| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-අට්‌ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
11. පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා
11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
39. තත්‌ථ කතමො පඤ්‌ඤත්‌තිහාරොති පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගො. තත්‌ථ කා පනායං පඤ්‌ඤත්‌තීති? ආහ ‘‘යා පකතිකථාය දෙසනා’’ති. ඉදං වුත්‌තං හොති – යා දෙසනාහාරාදයො විය අස්‌සාදාදිපදත්‌ථවිසෙසනිද්‌ධාරණං අකත්‌වා භගවතො සාභාවිකධම්‌මකථාය දෙසනා. යා තස්‌සා පඤ්‌ඤාපනා, අයං පඤ්‌ඤත්‌තිහාරො. යස්‌මා පන සා භගවතො තථා තථා වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙ යථාධිප්‌පෙතමත්‌ථං නික්‌ඛිපතීති නික්‌ඛෙපො. තස්‌ස චායං හාරො දුක්‌ඛාදිසඞ්‌ඛාතෙ භාගෙ පකාරෙහි ඤාපෙති, අසඞ්‌කරතො වා ඨපෙති, තස්‌මා ‘‘නික්‌ඛෙපපඤ්‌ඤත්‌තී’’ති වුත්‌තො. ඉති පකතිකථාය දෙසනාති සඞ්‌ඛෙපෙන වුත්‌තමත්‌ථං විත්‌ථාරෙන විභජිතුං ‘‘කා ච පකතිකථාය දෙසනා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘චත්‌තාරි සච්‌චානී’’තිආදිමාහ.
39.Tatthakatamo paññattihāroti paññattihāravibhaṅgo. Tattha kā panāyaṃ paññattīti? Āha ‘‘yā pakatikathāya desanā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā desanāhārādayo viya assādādipadatthavisesaniddhāraṇaṃ akatvā bhagavato sābhāvikadhammakathāya desanā. Yā tassā paññāpanā, ayaṃ paññattihāro. Yasmā pana sā bhagavato tathā tathā veneyyasantāne yathādhippetamatthaṃ nikkhipatīti nikkhepo. Tassa cāyaṃ hāro dukkhādisaṅkhāte bhāge pakārehi ñāpeti, asaṅkarato vā ṭhapeti, tasmā ‘‘nikkhepapaññattī’’ti vutto. Iti pakatikathāya desanāti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena vibhajituṃ ‘‘kā ca pakatikathāya desanā’’ti pucchitvā ‘‘cattāri saccānī’’tiādimāha.
තත්‌ථ ඉදං දුක්‌ඛන්‌ති අයං පඤ්‌ඤත්‌තීති කක්‌ඛළඵුසනාදිසභාවෙ රූපාරූපධම්‌මෙ අතීතාදිවසෙන අනෙකභෙදභින්‌නෙ අභින්‌දිත්‌වා පීළනසඞ්‌ඛතසන්‌තාපවිපරිණාමට්‌ඨතාසාමඤ්‌ඤෙන යා කුච්‌ඡිතභාවාදිමුඛෙන එකජ්‌ඣං ගහණස්‌ස කාරණභූතා පඤ්‌ඤත්‌ති, කා පන සාති? නාමපඤ්‌ඤත්‌තිනිබන්‌ධනා තජ්‌ජාපඤ්‌ඤත්‌ති. ‘‘විඤ්‌ඤත්‌තිවිකාරසහිතො සද්‌දො එවා’’ති අපරෙ. ඉමිනා නයෙන තත්‌ථ තත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌තිඅත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ‘‘පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධාන’’න්‌තිආදිනා තස්‌සා පඤ්‌ඤත්‌තියා උපාදානං දස්‌සෙති. දසන්‌නං ඉන්‌ද්‍රියානන්‌ති අට්‌ඨ රූපින්‌ද්‍රියානි මනින්‌ද්‍රියං වෙදනින්‌ද්‍රියන්‌ති එවං දසන්‌නං. අනුභවනසාමඤ්‌ඤෙන හි වෙදනා එකමින්‌ද්‍රියං කතා, තථා සද්‌ධාදයො ච මග්‌ගපක්‌ඛියාති.
