| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
10. මාතිකාකථා
10. Mātikākathā
මාතිකාකථාවණ්‌ණනා
Mātikākathāvaṇṇanā
40. ඉදානි මහාථෙරො විපස්‌සනාකථානන්‌තරං සකලෙ පටිසම්‌භිදාමග්‌ගෙ නිද්‌දිට්‌ඨෙ සමථවිපස්‌සනාමග්‌ගනිබ්‌බානධම්‌මෙ ආකාරනානත්‌තවසෙන නානාපරියායෙහි ථොමෙතුකාමො නිච්‌ඡාතොතිආදීනි එකූනවීසති මාතිකාපදානි උද්‌දිසිත්‌වා තෙසං නිද්‌දෙසවසෙන මාතිකාකථං නාම කථෙසි. තස්‌සා අයං අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. මාතිකාය තාව නිච්‌ඡාතොති අමිලාතො. සබ්‌බෙපි හි කිලෙසා පීළායොගතො මිලාතා, රාගොපි තාව නිරන්‌තරප්‌පවත්‌තො සරීරං දහති, කිං පනඤ්‌ඤෙ කිලෙසා . ‘‘තයොමෙ, භික්‌ඛවෙ, අග්‌ගී රාගග්‌ගි දොසග්‌ගි මොහග්‌ගී’’ති (ඉතිවු. 93; දී. නි. 3.305) පන කිලෙසනායකා තයො එව කිලෙසා වුත්‌තා, තංසම්‌පයුත්‌තාපි පන දහන්‌තියෙව. එවං ඡාතකිලෙසාභාවතො නිච්‌ඡාතො. කො සො? විමොක්‌ඛසම්‌බන්‌ධෙන විමොක්‌ඛොති දට්‌ඨබ්‌බො. මුච්‌චතීති මොක්‌ඛො. විමුච්‌චතීති විමොක්‌ඛොති අත්‌ථො. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. විජ්‌ජාවිමුත්‌තීති විජ්‌ජායෙව විමුත්‌ති. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. ඣානවිමොක්‌ඛොති ඣානමෙව විමොක්‌ඛො. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. සෙසානි එකෙකානෙවාති එවං එකූනවීසති මාතිකාපදානි.
40. Idāni mahāthero vipassanākathānantaraṃ sakale paṭisambhidāmagge niddiṭṭhe samathavipassanāmagganibbānadhamme ākāranānattavasena nānāpariyāyehi thometukāmo nicchātotiādīni ekūnavīsati mātikāpadāni uddisitvā tesaṃ niddesavasena mātikākathaṃ nāma kathesi. Tassā ayaṃ apubbatthānuvaṇṇanā. Mātikāya tāva nicchātoti amilāto. Sabbepi hi kilesā pīḷāyogato milātā, rāgopi tāva nirantarappavatto sarīraṃ dahati, kiṃ panaññe kilesā . ‘‘Tayome, bhikkhave, aggī rāgaggi dosaggi mohaggī’’ti (itivu. 93; dī. ni. 3.305) pana kilesanāyakā tayo eva kilesā vuttā, taṃsampayuttāpi pana dahantiyeva. Evaṃ chātakilesābhāvato nicchāto. Ko so? Vimokkhasambandhena vimokkhoti daṭṭhabbo. Muccatīti mokkho. Vimuccatīti vimokkhoti attho. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Vijjāvimuttīti vijjāyeva vimutti. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Jhānavimokkhoti jhānameva vimokkho. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Sesāni ekekānevāti evaṃ ekūnavīsati mātikāpadāni.
