| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
පඤ්‌චකනයවණ්‌ණනා
Pañcakanayavaṇṇanā
167. ආකාරභෙදන්‌ති ආකාරවිසෙසං. අනෙකාකාරා හි ධම්‌මා, තෙ ච නිරවසෙසං යාථාවතො භගවතා අභිසම්‌බුද්‌ධා. යථාහ – ‘‘සබ්‌බෙ ධම්‌මා සබ්‌බාකාරෙන බුද්‌ධස්‌ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌තී’’ති (මහානි. 156; චූළනි. මොඝරාජමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 85; පටි. 3.5). දුතියජ්‌ඣානපක්‌ඛිකං න පඨමජ්‌ඣානපක්‌ඛිකන්‌ති අධිප්‌පායො. තෙනෙවාහ ‘‘පඨමජ්‌ඣානමෙව හී’’තිආදි. අත්‌ථතො හි චතුක්‌කපඤ්‌චකනයා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤානුප්‌පවෙසිනො. පඤ්‌චකනයෙ දුතියජ්‌ඣානං කිං සවිචාරතාය පඨමජ්‌ඣානපක්‌ඛිකං උදාහු අවිතක්‌කතාය දුතියජ්‌ඣානපක්‌ඛිකන්‌ති සියා ආසඞ්‌කාති තදාසඞ්‌කානිවත්‌තනත්‌ථමිදං වුත්‌තං. කස්‌මාතිආදිනා තත්‌ථ කාරණමාහ. සුත්‌තන්‌තදෙසනාසු ච දුතියජ්‌ඣානමෙව භජන්‌තීති සම්‌බන්‌ධො. ච-සද්‌දෙන න කෙවලං ඉධෙව, අථ ඛො සුත්‌තන්‌තදෙසනාසුපීති දෙසනන්‌තරෙපි යථාවුත්‌තජ්‌ඣානස්‌ස පඨමජ්‌ඣානපක්‌ඛිකත්‌තාභාවං දස්‌සෙති. ඉදානි භජනම්‌පි දස්‌සෙතුං ‘‘විතක්‌කවූපසමා’’තිආදි වුත්‌තං. තෙන සුත්‌තන්‌තෙපි පඤ්‌චකනයස්‌ස ලබ්‌භමානතං දස්‌සෙති.
167. Ākārabhedanti ākāravisesaṃ. Anekākārā hi dhammā, te ca niravasesaṃ yāthāvato bhagavatā abhisambuddhā. Yathāha – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. 3.5). Dutiyajjhānapakkhikaṃ na paṭhamajjhānapakkhikanti adhippāyo. Tenevāha ‘‘paṭhamajjhānameva hī’’tiādi. Atthato hi catukkapañcakanayā aññamaññānuppavesino. Pañcakanaye dutiyajjhānaṃ kiṃ savicāratāya paṭhamajjhānapakkhikaṃ udāhu avitakkatāya dutiyajjhānapakkhikanti siyā āsaṅkāti tadāsaṅkānivattanatthamidaṃ vuttaṃ. Kasmātiādinā tattha kāraṇamāha. Suttantadesanāsu ca dutiyajjhānameva bhajantīti sambandho. Ca-saddena na kevalaṃ idheva, atha kho suttantadesanāsupīti desanantarepi yathāvuttajjhānassa paṭhamajjhānapakkhikattābhāvaṃ dasseti. Idāni bhajanampi dassetuṃ ‘‘vitakkavūpasamā’’tiādi vuttaṃ. Tena suttantepi pañcakanayassa labbhamānataṃ dasseti.
නනු ච සුත්‌තන්‌තෙ චත්‌තාරියෙව ඣානානි විභත්‌තානීති පඤ්‌චකනයො නත්‌ථියෙවාති? න, ‘‘සවිතක්‌කසවිචාරො සමාධී’’තිආදිනා සමාධිත්‌තයාපදෙසෙන පඤ්‌චකනයස්‌ස ලබ්‌භමානත්‌තා. චතුක්‌කනයනිස්‌සිතො පන කත්‌වා පඤ්‌චකනයො විභත්‌තොති තත්‌ථාපි පඤ්‌චකනයො නිද්‌ධාරෙතබ්‌බො. විතක්‌කවිචාරානං වූපසමාති හි විතක්‌කස්‌ස විචාරස්‌ස විතක්‌කවිචාරානඤ්‌ච විතක්‌කවිචාරානන්‌ති සක්‌කා වත්‌තුං. තථා අවිතක්‌කඅවිචාරානන්‌ති ච විනා සහ ච විචාරෙන විතක්‌කප්‌පහානෙන අවිතක්‌කං සහ විනා ච විතක්‌කෙන විචාරප්‌පහානෙන අවිචාරන්‌ති අවිතක්‌කං අවිචාරං අවිතක්‌කඅවිචාරඤ්‌චාති වා තිවිධම්‌පි සක්‌කා සඞ්‌ගණ්‌හිතුං.