Tattha idaṃ dukkhanti ayaṃ paññattīti kakkhaḷaphusanādisabhāve rūpārūpadhamme atītādivasena anekabhedabhinne abhinditvā pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhatāsāmaññena yā kucchitabhāvādimukhena ekajjhaṃ gahaṇassa kāraṇabhūtā paññatti, kā pana sāti? Nāmapaññattinibandhanā tajjāpaññatti. ‘‘Viññattivikārasahito saddo evā’’ti apare. Iminā nayena tattha tattha paññattiattho veditabbo. ‘‘Pañcannaṃ khandhāna’’ntiādinā tassā paññattiyā upādānaṃ dasseti. Dasannaṃ indriyānanti aṭṭha rūpindriyāni manindriyaṃ vedanindriyanti evaṃ dasannaṃ. Anubhavanasāmaññena hi vedanā ekamindriyaṃ katā, tathā saddhādayo ca maggapakkhiyāti.
කබළං කරීයතීති කබළීකාරොති වත්‌ථුවසෙන අයං නිද්‌දෙසො. යාය ඔජාය සත්‌තා යාපෙන්‌ති, තස්‌සායෙතං අධිවචනං. සා හි ඔජට්‌ඨමකස්‌ස රූපස්‌ස ආහරණතො ආහාරො. අත්‌ථීති මග්‌ගෙන අසමුච්‌ඡින්‌නතාය විජ්‌ජති. රාගොති රඤ්‌ජනට්‌ඨෙන රාගො. නන්‌දනට්‌ඨෙන නන්‌දී. තණ්‌හායනට්‌ඨෙන තණ්‌හා. සබ්‌බානෙතානි ලොභස්‌සෙව නාමානි. පතිට්‌ඨිතං තත්‌ථ විඤ්‌ඤාණං විරුළ්‌හන්‌ති කම්‌මං ජවාපෙත්‌වා පටිසන්‌ධිආකඩ්‌ඪනසමත්‌ථතාය පතිට්‌ඨිතඤ්‌චෙව විඤ්‌ඤාණං විරුළ්‌හඤ්‌ච. යත්‌ථාති තෙභූමකවට්‌ටෙ භුම්‌මං, සබ්‌බත්‌ථ වා පුරිමපුරිමපදෙ එතං භුම්‌මං. අත්‌ථි තත්‌ථ සඞ්‌ඛාරානං වුද්‌ධීති යෙ ඉමස්‌මිං විපාකවට්‌ටෙ ඨිතස්‌ස ආයතිං වඩ්‌ඪනහෙතුකා සඞ්‌ඛාරා, තෙ සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘යත්‌ථ අත්‌ථි ආයතිං පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌තී’’ති යස්‌මිං ඨානෙ ආයතිං පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌ති අත්‌ථි. අත්‌ථි තත්‌ථ ආයතිං ජාතිජරාමරණන්‌ති යත්‌ථ පටිසන්‌ධිග්‌ගහණං, තත්‌ථ ඛන්‌ධානං අභිනිබ්‌බත්‌තිලක්‌ඛණා ජාති, පරිපාකලක්‌ඛණා ජරා, භෙදනලක්‌ඛණං මරණඤ්‌ච අත්‌ථි. අයං පභාවපඤ්‌ඤත්‌ති දුක්‌ඛස්‌ස ච සමුදයස්‌ස චාති අයං යථාවුත්‌තා දෙසනා දුක්‌ඛසච්‌චස්‌ස සමුදයසච්‌චස්‌ස ච සමුට්‌ඨානපඤ්‌ඤත්‌ති, විපාකවට්‌ටස්‌ස සඞ්‌ඛාරානඤ්‌ච තණ්‌හාපච්‌චයනිද්‌දෙසතොති අධිප්‌පායො.
Kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāroti vatthuvasena ayaṃ niddeso. Yāya ojāya sattā yāpenti, tassāyetaṃ adhivacanaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakassa rūpassa āharaṇato āhāro. Atthīti maggena asamucchinnatāya vijjati. Rāgoti rañjanaṭṭhena rāgo. Nandanaṭṭhena nandī. Taṇhāyanaṭṭhena taṇhā. Sabbānetāni lobhasseva nāmāni. Patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ viruḷhanti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāya patiṭṭhitañceva viññāṇaṃ viruḷhañca. Yatthāti tebhūmakavaṭṭe bhummaṃ, sabbattha vā purimapurimapade etaṃ bhummaṃ. Atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhīti ye imasmiṃ vipākavaṭṭe ṭhitassa āyatiṃ vaḍḍhanahetukā saṅkhārā, te sandhāya vuttaṃ – ‘‘yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbattī’’ti yasmiṃ ṭhāne āyatiṃ punabbhavābhinibbatti atthi. Atthi tattha āyatiṃjātijarāmaraṇanti yattha paṭisandhiggahaṇaṃ, tattha khandhānaṃ abhinibbattilakkhaṇā jāti, paripākalakkhaṇā jarā, bhedanalakkhaṇaṃ maraṇañca atthi. Ayaṃ pabhāvapaññatti dukkhassa ca samudayassa cāti ayaṃ yathāvuttā desanā dukkhasaccassa samudayasaccassa ca samuṭṭhānapaññatti, vipākavaṭṭassa saṅkhārānañca taṇhāpaccayaniddesatoti adhippāyo.
නත්‌ථි රාගොති අග්‌ගමග්‌ගභාවනාය සමුච්‌ඡින්‌නත්‌තා නත්‌ථි චෙ රාගො. අප්‌පතිට්‌ඨිතං තත්‌ථ විඤ්‌ඤාණං අවිරුළ්‌හන්‌ති කම්‌මං ජවාපෙත්‌වා පටිසන්‌ධිආකඩ්‌ඪනසමත්‌ථතායාභාවෙන අප්‌පතිට්‌ඨිතඤ්‌චෙව අවිරුළ්‌හඤ්‌චාති වුත්‌තපටිපක්‌ඛනයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Natthi rāgoti aggamaggabhāvanāya samucchinnattā natthi ce rāgo. Appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ aviruḷhanti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāyābhāvena appatiṭṭhitañceva aviruḷhañcāti vuttapaṭipakkhanayena attho veditabbo.
‘‘අයං පරිඤ්‌ඤාපඤ්‌ඤත්‌තී’’තිආදිනා එකාභිසමයවසෙනෙව මග්‌ගසම්‌මාදිට්‌ඨි චතූසු අරියසච්‌චෙසු පවත්‌තතීති දස්‌සෙති. අයං භාවනාපඤ්‌ඤත්‌තීති අයං ද්‌වාරාරම්‌මණෙහි ඡද්‌වාරප්‌පවත්‌තනධම්‌මානං අනිච්‌චානුපස්‌සනා මග්‌ගස්‌ස භාවනාපඤ්‌ඤත්‌ති. නිරොධපඤ්‌ඤත්‌ති නිරොධස්‌සාති රොධසඞ්‌ඛාතාය තණ්‌හාය මග්‌ගෙන අනවසෙසනිරොධපඤ්‌ඤත්‌ති. උප්‌පාදපඤ්‌ඤත්‌තීති උප්‌පන්‌නස්‌ස පඤ්‌ඤාපනා. ඔකාසපඤ්‌ඤත්‌තීති ඨානස්‌ස පඤ්‌ඤාපනා. ආහටනාපඤ්‌ඤත්‌තීති නීහරණපඤ්‌ඤත්‌ති. ආසාටිකානන්‌ති ගුන්‌නං වණෙසු නීලමක්‌ඛිකාහි ඨපිතඅණ්‌ඩකා ආසාටිකා නාම. එත්‌ථ යස්‌ස උප්‌පන්‌නා, තස්‌ස සත්‌තස්‌ස අනයබ්‍යසනහෙතුතාය ආසාටිකා වියාති ආසාටිකා, කිලෙසා, තෙසං ආසාටිකානං. අභිනිඝාතපඤ්‌ඤත්‌තීති සමුග්‌ඝාතපඤ්‌ඤත්‌ති.
