| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
2. මෙත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Mettasuttavaṇṇanā
22. දුතියෙ මා, භික්‌ඛවෙ, පුඤ්‌ඤානන්‌ති එත්‌ථ මාති පටිසෙධෙ නිපාතො. පුඤ්‌ඤසද්‌දො ‘‘කුසලානං, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මානං සමාදානහෙතු එවමිදං පුඤ්‌ඤං පවඩ්‌ඪතී’’තිආදීසු (දී. නි. 3.380) පුඤ්‌ඤඵලෙ ආගතො. ‘‘අවිජ්‌ජාගතොයං, භික්‌ඛවෙ, පුරිසපුග්‌ගලො පුඤ්‌ඤඤ්‌චෙ සඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛරොතී’’තිආදීසු (සං. නි. 2.51) කාමරූපාවචරසුචරිතෙ. ‘‘පුඤ්‌ඤූපගං භවති විඤ්‌ඤාණ’’න්‌තිආදීසු සුගතිවිසෙසභූතෙ උපපත්‌තිභවෙ. ‘‘තීණිමානි, භික්‌ඛවෙ, පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූනි – දානමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු, සීලමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථු, භාවනාමයං පුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූ’’තිආදීසු (ඉතිවු. 60; අ. නි. 8.36) කුසලචෙතනායං. ඉධ පන තෙභූමකකුසලධම්‌මෙ වෙදිතබ්‌බො. භායිත්‌ථාති එත්‌ථ දුවිධං භයං ඤාණභයං, සාරජ්‌ජභයන්‌ති. තත්‌ථ ‘‘යෙපි තෙ, භික්‌ඛවෙ, දෙවා දීඝායුකා වණ්‌ණවන්‌තො සුඛබහුලා උච්‌චෙසු විමානෙසු චිරට්‌ඨිතිකා , තෙපි තථාගතස්‌ස ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා යෙභුය්‍යෙන භයං සංවෙගං සන්‌තාසං ආපජ්‌ජන්‌තී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.33) ආගතං ඤාණභයං. ‘‘අහුදෙව භයං, අහු ඡම්‌භිතත්‌තං, අහු ලොමහංසො’’තිආදීසු (දී. නි. 2.318) ආගතං සාරජ්‌ජභයං. ඉධාපි සාරජ්‌ජභයමෙව. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අත්‌ථො – භික්‌ඛවෙ, දීඝරත්‌තං කායවචීසංයමො වත්‌තපටිවත්‌තපූරණං එකාසනං, එකසෙය්‍යං, ඉන්‌ද්‍රියදමො, ධුතධම්‌මෙහි චිත්‌තස්‌ස නිග්‌ගහො, සතිසම්‌පජඤ්‌ඤං, කම්‌මට්‌ඨානානුයොගවසෙන වීරියාරම්‌භොති එවමාදීනි යානි භික්‌ඛුනා, නිරන්‌තරං පවත්‌තෙතබ්‌බානි පුඤ්‌ඤානි, තෙහි මා භායිත්‌ථ, මා භයං සන්‌තාසං ආපජ්‌ජිත්‌ථ, එකච්‌චස්‌ස දිට්‌ඨධම්‌මසුඛස්‌ස උපරොධභයෙන සම්‌පරායිකනිබ්‌බානසුඛදායකෙහි පුඤ්‌ඤෙහි මා භායිත්‌ථාති. නිස්‌සක්‌කෙ හි ඉදං සාමිවචනං.
22. Dutiye mā, bhikkhave, puññānanti ettha māti paṭisedhe nipāto. Puññasaddo ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu (dī. ni. 3.380) puññaphale āgato. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) kāmarūpāvacarasucarite. ‘‘Puññūpagaṃ bhavati viññāṇa’’ntiādīsu sugativisesabhūte upapattibhave. ‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, puññakiriyavatthūni – dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthū’’tiādīsu (itivu. 60; a. ni. 8.36) kusalacetanāyaṃ. Idha pana tebhūmakakusaladhamme veditabbo. Bhāyitthāti ettha duvidhaṃ bhayaṃ ñāṇabhayaṃ, sārajjabhayanti. Tattha ‘‘yepi te, bhikkhave, devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā uccesu vimānesu ciraṭṭhitikā , tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajjantī’’tiādīsu (a. ni. 4.33) āgataṃ ñāṇabhayaṃ. ‘‘Ahudeva bhayaṃ, ahu chambhitattaṃ, ahu lomahaṃso’’tiādīsu (dī. ni. 2.318) āgataṃ sārajjabhayaṃ. Idhāpi sārajjabhayameva. Ayañhettha attho – bhikkhave, dīgharattaṃ kāyavacīsaṃyamo vattapaṭivattapūraṇaṃ ekāsanaṃ, ekaseyyaṃ, indriyadamo, dhutadhammehi cittassa niggaho, satisampajaññaṃ, kammaṭṭhānānuyogavasena vīriyārambhoti evamādīni yāni bhikkhunā, nirantaraṃ pavattetabbāni puññāni, tehi mā bhāyittha, mā bhayaṃ santāsaṃ āpajjittha, ekaccassa diṭṭhadhammasukhassa uparodhabhayena samparāyikanibbānasukhadāyakehi puññehi mā bhāyitthāti. Nissakke hi idaṃ sāmivacanaṃ.
