| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
9. දානසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Dānasuttavaṇṇanā
98. නවමෙ දානන්‌ති දාතබ්‌බං, සවත්‌ථුකා වා චෙතනා දානං, සම්‌පත්‌තිපරිච්‌චාගස්‌සෙතං අධිවචනං. ආමිසදානන්‌ති චත්‌තාරො පච්‌චයා දෙය්‍යභාවවසෙන ආමිසදානං නාම. තෙ හි තණ්‌හාදීහි ආමසිතබ්‌බතො ආමිසන්‌ති වුච්‌චන්‌ති. තෙසං වා පරිච්‌චාගචෙතනා ආමිසදානං. ධම්‌මදානන්‌ති ඉධෙකච්‌චො ‘‘ඉමෙ ධම්‌මා කුසලා, ඉමෙ ධම්‌මා අකුසලා, ඉමෙ ධම්‌මා සාවජ්‌ජා, ඉමෙ ධම්‌මා අනවජ්‌ජා, ඉමෙ විඤ්‌ඤුගරහිතා, ඉමෙ විඤ්‌ඤුප්‌පසත්‌ථා; ඉමෙ සමත්‌තා සමාදින්‌නා අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති, ඉමෙ හිතාය සුඛාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති කුසලාකුසලකම්‌මපථෙ විභජන්‌තො කම්‌මකම්‌මවිපාකෙ ඉධලොකපරලොකෙ පච්‌චක්‌ඛතො දස්‌සෙන්‌තො විය පාකටං කරොන්‌තො අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි නිවත්‌තාපෙන්‌තො, කුසලෙසු ධම්‌මෙසු පතිට්‌ඨාපෙන්‌තො, ධම්‌මං දෙසෙති, ඉදං ධම්‌මදානං. යො පන ‘‘ඉමෙ ධම්‌මා අභිඤ්‌ඤෙය්‍යා , ඉමෙ පරිඤ්‌ඤෙය්‍යා, ඉමෙ පහාතබ්‌බා, ඉමෙ සච්‌ඡිකාතබ්‌බා, ඉමෙ භාවෙතබ්‌බා’’ති සච්‌චානි විභාවෙන්‌තො අමතාධිගමාය පටිපත්‌තිධම්‌මං දෙසෙති, ඉදං සිඛාප්‌පත්‌තං ධම්‌මදානං නාම. එතදග්‌ගන්‌ති එතං අග්‌ගං. යදිදන්‌ති යං ඉදං ධම්‌මදානං වුත්‌තං, එතං ඉමෙසු ද්‌වීසු දානෙසු අග්‌ගං සෙට්‌ඨං උත්‌තමං. විවට්‌ටගාමිධම්‌මදානඤ්‌හි නිස්‌සාය සබ්‌බානත්‌ථතො පරිමුච්‌චති, සකලං වට්‌ටදුක්‌ඛං අතික්‌කමති. ලොකියං පන ධම්‌මදානං සබ්‌බෙසං දානානං නිදානං සබ්‌බසම්‌පත්‌තීනං මූලං. තෙනාහ –
98. Navame dānanti dātabbaṃ, savatthukā vā cetanā dānaṃ, sampattipariccāgassetaṃ adhivacanaṃ. Āmisadānanti cattāro paccayā deyyabhāvavasena āmisadānaṃ nāma. Te hi taṇhādīhi āmasitabbato āmisanti vuccanti. Tesaṃ vā pariccāgacetanā āmisadānaṃ. Dhammadānanti idhekacco ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime viññugarahitā, ime viññuppasatthā; ime samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, ime hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti kusalākusalakammapathe vibhajanto kammakammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento viya pākaṭaṃ karonto akusalehi dhammehi nivattāpento, kusalesu dhammesu