‘‘Ayaṃ pariññāpaññattī’’tiādinā ekābhisamayavaseneva maggasammādiṭṭhi catūsu ariyasaccesu pavattatīti dasseti. Ayaṃ bhāvanāpaññattīti ayaṃ dvārārammaṇehi chadvārappavattanadhammānaṃ aniccānupassanā maggassa bhāvanāpaññatti. Nirodhapaññatti nirodhassāti rodhasaṅkhātāya taṇhāya maggena anavasesanirodhapaññatti. Uppādapaññattīti uppannassa paññāpanā. Okāsapaññattīti ṭhānassa paññāpanā. Āhaṭanāpaññattīti nīharaṇapaññatti. Āsāṭikānanti gunnaṃ vaṇesu nīlamakkhikāhi ṭhapitaaṇḍakā āsāṭikā nāma. Ettha yassa uppannā, tassa sattassa anayabyasanahetutāya āsāṭikā viyāti āsāṭikā, kilesā, tesaṃ āsāṭikānaṃ. Abhinighātapaññattīti samugghātapaññatti.
41. එවං වට්‌ටවිවට්‌ටමුඛෙන සම්‌මසනඋපාදානක්‌ඛන්‌ධමුඛෙනෙව සච්‌චෙසු පඤ්‌ඤත්‌තිවිභාගං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තෙපරිවට්‌ටවසෙන දස්‌සෙතුං ‘‘ඉදං ‘දුක්‌ඛ’න්‌ති මෙ, භික්‌ඛවෙ’’තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ දස්‌සනට්‌ඨෙන චක්‌ඛු. යථාසභාවතො ජානනට්‌ඨෙන ඤාණං. පටිවිජ්‌ඣනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤා. විදිතකරණට්‌ඨෙන විජ්‌ජා. ඔභාසනට්‌ඨෙන ආලොකො. සබ්‌බං පඤ්‌ඤාවෙවචනමෙව. අයං වෙවචනපඤ්‌ඤත්‌ති. සච්‌ඡිකිරියාපඤ්‌ඤත්‌තීති පච්‌චක්‌ඛකරණපඤ්‌ඤත්‌ති.
41. Evaṃ vaṭṭavivaṭṭamukhena sammasanaupādānakkhandhamukheneva saccesu paññattivibhāgaṃ dassetvā idāni teparivaṭṭavasena dassetuṃ ‘‘idaṃ ‘dukkha’nti me, bhikkhave’’tiādi āraddhaṃ. Tattha dassanaṭṭhena cakkhu. Yathāsabhāvato jānanaṭṭhena ñāṇaṃ. Paṭivijjhanaṭṭhena paññā. Viditakaraṇaṭṭhena vijjā. Obhāsanaṭṭhena āloko. Sabbaṃ paññāvevacanameva. Ayaṃ vevacanapaññatti. Sacchikiriyāpaññattīti paccakkhakaraṇapaññatti.
තුලමතුලඤ්‌චාති ගාථාය පචුරජනානං පච්‌චක්‌ඛභාවතො තුලිතං පරිච්‌ඡින්‌නන්‌ති තුලං, කාමාවචරං. න තුලන්‌ති අතුලං, තුලං වා සදිසමස්‌ස අඤ්‌ඤං ලොකියකම්‌මං නත්‌ථීති අතුලං, මහග්‌ගතකම්‌මං. කාමාවචරරූපාවචරකම්‌මං වා තුලං, අරූපාවචරං අතුලං, අප්‌පවිපාකං වා තුලං. බහුවිපාකං අතුලං. සම්‌භවති එතෙනාති සම්‌භවං, සම්‌භවහෙතුභූතං. භවසඞ්‌ඛාරං පුනබ්‌භවසඞ්‌ඛරණකං. අවස්‌සජීති විස්‌සජ්‌ජෙසි. මුනීති බුද්‌ධමුනි. අජ්‌ඣත්‌තරතොති නියකජ්‌ඣත්‌තරතො . සමාහිතොති උපචාරප්‌පනාසමාධිවසෙන සමාහිතො. අභින්‌දි කවචමිවාති කවචං විය භින්‌දි. අත්‌තසම්‌භවන්‌ති අත්‌තනි සඤ්‌ජාතං කිලෙසං. ඉදං වුත්‌තං හොති – සවිපාකට්‌ඨෙන සම්‌භවං භවාභිසඞ්‌ඛරණට්‌ඨෙන භවසඞ්‌ඛාරන්‌ති ච ලද්‌ධනාමං තුලාතුලසඞ්‌ඛාතං ලොකියකම්‌මඤ්‌ච ඔස්‌සජි, සඞ්‌ගාමසීසෙ මහායොධො කවචං විය අත්‌තසම්‌භවං කිලෙසඤ්‌ච අජ්‌ඣත්‌තරතො සමාහිතො හුත්‌වා අභින්‌දීති.