ඉදානි තතො අභායිතබ්‌බභාවෙ කාරණං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සුඛස්‌සෙත’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ සුඛසද්‌දො ‘‘සුඛො බුද්‌ධානං උප්‌පාදො, සුඛා විරාගතා ලොකෙ’’තිආදීසු (ධ. ප. 194) සුඛමූලෙ ආගතො. ‘‘යස්‌මා ච ඛො, මහාලි, රූපං සුඛං සුඛානුපතිතං සුඛාවක්‌කන්‌ත’’න්‌තිආදීසු (සං. නි. 3.60) සුඛාරම්‌මණෙ. ‘‘යාවඤ්‌චිදං, භික්‌ඛවෙ, න සුකරං අක්‌ඛානෙන පාපුණිතුං යාව සුඛා සග්‌ගා’’තිආදීසු (ම. නි. 3.255) සුඛපච්‌චයට්‌ඨානෙ. ‘‘සුඛො පුඤ්‌ඤස්‌ස උච්‌චයො’’තිආදීසු (ධ. ප. 118) සුඛහෙතුම්‌හි. ‘‘දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරා එතෙ ධම්‌මා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.82) අබ්‍යාපජ්‌ජෙ. ‘‘නිබ්‌බානං පරමං සුඛ’’න්‌තිආදීසු (ධ. ප. 204; ම. නි. 2.215) නිබ්‌බානෙ. ‘‘සුඛස්‌ස ච පහානා’’තිආදීසු (චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 125) සුඛවෙදනායං. ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛං සන්‌තං, සුඛමිච්‌චෙව භාසිත’’න්‌තිආදීසු (සං. නි. 4.253; ඉතිවු. 53) උපෙක්‌ඛාවෙදනායං. ‘‘ද්‌වෙපි මයා, ආනන්‌ද, වෙදනා වුත්‌තා පරියායෙන සුඛා වෙදනා, දුක්‌ඛා වෙදනා’’තිආදීසු (ම. නි. 2.89) ඉට්‌ඨසුඛෙ. ‘‘සුඛො විපාකො පුඤ්‌ඤාන’’න්‌තිආදීසු (පෙටකො. 23) සුඛවිපාකෙ. ඉධාපි ඉට්‌ඨවිපාකෙ එව දට්‌ඨබ්‌බො. ඉට්‌ඨස්‌සාතිආදීසු එසිතබ්‌බතො අනිට්‌ඨපටික්‌ඛෙපතො ච ඉට්‌ඨස්‌ස, කමනීයතො මනස්‌මිඤ්‌ච කමනතො පවිසනතො කන්‌තස්‌ස, පියායිතබ්‌බතො සන්‌තප්‌පනතො ච පියස්‌ස, මානනීයතො මනස්‌ස පවඩ්‌ඪනතො ච මනාපස්‌සාති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. යදිදං පුඤ්‌ඤානීති ‘‘පුඤ්‌ඤානී’’ති යදිදං වචනං, එතං සුඛස්‌ස ඉට්‌ඨස්‌ස විපාකස්‌ස අධිවචනං නාමං, සුඛමෙව තං යදිදං පුඤ්‌ඤන්‌ති ඵලෙන කාරණස්‌ස අභෙදූපචාරං වදති. තෙන කතූපචිතානං පුඤ්‌ඤානං අවස්‌සංභාවිඵලං සුත්‌වා අප්‌පමත්‌තෙන සක්‌කච්‌චං පුඤ්‌ඤානි කාතබ්‌බානීති පුඤ්‌ඤකිරියායං නියොජෙති, ආදරඤ්‌ච නෙසං තත්‌ථ උප්‌පාදෙති.