patiṭṭhāpento, dhammaṃ deseti, idaṃ dhammadānaṃ. Yo pana ‘‘ime dhammā abhiññeyyā , ime pariññeyyā, ime pahātabbā, ime sacchikātabbā, ime bhāvetabbā’’ti saccāni vibhāvento amatādhigamāya paṭipattidhammaṃ deseti, idaṃ sikhāppattaṃ dhammadānaṃ nāma. Etadagganti etaṃ aggaṃ. Yadidanti yaṃ idaṃ dhammadānaṃ vuttaṃ, etaṃ imesu dvīsu dānesu aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ. Vivaṭṭagāmidhammadānañhi nissāya sabbānatthato parimuccati, sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ atikkamati. Lokiyaṃ pana dhammadānaṃ sabbesaṃ dānānaṃ nidānaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ. Tenāha –
‘‘සබ්‌බදානං ධම්‌මදානං ජිනාති, සබ්‌බරසං ධම්‌මරසො ජිනාති;
‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti, sabbarasaṃ dhammaraso jināti;
සබ්‌බරතිං ධම්‌මරතී ජිනාති, තණ්‌හක්‌ඛයො සබ්‌බදුක්‌ඛං ජිනාතී’’ති. (ධ. ප. 354) –
Sabbaratiṃ dhammaratī jināti, taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354) –
අභයදානමෙත්‌ථ ධම්‌මදානෙනෙව සඞ්‌ගහිතන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.
Abhayadānamettha dhammadāneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
සාධාරණභොගිතාධිප්‌පායෙන අත්‌තනා පරිභුඤ්‌ජිතබ්‌බතො චතුපච්‌චයතො සයමෙව අභුඤ්‌ජිත්‌වා පරෙසං සංවිභජනං ආමිසසංවිභාගො. සාධාරණභොගිතාධිප්‌පායෙනෙව අත්‌තනා විදිතස්‌ස අධිගතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අප්‌පොස්‌සුක්‌කො අහුත්‌වා පරෙසං උපදෙසො ධම්‌මසංවිභාගො. චතූහි පච්‌චයෙහි චතූහි ච සඞ්‌ගහවත්‌ථූහි පරෙසං අනුග්‌ගණ්‌හනං අනුකම්‌පනං ආමිසානුග්‌ගහො. වුත්‌තනයෙනෙව ධම්‌මෙන පරෙසං අනුග්‌ගණ්‌හනං අනුකම්‌පනං ධම්‌මානුග්‌ගහො. සෙසං වුත්‌තනයමෙව.
Sādhāraṇabhogitādhippāyena attanā paribhuñjitabbato catupaccayato sayameva abhuñjitvā paresaṃ saṃvibhajanaṃ āmisasaṃvibhāgo. Sādhāraṇabhogitādhippāyeneva attanā viditassa adhigatassa dhammassa appossukko ahutvā paresaṃ upadeso dhammasaṃvibhāgo. Catūhi paccayehi catūhi ca saṅgahavatthūhi paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ āmisānuggaho. Vuttanayeneva dhammena paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ dhammānuggaho. Sesaṃ vuttanayameva.
