Library / Literary Works

    Giovanni Ventura

    Amor di figlio e avidità dell’oro

    …quid non mortalia pectora cogis
    Auri sacra fames…

    Virg. lib. 3

    1.

    Dai fiamm de Mosca e da quell frecc potent
    Ch’ han tolt la vitta a tanti brav soldaa,
    Ch’ han daa motiv de piang a tanta gent,
    Ben pocch de nun Talian se n’è salvaa,
    E caregh de desgrazi e patiment
    I emm vist a tornà indree tutt bindozaa
    E strascinass mezz mort de chì e de lì
    Per trovà i sò parent innanz morì.

    2.

    Ma quanti dopo ess staa tan’ ann in guaj,
    Tornand cont el penser de vedè ’l pader
    Che ghe coriss incontra per basaj,
    O de trovà ’l coeur tener d’ ona mader,
    D’ ona miee despost a consolaj;
    Han trovaa inscambi di malign, di lader,
    Ch’ han faa de tutt per recognossi nò
    E negagh su la faccia el fatte sò.

    3.

    E resguard ai sostanz anmò pascenza
    Che gh’è giustizia tant che sia assee
    Che sa portà per aria l’innocenza
    E casciass l’impostura sott ai pee,
    Ma sperà de trovass alla presenza
    Della mamma, del pà, della miee,
    E sentì inscambi tutt on bott ch’ hin mort,
    Ah! l’è on magon che no gh’ ha pù confort!

    4.

    Dill tì pover fioeu desfortunaa,
    Che dopo d’ess staa in Russia vundes ann,
    L’ amor per la toa mamma el t’ha portaa
    A vegnì via e fà vitt de malann
    Per tornà al tò pajes, coll’ansietaa
    De consolav tutt duu di vost affann,
    Dill tì se se pò dà pussee magon
    De trovassela morta in sul pù bon!

    5.

    Oh pover gioven! Chi t’ avarav ditt
    Che quell dì prima la dovess morì,
    Dopo che dal moment che t’ han coscritt,
    Fin quand l’è morta l’ha piangiuu per tì!
    Oh car Signor! Perchè no gh’era scritt
    Che la podess scampà quaj olter dì
    Tant de vedett, de fatt anmò on basin
    E fenì in santa pas el sò destin!

    6.

    Ma Dio l’è giust e i sò secrett an lor,
    Nè lù, nè i sò secrett se ponn comprend;
    Nun sentem in sto mond piasè e dolor
    Ma qual el sia el pù ben no ’l semm intend.
    Donca no stemm a giudicà el Signor
    Segond quell pocch che ’l nost ingegn ne rend
    Che l’omm no ’l pò mai pù col sò cervell
    Rivà a capì i secrett che sta sui stell.

    7.

    Dopo de vess restaa ferii sto tal
    In la guerra de Mosca e presonee,
    E d’avè ottegnuu là ’l grad d’offizial
    De lì quaj ann, e avè faa di danee,
    Finalment da on bon omm d’on general
    Che le amava sossenn l’ha avuu el congee
    E l’è tornaa de vol al sò pajes
    Senza guardà nè cattiv vitt, nè spes.

    8.

    Sto pover giovenott el gibillava,
    Ghe pariven fenii guaj e malann
    E de denter de lù ’l se consolava
    Col penser de vedè dopo tant’ ann
    Quella soa mamma che le sospirava;
    Ma sto penser el s’è mudaa in affann
    Quand, rivaa finalment in la soa porta,
    Dai vesin l’ha sentuu che l’era morta.

    9.

    Sto colp l’è staa comè ona stilletada
    L’è borlaa in terra e l’è restaa de sass
    E l’anema strengiuda e scalmanada
    Gh’è calaa pocch che no le bandonass;
    Ma quij vesin che gh’ han daa st’ imbassada
    Han poeu faa tant che l’ha poduu jutass
    E respirà e ciamà con gran premura
    Dove la fuss almen la sepoltura.

    10.

    Appenna l’ha savuu tutt desperaa
    L’istess de vun che vaga in frenesia
    L’è cors in quell foppon e avend trovaa
    La cros che gh’even miss dessoravia
    Estategh, smort e mutt el s’è fermaa
    A guardalla, eppoeu cald de fantasia
    El s’è traa in terra fiss de stagh appress
    A piang e sospirà in quell sit istess.

    11.

    Stand in quell att gh’è pars de sentiss sott
    A respond cont on piang mutt e sconduu,
    E alzand la faccia smorta tutt on bott
    Comè vun che dà a trà se l’ha sentuu
    El stava attent senza dì pù nagott,
    E vegnend a capì d’avè perduu
    Comè ’l cervell, in dell’istess moment
    El tornava anmò a piang derottament

    12.

    E ’l seguitava con la ment sbattuda
    Fiss in la cros a dì: «L’è propi vera?…
    «Gesus Maria!… donca l’hoo perduda?…
    «Hoo de vedella propi pù davvera?…
    «Ah car Signor! Perchè l’avii voluda
    «Pima de lassagh god in quaj manera
    «El piasè de vedemm?… Ah car Signor!
    «Almanca abbiee pietaa del me dolor!

