| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
6. මානසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Mānasuttavaṇṇanā
6. ඡට්‌ඨෙ මානන්‌ති ජාතිආදිවත්‌ථුකං චෙතසො උන්‌නමනං. සො හි ‘‘සෙය්‍යොහමස්‌මී’’තිආදිනා නයෙන මඤ්‌ඤන්‌ති තෙන, සයං වා මඤ්‌ඤති, මානනං සම්‌පග්‌ගහොති වා මානොති වුච්‌චති. ස්‌වායං සෙය්‍යොහමස්‌මීති මානො, සදිසොහමස්‌මීති මානො, හීනොහමස්‌මීති මානොති එවං තිවිධො. පුන සෙය්‍යස්‌ස සෙය්‍යොහමස්‌මීති මානො, සෙය්‍යස්‌ස සදිසො, සෙය්‍යස්‌ස හීනො; සදිසස්‌ස සෙය්‍යො, සදිසස්‌ස සදිසො, සදිසස්‌ස හීනො; හීනස්‌ස සෙය්‍යො, හීනස්‌ස සදිසො, හීනස්‌ස හීනොහමස්‌මීති මානොති එවං නවවිධොපි උන්‌නතිලක්‌ඛණො, අහංකාරරසො, සම්‌පග්‌ගහරසො වා, උද්‌ධුමාතභාවපච්‌චුපට්‌ඨානො, කෙතුකම්‍යතාපච්‌චුපට්‌ඨානො වා, දිට්‌ඨිවිප්‌පයුත්‌තලොභපදට්‌ඨානො උම්‌මාදො වියාති දට්‌ඨබ්‌බො. පජහථාති තස්‌ස සබ්‌බස්‌සපි අත්‌තුක්‌කංසනපරවම්‌භනනිමිත්‌තතා, ගරුට්‌ඨානියෙසු අභිවාදනපච්‌චුපට්‌ඨානඅඤ්‌ජලිකම්‌මසාමීචිකම්‌මාදීනං අකරණෙ කාරණතා, ජාතිමදපුරිසමදාදිභාවෙන පමාදාපත්‌තිහෙතුභාවොති එවමාදිභෙදං ආදීනවං තප්‌පටිපක්‌ඛතො නිරතිමානතාය ආනිසංසඤ්‌ච පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා රාජසභං අනුප්‌පත්‌තො චණ්‌ඩාලො විය සබ්‍රහ්‌මචාරීසු නීචචිත්‌තතං පච්‌චුපට්‌ඨපෙත්‌වා පුබ්‌බභාගෙ තදඞ්‌ගාදිවසෙන තං පජහන්‌තා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අනාගාමිමග්‌ගෙන සමුච්‌ඡින්‌දථාති අත්‌ථො. අනාගාමිමග්‌ගවජ්‌ඣො එව හි මානො ඉධාධිප්‌පෙතො. මත්‌තාසෙති ජාතිමදපුරිසමදාදිවසෙන මානෙන පමාදාපත්‌තිහෙතුභූතෙන මත්‌තා අත්‌තානං පග්‌ගහෙත්‌වා චරන්‌තා. සෙසං වුත්‌තනයමෙව.
6. Chaṭṭhe mānanti jātiādivatthukaṃ cetaso unnamanaṃ. So hi ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā nayena maññanti tena, sayaṃ vā maññati, mānanaṃ sampaggahoti vā mānoti vuccati. Svāyaṃ seyyohamasmīti māno, sadisohamasmīti māno, hīnohamasmīti mānoti evaṃ tividho. Puna seyyassa seyyohamasmīti māno, seyyassa sadiso, seyyassa hīno; sadisassa seyyo, sadisassa sadiso, sadisassa hīno; hīnassa seyyo, hīnassa sadiso, hīnassa hīnohamasmīti mānoti evaṃ navavidhopi unnatilakkhaṇo, ahaṃkāraraso, sampaggaharaso vā, uddhumātabhāvapaccupaṭṭhāno, ketukamyatāpaccupaṭṭhāno vā, diṭṭhivippayuttalobhapadaṭṭhāno ummādo viyāti daṭṭhabbo. Pajahathāti tassa sabbassapi attukkaṃsanaparavambhananimittatā, garuṭṭhāniyesu abhivādanapaccupaṭṭhānaañjalikammasāmīcikammādīnaṃ akaraṇe kāraṇatā, jātimadapurisamadādibhāvena pamādāpattihetubhāvoti evamādibhedaṃ ādīnavaṃ tappaṭipakkhato niratimānatāya ānisaṃsañca paccavekkhitvā rājasabhaṃ anuppatto caṇḍālo viya sabrahmacārīsu nīcacittataṃ paccupaṭṭhapetvā pubbabhāge tadaṅgādivasena taṃ pajahantā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anāgāmimaggena samucchindathāti attho. Anāgāmimaggavajjho eva hi māno idhādhippeto. Mattāseti jātimadapurisamadādivasena mānena pamādāpattihetubhūtena mattā attānaṃ paggahetvā carantā. Sesaṃ vuttanayameva.