Idāni tato abhāyitabbabhāve kāraṇaṃ dassento ‘‘sukhasseta’’ntiādimāha. Tattha sukhasaddo ‘‘sukho buddhānaṃ uppādo, sukhā virāgatā loke’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.255) sukhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukho puññassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 118) sukhahetumhi. ‘‘Diṭṭhadhammasukhavihārā ete dhammā’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (dha. pa. 204; ma. ni. 2.215) nibbāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā’’tiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 125) sukhavedanāyaṃ. ‘‘Adukkhamasukhaṃ santaṃ, sukhamicceva bhāsita’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.253; itivu. 53) upekkhāvedanāyaṃ. ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’tiādīsu (ma. ni. 2.89) iṭṭhasukhe. ‘‘Sukho vipāko puññāna’’ntiādīsu (peṭako. 23) sukhavipāke. Idhāpi iṭṭhavipāke eva daṭṭhabbo. Iṭṭhassātiādīsu esitabbato aniṭṭhapaṭikkhepato ca iṭṭhassa, kamanīyato manasmiñca kamanato pavisanato kantassa, piyāyitabbato santappanato ca piyassa, mānanīyato manassa pavaḍḍhanato ca manāpassāti attho veditabbo. Yadidaṃ puññānīti ‘‘puññānī’’ti yadidaṃ vacanaṃ, etaṃ sukhassa iṭṭhassa vipākassa adhivacanaṃ nāmaṃ, sukhameva taṃ yadidaṃ puññanti phalena kāraṇassa abhedūpacāraṃ vadati. Tena katūpacitānaṃ puññānaṃ avassaṃbhāviphalaṃ sutvā appamattena sakkaccaṃ puññāni kātabbānīti puññakiriyāyaṃ niyojeti, ādarañca nesaṃ tattha uppādeti.
ඉදානි අත්‌තනා සුනෙත්‌තකාලෙ කතෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දීඝරත්‌තං පච්‌චනුභූතං භවන්‌තරපටිච්‌ඡන්‌නං උළාරතමං පුඤ්‌ඤවිපාකං උදාහරිත්‌වා තමත්‌ථං පාකටං කරොන්‌තො ‘‘අභිජානාමි ඛො පනාහ’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අභිජානාමීති අභිවිසිට්‌ඨෙන ඤාණෙන ජානාමි, පච්‌චක්‌ඛතො බුජ්‌ඣාමි. දීඝරත්‌තන්‌ති චිරකාලං. පුඤ්‌ඤානන්‌ති දානාදිකුසලධම්‌මානං. සත්‌ත වස්‌සානීති සත්‌ත සංවච්‌ඡරානි . මෙත්‌තචිත්‌තන්‌ති මිජ්‌ජතීති මෙත්‌තා, සිනිය්‌හතීති අත්‌ථො. මිත්‌තෙ භවා, මිත්‌තස්‌ස වා එසා පවත්‌තීතිපි මෙත්‌තා. ලක්‌ඛණාදිතො පන හිතාකාරප්‌පවත්‌තිලක්‌ඛණා, හිතූපසංහාරරසා, ආඝාතවිනයපච්‌චුපට්‌ඨානා, සත්‌තානං මනාපභාවදස්‌සනපදට්‌ඨානා. බ්‍යාපාදූපසමො එතිස්‌සා සම්‌පත්‌ති, සිනෙහාසම්‌භවො විපත්‌ති. සා එතස්‌ස අත්‌ථීති මෙත්‌තචිත්‌තං. භාවෙත්‌වාති මෙත්‌තාසහගතං චිත්‌තං, චිත්‌තසීසෙන සමාධි වුත්‌තොති මෙත්‌තාසමාධිං මෙත්‌තාබ්‍රහ්‌මවිහාරං උප්‌පාදෙත්‌වා චෙව වඩ්‌ඪෙත්‌වා ච. සත්‌ත සංවට්‌ටවිවට්‌ටකප්‌පෙති සත්‌ත මහාකප්‌පෙ. සංවට්‌ට-විවට්‌ටග්‌ගහණෙනෙව හි සංවට්‌ටට්‌ඨායි-විවට්‌ටට්‌ඨායිනොපි ගහිතා. ඉමං ලොකන්‌ති කාමලොකං. සංවට්‌ටමානෙ සුදන්‌ති සංවට්‌ටමානෙ. සුදන්‌ති නිපාතමත්‌තං විනස්‌සමානෙති අත්‌ථො. ‘‘සංවත්‌තමානෙ සුද’’න්‌ති ච පඨන්‌ති. කප්‌පෙති කාලෙ. කප්‌පසීසෙන හි කාලො වුත්‌තො. කාලෙ ඛීයමානෙ කප්‌පොපි ඛීයතෙව. යථාහ –