41. නෙක්‌ඛම්‌මෙන කාමච්‌ඡන්‌දතො නිච්‌ඡාතොති නෙක්‌ඛම්‌මෙන කාමච්‌ඡන්‌දතො අපෙතත්‌තා කාමච්‌ඡන්‌දතො නික්‌කිලෙසො යොගී. තෙන පටිලද්‌ධං නෙක්‌ඛම්‌මම්‌පි නිච්‌ඡාතො නික්‌කිලෙසො විමොක්‌ඛො. එවං සෙසෙසුපි. නෙක්‌ඛම්‌මෙන කාමච්‌ඡන්‌දතො මුච්‌චතීති විමොක්‌ඛොති නෙක්‌ඛම්‌මෙන කාමච්‌ඡන්‌දතො යොගී මුච්‌චතීති තං නෙක්‌ඛම්‌මං විමොක්‌ඛොති අත්‌ථො. එවං සෙසෙසුපි. විජ්‌ජතීති විජ්‌ජාති සභාවතො විජ්‌ජති අත්‌ථි උපලබ්‌භතීති විජ්‌ජා නාමාති අත්‌ථො. අථ වා සභාවජානනත්‌ථං පටිපන්‌නෙහි යොගීහි සභාවං වෙදීයති ජානීයතීති විජ්‌ජා නාමාති අත්‌ථො. අථ වා විසෙසලාභත්‌ථං පටිපන්‌නෙහි යොගීහි වෙදීයති පටිලාභීයතීති විජ්‌ජා නාමාති අත්‌ථො. අථ වා අත්‌තනා වින්‌දිතබ්‌බං භූමිං වින්‌දති ලභතීති විජ්‌ජා නාමාති අත්‌ථො. අථ වා සභාවදස්‌සනහෙතුත්‌තා සභාවං විදිතං කරොතීති විජ්‌ජා නාමාති අත්‌ථො. විජ්‌ජන්‌තො මුච්‌චති, මුච්‌චන්‌තො විජ්‌ජතීති යථාවුත්‌තො ධම්‌මො යථාවුත්‌තෙනත්‌ථෙන විජ්‌ජමානො යථාවුත්‌තතො මුච්‌චති, යථාවුත්‌තතො මුච්‌චමානො යථාවුත්‌තෙනත්‌ථෙන විජ්‌ජතීති විජ්‌ජාවිමුත්‌ති නාමාති අත්‌ථො.
41.Nekkhammena kāmacchandato nicchātoti nekkhammena kāmacchandato apetattā kāmacchandato nikkileso yogī. Tena paṭiladdhaṃ nekkhammampi nicchāto nikkileso vimokkho. Evaṃ sesesupi. Nekkhammena kāmacchandato muccatīti vimokkhoti nekkhammena kāmacchandato yogī muccatīti taṃ nekkhammaṃ vimokkhoti attho. Evaṃ sesesupi. Vijjatīti vijjāti sabhāvato vijjati atthi upalabbhatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā sabhāvajānanatthaṃ paṭipannehi yogīhi sabhāvaṃ vedīyati jānīyatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā visesalābhatthaṃ paṭipannehi yogīhi vedīyati paṭilābhīyatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā attanā vinditabbaṃ bhūmiṃ vindati labhatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā sabhāvadassanahetuttā sabhāvaṃ viditaṃ karotīti vijjā nāmāti attho. Vijjanto muccati, muccantovijjatīti yathāvutto dhammo yathāvuttenatthena vijjamāno yathāvuttato muccati, yathāvuttato muccamāno yathāvuttenatthena vijjatīti vijjāvimutti nāmāti attho.
කාමච්‌ඡන්‌දං සංවරට්‌ඨෙනාති කාමච්‌ඡන්‌දනිවාරණට්‌ඨෙන තං නෙක්‌ඛම්‌මං සීලවිසුද්‌ධි නාමාති අත්‌ථො. තංයෙව අවික්‌ඛෙපහෙතුත්‌තා අවික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන චිත්‌තවිසුද්‌ධි. දස්‌සනහෙතුත්‌තා දස්‌සනට්‌ඨෙන දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. පටිප්‌පස්‌සම්‌භෙතීති නෙක්‌ඛම්‌මාදිනා කාමච්‌ඡන්‌දාදිකං යොගාවචරො පටිප්‌පස්‌සම්‌භෙතීති නෙක්‌ඛම්‌මාදිකො ධම්‌මො පස්‌සද්‌ධි නාමාති අත්‌ථො. පහීනත්‌තාති තෙන තෙන පහානෙන පහීනත්‌තා. ඤාතට්‌ඨෙන ඤාණන්‌ති ඣානපච්‌චවෙක්‌ඛණාවසෙන විපස්‌සනාවසෙන මග්‌ගපච්‌චවෙක්‌ඛණාවසෙන ඤාතට්‌ඨෙන නෙක්‌ඛම්‌මාදිකං ඤාණං නාමාති අත්‌ථො. දිට්‌ඨත්‌තා දස්‌සනන්‌ති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. විසුජ්‌ඣතීති යොගී, නෙක්‌ඛම්‌මාදිකා විසුද්‌ධි.