ගාථාසු යමාහු දානං පරමන්‌ති යං දානං චිත්‌තඛෙත්‌තදෙය්‍යධම්‌මානං උළාරභාවෙන පරමං උත්‌තමං, භොගසම්‌පත්‌තිආදීනං වා පූරණතො ඵලනතො, පරස්‌ස වා ලොභමච්‌ඡරියාදිකස්‌ස පටිපක්‌ඛස්‌ස මද්‌දනතො හිංසනතො ‘‘පරම’’න්‌ති බුද්‌ධා භගවන්‌තො ආහු. අනුත්‌තරන්‌ති යං දානං චෙතනාදිසම්‌පත්‌තියා සාතිසයපවත්‌තියා අග්‌ගභාවෙන අග්‌ගවිපාකත්‌තා ච උත්‌තරරහිතං අනුත්‌තරභාවසාධනං චාති ආහු. යං සංවිභාගන්‌ති එත්‌ථාපි ‘‘පරමං අනුත්‌තර’’න්‌ති පදද්‌වයං ආනෙත්‌වා යොජෙතබ්‌බං. අවණ්‌ණයීති කිත්‌තයි, ‘‘භොජනං, භික්‌ඛවෙ, දදමානො දායකො පටිග්‌ගාහකානං පඤ්‌ච ඨානානි දෙතී’’තිආදිනා (අ. නි. 5.37), ‘‘එවං චෙ, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තා ජානෙය්‍යුං දානසංවිභාගස්‌ස විපාක’’න්‌තිආදිනා (ඉතිවු. 26) ච පසංසයි. යථා පන දානං සංවිභාගො ච පරමං අනුත්‌තරඤ්‌ච හොති, තං දස්‌සෙතුං ‘‘අග්‌ගම්‌හී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ අග්‌ගම්‌හීති සීලාදිගුණවිසෙසයොගෙන සෙට්‌ඨෙ අනුත්‌තරෙ පුඤ්‌ඤක්‌ඛෙත්‌තෙ සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙ අරියසඞ්‌ඝෙ ච. පසන්‌නචිත්‌තොති කම්‌මඵලසද්‌ධාය රතනත්‌තයසද්‌ධාය ච චිත්‌තං පසාදෙන්‌තො ඔකප්‌පෙන්‌තො. චිත්‌තසම්‌පත්‌තියා හි ඛෙත්‌තසම්‌පත්‌තියා ච පරිත්‌තෙපි දෙය්‍යධම්‌මෙ දානං මහානුභාවං හොති මහාජුතිකං මහාවිප්‌ඵාරං. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –
Gāthāsu yamāhu dānaṃ paramanti yaṃ dānaṃ cittakhettadeyyadhammānaṃ uḷārabhāvena paramaṃ uttamaṃ, bhogasampattiādīnaṃ vā pūraṇato phalanato, parassa vā lobhamacchariyādikassa paṭipakkhassa maddanato hiṃsanato ‘‘parama’’nti buddhā bhagavanto āhu. Anuttaranti yaṃ dānaṃ cetanādisampattiyā sātisayapavattiyā aggabhāvena aggavipākattā ca uttararahitaṃ anuttarabhāvasādhanaṃ cāti āhu. Yaṃ saṃvibhāganti etthāpi ‘‘paramaṃ anuttara’’nti padadvayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Avaṇṇayīti kittayi, ‘‘bhojanaṃ, bhikkhave, dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni detī’’tiādinā (a. ni. 5.37), ‘‘evaṃ ce, bhikkhave, sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa vipāka’’ntiādinā (itivu. 26) ca pasaṃsayi. Yathā pana dānaṃ saṃvibhāgo ca paramaṃ anuttarañca hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aggamhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggamhīti sīlādiguṇavisesayogena seṭṭhe anuttare puññakkhette sammāsambuddhe ariyasaṅghe ca. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca cittaṃ pasādento okappento. Cittasampattiyā hi khettasampattiyā ca parittepi deyyadhamme dānaṃ mahānubhāvaṃ hoti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘නත්‌ථි චිත්‌තෙ පසන්‌නම්‌හි, අප්‌පකා නාම දක්‌ඛිණා;
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
තථාගතෙ වා සම්‌බුද්‌ධෙ, අථ වා තස්‌ස සාවකෙ’’ති. (වි. ව. 804; නෙත්‌ති. 95);
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake’’ti. (vi. va. 804; netti. 95);
විඤ්‌ඤූති සප්‌පඤ්‌ඤො. පජානන්‌ති සම්‌මදෙව දානඵලං දානානිසංසං පජානන්‌තො. කො න යජෙථ කාලෙති යුත්‌තප්‌පත්‌තකාලෙ කො නාම දානං න දදෙය්‍ය? සද්‌ධා, දෙය්‍යධම්‌මො, පටිග්‌ගාහකාති ඉමෙසං තිණ්‌ණං සම්‌මුඛිභූතකාලෙයෙව හි දානං සම්‌භවති, න අඤ්‌ඤථා, පටිග්‌ගාහකානං වා දාතුං යුත්‌තකාලෙ.