Idāni attanā sunettakāle katena puññakammena dīgharattaṃ paccanubhūtaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ uḷāratamaṃ puññavipākaṃ udāharitvā tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto ‘‘abhijānāmi kho panāha’’ntiādimāha. Tattha abhijānāmīti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānāmi, paccakkhato bujjhāmi. Dīgharattanti cirakālaṃ. Puññānanti dānādikusaladhammānaṃ. Satta vassānīti satta saṃvaccharāni . Mettacittanti mijjatīti mettā, siniyhatīti attho. Mitte bhavā, mittassa vā esā pavattītipi mettā. Lakkhaṇādito pana hitākārappavattilakkhaṇā, hitūpasaṃhārarasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Byāpādūpasamo etissā sampatti, sinehāsambhavo vipatti. Sā etassa atthīti mettacittaṃ. Bhāvetvāti mettāsahagataṃ cittaṃ, cittasīsena samādhi vuttoti mettāsamādhiṃ mettābrahmavihāraṃ uppādetvā ceva vaḍḍhetvā ca. Satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappeti satta mahākappe. Saṃvaṭṭa-vivaṭṭaggahaṇeneva hi saṃvaṭṭaṭṭhāyi-vivaṭṭaṭṭhāyinopi gahitā. Imaṃ lokanti kāmalokaṃ. Saṃvaṭṭamāne sudanti saṃvaṭṭamāne. Sudanti nipātamattaṃ vinassamāneti attho. ‘‘Saṃvattamāne suda’’nti ca paṭhanti. Kappeti kāle. Kappasīsena hi kālo vutto. Kāle khīyamāne kappopi khīyateva. Yathāha –
‘‘කාලො ඝසති භූතානි, සබ්‌බානෙව සහත්‌තනා’’ති. (ජා. 1.2.190);
‘‘Kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā’’ti. (jā. 1.2.190);
‘‘ආභස්‌සරූපගො හොමී’’ති වුත්‌තත්‌තා තෙජොසංවට්‌ටවසෙනෙත්‌ථ කප්‌පවුට්‌ඨානං වෙදිතබ්‌බං. ආභස්‌සරූපගොති තත්‌ථ පටිසන්‌ධිග්‌ගහණවසෙන ආභස්‌සරබ්‍රහ්‌මලොකං උපගච්‌ඡාමීති ආභස්‌සරූපගො හොමි. විවට්‌ටමානෙති සණ්‌ඨහමානෙ, ජායමානෙති අත්‌ථො. සුඤ්‌ඤං බ්‍රහ්‌මවිමානං උපපජ්‌ජාමීති කස්‌සචි සත්‌තස්‌ස තත්‌ථ නිබ්‌බත්‌තස්‌ස අභාවතො සුඤ්‌ඤං, යං පඨමජ්‌ඣානභූමිසඞ්‌ඛාතං බ්‍රහ්‌මවිමානං ආදිතො නිබ්‌බත්‌තං, තං පටිසන්‌ධිග්‌ගහණවසෙන උපපජ්‌ජාමි උපෙමි. බ්‍රහ්‌මාති කාමාවචරසත්‌තෙහි සෙට්‌ඨට්‌ඨෙන තථා තථා බ්‍රූහිතගුණතාය බ්‍රහ්‌මවිහාරතො නිබ්‌බත්‌තට්‌ඨෙන ච බ්‍රහ්‌මා. බ්‍රහ්‌මපාරිසජ්‌ජබ්‍රහ්‌මපුරොහිතෙහි මහන්‌තො බ්‍රහ්‌මාති මහාබ්‍රහ්‌මා. තතො එව තෙ අභිභවිත්‌වා ඨිතත්‌තා අභිභූ. තෙහි කෙනචි ගුණෙන න අභිභූතොති අනභිභූතො. අඤ්‌ඤදත්‌ථූති එකංසවචනෙ නිපාතො. දසොති දස්‌සනසීලො, සො අතීතානාගතපච්‌චුප්‌පන්‌නානං දස්‌සනසමත්‌ථො, අභිඤ්‌ඤාණෙන පස්‌සිතබ්‌බං පස්‌සාමීති අත්‌ථො. සෙසබ්‍රහ්‌මානං ඉද්‌ධිපාදභාවනාබලෙන අත්‌තනො චිත්‌තඤ්‌ච මම වසෙ වත්‌තෙමීති වසවත්‌තී හොමීති යොජෙතබ්‌බං. තදා කිර බොධිසත්‌තො අට්‌ඨසමාපත්‌තිලාභීපි සමානො තථා සත්‌තහිතං අත්‌තනො පාරමිපරිපූරණඤ්‌ච ඔලොකෙන්‌තො තාසු එව ද්‌වීසු ඣානභූමීසු නිකන්‌තිං උප්‌පාදෙත්‌වා මෙත්‌තාබ්‍රහ්‌මවිහාරවසෙන අපරාපරං සංසරි. තෙන වුත්‌තං ‘‘සත්‌තවස්‌සානි…පෙ.… වසවත්‌තී’’ති.