Kāmacchandaṃ saṃvaraṭṭhenāti kāmacchandanivāraṇaṭṭhena taṃ nekkhammaṃ sīlavisuddhi nāmāti attho. Taṃyeva avikkhepahetuttā avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Dassanahetuttā dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Sesesupi eseva nayo. Paṭippassambhetīti nekkhammādinā kāmacchandādikaṃ yogāvacaro paṭippassambhetīti nekkhammādiko dhammo passaddhi nāmāti attho. Pahīnattāti tena tena pahānena pahīnattā. Ñātaṭṭhena ñāṇanti jhānapaccavekkhaṇāvasena vipassanāvasena maggapaccavekkhaṇāvasena ñātaṭṭhena nekkhammādikaṃ ñāṇaṃ nāmāti attho. Diṭṭhattā dassananti etthāpi eseva nayo. Visujjhatīti yogī, nekkhammādikā visuddhi.
නෙක්‌ඛම්‌මනිද්‌දෙසෙ නෙක්‌ඛම්‌මං අලොභත්‌තා කාමරාගතො නිස්‌සටන්‌ති නිස්‌සරණං. තතො නික්‌ඛන්‌තන්‌ති නෙක්‌ඛම්‌මං. ‘‘රූපානමෙතං නිස්‌සරණං යදිදං නෙක්‌ඛම්‌ම’’න්‌ති වුච්‌චමානෙ ආරුප්‌පවිසෙසස්‌ස අදිස්‌සනතො විසෙසස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං අඤ්‌ඤත්‌ථ වුත්‌තපාඨක්‌කමෙනෙව යදිදං ආරුප්‌පන්‌ති වුත්‌තං. තඤ්‌ච ආරුප්‌පං රූපතො නික්‌ඛන්‌තත්‌තා නෙක්‌ඛම්‌මං නාමාති අධිකාරවසෙනෙව වුත්‌තං හොති. භූතන්‌ති උප්‌පාදසමායොගදීපනං. සඞ්‌ඛතන්‌ති පච්‌චයබලවිසෙසදස්‌සනං. පටිච්‌චසමුප්‌පන්‌නන්‌ති පච්‌චයසමායොගෙපි පච්‌චයානං අබ්‍යාපාරභාවදස්‌සනං. නිරොධො තස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මන්‌ති නිබ්‌බානං තතො සඞ්‌ඛතතො නික්‌ඛන්‌තත්‌තා තස්‌ස සඞ්‌ඛතස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මං නාම. ආරුප්‌පස්‌ස ච නිරොධස්‌ස ච ගහණං අඤ්‌ඤත්‌ථ පාඨෙ වුත්‌තක්‌කමෙනෙව කතං. ‘‘කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මං නෙක්‌ඛම්‌ම’’න්‌ති වුච්‌චමානෙ පුනරුත්‌තං හොති. නෙක්‌ඛම්‌මවචනෙනෙව ච තස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මසිද්‌ධීති තං අවත්‌වා සෙසනෙක්‌ඛම්‌මමෙව වුත්‌තං. තං උජුකමෙව. නිස්‌සරණනිද්‌දෙසෙපි ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. නිස්‌සරණීයා ධාතුයො පනෙත්‌ථ උජුකමෙව නෙක්‌ඛම්‌මන්‌ති වුත්‌තං. පවිවෙකොති පවිවිත්‌තභාවො නෙක්‌ඛම්‌මාදිකොයෙව. වොසජ්‌ජතීති යොගී, නෙක්‌ඛම්‌මාදයො වොසග්‌ගො. නෙක්‌ඛම්‌මං පවත්‌තෙන්‌තො යොගී නෙක්‌ඛම්‌මෙන චරතීති වුච්‌චති. තං පන නෙක්‌ඛම්‌මං චරියා. එස නයො සෙසෙසුපි. ඣානවිමොක්‌ඛනිද්‌දෙසෙ වත්‌තබ්‌බං විමොක්‌ඛකථායං වුත්‌තං. කෙවලං තත්‌ථ ‘‘ජානාතීති ඣානවිමොක්‌ඛො’’ති (පටි. ම. 1.217) වුත්‌තං, ඉධ පන ‘‘ජානාතීති, ඣායතී’’ති පුග්‌ගලාධිට්‌ඨානාව දෙසනා කතාති අයං විසෙසො.
