| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
පඤ්‌චවීසතිඅවහාරකථාවණ්‌ණනා
Pañcavīsatiavahārakathāvaṇṇanā
කත්‌ථචීති එකිස්‌සා අට්‌ඨකථායං. එකං පඤ්‌චකං දස්‌සිතන්‌ති ‘‘පරපරිග්‌ගහිතඤ්‌ච හොති, පරපරිග්‌ගහිතසඤ්‌ඤී ච, ගරුකො ච හොති පරික්‌ඛාරො පඤ්‌චමාසකො වා අතිරෙකපඤ්‌චමාසකො වා, ථෙය්‍යචිත්‌තඤ්‌ච පච්‌චුපට්‌ඨිතං හොති, ඨානා චාවෙතී’’ති (පාරා. 122) වුත්‌තපඤ්‌චඅවහාරඞ්‌ගානි එකං පඤ්‌චකන්‌ති දස්‌සිතං. ද්‌වෙ පඤ්‌චකානි දස්‌සිතානීති ‘‘ඡහි ආකාරෙහි අදින්‌නං ආදියන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති පාරාජිකස්‌ස. න ච සකසඤ්‌ඤී, න ච විස්‌සාසග්‌ගාහී, න ච තාවකාලිකං, ගරුකො ච හොති පරික්‌ඛාරො පඤ්‌චමාසකො වා අතිරෙකපඤ්‌චමාසකො වා, ථෙය්‍යචිත්‌තඤ්‌ච පච්‌චුපට්‌ඨිතං හොති, ඨානා චාවෙති, ආපත්‌ති පාරාජිකස්‌සා’’ති (පාරා. 125) එවං වුත්‌තෙසු ඡසු පදෙසු එකං අපනෙත්‌වා සෙසානි පඤ්‌ච පදානි එකං පඤ්‌චකං කත්‌වා හෙට්‌ඨා වුත්‌තපඤ්‌චකඤ්‌ච ගහෙත්‌වා ද්‌වෙ පඤ්‌චකානි දස්‌සිතානි. එත්‌ථ පනාති පඤ්‌චහාකාරෙහීතිආදීසු. සබ්‌බෙහිපි පදෙහීති පරපරිග්‌ගහිතඤ්‌ච හොතීතිආදීහි සබ්‌බෙහි පඤ්‌චහි පදෙහි.
Katthacīti ekissā aṭṭhakathāyaṃ. Ekaṃ pañcakaṃ dassitanti ‘‘parapariggahitañca hoti, parapariggahitasaññī ca, garuko ca hoti parikkhāro pañcamāsako vā atirekapañcamāsako vā, theyyacittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, ṭhānā cāvetī’’ti (pārā. 122) vuttapañcaavahāraṅgāni ekaṃ pañcakanti dassitaṃ. Dve pañcakāni dassitānīti ‘‘chahi ākārehi adinnaṃ ādiyantassa āpatti pārājikassa. Na ca sakasaññī, na ca vissāsaggāhī, na ca tāvakālikaṃ, garuko ca hoti parikkhāro pañcamāsako vā atirekapañcamāsako vā, theyyacittañca paccupaṭṭhitaṃ hoti, ṭhānā cāveti, āpatti pārājikassā’’ti (pārā. 125) evaṃ vuttesu chasu padesu ekaṃ apanetvā sesāni pañca padāni ekaṃ pañcakaṃ katvā heṭṭhā vuttapañcakañca gahetvā dve pañcakāni dassitāni. Ettha panāti pañcahākārehītiādīsu. Sabbehipi padehīti parapariggahitañca hotītiādīhi sabbehi pañcahi padehi.
