‌තො, මය්‌හං ඡත්‌තං දෙථා’’ති අසද්‌දහන්‌තානං කම්‌බලඤ්‌ච මුද්‌දිකඤ්‌ච දස්‌සෙත්‌වා ඡත්‌තං උස්‌සාපෙසි. සො හත්‌ථිවිත්‌තකො හුත්‌වා ‘‘අසුකට්‌ඨානෙ සුන්‌දරො හත්‌ථී අත්‌ථී’’ති වුත්‌තෙ ගන්‌ත්‌වා ගණ්‌හාති. චණ්‌ඩපජ්‌ජොතො ‘‘තස්‌ස සන්‌තිකෙ සිප්‌පං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති කට්‌ඨහත්‌ථිං පයොජෙත්‌වා තස්‌ස අන්‌තො යොධෙ නිසීදාපෙත්‌වා තං හත්‌ථිං ගහණත්‌ථාය ආගතං ගණ්‌හිත්‌වා තස්‌ස සන්‌තිකෙ සිප්‌පං ගහණත්‌ථාය ධීතරං උය්‍යොජෙසි. සො තාය සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙත්‌වා තං ගහෙත්‌වා අත්‌තනො නගරංයෙව අගමාසි. තස්‌සා කුච්‌ඡියං උප්‌පන්‌නො අයං බොධිරාජකුමාරො අත්‌තනො පිතු සන්‌තිකෙ සිප්‌පං උග්‌ගණ්‌හි.
So sippassa ānubhāvaṃ ñatvā punadivase pakkosanasippaṃ payojesi. Jeṭṭhakahatthī āgantvā khandhaṃ upanāmesi. So tassa khandhagato yuddhasamatthe taruṇahatthī uccinitvā kambalañca muddikañca gahetvā mātāpitaro vanditvā nikkhanto anupubbena taṃ taṃ gāmaṃ pavisitvā – ‘‘ahaṃ rañño putto, sampattiṃ atthikā āgacchantū’’ti janasaṅgahaṃ katvā nagaraṃ parivāretvā – ‘‘ahaṃ rañño putto, mayhaṃ chattaṃ dethā’’ti asaddahantānaṃ kambalañca muddikañca dassetvā chattaṃ ussāpesi. So hatthivittako hutvā ‘‘asukaṭṭhāne sundaro hatthī atthī’’ti vutte gantvā gaṇhāti. Caṇḍapajjoto ‘‘tassa santike sippaṃ gaṇhissāmī’’ti kaṭṭhahatthiṃ payojetvā tassa anto yodhe nisīdāpetvā taṃ hatthiṃ gahaṇatthāya āgataṃ gaṇhitvā tassa santike sippaṃ gahaṇatthāya dhītaraṃ uyyojesi. So tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā taṃ gahetvā attano nagaraṃyeva agamāsi. Tassā kucchiyaṃ uppanno ayaṃ bodhirājakumāro attano pitu santike sippaṃ uggaṇhi.
344. පධානියඞ්‌ගානීති පධානං වුච්‌චති පදහනභාවො, පධානමස්‌ස අත්‌ථීති පධානියො. පධානියස්‌ස භික්‌ඛුනො අඞ්‌ගානීති පධානියඞ්‌ගානි. සද්‌ධොති සද්‌ධාය සමන්‌නාගතො. සා පනෙසා ආගමනසද්‌ධා අධිගමසද්‌ධා ඔකප්‌පනසද්‌ධා පසාදසද්‌ධාති චතුබ්‌බිධා. තත්‌ථ සබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තානං සද්‌ධා අභිනීහාරතො පට්‌ඨාය ආගතත්‌තා ආගමනසද්‌ධා නාම. අරියසාවකානං පටිවෙධෙන අධිගතත්‌තා අධිගමසද්‌ධා නාම. බුද්‌ධො ධම්‌මො සඞ්‌ඝොති වුත්‌තෙ අචලභාවෙන ඔකප්‌පනං ඔකප්‌පනසද්‌ධා නාම. පසාදුප්‌පත්‌ති පසාදසද්‌ධා නාම, ඉධ පන ඔකප්‌පනසද්‌ධා අධිප්‌පෙතා. බොධින්‌ති චතුමග්‌ගඤාණං. තං සුප්‌පටිවිද්‌ධං තථාගතෙනාති සද්‌දහති, දෙසනාසීසමෙව චෙතං, ඉමිනා පන අඞ්‌ගෙන තීසුපි රතනෙසු සද්‌ධා අධිප්‌පෙතා. යස්‌ස හි බුද්‌ධාදීසු පසාදො බලවා, තස්‌ස පධානං වීරියං ඉජ්‌ඣති.