‘‘Ābhassarūpago homī’’ti vuttattā tejosaṃvaṭṭavasenettha kappavuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ābhassarūpagoti tattha paṭisandhiggahaṇavasena ābhassarabrahmalokaṃ upagacchāmīti ābhassarūpago homi. Vivaṭṭamāneti saṇṭhahamāne, jāyamāneti attho. Suññaṃ brahmavimānaṃ upapajjāmīti kassaci sattassa tattha nibbattassa abhāvato suññaṃ, yaṃ paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmavimānaṃ ādito nibbattaṃ, taṃ paṭisandhiggahaṇavasena upapajjāmi upemi. Brahmāti kāmāvacarasattehi seṭṭhaṭṭhena tathā tathā brūhitaguṇatāya brahmavihārato nibbattaṭṭhena ca brahmā. Brahmapārisajjabrahmapurohitehi mahanto brahmāti mahābrahmā. Tato eva te abhibhavitvā ṭhitattā abhibhū. Tehi kenaci guṇena na abhibhūtoti anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsavacane nipāto. Dasoti dassanasīlo, so atītānāgatapaccuppannānaṃ dassanasamattho, abhiññāṇena passitabbaṃ passāmīti attho. Sesabrahmānaṃ iddhipādabhāvanābalena attano cittañca mama vase vattemīti vasavattī homīti yojetabbaṃ. Tadā kira bodhisatto aṭṭhasamāpattilābhīpi samāno tathā sattahitaṃ attano pāramiparipūraṇañca olokento tāsu eva dvīsu jhānabhūmīsu nikantiṃ uppādetvā mettābrahmavihāravasena aparāparaṃ saṃsari. Tena vuttaṃ ‘‘sattavassāni…pe… vasavattī’’ti.
එවං භගවා රූපාවචරපුඤ්‌ඤස්‌ස විපාකමහන්‌තතං පකාසෙත්‌වා ඉදානි කාමාවචරපුඤ්‌ඤස්‌සාපි තං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ඡත්‌තිංසක්‌ඛත්‌තු’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ සක්‌කො අහොසින්‌ති ඡත්‌තිංස වාරෙ අඤ්‌ඤත්‌ථ අනුපපජ්‌ජිත්‌වා නිරන්‌තරං සක්‌කො දෙවානමින්‌දො තාවතිංසදෙවරාජා අහොසි. රාජා අහොසින්‌තිආදීසු චතූහි අච්‌ඡරියධම්‌මෙහි චතූහි ච සඞ්‌ගහවත්‌ථූහි ලොකං රඤ්‌ජෙතීති රාජා. චක්‌කරතනං වත්‌තෙති, චතූහි සම්‌පත්‌තිචක්‌කෙහි වත්‌තති, තෙහි ච පරං වත්‌තෙති, පරහිතාය ච ඉරියාපථචක්‌කානං වත්‌තො එතස්‌මිං අත්‌ථීති චක්‌කවත්‌තී. රාජාති චෙත්‌ථ සාමඤ්‌ඤං, චක්‌කවත්‌තීති විසෙසං. ධම්‌මෙන චරතීති ධම්‌මිකො. ඤායෙන සමෙන වත්‌තතීති අත්‌ථො. ධම්‌මෙනෙව රජ්‌ජං ලභිත්‌වා රාජා ජාතොති ධම්‌මරාජා. පරහිතධම්‌මචරණෙන වා ධම්‌මිකො, අත්‌තහිතධම්‌මචරණෙන ධම්‌මරාජා, චතුරන්‌තාය ඉස්‌සරොති චාතුරන්‌තො, චතුසමුද්‌දන්‌තාය චතුබ්‌බිධදීපවිභූසිතාය ච පථවියා ඉස්‌සරොති අත්‌ථො. අජ්‌ඣත්‌තං කොපාදිපච්‌චත්‌ථිකෙ, බහිද්‌ධා ච සබ්‌බරාජානො අදණ්‌ඩෙන අසත්‌ථෙන විජෙසීති විජිතාවී. ජනපදෙ ථාවරභාවං ධුවභාවං පත්‌තො, න සක්‌කා කෙනචි තතො චාලෙතුං ජනපදො වා තම්‌හි ථාවරියප්‌පත්‌තො අනුයුත්‌තො සකම්‌මනිරතො අචලො අසම්‌පවෙධීති ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තො.