පඤ්‌චන්‌නං අවහාරානං සමූහො පඤ්‌චකං. සකො හත්‌ථො සහත්‌ථො, තෙන නිබ්‌බත්‌තො, තස්‌ස වා සම්‌බන්‌ධීති සාහත්‌ථිකො, අවහාරො. සාහත්‌ථිකාදි පඤ්‌චකං සාහත්‌ථිකපඤ්‌චකන්‌තිආදිපදවසෙන නාමලාභො දට්‌ඨබ්‌බො. එවං සෙසෙසුපි. තතියපඤ්‌චමෙසු පඤ්‌චකෙසූති සාහත්‌ථිකපඤ්‌චකථෙය්‍යාවහාරපඤ්‌චකෙසු. ලබ්‌භමානපදවසෙනාති සාහත්‌ථිකපඤ්‌චකෙ ලබ්‌භමානස්‌ස නිස්‌සග්‌ගියාවහාරපදස්‌ස වසෙන, ථෙය්‍යාවහාරපඤ්‌චකෙ ලබ්‌භමානස්‌ස පරිකප්‌පාවහාරපදස්‌ස ච වසෙන යොජෙතබ්‌බන්‌ති අත්‌ථො.
Pañcannaṃ avahārānaṃ samūho pañcakaṃ. Sako hattho sahattho, tena nibbatto, tassa vā sambandhīti sāhatthiko, avahāro. Sāhatthikādi pañcakaṃ sāhatthikapañcakantiādipadavasena nāmalābho daṭṭhabbo. Evaṃ sesesupi. Tatiyapañcamesu pañcakesūti sāhatthikapañcakatheyyāvahārapañcakesu. Labbhamānapadavasenāti sāhatthikapañcake labbhamānassa nissaggiyāvahārapadassa vasena, theyyāvahārapañcake labbhamānassa parikappāvahārapadassa ca vasena yojetabbanti attho.
නිස්‌සග්‌ගියො නාම…පෙ.… පාරාජිකස්‌සාති ඉමිනා බහිසුඞ්‌කඝාතපාතනං නිස්‌සග්‌ගියපයොගොති දස්‌සෙති. ‘‘හත්‌ථෙ භාරං ථෙය්‍යචිත්‌තො භූමියං නික්‌ඛිපති, ආපත්‌ති පාරාජිකස්‌සා’’ති (පාරා. 101) වුත්‌තත්‌තා පන සුද්‌ධචිත්‌තෙන ගහිතපරභණ්‌ඩස්‌ස ථෙය්‍යචිත්‌තෙන ගුම්‌බාදිපටිච්‌ඡන්‌නට්‌ඨානෙ ඛිපනම්‌පි ඉමස්‌මිං නිස්‌සග්‌ගියපයොගෙ සඞ්‌ගය්‌හතීති දට්‌ඨබ්‌බං. කිරියාසිද්‌ධිතො පුරෙතරමෙව පාරාජිකාපත්‌තිසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං සාධෙතීති අත්‌ථසාධකො. අථ වා අත්‌තනො වත්‌තමානක්‌ඛණෙ අවිජ්‌ජමානම්‌පි කිරියාසිද්‌ධිසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං අවස්‌සං ආපත්‌තිං සාධෙතීතිපි අත්‌ථසාධකො. අසුකං නාම භණ්‌ඩං යදා සක්‌කොසීති ඉදං නිදස්‌සනමත්‌තං පරස්‌ස තෙලකුම්‌භියා උපාහනාදීනං නික්‌ඛෙපපයොගස්‌සාපි අත්‌ථසාධකත්‌තා. තථා හි වුත්‌තං මාතිකාට්‌ඨකථායං –
Nissaggiyo nāma…pe… pārājikassāti iminā bahisuṅkaghātapātanaṃ nissaggiyapayogoti dasseti. ‘‘Hatthe bhāraṃ theyyacitto bhūmiyaṃ nikkhipati, āpatti pārājikassā’’ti (pārā. 101) vuttattā pana suddhacittena gahitaparabhaṇḍassa theyyacittena gumbādipaṭicchannaṭṭhāne khipanampi imasmiṃ nissaggiyapayoge saṅgayhatīti daṭṭhabbaṃ. Kiriyāsiddhito puretarameva pārājikāpattisaṅkhātaṃ atthaṃ sādhetīti atthasādhako. Atha vā attano vattamānakkhaṇe avijjamānampi kiriyāsiddhisaṅkhātaṃ atthaṃ avassaṃ āpattiṃ sādhetītipi atthasādhako. Asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ yadā sakkosīti idaṃ nidassanamattaṃ parassa telakumbhiyā upāhanādīnaṃ nikkhepapayogassāpi atthasādhakattā. Tathā hi vuttaṃ mātikāṭṭhakathāyaṃ –
‘‘අත්‌ථසාධකො නාම ‘අසුකස්‌ස භණ්‌ඩං යදා සක්‌කොති, තදා තං අවහරා’ති අඤ්‌ඤං ආණාපෙති. තත්‌ථ සචෙ පරො අනන්‌තරායිකො හුත්‌වා තං අවහරති, ආණාපකස්‌ස ආණත්‌තික්‌ඛණෙයෙව පාරාජිකං. පරස්‌ස වා පන තෙලකුම්‌භියා පාදග්‌ඝනකතෙලං අවස්‌සං පිවනකානි උපාහනාදීනි පක්‌ඛිපති, හත්‌ථතො මුත්‌තමත්‌තෙයෙව පාරාජික’’න්‌ති (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. දුතියපාරාජිකවණ්‌ණනා).