Nekkhammaniddese nekkhammaṃ alobhattā kāmarāgato nissaṭanti nissaraṇaṃ. Tato nikkhantanti nekkhammaṃ. ‘‘Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti vuccamāne āruppavisesassa adissanato visesassa dassanatthaṃ aññattha vuttapāṭhakkameneva yadidaṃ āruppanti vuttaṃ. Tañca āruppaṃ rūpato nikkhantattā nekkhammaṃ nāmāti adhikāravaseneva vuttaṃ hoti. Bhūtanti uppādasamāyogadīpanaṃ. Saṅkhatanti paccayabalavisesadassanaṃ. Paṭiccasamuppannanti paccayasamāyogepi paccayānaṃ abyāpārabhāvadassanaṃ. Nirodho tassa nekkhammanti nibbānaṃ tato saṅkhatato nikkhantattā tassa saṅkhatassa nekkhammaṃ nāma. Āruppassa ca nirodhassa ca gahaṇaṃ aññattha pāṭhe vuttakkameneva kataṃ. ‘‘Kāmacchandassa nekkhammaṃ nekkhamma’’nti vuccamāne punaruttaṃ hoti. Nekkhammavacaneneva ca tassa nekkhammasiddhīti taṃ avatvā sesanekkhammameva vuttaṃ. Taṃ ujukameva. Nissaraṇaniddesepi imināva nayena attho veditabbo. Nissaraṇīyā dhātuyo panettha ujukameva nekkhammanti vuttaṃ. Pavivekoti pavivittabhāvo nekkhammādikoyeva. Vosajjatīti yogī, nekkhammādayo vosaggo. Nekkhammaṃ pavattento yogī nekkhammena caratīti vuccati. Taṃ pana nekkhammaṃ cariyā. Esa nayo sesesupi. Jhānavimokkhaniddese vattabbaṃ vimokkhakathāyaṃ vuttaṃ. Kevalaṃ tattha ‘‘jānātīti jhānavimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.217) vuttaṃ, idha pana ‘‘jānātīti, jhāyatī’’ti puggalādhiṭṭhānāva desanā katāti ayaṃ viseso.
42. භාවනාධිට්‌ඨානජීවිතනිද්‌දෙසෙ ච පුග්‌ගලාධිට්‌ඨානා දෙසනා කතා. ධම්‌මතො පන භාවනා නාම නෙක්‌ඛම්‌මාදයොව. අධිට්‌ඨානං නාම නෙක්‌ඛම්‌මාදිවසෙන පතිට්‌ඨාපිතචිත්‌තමෙව. ජීවිතං නාම නෙක්‌ඛම්‌මාදිවසෙන පතිට්‌ඨාපිතචිත්‌තස්‌ස සම්‌මාආජීවො නාම. කො සො සම්‌මාආජීවො නාම ? මිච්‌ඡාජීවා විරති, ධම්‌මෙන සමෙන පච්‌චයපරියෙසනවායාමො ච. තත්‌ථ සමං ජීවතීති සමං ජීවිතං ජීවති, භාවනපුංසකවචනං වා, සමෙන ජීවතීති වුත්‌තං හොති. නො විසමන්‌ති ‘‘සමං ජීවතී’’ති වුත්‌තස්‌සෙව අත්‌ථස්‌ස පටිසෙධවසෙන අවධාරණං කතං. සම්‌මා ජීවතීති ආකාරනිදස්‌සනං. නො මිච්‌ඡාති තස්‌සෙව නියමනං. විසුද්‌ධං ජීවතීති සභාවවිසුද්‌ධියා විසුද්‌ධං ජීවිතං ජීවති. නො කිලිට්‌ඨන්‌ති තස්‌සෙව නියමනං. යඤ්‌ඤදෙවාතිආදීහි යථාවුත්‌තානං තිස්‌සන්‌නං සම්‌පදානං ආනිසංසං දස්‌සෙති. තත්‌ථ යඤ්‌ඤදෙවාති යං යං එව. ඛත්‌තියපරිසන්‌ති ඛත්‌තියානං සන්‌නිපාතං. සො හි සමන්‌තතො සීදන්‌ති එත්‌ථ අකතබුද්‌ධිනොති පරිසාති වුච්‌චති. එසෙව නයො ඉතරත්‌තයෙ. ඛත්‌තියාදීනංයෙව ආගමනසම්‌පත්‌තියා ඤාණසම්‌පත්‌තියා ච සමන්‌නාගතත්‌තා තාසංයෙව චතස්‌සන්‌නං ගහණං , න සුද්‌දපරිසාය. විසාරදොති තීහි සම්‌පදාහි සම්‌පන්‌නො විගතසාරජ්‌ජො, නිබ්‌භයොති අත්‌ථො. අමඞ්‌කුභූතොති අසඞ්‌කුචිතො න නිත්‌තෙජභූතො. තං කිස්‌ස හෙතූති තං විසාරදත්‌තං කෙන හෙතුනා කෙන කාරණෙන හොතීති චෙති අත්‌ථො. ඉදානි තථා හීති තස්‌ස කාරණවචනං. යස්‌මා එවං තිසම්‌පදාසම්‌පන්‌නො, තස්‌මා ‘‘විසාරදො හොතී’’ති විසාරදභාවස්‌ස කාරණං දස්‌සෙත්‌වා නිට්‌ඨපෙසීති.