344.Padhāniyaṅgānīti padhānaṃ vuccati padahanabhāvo, padhānamassa atthīti padhāniyo. Padhāniyassa bhikkhuno aṅgānīti padhāniyaṅgāni. Saddhoti saddhāya samannāgato. Sā panesā āgamanasaddhā adhigamasaddhā okappanasaddhā pasādasaddhāti catubbidhā. Tattha sabbaññubodhisattānaṃ saddhā abhinīhārato paṭṭhāya āgatattā āgamanasaddhā nāma. Ariyasāvakānaṃ paṭivedhena adhigatattā adhigamasaddhā nāma. Buddho dhammo saṅghoti vutte acalabhāvena okappanaṃ okappanasaddhā nāma. Pasāduppatti pasādasaddhā nāma, idha pana okappanasaddhā adhippetā. Bodhinti catumaggañāṇaṃ. Taṃ suppaṭividdhaṃ tathāgatenāti saddahati, desanāsīsameva cetaṃ, iminā pana aṅgena tīsupi ratanesu saddhā adhippetā. Yassa hi buddhādīsu pasādo balavā, tassa padhānaṃ vīriyaṃ ijjhati.
අප්‌පාබාධොති අරොගො. අප්‌පාතඞ්‌කොති නිද්‌දුක්‌ඛො. සමවෙපාකිනියාති සමවිපාචනියා. ගහණියාති කම්‌මජතෙජොධාතුයා. නාතිසීතාය නාච්‌චුණ්‌හායාති අතිසීතගහණිකො හි සීතභීරූ හොති, අච්‌චුණ්‌හගහණිකො උණ්‌හභීරූ, තෙසං පධානං න ඉජ්‌ඣති. මජ්‌ඣිමගහණිකස්‌ස ඉජ්‌ඣති. තෙනාහ ‘‘මජ්‌ඣිමාය පධානක්‌ඛමායා’’ති. යථාභූතං අත්‌තානං ආවිකත්‌තාති යථාභූතං අත්‌තනො අගුණං පකාසෙතා. උදයත්‌ථගාමිනියාති උදයඤ්‌ච අත්‌ථඤ්‌ච ගන්‌තුං පරිච්‌ඡින්‌දිතුං සමත්‌ථාය, එතෙන පඤ්‌ඤාසලක්‌ඛණපරිග්‌ගාහිකං උදයබ්‌බයඤාණං වුත්‌තං. අරියායාති පරිසුද්‌ධාය. නිබ්‌බෙධිකායාති අනිබ්‌බිද්‌ධපුබ්‌බෙ ලොභක්‌ඛන්‌ධාදයො නිබ්‌බිජ්‌ඣිතුං සමත්‌ථාය. සම්‌මාදුක්‌ඛක්‌ඛයගාමිනියාති තදඞ්‌ගවසෙන කිලෙසානං පහීනත්‌තා යං දුක්‌ඛං ඛීයති, තස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස ඛයගාමිනියා. ඉති සබ්‌බෙහිපි ඉමෙහි පදෙහි විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාව කථිතා. දුප්‌පඤ්‌ඤස්‌ස හි පධානං න ඉජ්‌ඣති. ඉමානි ච පඤ්‌ච පධානියඞ්‌ගානි ලොකියානෙව වෙදිතබ්‌බානි.
Appābādhoti arogo. Appātaṅkoti niddukkho. Samavepākiniyāti samavipācaniyā. Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. Nātisītāya nāccuṇhāyāti atisītagahaṇiko hi sītabhīrū hoti, accuṇhagahaṇiko uṇhabhīrū, tesaṃ padhānaṃ na ijjhati. Majjhimagahaṇikassa ijjhati. Tenāha ‘‘majjhimāya padhānakkhamāyā’’ti. Yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattāti yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā. Udayatthagāminiyāti udayañca atthañca gantuṃ paricchindituṃ samatthāya, etena paññāsalakkhaṇapariggāhikaṃ udayabbayañāṇaṃ vuttaṃ. Ariyāyāti parisuddhāya. Nibbedhikāyāti anibbiddhapubbe lobhakkhandhādayo nibbijjhituṃ samatthāya. Sammādukkhakkhayagāminiyāti tadaṅgavasena kilesānaṃ pahīnattā yaṃ dukkhaṃ khīyati, tassa dukkhassa khayagāminiyā. Iti sabbehipi imehi padehi vipassanāpaññāva kathitā. Duppaññassa hi padhānaṃ na ijjhati. Imāni ca pañca padhāniyaṅgāni lokiyāneva veditabbāni.