‘‘Atthasādhako nāma ‘asukassa bhaṇḍaṃ yadā sakkoti, tadā taṃ avaharā’ti aññaṃ āṇāpeti. Tattha sace paro anantarāyiko hutvā taṃ avaharati, āṇāpakassa āṇattikkhaṇeyeva pārājikaṃ. Parassa vā pana telakumbhiyā pādagghanakatelaṃ avassaṃ pivanakāni upāhanādīni pakkhipati, hatthato muttamatteyeva pārājika’’nti (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā).
ඉමස්‌ස අත්‌ථසාධකස්‌ස ආණත්‌තියා ච කො විසෙසොති? තඞ්‌ඛණඤ්‌ඤෙව ගහණෙ නියුඤ්‌ජනං ආණත්‌තිකපයොගො, කාලන්‌තරෙන ගහණත්‌ථං නියොගො අත්‌ථසාධකොති අයං නෙසං විසෙසො. තෙනෙවාහ ‘‘අසුකං නාම භණ්‌ඩං යදා සක්‌කොසී’’තිආදි. ධුරනික්‌ඛෙපො පන උපනික්‌ඛිත්‌තභණ්‌ඩවසෙන වෙදිතබ්‌බොති ඉදං නිදස්‌සනමත්‌තං, ආරාමාභියුඤ්‌ජනාදීසුපි තාවකාලිකභණ්‌ඩදෙය්‍යානං අදානෙපි එසෙව නයො. භණ්‌ඩග්‌ගහණප්‌පයොගතො ආණත්‌තියා පුබ්‌බත්‌තා ආහ ‘‘ආණත්‌තිවසෙන පුබ්‌බපයොගො වෙදිතබ්‌බො’’ති. පයොගෙන සහ වත්‌තමානො අවහාරො සහපයොගොති ආහ ‘‘ඨානාචාවනවසෙනා’’ති, ඉදඤ්‌ච නිදස්‌සනමත්‌තං ඛීලසඞ්‌කමනාදීසුපි අසති ඨානාචාවනෙ සහපයොගත්‌තා. වුත්‌තඤ්‌හි මාතිකාට්‌ඨකථායං ‘‘ඨානාචාවනවසෙන ඛීලාදීනි සඞ්‌කාමෙත්‌වා ඛෙත්‌තාදිග්‌ගහණවසෙන ච සහපයොගො වෙදිතබ්‌බො’’ති (කඞ්‌ඛා. අට්‌ඨ. දුතියපාරාජිකවණ්‌ණනා).