ඉමෙසු පන පටිපාටියා ඡසු සුත්‌තෙසු ගාථාසු වා අනාගාමිඵලං පාපෙත්‌වා දෙසනා නිට්‌ඨාපිතා. තත්‌ථ යෙ ඉමෙ අවිහා අතප්‌පා සුදස්‌සා සුදස්‌සී අකනිට්‌ඨාති උපපත්‌තිභවවසෙන පඤ්‌ච අනාගාමිනො, තෙසු අවිහෙසු උපපන්‌නා අවිහා නාම. තෙ අන්‌තරාපරිනිබ්‌බායී, උපහච්‌චපරිනිබ්‌බායී, අසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායී, සසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායී, උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමීති පඤ්‌චවිධා, තථා අතප්‌පා, සුදස්‌සා, සුදස්‌සිනො. අකනිට්‌ඨෙසු පන උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමී පරිහායති. තත්‌ථ යො අවිහාදීසු උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා ආයුවෙමජ්‌ඣං අනතික්‌කමිත්‌වා අරහත්‌තප්‌පත්‌තියා කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන පරිනිබ්‌බායති, අයං අන්‌තරාපරිනිබ්‌බායී නාම. යො පන අවිහාදීසු ආදිතො පඤ්‌චකප්‌පසතාදිභෙදං ආයුවෙමජ්‌ඣං අතික්‌කමිත්‌වා පරිනිබ්‌බායති, අයං උපහච්‌චපරිනිබ්‌බායී නාම. යො අසඞ්‌ඛාරෙන අධිමත්‌තප්‌පයොගං අකත්‌වා අප්‌පදුක්‌ඛෙන අකසිරෙන පරිනිබ්‌බායති, අයං අසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායී නාම. යො පන සසඞ්‌ඛාරෙන අධිමත්‌තප්‌පයොගං කත්‌වා දුක්‌ඛෙන කිච්‌ඡෙන කසිරෙන පරිනිබ්‌බායති, අයං සසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායී නාම. ඉතරො පන අවිහාදීසු උද්‌ධංවාහිතභාවෙන උද්‌ධමස්‌ස තණ්‌හාසොතං, වට්‌ටසොතං, මග්‌ගසොතමෙව වාති උද්‌ධංසොතො. අවිහාදීසු උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා අරහත්‌තං පත්‌තුං අසක්‌කොන්‌තො තත්‌ථ තත්‌ථ යාවතායුකං ඨත්‌වා පටිසන්‌ධිග්‌ගහණවසෙන අකනිට්‌ඨං ගච්‌ඡතීති අකනිට්‌ඨගාමී.
Imesu pana paṭipāṭiyā chasu suttesu gāthāsu vā anāgāmiphalaṃ pāpetvā desanā niṭṭhāpitā. Tattha ye ime avihā atappā sudassā sudassī akaniṭṭhāti upapattibhavavasena pañca anāgāmino, tesu avihesu upapannā avihā nāma. Te antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīti pañcavidhā, tathā atappā, sudassā, sudassino. Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī parihāyati. Tattha yo avihādīsu uppajjitvā āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā arahattappattiyā kilesaparinibbānena parinibbāyati, ayaṃ antarāparinibbāyī nāma. Yo pana avihādīsu ādito pañcakappasatādibhedaṃ āyuvemajjhaṃ atikkamitvā parinibbāyati, ayaṃ upahaccaparinibbāyī nāma. Yo asaṅkhārena adhimattappayogaṃ akatvā appadukkhena akasirena parinibbāyati, ayaṃ asaṅkhāraparinibbāyī nāma. Yo pana sasaṅkhārena adhimattappayogaṃ katvā dukkhena kicchena kasirena parinibbāyati, ayaṃ sasaṅkhāraparinibbāyī nāma. Itaro pana avihādīsu uddhaṃvāhitabhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ, vaṭṭasotaṃ, maggasotameva vāti uddhaṃsoto. Avihādīsu uppajjitvā arahattaṃ pattuṃ asakkonto tattha tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā paṭisandhiggahaṇavasena akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
එත්‌ථ ච උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමී, උද්‌ධංසොතො න අකනිට්‌ඨගාමී, න උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමී, න උද්‌ධංසොතො න අකනිට්‌ඨගාමීති චතුක්‌කං වෙදිතබ්‌බං. කථං? යො අවිහතො පට්‌ඨාය චත්‌තාරො දෙවලොකෙ සොධෙත්‌වා අකනිට්‌ඨං ගන්‌ත්‌වා පරිනිබ්‌බායති, අයං උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමී නාම. යො පන හෙට්‌ඨා තයො දෙවලොකෙ සොධෙත්‌වා සුදස්‌සීදෙවලොකෙ ඨත්‌වා පරිනිබ්‌බායති, අයං උද්‌ධංසොතො න අකනිට්‌ඨගාමී නාම. යො ඉතො අකනිට්‌ඨමෙව ගන්‌ත්‌වා පරිනිබ්‌බායති , අයං න උද්‌ධංසොතො අකනිට්‌ඨගාමී නාම. යො පන හෙට්‌ඨා චතූසු දෙවලොකෙසු තත්‌ථ තත්‌ථෙව පරිනිබ්‌බායති, අයං න උද්‌ධංසොතො, න අකනිට්‌ඨගාමී නාමාති.