42. Bhāvanādhiṭṭhānajīvitaniddese ca puggalādhiṭṭhānā desanā katā. Dhammato pana bhāvanā nāma nekkhammādayova. Adhiṭṭhānaṃ nāma nekkhammādivasena patiṭṭhāpitacittameva. Jīvitaṃ nāma nekkhammādivasena patiṭṭhāpitacittassa sammāājīvo nāma. Ko so sammāājīvo nāma ? Micchājīvā virati, dhammena samena paccayapariyesanavāyāmo ca. Tattha samaṃ jīvatīti samaṃ jīvitaṃ jīvati, bhāvanapuṃsakavacanaṃ vā, samena jīvatīti vuttaṃ hoti. No visamanti ‘‘samaṃ jīvatī’’ti vuttasseva atthassa paṭisedhavasena avadhāraṇaṃ kataṃ. Sammā jīvatīti ākāranidassanaṃ. No micchāti tasseva niyamanaṃ. Visuddhaṃ jīvatīti sabhāvavisuddhiyā visuddhaṃ jīvitaṃ jīvati. No kiliṭṭhanti tasseva niyamanaṃ. Yaññadevātiādīhi yathāvuttānaṃ tissannaṃ sampadānaṃ ānisaṃsaṃ dasseti. Tattha yaññadevāti yaṃ yaṃ eva. Khattiyaparisanti khattiyānaṃ sannipātaṃ. So hi samantato sīdanti ettha akatabuddhinoti parisāti vuccati. Eseva nayo itarattaye. Khattiyādīnaṃyeva āgamanasampattiyā ñāṇasampattiyā ca samannāgatattā tāsaṃyeva catassannaṃ gahaṇaṃ , na suddaparisāya. Visāradoti tīhi sampadāhi sampanno vigatasārajjo, nibbhayoti attho. Amaṅkubhūtoti asaṅkucito na nittejabhūto. Taṃ kissa hetūti taṃ visāradattaṃ kena hetunā kena kāraṇena hotīti ceti attho. Idāni tathā hīti tassa kāraṇavacanaṃ. Yasmā evaṃ tisampadāsampanno, tasmā ‘‘visārado hotī’’ti visāradabhāvassa kāraṇaṃ dassetvā niṭṭhapesīti.
සද්‌ධම්‌මප්‌පකාසිනියා පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථාය
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
මාතිකාකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Mātikākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
පඤ්‌ඤාවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paññāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්‌ඨිතා චූළවග්‌ගස්‌ස අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා.
Niṭṭhitā cūḷavaggassa apubbatthānuvaṇṇanā.
එත්‌තාවතා ච තිවග්‌ගසඞ්‌ගහිතස්‌ස
Ettāvatā ca tivaggasaṅgahitassa
සමතිංසකථාපටිමණ්‌ඩිතස්‌ස්‌පටිසම්‌භිදාමග්‌ගස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා හොතීති.
Samatiṃsakathāpaṭimaṇḍitasspaṭisambhidāmaggassa atthavaṇṇanā niṭṭhitā hotīti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 10. මාතිකාකථා • 10. Mātikākathā