Imassa atthasādhakassa āṇattiyā ca ko visesoti? Taṅkhaṇaññeva gahaṇe niyuñjanaṃ āṇattikapayogo, kālantarena gahaṇatthaṃ niyogo atthasādhakoti ayaṃ nesaṃ viseso. Tenevāha ‘‘asukaṃ nāma bhaṇḍaṃ yadā sakkosī’’tiādi. Dhuranikkhepo pana upanikkhittabhaṇḍavasena veditabboti idaṃ nidassanamattaṃ, ārāmābhiyuñjanādīsupi tāvakālikabhaṇḍadeyyānaṃ adānepi eseva nayo. Bhaṇḍaggahaṇappayogato āṇattiyā pubbattā āha ‘‘āṇattivasena pubbapayogo veditabbo’’ti. Payogena saha vattamāno avahāro sahapayogoti āha ‘‘ṭhānācāvanavasenā’’ti, idañca nidassanamattaṃ khīlasaṅkamanādīsupi asati ṭhānācāvane sahapayogattā. Vuttañhi mātikāṭṭhakathāyaṃ ‘‘ṭhānācāvanavasena khīlādīni saṅkāmetvā khettādiggahaṇavasena ca sahapayogo veditabbo’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā).
තුලයිත්‌වාති උපපරික්‌ඛිත්‌වා. සාමීචීති වත්‌තං. සකසඤ්‌ඤාය අදෙන්‌තස්‌ස ආපත්‌ති නත්‌ථීති වදන්‌ති. සම්‌මද්‌දොති නිවිද්‌ධතාසඞ්‌ඛොභො. භට්‌ඨෙ ජනකායෙති අපගතෙ ජනසමූහෙ. අත්‌තනො සන්‌තකං කත්‌වා එතස්‌සෙව භික්‌ඛුනො දෙහීති ඉදං උභින්‌නම්‌පි කුක්‌කුච්‌චවිනොදනත්‌ථං වුත්‌තං. අවහාරකස්‌ස හි ‘‘මයා සහත්‌ථෙන න දින්‌නං, භණ්‌ඩදෙය්‍යං එත’’න්‌ති කුක්‌කුච්‌චං උප්‌පජ්‌ජෙය්‍ය, ඉතරස්‌ස ච ‘‘මයා පඨමං ධුරනික්‌ඛෙපං කත්‌වා පච්‌ඡා අදින්‌නං ගහිත’’න්‌ති කුක්‌කුච්‌චං උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යාති.
Tulayitvāti upaparikkhitvā. Sāmīcīti vattaṃ. Sakasaññāya adentassa āpatti natthīti vadanti. Sammaddoti nividdhatāsaṅkhobho. Bhaṭṭhe janakāyeti apagate janasamūhe. Attano santakaṃ katvā etasseva bhikkhuno dehīti idaṃ ubhinnampi kukkuccavinodanatthaṃ vuttaṃ. Avahārakassa hi ‘‘mayā sahatthena na dinnaṃ, bhaṇḍadeyyaṃ eta’’nti kukkuccaṃ uppajjeyya, itarassa ca ‘‘mayā paṭhamaṃ dhuranikkhepaṃ katvā pacchā adinnaṃ gahita’’nti kukkuccaṃ uppajjeyyāti.
සමග්‌ඝන්‌ති අප්‌පග්‌ඝං. දාරුඅත්‌ථං ඵරතීති දාරූහි කත්‌තබ්‌බකිච්‌චං සාධෙති. එකදිවසං දන්‌තකට්‌ඨච්‌ඡෙදනාදිනා යා අයං අග්‌ඝහානි වුත්‌තා, සා සබ්‌බා භණ්‌ඩසාමිනා කිණිත්‌වා ගහිතමෙව සන්‌ධාය වුත්‌තා. සබ්‌බං පනෙතං අට්‌ඨකථාචරියප්‌පමාණෙන වෙදිතබ්‌බං. පාසාණඤ්‌ච සක්‌ඛරඤ්‌ච පාසාණසක්‌ඛරං.
Samagghanti appagghaṃ. Dāruatthaṃ pharatīti dārūhi kattabbakiccaṃ sādheti. Ekadivasaṃ dantakaṭṭhacchedanādinā yā ayaṃ agghahāni vuttā, sā sabbā bhaṇḍasāminā kiṇitvā gahitameva sandhāya vuttā. Sabbaṃ panetaṃ aṭṭhakathācariyappamāṇena veditabbaṃ. Pāsāṇañca sakkharañca pāsāṇasakkharaṃ.