Evaṃ bhagavā rūpāvacarapuññassa vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni kāmāvacarapuññassāpi taṃ dassento ‘‘chattiṃsakkhattu’’ntiādimāha. Tattha sakko ahosinti chattiṃsa vāre aññattha anupapajjitvā nirantaraṃ sakko devānamindo tāvatiṃsadevarājā ahosi. Rājā ahosintiādīsu catūhi acchariyadhammehi catūhi ca saṅgahavatthūhi lokaṃ rañjetīti rājā. Cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Rājāti cettha sāmaññaṃ, cakkavattīti visesaṃ. Dhammena caratīti dhammiko. Ñāyena samena vattatīti attho. Dhammeneva rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā. Parahitadhammacaraṇena vā dhammiko, attahitadhammacaraṇena dhammarājā, caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya catubbidhadīpavibhūsitāya ca pathaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādipaccatthike, bahiddhā ca sabbarājāno adaṇḍena asatthena vijesīti vijitāvī. Janapade thāvarabhāvaṃ dhuvabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci tato cāletuṃ janapado vā tamhi thāvariyappatto anuyutto sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto.
චක්‌කරතනං, හත්‌ථිරතනං, අස්‌සරතනං, මණිරතනං, ඉත්‌ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනන්‌ති ඉමෙහි සත්‌තහි රතනෙහි සමුපෙතොති සත්‌තරතනසමන්‌නාගතො. තෙසු හි රාජා චක්‌කවත්‌ති චක්‌කරතනෙන අජිතං ජිනාති, හත්‌ථිඅස්‌සරතනෙහි විජිතෙ සුඛෙනෙව අනුවිචරති, පරිණායකරතනෙන විජිතමනුරක්‌ඛති, සෙසෙහි උපභොගසුඛමනුභවති. පඨමෙන චස්‌ස උස්‌සාහසත්‌තියොගො , පච්‌ඡිමෙන මන්‌තසත්‌තියොගො, හත්‌ථිඅස්‌සගහපතිරතනෙහි පභූසත්‌තියොගො සුපරිපුණ්‌ණො හොති, ඉත්‌ථිමණිරතනෙහි තිවිධසත්‌තියොගඵලං. සො ඉත්‌ථිමණිරතනෙහි පරිභොගසුඛමනුභවති, සෙසෙහි උපභොගසුඛං. විසෙසතො චස්‌ස පුරිමානි තීණි අදොසකුසලමූලජනිතකම්‌මානුභාවෙන සම්‌පජ්‌ජන්‌ති, මජ්‌ඣිමානි අලොභකුසලමූලජනිතකම්‌මානුභාවෙන, පච්‌ඡිමමෙකං අමොහකුසලමූලජනිතකම්‌මානුභාවෙනාති වෙදිතබ්‌බං පදෙසරජ්‌ජස්‌සාති ඛුද්‌දකරජ්‌ජස්‌ස.
Cakkaratanaṃ, hatthiratanaṃ, assaratanaṃ, maṇiratanaṃ, itthiratanaṃ, gahapatiratanaṃ, pariṇāyakaratananti imehi sattahi ratanehi samupetoti sattaratanasamannāgato. Tesu hi rājā cakkavatti cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite sukheneva anuvicarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo , pacchimena mantasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhūsattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthimaṇiratanehi paribhogasukhamanubhavati, sesehi upabhogasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ padesarajjassāti khuddakarajjassa.