Viññūti sappañño. Pajānanti sammadeva dānaphalaṃ dānānisaṃsaṃ pajānanto. Ko na yajetha kāleti yuttappattakāle ko nāma dānaṃ na dadeyya? Saddhā, deyyadhammo, paṭiggāhakāti imesaṃ tiṇṇaṃ sammukhibhūtakāleyeva hi dānaṃ sambhavati, na aññathā, paṭiggāhakānaṃ vā dātuṃ yuttakāle.
එවං පඨමගාථාය ආමිසදානසංවිභාගානුග්‌ගහෙ දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ධම්‌මදානසංවිභාගානුග්‌ගහෙ දස්‌සෙතුං ‘‘යෙ චෙව භාසන්‌තී’’ති දුතියගාථමාහ. තත්‌ථ උභයන්‌ති ‘‘භාසන්‌ති සුණන්‌තී’’ති වුත්‌තා දෙසකා පටිග්‌ගාහකාති උභයං. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – යෙ සුගතස්‌ස භගවතො සාසනෙ සද්‌ධම්‌මෙ පසන්‌නචිත්‌තා විමුත්‌තායතනසීසෙ ඨත්‌වා දෙසෙන්‌ති පටිග්‌ගණ්‌හන්‌ති ච, තෙසං දෙසකපටිග්‌ගාහකානං සො ධම්‌මදානධම්‌මසංවිභාගධම්‌මානුග්‌ගහසඞ්‌ඛාතො අත්‌ථො. පරමත්‌ථසාධනතො පරමො. තණ්‌හාසංකිලෙසාදිසබ්‌බසංකිලෙසමලවිසොධනෙන විසුජ්‌ඣති. කීදිසානං? යෙ අප්‌පමත්‌තා සුගතස්‌ස සාසනෙ. යෙ ච –
Evaṃ paṭhamagāthāya āmisadānasaṃvibhāgānuggahe dassetvā idāni dhammadānasaṃvibhāgānuggahe dassetuṃ ‘‘ye ceva bhāsantī’’ti dutiyagāthamāha. Tattha ubhayanti ‘‘bhāsanti suṇantī’’ti vuttā desakā paṭiggāhakāti ubhayaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ye sugatassa bhagavato sāsane saddhamme pasannacittā vimuttāyatanasīse ṭhatvā desenti paṭiggaṇhanti ca, tesaṃ desakapaṭiggāhakānaṃ so dhammadānadhammasaṃvibhāgadhammānuggahasaṅkhāto attho. Paramatthasādhanato paramo. Taṇhāsaṃkilesādisabbasaṃkilesamalavisodhanena visujjhati. Kīdisānaṃ? Ye appamattā sugatassa sāsane. Ye ca –
‘‘සබ්‌බපාපස්‌ස අකරණං, කුසලස්‌ස උපසම්‌පදා;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
සචිත්‌තපරියොදපනං, එතං බුද්‌ධාන සාසන’’න්‌ති. (දී. නි. 2.90; ධ. ප. 183) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) –
සඞ්‌ඛෙපතො එවං පකාසිතෙ සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සාසනෙ ඔවාදෙ අනුසිට්‌ඨියං අප්‌පමත්‌තා අධිසීලසික්‌ඛාදයො සක්‌කච්‌චං සම්‌පාදෙන්‌ති. තෙසං විසුජ්‌ඣති, අරහත්‌තඵලවිසුද්‌ධියා අතිවිය වොදායතීති.
Saṅkhepato evaṃ pakāsite sammāsambuddhassa sāsane ovāde anusiṭṭhiyaṃ appamattā adhisīlasikkhādayo sakkaccaṃ sampādenti. Tesaṃ visujjhati, arahattaphalavisuddhiyā ativiya vodāyatīti.
නවමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 9. දානසුත්‌තං • 9. Dānasuttaṃ