අක්‌ඛදස්‌සාති එත්‌ථ අක්‌ඛ-සද්‌දෙන කිර විනිච්‌ඡයසාලා වුච්‌චති, තත්‌ථ නිසීදිත්‌වා වජ්‌ජාවජ්‌ජං නිරූපයන්‌තීති ‘‘අක්‌ඛදස්‌සා’’ති වුච්‌චන්‌ති ධම්‌මවිනිච්‌ඡනකා. හනනං නාම හත්‌ථපාදාදීහි පොථනඤ්‌චෙව හත්‌ථනාසාදිච්‌ඡෙදනඤ්‌ච හොතීති ආහ ‘‘හනෙය්‍යුන්‌ති පොථෙය්‍යුඤ්‌චෙව ඡින්‌දෙය්‍යුඤ්‌චා’’ති.
Akkhadassāti ettha akkha-saddena kira vinicchayasālā vuccati, tattha nisīditvā vajjāvajjaṃ nirūpayantīti ‘‘akkhadassā’’ti vuccanti dhammavinicchanakā. Hananaṃ nāma hatthapādādīhi pothanañceva hatthanāsādicchedanañca hotīti āha ‘‘haneyyunti potheyyuñceva chindeyyuñcā’’ti.
පදභාජනීයඤ්‌ච ‘‘හත්‌ථෙන වා පාදෙන වා කසාය වා වෙත්‌තෙන වා අඩ්‌ඪදණ්‌ඩකෙන වා ඡජ්‌ජාය වා හනෙය්‍යු’’න්‌ති (පාරා. 92) වුත්‌තං. තත්‌ථ අඩ්‌ඪදණ්‌ඩකෙනාති ද්‌විහත්‌ථප්‌පමාණෙන රස්‌සමුග්‌ගරෙන, වෙළුපෙසිකාය වා. ඡෙජ්‌ජාය වාති හත්‌ථාදීනං ඡෙදනෙන. ඡින්‌දන්‌ති එතාය හත්‌ථපාදාදීනීති ඡෙජ්‌ජා, සත්‌ථං, තෙන සත්‌ථෙනාතිපි අත්‌ථො. නීහරෙය්‍යුන්‌ති රට්‌ඨතො නීහරෙය්‍යුං. ‘‘චොරොසි…පෙ.… ථෙනොසී’’ති එත්‌ථ පරිභාසෙය්‍යුන්‌ති පදං අජ්‌ඣාහරිත්‌වා අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බොති ආහ ‘‘චොරොසි…පෙ.… පරිභාසෙය්‍යු’’න්‌ති. යං තං භණ්‌ඩං දස්‌සිතන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.
Padabhājanīyañca ‘‘hatthena vā pādena vā kasāya vā vettena vā aḍḍhadaṇḍakena vā chajjāya vā haneyyu’’nti (pārā. 92) vuttaṃ. Tattha aḍḍhadaṇḍakenāti dvihatthappamāṇena rassamuggarena, veḷupesikāya vā. Chejjāya vāti hatthādīnaṃ chedanena. Chindanti etāya hatthapādādīnīti chejjā, satthaṃ, tena satthenātipi attho. Nīhareyyunti raṭṭhato nīhareyyuṃ. ‘‘Corosi…pe… thenosī’’ti ettha paribhāseyyunti padaṃ ajjhāharitvā attho veditabboti āha ‘‘corosi…pe… paribhāseyyu’’nti. Yaṃ taṃ bhaṇḍaṃ dassitanti sambandho.
93. යත්‌ථ යත්‌ථ ඨිතන්‌ති භූමියාදීසු යත්‌ථ යත්‌ථ ඨිතං. යථා යථා ආදානං ගච්‌ඡතීති යෙන යෙන ආකාරෙන ගහණං උපගච්‌ඡති.
93.Yattha yattha ṭhitanti bhūmiyādīsu yattha yattha ṭhitaṃ. Yathā yathā ādānaṃ gacchatīti yena yena ākārena gahaṇaṃ upagacchati.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / පඤ්‌චවීසතිඅවහාරකථාවණ්‌ණනා • Pañcavīsatiavahārakathāvaṇṇanā
