| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
10. පදුට්‌ඨචිත්‌තසුත්‌තවණ්‌ණනා
10. Paduṭṭhacittasuttavaṇṇanā
20. දසමස්‌ස කා උප්‌පත්‌ති? අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියෙව. එකදිවසං කිර භික්‌ඛූ ධම්‌මසභායං සන්‌නිසින්‌නා කථං සමුට්‌ඨාපෙසුං – ‘‘ආවුසො, ඉධෙකච්‌චො බහුං පුඤ්‌ඤකම්‌මං කරොති, එකච්‌චො බහුං පාපකම්‌මං, එකච්‌චො උභයවොමිස්‌සකං කරොති. තත්‌ථ වොමිස්‌සකාරිනො කීදිසො අභිසම්‌පරායො’’ති? අථ සත්‌ථා ධම්‌මසභං උපගන්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තවරබුද්‌ධාසනෙ නිසින්‌නො තං කථං සුත්‌වා ‘‘භික්‌ඛවෙ, මරණාසන්‌නකාලෙ සංකිලිට්‌ඨචිත්‌තස්‌ස දුග්‌ගති පාටිකඞ්‌ඛා’’ති දස්‌සෙන්‌තො ඉමාය අට්‌ඨුප්‌පත්‌තියා ඉදං සුත්‌තං දෙසෙසි.
20. Dasamassa kā uppatti? Aṭṭhuppattiyeva. Ekadivasaṃ kira bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, idhekacco bahuṃ puññakammaṃ karoti, ekacco bahuṃ pāpakammaṃ, ekacco ubhayavomissakaṃ karoti. Tattha vomissakārino kīdiso abhisamparāyo’’ti? Atha satthā dhammasabhaṃ upaganvā paññattavarabuddhāsane nisinno taṃ kathaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, maraṇāsannakāle saṃkiliṭṭhacittassa duggati pāṭikaṅkhā’’ti dassento imāya aṭṭhuppattiyā idaṃ suttaṃ desesi.
තත්‌ථ ඉධාති දෙසාපදෙසෙ නිපාතො. ස්‌වායං කත්‌ථචි පදෙසං උපාදාය වුච්‌චති ‘‘ඉධෙව තිට්‌ඨමානස්‌ස, දෙවභූතස්‌ස මෙ සතො’’තිආදීසු (දී. නි. 2.369). කත්‌ථචි සාසනං උපාදාය ‘‘ඉධෙව, භික්‌ඛවෙ, සමණො ඉධ දුතියො සමණො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.139; අ. නි. 4.241). කත්‌ථචි පදපූරණමත්‌තෙ ‘‘ඉධාහං, භික්‌ඛවෙ, භුත්‌තාවී අස්‌සං පවාරිතො’’තිආදීසු (ම. නි. 1.30). කත්‌ථචි ලොකං උපාදාය වුච්‌චති ‘‘ඉධ තථාගතො ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදීසු (අ. නි. 3.61). ඉධාපි ලොකෙ එව දට්‌ඨබ්‌බො. එකච්‌චන්‌ති එකං, අඤ්‌ඤතරන්‌ති අත්‌ථො. පුග්‌ගලන්‌ති සත්‌තං. සො හි යථාපච්‌චයං කුසලාකුසලානං තබ්‌බිපාකානඤ්‌ච පූරණතො මරණවසෙන ගලනතො ච පුග්‌ගලොති වුච්‌චති. පදුට්‌ඨචිත්‌තන්‌ති පදොසෙන ආඝාතෙන දුට්‌ඨචිත්‌තං. අථ වා පදුට්‌ඨචිත්‌තන්‌ති දොසෙන රාගාදිනා පදූසිතචිත්‌තං. එත්‌ථ ච එකච්‌චන්‌ති ඉදං පදුට්‌ඨචිත්‌තස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස විසෙසනං. යස්‌ස හි පටිසන්‌ධිදායකකම්‌මං ඔකාසමකාසි, සො තථා වුත්‌තො. යස්‌ස ච අකුසලප්‌පවත්‌තිතො චිත්‌තං නිවත්‌තෙත්‌වා කුසලවසෙන ඔතාරෙතුං න සක්‌කා, එවං ආසන්‌නමරණො. එවන්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බාකාරං දස්‌සෙති. චෙතසාති අත්‌තනො චිත්‌තෙන චෙතොපරියඤාණෙන. චෙතොති තස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස චිත්‌තං. පරිච්‌චාති පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා පජානාමි . නනු ච යථාකම්‌මුපගඤාණස්‌සායං විසයොති? සච්‌චමෙතං, තදා පවත්‌තමානඅකුසලචිත්‌තවසෙන පනෙතං වුත්‌තං.