Nanu ca suttante cattāriyeva jhānāni vibhattānīti pañcakanayo natthiyevāti? Na, ‘‘savitakkasavicāro samādhī’’tiādinā samādhittayāpadesena pañcakanayassa labbhamānattā. Catukkanayanissito pana katvā pañcakanayo vibhattoti tatthāpi pañcakanayo niddhāretabbo. Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti hi vitakkassa vicārassa vitakkavicārānañca vitakkavicārānanti sakkā vattuṃ. Tathā avitakkaavicārānanti ca vinā saha ca vicārena vitakkappahānena avitakkaṃ saha vinā ca vitakkena vicārappahānena avicāranti avitakkaṃ avicāraṃ avitakkaavicārañcāti vā tividhampi sakkā saṅgaṇhituṃ.
දුතියන්‌ති ච විතක්‌කරහිතෙ විතක්‌කවිචාරද්‌වයරහිතෙ ච ඤායාගතා දෙසනා. දුතියං අධිගන්‌තබ්‌බත්‌තා විචාරමත්‌තරහිතෙපි ද්‌වයප්‌පහානාධිගතසමානධම්‌මත්‌තා. එවඤ්‌ච කත්‌වා පඤ්‌චකනයනිද්‌දෙසෙ දුතියෙ වූපසන්‌තොපි විතක්‌කො තංසහායවිචාරාවූපසමෙන න සම්‌මාවූපසන්‌තොති විතක්‌කවිචාරද්‌වයරහිතෙ විය විචාරවූපසමෙනෙව තදුපසමං සෙසධම්‌මසමානතඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තෙන ‘‘විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’’ති තතියං චතුක්‌කනයෙ දුතියෙන නිබ්‌බිසෙසං විභත්‌තං. දුවිධස්‌සපි සහායවිරහෙන අඤ්‌ඤථා ච විතක්‌කප්‌පහානෙන අවිතක්‌කත්‌තං සමාධිජං පීතිසුඛත්‌තඤ්‌ච සමානන්‌ති සමානධම්‌මත්‌තාපි දුතියන්‌ති නිද්‌දෙසො. විචාරමත්‌තම්‌පි හි විතක්‌කවිචාරද්‌වයරහිතං විය ‘‘යස්‌මිං සමයෙ රූපූපපත්‌තියා මග්‌ගං භාවෙති අවිතක්‌කවිචාරමත්‌තං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’’ති අවිතක්‌කං සමාධිජං පීතිසුඛන්‌ති විභත්‌තං. පඨමජ්‌ඣානෙ වා සහචාරීසු විතක්‌කවිචාරෙසු එකං අතික්‌කමිත්‌වා දුතියම්‌පි තත්‍රට්‌ඨමෙව දොසතො දිස්‌වා උභයම්‌පි සහාතික්‌කමන්‌තස්‌ස පඤ්‌චකනයෙ තතියං වුත්‌තං තතියං අධිගන්‌තබ්‌බත්‌තා. පඨමතො අනන්‌තරභාවෙන පනස්‌ස දුතියභාවො ච උප්‌පජ්‌ජති. කස්‌මා පනෙත්‌ථ සරූපතො පඤ්‌චකනයො න විභත්‌තොති? විනෙය්‍යජ්‌ඣාසයතො. යථානුලොමදෙසනා හි සුත්‌තන්‌තදෙසනාති.
Dutiyanti ca vitakkarahite vitakkavicāradvayarahite ca ñāyāgatā desanā. Dutiyaṃ adhigantabbattā vicāramattarahitepi dvayappahānādhigatasamānadhammattā. Evañca katvā pañcakanayaniddese dutiye vūpasantopi vitakko taṃsahāyavicārāvūpasamena na sammāvūpasantoti vitakkavicāradvayarahite viya vicāravūpasameneva tadupasamaṃ sesadhammasamānatañca dassentena ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti tatiyaṃ catukkanaye dutiyena nibbisesaṃ vibhattaṃ. Duvidhassapi sahāyavirahena aññathā ca vitakkappahānena avitakkattaṃ samādhijaṃ pītisukhattañca samānanti samānadhammattāpi dutiyanti niddeso. Vicāramattampi hi vitakkavicāradvayarahitaṃ viya ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti avitakkavicāramattaṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti avitakkaṃ samādhijaṃ pītisukhanti vibhattaṃ. Paṭhamajjhāne vā sahacārīsu vitakkavicāresu ekaṃ atikkamitvā dutiyampi tatraṭṭhameva dosato disvā ubhayampi sahātikkamantassa pañcakanaye tatiyaṃ vuttaṃ tatiyaṃ adhigantabbattā. Paṭhamato anantarabhāvena panassa dutiyabhāvo ca uppajjati. Kasmā panettha sarūpato pañcakanayo na vibhattoti? Vineyyajjhāsayato. Yathānulomadesanā hi suttantadesanāti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපාවචරකුසලං • Rūpāvacarakusalaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / පඤ්‌චකනයො • Pañcakanayo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / පඤ්‌චකනයවණ්‌ණනා • Pañcakanayavaṇṇanā