Ettha ca uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī, uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī, na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī, na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmīti catukkaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? Yo avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana heṭṭhā tayo devaloke sodhetvā sudassīdevaloke ṭhatvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati , ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo pana heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāmāti.
තත්‌ථ අවිහෙසු උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා කප්‌පසතතො උද්‌ධං පරිනිබ්‌බායිකො, ද්‌වින්‌නං කප්‌පසතානං මත්‌ථකෙ පරිනිබ්‌බායිකො, පඤ්‌චකප්‌පසතෙ අසම්‌පත්‌තෙ පරිනිබ්‌බායිකොති තයො අන්‌තරාපරිනිබ්‌බායිනො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ‘‘උපපන්‌නං වා සමනන්‌තරා අප්‌පත්‌තං වා වෙමජ්‌ඣ’’න්‌ති (පු. ප. 36). වා-සද්‌දෙන හි පත්‌තමත්‌තොපි සඞ්‌ගහිතොති. එවං තයො අන්‌තරාපරිනිබ්‌බායිනො, එකො උපහච්‌චපරිනිබ්‌බායී එකො උද්‌ධංසොතො. තෙසු අසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායිනො පඤ්‌ච, සසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායිනො පඤ්‌චාති දස හොන්‌ති. තථා අතප්‌පාසුදස්‌සාසුදස්‌සීසූති චත්‌තාරො දසකා චත්‌තාරීසං අකනිට්‌ඨෙ පන උද්‌ධංසොතස්‌ස අභාවතො තයො අන්‌තරාපරිනිබ්‌බායිනො, එකො උපහච්‌චපරිනිබ්‌බායීති අසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායිනො චත්‌තාරො, සසඞ්‌ඛාරපරිනිබ්‌බායිනො චත්‌තාරොති අට්‌ඨ, එවමෙතෙ අට්‌ඨචත්‌තාරීසං අනාගාමිනො. තෙ සබ්‌බෙපි ඉමෙසු සුත්‌තෙසු අවිසෙසවචනෙන ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බං.
Tattha avihesu uppajjitvā kappasatato uddhaṃ parinibbāyiko, dvinnaṃ kappasatānaṃ matthake parinibbāyiko, pañcakappasate asampatte parinibbāyikoti tayo antarāparinibbāyino. Vuttañhetaṃ ‘‘upapannaṃ vā samanantarā appattaṃ vā vemajjha’’nti (pu. pa. 36). Vā-saddena hi pattamattopi saṅgahitoti. Evaṃ tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī eko uddhaṃsoto. Tesu asaṅkhāraparinibbāyino pañca, sasaṅkhāraparinibbāyino pañcāti dasa honti. Tathā atappāsudassāsudassīsūti cattāro dasakā cattārīsaṃ akaniṭṭhe pana uddhaṃsotassa abhāvato tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyīti asaṅkhāraparinibbāyino cattāro, sasaṅkhāraparinibbāyino cattāroti aṭṭha, evamete aṭṭhacattārīsaṃ anāgāmino. Te sabbepi imesu suttesu avisesavacanena gahitāti daṭṭhabbaṃ.
ඡට්‌ඨසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 6. මානසුත්‌තං • 6. Mānasuttaṃ