එතදහොසීති අත්‌තනො සම්‌පත්‌තියො පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස පච්‌ඡිමෙ චක්‌කවත්‌තිකාලෙ එතං ‘‘කිස්‌ස නු ඛො මෙ ඉදං කම්‌මස්‌ස ඵල’’න්‌තිආදිකං අහොසි. සබ්‌බත්‌ථකමෙව තස්‌මිං තස්‌මිම්‌පි භවෙ එතදහොසියෙව. තත්‌ථායං චක්‌කවත්‌තිකාලවසෙන යොජනා. එවංමහිද්‌ධිකොති මණිරතනහත්‌ථිරතනාදිප්‌පමුඛාය කොසවාහනසම්‌පත්‌තියා ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තියා ච එවංමහිද්‌ධිකො. එවංමහානුභාවොති චක්‌කරතනාදිසමන්‌නාගමෙන කස්‌සචිපි පීළං අකරොන්‌තොව සබ්‌බරාජූහි සිරසා සම්‌පටිච්‌ඡිතසාසනවෙහාසගමනාදීහි එවං මහානුභාවො. දානස්‌සාති අන්‌නාදිදෙය්‍යධම්‌මපරිච්‌චාගස්‌ස. දමස්‌සාති චක්‌ඛාදිඉන්‌ද්‍රියදමනස්‌ස චෙව සමාධානවසෙන රාගාදිකිලෙසදමනස්‌ස ච. සංයමස්‌සාති කායවචීසංයමස්‌ස. තත්‌ථ යං සමාධානවසෙන කිලෙසදමනං, තං භාවනාමයං පුඤ්‌ඤං , තඤ්‌ච ඛො මෙත්‌තාබ්‍රහ්‌මවිහාරභූතං ඉධාධිප්‌පෙතං. තස්‌මිඤ්‌ච උපචාරප්‌පනාභෙදෙන දුවිධෙ යං අප්‌පනාප්‌පත්‌තං, තෙනස්‌ස යථාවුත්‌තාසු ද්‌වීසු ඣානභූමීසු උපපත්‌ති අහොසි. ඉතරෙන තිවිධෙනාපි යථාරහං පත්‌තචක්‌කවත්‌තිආදිභාවොති වෙදිතබ්‌බං.
Etadahosīti attano sampattiyo paccavekkhantassa pacchime cakkavattikāle etaṃ ‘‘kissa nu kho me idaṃ kammassa phala’’ntiādikaṃ ahosi. Sabbatthakameva tasmiṃ tasmimpi bhave etadahosiyeva. Tatthāyaṃ cakkavattikālavasena yojanā. Evaṃmahiddhikoti maṇiratanahatthiratanādippamukhāya kosavāhanasampattiyā janapadatthāvariyappattiyā ca evaṃmahiddhiko. Evaṃmahānubhāvoti cakkaratanādisamannāgamena kassacipi pīḷaṃ akarontova sabbarājūhi sirasā sampaṭicchitasāsanavehāsagamanādīhi evaṃ mahānubhāvo. Dānassāti annādideyyadhammapariccāgassa. Damassāti cakkhādiindriyadamanassa ceva samādhānavasena rāgādikilesadamanassa ca. Saṃyamassāti kāyavacīsaṃyamassa. Tattha yaṃ samādhānavasena kilesadamanaṃ, taṃ bhāvanāmayaṃ puññaṃ , tañca kho mettābrahmavihārabhūtaṃ idhādhippetaṃ. Tasmiñca upacārappanābhedena duvidhe yaṃ appanāppattaṃ, tenassa yathāvuttāsu dvīsu jhānabhūmīsu upapatti ahosi. Itarena tividhenāpi yathārahaṃ pattacakkavattiādibhāvoti veditabbaṃ.
ඉති භගවා අත්‌තානං කායසක්‌ඛි කත්‌වා පුඤ්‌ඤානං විපාකමහන්‌තතං පකාසෙත්‌වා ඉදානි තමෙවත්‌ථං ගාථාබන්‌ධෙන දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පුඤ්‌ඤමෙවා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ පුඤ්‌ඤමෙව සො සික්‌ඛෙය්‍යාති යො අත්‌ථකාමො කුලපුත්‌තො, සො පුඤ්‌ඤඵලනිබ්‌බත්‌තනතො, අත්‌තනො සන්‌තානං පුනනතො ච ‘‘පුඤ්‌ඤ’’න්‌ති ලද්‌ධනාමං තිවිධං කුසලමෙව සික්‌ඛෙය්‍ය නිවෙසෙය්‍ය උපචිනෙය්‍ය පසවෙය්‍යාති අත්‌ථො. ආයතග්‌ගන්‌ති විපුලඵලතාය උළාරඵලතාය ආයතග්‌ගං, පියමනාපඵලතාය වා ආයතිං උත්‌තමන්‌ති ආයතග්‌ගං, ආයෙන වා යොනිසොමනසිකාරාදිප්‌පච්‌චයෙන උළාරතමෙන අග්‌ගන්‌ති ආයතග්‌ගං . තකාරො පදසන්‌ධිකරො. අථ වා ආයෙන පුඤ්‌ඤඵලෙන අග්‌ගං පධානන්‌ති ආයතග්‌ගං. තතො එව සුඛුද්‍රයං සුඛවිපාකන්‌ති අත්‌ථො.