Tattha idhāti desāpadese nipāto. Svāyaṃ katthaci padesaṃ upādāya vuccati ‘‘idheva tiṭṭhamānassa, devabhūtassa me sato’’tiādīsu (dī. ni. 2.369). Katthaci sāsanaṃ upādāya ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo idha dutiyo samaṇo’’tiādīsu (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241). Katthaci padapūraṇamatte ‘‘idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’tiādīsu (ma. ni. 1.30). Katthaci lokaṃ upādāya vuccati ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’tiādīsu (a. ni. 3.61). Idhāpi loke eva daṭṭhabbo. Ekaccanti ekaṃ, aññataranti attho. Puggalanti sattaṃ. So hi yathāpaccayaṃ kusalākusalānaṃ tabbipākānañca pūraṇato maraṇavasena galanato ca puggaloti vuccati. Paduṭṭhacittanti padosena āghātena duṭṭhacittaṃ. Atha vā paduṭṭhacittanti dosena rāgādinā padūsitacittaṃ. Ettha ca ekaccanti idaṃ paduṭṭhacittassa puggalassa visesanaṃ. Yassa hi paṭisandhidāyakakammaṃ okāsamakāsi, so tathā vutto. Yassa ca akusalappavattito cittaṃ nivattetvā kusalavasena otāretuṃ na sakkā, evaṃ āsannamaraṇo. Evanti idāni vattabbākāraṃ dasseti. Cetasāti attano cittena cetopariyañāṇena. Cetoti tassa puggalassa cittaṃ. Pariccāti paricchinditvā pajānāmi. Nanu ca yathākammupagañāṇassāyaṃ visayoti? Saccametaṃ, tadā pavattamānaakusalacittavasena panetaṃ vuttaṃ.
ඉමම්‌හි චායං සමයෙති ඉමස්‌මිං කාලෙ, ඉමායං වා පච්‌චයසාමග්‌ගියං, අයං පුග්‌ගලො ජවනවීථියා අපරභාගෙ කාලං කරෙය්‍ය චෙති අත්‌ථො. න හි ජවනක්‌ඛණෙ කාලංකිරියා අත්‌ථි. යථාභතං නික්‌ඛිත්‌තො එවං නිරයෙති යථා ආභතං කිඤ්‌චි ආහරිත්‌වා ඨපිතං, එවං අත්‌තනො කම්‌මුනා නික්‌ඛිත්‌තො නිරයෙ ඨපිතො එවාති අත්‌ථො. කායස්‌ස භෙදාති උපාදින්‌නක්‌ඛන්‌ධපරිච්‌චාගා. පරං මරණාති තදනන්‌තරං අභිනිබ්‌බත්‌තක්‌ඛන්‌ධග්‌ගහණෙ. අථ වා කායස්‌ස භෙදාති ජීවිතින්‌ද්‍රියස්‌ස උපච්‌ඡෙදා. පරං මරණාති චුතිතො උද්‌ධං.
Imamhicāyaṃ samayeti imasmiṃ kāle, imāyaṃ vā paccayasāmaggiyaṃ, ayaṃ puggalo javanavīthiyā aparabhāge kālaṃ kareyya ceti attho. Na hi javanakkhaṇe kālaṃkiriyā atthi. Yathābhataṃ nikkhitto evaṃ nirayeti yathā ābhataṃ kiñci āharitvā ṭhapitaṃ, evaṃ attano kammunā nikkhitto niraye ṭhapito evāti attho. Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ.