    13.

    «Vu che sii tanto bon e onnipotent
    «Degh on oggiada, fela levà su,
    «O fem morì anca mì in de sto moment
    «Se avii fissaa ch’ hoo de vedella pù;
    «Sì… Fem morì Signor che son content.
    «Podaroo almen trovalla attacch a vu
    «E fagh vedè l’amor che gh’ hoo portaa
    «E consolalla di travaj passaa».

    14.

    E vaneggiand in sta manera chi
    Ghe pariva comè in d’ona losnada
    De vedella sul fatt a comparì
    Coi gott giò per la faccia descarnada
    E con vos bassa de sentiss a dì:
    «Adess te tornet che son sotterrada?»
    E con st’ideja trista in della ment
    El dava foeura senza sentiment.

    15.

    Trattant el vent in del passà ’l portava
    Intorna, intorna el son della soa vos,
    De moeud che on sotterrô che lavorava
    a fà di fopp e pientà giò di cros
    Sentend sto gioven ch’ el se lumentava
    El s’è fermaa a guardall e curios
    L’ha pientaa lì i transilli e ’l gh’è andaa appress
    A domandagh perchè cossa el piangess.

    16.

    Quell meschin l’è restaa comè stordii
    A vedess tutt on bott lì sta figura
    Eppoeu tornand a piang: «Ah! No savii
    «Che gh’hoo chì la mia mamma in sepoltura,
    «El dis, se gh’ avii on poo de coeur piangii,
    «Piangii con mì, piangii la mia sort dura!
    «Vegni de Russia incoeu, foo tanta strada
    «Per trovalla e la troeuvi sotterrada!

    17.

    «Almen podess vedella, almen podess
    «Fagh ancamò on basin, sarev content.
    «Ah car Signor! me parirav de vess
    «Sollevaa on quaj freguj di mee torment!
    «Sarev pront a sborsà magara adess
    «Tutt quell pocch ch’ hoo portaa d’or e d’argent
    «Se gh’avess anmò el ben de remiralla,
    «Ciappagh la man, strengela al coeur, basalla.»

    18.

    A sti paroll per gora de danee
    El s’è faa intend quell sotterrô baloss
    Che l’avarav poduu la nott adree
    Menter che lù l’avess pagaa quajcoss
    Zappagh indree la terra tant’assee
    De podè cont on lumm guardagh addoss;
    E lù allora content de sto progett
    «Ah, el respond, che te siet benedett!»

    19.

    E su la faccia tòrbera ingrugnenta
    In quell trasport el gh’ ha stampaa on basin,
    Disendegh con la cera on poo contenta
    Che ’l padimava in part el sò destin,
    Eppoeu cavandes foeura d’ona zenta
    On danee del valor de duu zecchin
    Ghe l’ha daa in man restand intes tra lor
    De trovass quella nott ai dodes or.

    20.

    Intrattant tutt el rest della giornada
    Senza mangià on boccon nè repossass,
    Con l’anema strengiuda e passionada
    L’ha seguitaa a casciass e desperass;
    E quand l’è vegnuu l’ora destinada,
    Andand al sit ch’aveven d’incontrass
    L’ha trovaa là cont on lumm a specciall
    E ona baira e on zapponasc sui spall.

    21.

    Allora el s’è fermaa lì su i duu pee
    Che ’l s’è sentuu ona temma, ona prension
    Che ’l le sforzava quasi a tornà indree,
    Ma quell alter a furia d’espression
    El gh’ha faa spiret de tegnigh adree
    E se l’è tiraa dent in del foppon.
    Appenna dent lù el s’è cavaa el cappell
    E ’l sotterrô l’ha saraa su el restell.

    22.

    La nott scura, l’orror de quell camp sant,
    Quij cros che ’l remirava in del passà,
    I mucc de terra e i fopp de tant in tant
    Che ’l vedeva o che ’l faven toppicà,
    El barbellà ligger de certe piant,
    I tegnoeur ch’el sentiva a ziffolà,
    Ghe mettevan addoss on cert spavent
    Che el tremava e el sudava ogni moment.

    23.

    Infin col coeur che ghe batteva batteva affort,
    Coi oeucc foeura ona spanna, penseros,
    El riva al post insemma al beccamort,
    E lì al ciar del lampio vedend la cros,
    Piangend el ghe se poggia col vòlt smort,
    Coi pols che ghe tremava, senza vos.
    L’alter intant prima de fà ’l fatt sò
    El ghe domanda di danee ancamò.

    24.

    Ma appenna l’ha veduu ch’ el deslazava
    Quella zenta per daghi el n’ha vuu assee,
    E disend, con manera, ch’el specciava
    A ciappaj dopo d’avè faa el mestee,
    Con quell sò zapponasc el comenzava
    A tirà su la terra e tralla indree,
    E lù allora ingenoeucc, col lumm arent
    Col coo bass, coi oeucc fiss el stava attent.