Iti bhagavā attānaṃ kāyasakkhi katvā puññānaṃ vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni tamevatthaṃ gāthābandhena dassento ‘‘puññamevā’’tiādimāha. Tattha puññameva so sikkheyyāti yo atthakāmo kulaputto, so puññaphalanibbattanato, attano santānaṃ punanato ca ‘‘puñña’’nti laddhanāmaṃ tividhaṃ kusalameva sikkheyya niveseyya upacineyya pasaveyyāti attho. Āyatagganti vipulaphalatāya uḷāraphalatāya āyataggaṃ, piyamanāpaphalatāya vā āyatiṃ uttamanti āyataggaṃ, āyena vā yonisomanasikārādippaccayena uḷāratamena agganti āyataggaṃ . Takāro padasandhikaro. Atha vā āyena puññaphalena aggaṃ padhānanti āyataggaṃ. Tato eva sukhudrayaṃ sukhavipākanti attho.
කතමං පන තං පුඤ්‌ඤං, කථඤ්‌ච නං සික්‌ඛෙය්‍යාති ආහ ‘‘දානඤ්‌ච සමචරියඤ්‌ච, මෙත්‌තචිත්‌තඤ්‌ච භාවයෙ’’ති. තත්‌ථ සමචරියන්‌ති කායවිසමාදීනි වජ්‌ජෙත්‌වා කායසමාදිචරිතං , සුවිසුද්‌ධං සීලන්‌ති අත්‌ථො. භාවයෙති අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පාදෙය්‍ය වඩ්‌ඪෙය්‍ය. එතෙ ධම්‌මෙති එතෙ දානාදිකෙ සුචරිතධම්‌මෙ. සුඛසමුද්‌දයෙති සුඛානිසංසෙ, ආනිසංසඵලම්‌පි නෙසං සුඛමෙවාති දස්‌සෙති. අබ්‍යාපජ්‌ජං සුඛං ලොකන්‌ති කාමච්‌ඡන්‌දාදිබ්‍යාපාදවිරහිතත්‌තා අබ්‍යාපජ්‌ජං නිද්‌දුක්‌ඛං, පරපීළාභාවෙ පන වත්‌තබ්‌බං නත්‌ථි. ඣානසමාපත්‌තිවසෙන සුඛබහුලත්‌තා සුඛං, එකන්‌තසුඛඤ්‌ච බ්‍රහ්‌මලොකං ඣානපුඤ්‌ඤානං, ඉතරපුඤ්‌ඤානං පන තදඤ්‌ඤං සම්‌පත්‌තිභවසඞ්‌ඛාතං සුඛං ලොකං පණ්‌ඩිතො සප්‌පඤ්‌ඤො උපපජ්‌ජති උපෙති. ඉති ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ ගාථාසු ච වට්‌ටසම්‌පත්‌ති එව කථිතා.
Katamaṃ pana taṃ puññaṃ, kathañca naṃ sikkheyyāti āha ‘‘dānañca samacariyañca, mettacittañca bhāvaye’’ti. Tattha samacariyanti kāyavisamādīni vajjetvā kāyasamādicaritaṃ , suvisuddhaṃ sīlanti attho. Bhāvayeti attano santāne uppādeyya vaḍḍheyya. Ete dhammeti ete dānādike sucaritadhamme. Sukhasamuddayeti sukhānisaṃse, ānisaṃsaphalampi nesaṃ sukhamevāti dasseti. Abyāpajjaṃ sukhaṃ lokanti kāmacchandādibyāpādavirahitattā abyāpajjaṃ niddukkhaṃ, parapīḷābhāve pana vattabbaṃ natthi. Jhānasamāpattivasena sukhabahulattā sukhaṃ, ekantasukhañca brahmalokaṃ jhānapuññānaṃ, itarapuññānaṃ pana tadaññaṃ sampattibhavasaṅkhātaṃ sukhaṃ lokaṃ paṇḍito sappañño upapajjati upeti. Iti imasmiṃ sutte gāthāsu ca vaṭṭasampatti eva kathitā.
දුතියසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 2. මෙත්‌තසුත්‌තං • 2. Mettasuttaṃ