අපායන්‌තිආදි සබ්‌බං නිරයස්‌සෙව වෙවචනං. නිරයො හි අයසඞ්‌ඛාතා සුඛා අපෙතොති අපායො; සග්‌ගමොක්‌ඛහෙතුභූතා වා පුඤ්‌ඤසම්‌මතා අයා අපෙතොතිපි අපායො. දුක්‌ඛස්‌ස ගති පටිසරණන්‌ති දුග්‌ගති; දොසබහුලත්‌තා වා දුට්‌ඨෙන කම්‌මුනා නිබ්‌බත්‌තා ගතීතිපි දුග්‌ගති. විවසා නිපතන්‌ති එත්‌ථ දුක්‌කටකම්‌මකාරිනො, විනස්‌සන්‌තා වා එත්‌ථ නිපතන්‌ති සම්‌භිජ්‌ජමානඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගාති විනිපාතො. නත්‌ථි එත්‌ථ අස්‌සාදසඤ්‌ඤිතො අයොති නිරස්‌සාදට්‌ඨෙන නිරයො. අථ වා අපායග්‌ගහණෙන තිරච්‌ඡානයොනි වුච්‌චති. තිරච්‌ඡානයොනි හි අපායො සුගතිතො අපෙතත්‌තා, න දුග්‌ගති මහෙසක්‌ඛානං නාගරාජාදීනං සම්‌භවතො. දුග්‌ගතිග්‌ගහණෙන පෙත්‌තිවිසයො. සො හි අපායො චෙව දුග්‌ගති ච සුගතිතො අපෙතත්‌තා දුක්‌ඛස්‌ස ච ගතිභූතත්‌තා, න විනිපාතො අසුරසදිසං අවිනිපාතත්‌තා. විනිපාතග්‌ගහණෙන අසුරකායො. සො හි යථාවුත්‌තෙන අත්‌ථෙන අපායො චෙව දුග්‌ගති ච, සබ්‌බසම්‌පත්‌තිසමුස්‌සයෙහි විනිපතිතත්‌තා විනිපාතොති ච වුච්‌චති. නිරයග්‌ගහණෙන අවීචිආදිඅනෙකප්‌පකාරො නිරයොව වුච්‌චති. ඉධ පන සබ්‌බපදෙහිපි නිරයොව වුත්‌තො. උපපජ්‌ජන්‌තීති පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හන්‌ති.
Apāyantiādi sabbaṃ nirayasseva vevacanaṃ. Nirayo hi ayasaṅkhātā sukhā apetoti apāyo; saggamokkhahetubhūtā vā puññasammatā ayā apetotipi apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati; dosabahulattā vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatītipi duggati. Vivasā nipatanti ettha dukkaṭakammakārino, vinassantā vā ettha nipatanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgāti vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirassādaṭṭhena nirayo. Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoni vuccati. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā, na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayo. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na vinipāto asurasadisaṃ avinipātattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyo. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca, sabbasampattisamussayehi vinipatitattā vinipātoti ca vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādianekappakāro nirayova vuccati. Idha pana sabbapadehipi nirayova vutto. Upapajjantīti paṭisandhiṃ gaṇhanti.
ගාථාසු පඨමගාථා සඞ්‌ගීතිකාලෙ ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි ඨපිතා. ඤත්‌වානාති පුබ්‌බකාලකිරියා. ඤාණපුබ්‌බකඤ්‌හි බ්‍යාකරණං. හෙතුඅත්‌ථො වා ත්‌වා-සද්‌දො යථා ‘‘සීහං දිස්‌වා භයං හොතී’’ති, ජානනහෙතූති අත්‌ථො . බුද්‌ධො, භික්‌ඛූනං සන්‌තිකෙති බුද්‌ධො භගවා අත්‌තනො සන්‌තිකෙ භික්‌ඛූනං එතං පරතො ද්‌වීහි ගාථාහි වුච්‌චමානං අත්‌ථං බ්‍යාකාසි. සෙසං වුත්‌තනයමෙව.
Gāthāsu paṭhamagāthā saṅgītikāle dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitā. Ñatvānāti pubbakālakiriyā. Ñāṇapubbakañhi byākaraṇaṃ. Hetuattho vā tvā-saddo yathā ‘‘sīhaṃ disvā bhayaṃ hotī’’ti, jānanahetūti attho . Buddho, bhikkhūnaṃ santiketi buddho bhagavā attano santike bhikkhūnaṃ etaṃ parato dvīhi gāthāhi vuccamānaṃ atthaṃ byākāsi. Sesaṃ vuttanayameva.
දසමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
දුතියවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 10. පදුට්‌ඨචිත්‌තසුත්‌තං • 10. Paduṭṭhacittasuttaṃ