    25.

    E al ciar smort ch’el mandava quell lampion
    Vedend a saltà su de maneman
    Con la terra i ossamm tutt a monton,
    El se sentiva a mancà el fiaa pian pian,
    Che ghe pariva sott a quell zappon
    De vedè el volt della soa mamma o i man;
    Finalment poeu la foppa essend già bassa
    El sent a batt on colp in sulla cassa.

    26.

    «Gesus Maria Signor!… L’è lì, l’è lì,»
    Allora el sclama con vos soffegada
    E cont on ansia, on trèmer da no dì;
    L’ alter sentend la cassa sotterrada
    L’ha seguitaa a fà el rest cont el baì
    E dopo l’è andaa dent, l’ha desquattada,
    E col coverc in man l’è tornaa su
    Fasendegh spiret a andà denter lù.

    27.

    E lù a cost del ribezz che ’l se sentiva,
    A cost del repugnà della natura,
    Stremii in la cera, pallid ch’el pariva
    On avanz efetiv de sepoltura
    El s’è strascinaa giò de quella riva
    Coi cavij drizz l’istess d’ona paura
    E denter che l’è staa col ciar in man
    L’ha slongaa el brasc e ’l s’è tiraa lontan.

    28.

    Quand l’ha veduda là freggia, tirada,
    Coi laver secch e avert, i oeucc incavaa,
    Bianca, despettenada, consumada,
    Strengiuda dent in d’on lenzoeu strasciaa,
    «Ah Signor!… Mamma come l’è consciada!»
    L’ ha comenciaa a sclamà pien de pietaa,
    «Ah Signor!… I travaj passaa per mì
    «Hin fors staa lor che l’ha redotta inscì!»

    29.

    L’aveva appenna ditt sti dò paroll
    E ’l se sbassava per fagh on basin,
    Quand, avend già decis del sô stracoll,
    L’ha alzaa el zappon quell sotterrô assassin,
    E pettandegh on colp tra cap e coll
    L’ha traa comè ona bestia sto meschin,
    Tripilland, sanguanent, laver a laver
    A spirà l’ultem fiaa sora al cadaver.

    30.

    Nè content del primm colp sto canajon
    El seguitava a dà giò de dannaa
    E sfracassagh el coo in milla boccon,
    Nè i ultim streppet de quell desgraziaa
    Nè ’l sangu che ’l trava sott a quell zappon,
    Nè ’l crani e i scinivei tutt spettasciaa,
    Nè ’l volt de lee, nè ’l loeugh in dove l’era
    Ghe toccaven al coeur in quaj manera

    31.

    Anzi pussee indiavolaa st’infamm,
    Per ansia de quell’or che ’l gh’eva indoss,
    Col coeur de tigra, i oeucc che traven fiamm
    L’è saltaa dent an lù tra ’l sangu e i oss,
    E in furia comè on loff rabbiaa de famm
    L’ha brancaa, l’ha spojaa, ’l gh’ha tolt tutt coss
    E inscì malmeust el gh’è andaa su coi pee
    A schisciall in la cassa insemma a lee.

    32.

    Eppoeu tornand a vegnì su addirittura
    Tutt pien de sangu e coi danee robaa,
    Stoppand la foppa con tutta premura
    Ghe pariva de scond el sò peccaa,
    Ma ’l fumm del sangu de quella creatura
    E i ultem sò sospir eren rivaa
    Dennanz al trebunal de quell lassù
    Ch’el mandava el sdegn sora de lù.

    33.

    Gesus Maria che colp!… In d’on moment
    Che l’avarav dovuu per quell meschin
    Sentiss el coeur a sanguanà de dent,
    In d’on sit che tutt quell ch’era vesin
    Ghe doveva fa nass in della ment
    El penser de la mort, fa l’assassin?
    Oh gora trista infama di danee
    Dove te tiret chi te corr adree!

    34.

    Tì pover marter dopo la passion
    Che la t’ha faa passà tanto dolor,
    Almen te see rivaa a fenì i magon
    Unii con la toa mamma in del Signor;
    Ma tì canaja, traditor, ladron,
    T’ee compraa col delitt el desonor,
    L’odi de tucc el tò spavent de tì
    E on post in sulla forca tra pocch dì.

    35.

    Ah tremma!… Varda el ciel ch’el se scuriss,
    El vent che te toeu el ciar, che te confond;
    Ecco el stralusc, sent’el tron ch’el ruggiss!
    Sì scappa!… Miserabil!… Vatt a scond!…
    L’è tutt inutil. Dio el te ten fiss;
    Per tì no gh’è pù post in de sto mond
    Che ’l loeugh estrèm di lader, e in quell là
    La giustizia del ciel te le darà.


    (1824)




    POTRESTI ANCHE ESSERE INTERESSATO A


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Condizioni d'uso
    Contact