345. සායමනුසිට්‌ඨො පාතො විසෙසං අධිගමිස්‌සතීති අත්‌ථඞ්‌ගතෙ සූරියෙ අනුසිට්‌ඨො අරුණුග්‌ගමනෙ විසෙසං අධිගමිස්‌සති. පාතමනුසිට්‌ඨො සායන්‌ති අරුණුග්‌ගමනෙ අනුසිට්‌ඨො සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනවෙලායං. අයඤ්‌ච පන දෙසනා නෙය්‍යපුග්‌ගලවසෙන වුත්‌තා. දන්‌ධපඤ්‌ඤො හි නෙය්‍යපුග්‌ගලො සත්‌තහි දිවසෙහි අරහත්‌තං පාපුණාති, තික්‌ඛපඤ්‌ඤො එකදිවසෙන, සෙසදිවසෙ මජ්‌ඣිමපඤ්‌ඤාවසෙන වෙදිතබ්‌බං. අහො බුද්‌ධො අහො ධම්‌මො අහො ධම්‌මස්‌ස ස්‌වාක්‌ඛාතතාති යස්‌මා බුද්‌ධධම්‌මානං උළාරතාය ධම්‌මස්‌ස ච ස්‌වාක්‌ඛාතතාය පාතො කම්‌මට්‌ඨානං කථාපෙත්‌වා සායං අරහත්‌තං පාපුණාති, තස්‌මා පසංසන්‌තො එවමාහ. යත්‍ර හි නාමාති විම්‌හයත්‌ථෙ නිපාතො.
345.Sāyamanusiṭṭhopāto visesaṃ adhigamissatīti atthaṅgate sūriye anusiṭṭho aruṇuggamane visesaṃ adhigamissati. Pātamanusiṭṭho sāyanti aruṇuggamane anusiṭṭho sūriyatthaṅgamanavelāyaṃ. Ayañca pana desanā neyyapuggalavasena vuttā. Dandhapañño hi neyyapuggalo sattahi divasehi arahattaṃ pāpuṇāti, tikkhapañño ekadivasena, sesadivase majjhimapaññāvasena veditabbaṃ. Aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatāti yasmā buddhadhammānaṃ uḷāratāya dhammassa ca svākkhātatāya pāto kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sāyaṃ arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā pasaṃsanto evamāha. Yatra hi nāmāti vimhayatthe nipāto.
346. කුච්‌ඡිමතීති ආපන්‌නසත්‌තා. යො මෙ අයං, භන්‌තෙ, කුච්‌ඡිගතොති කිං පනෙවං සරණං ගහිතං හොතීති. න හොති. අචිත්‌තකසරණගමනං නාම නත්‌ථි, ආරක්‌ඛො පනස්‌ස පච්‌චුපට්‌ඨිතොව හොති. අථ නං යදා මහල්‌ලකකාලෙ මාතාපිතරො, – ‘‘තාත, කුච්‌ඡිගතමෙව තං සරණං ගණ්‌හාපයිම්‌හා’’ති සාරෙන්‌ති, සො ච සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා ‘‘අහං සරණං ගතො උපාසකො’’ති සතිං උප්‌පාදෙති, තදා සරණං ගහිතං නාම හොති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.
346.Kucchimatīti āpannasattā. Yo me ayaṃ, bhante, kucchigatoti kiṃ panevaṃ saraṇaṃ gahitaṃ hotīti. Na hoti. Acittakasaraṇagamanaṃ nāma natthi, ārakkho panassa paccupaṭṭhitova hoti. Atha naṃ yadā mahallakakāle mātāpitaro, – ‘‘tāta, kucchigatameva taṃ saraṇaṃ gaṇhāpayimhā’’ti sārenti, so ca sallakkhetvā ‘‘ahaṃ saraṇaṃ gato upāsako’’ti satiṃ uppādeti, tadā saraṇaṃ gahitaṃ nāma hoti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
බොධිරාජකුමාරසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bodhirājakumārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 5. බොධිරාජකුමාරසුත්‌තං • 5. Bodhirājakumārasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 5. බොධිරාජකුමාරසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Bodhirājakumārasuttavaṇṇanā