Tulamatulañcāti gāthāya pacurajanānaṃ paccakkhabhāvato tulitaṃ paricchinnanti tulaṃ, kāmāvacaraṃ. Na tulanti atulaṃ, tulaṃ vā sadisamassa aññaṃ lokiyakammaṃ natthīti atulaṃ, mahaggatakammaṃ. Kāmāvacararūpāvacarakammaṃ vā tulaṃ, arūpāvacaraṃ atulaṃ, appavipākaṃ vā tulaṃ. Bahuvipākaṃ atulaṃ. Sambhavati etenāti sambhavaṃ, sambhavahetubhūtaṃ. Bhavasaṅkhāraṃ punabbhavasaṅkharaṇakaṃ. Avassajīti vissajjesi. Munīti buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato . Samāhitoti upacārappanāsamādhivasena samāhito. Abhindi kavacamivāti kavacaṃ viya bhindi. Attasambhavanti attani sañjātaṃ kilesaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – savipākaṭṭhena sambhavaṃ bhavābhisaṅkharaṇaṭṭhena bhavasaṅkhāranti ca laddhanāmaṃ tulātulasaṅkhātaṃ lokiyakammañca ossaji, saṅgāmasīse mahāyodho kavacaṃ viya attasambhavaṃ kilesañca ajjhattarato samāhito hutvā abhindīti.
අථ වා තුලන්‌ති තුලයන්‌තො තීරෙන්‌තො. අතුලඤ්‌ච සම්‌භවන්‌ති නිබ්‌බානඤ්‌චෙව සම්‌භවඤ්‌ච. භවසඞ්‌ඛාරන්‌ති භවගාමිකම්‌මං. අවස්‌සජි මුනීති ‘‘පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා අනිච්‌චා, තෙසං නිරොධො නිබ්‌බානං නිච්‌ච’’න්‌තිආදිනා (පටි. ම. 3.38 අත්‌ථතො සමානං) නයෙන තුලයන්‌තො බුද්‌ධමුනි භවෙ ආදීනවං නිබ්‌බානෙ ආනිසංසඤ්‌ච දිස්‌වා තං ඛන්‌ධානං මූලභූතං භවසඞ්‌ඛාරං කම්‌මක්‌ඛයකරෙන අරියමග්‌ගෙන අවස්‌සජි. කථං? අජ්‌ඣත්‌තරතො. සො හි විපස්‌සනාවසෙන අජ්‌ඣත්‌තරතො සමථවසෙන සමාහිතො කවචමිව අත්‌තභාවං පරියොනන්‌ධිත්‌වා ඨිතං අත්‌තනි සම්‌භවත්‌තා ‘‘අත්‌තසම්‌භව’’න්‌ති ලද්‌ධනාමං සබ්‌බං කිලෙසජාතං අභින්‌දි, කිලෙසාභාවෙ කම්‌මං අප්‌පටිසන්‌ධිකත්‌තා අවස්‌සට්‌ඨං නාම හොති, කිලෙසාභාවෙන කම්‌මං ජහීති අත්‌ථො (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.169; උදා. අට්‌ඨ. 51).
Atha vā tulanti tulayanto tīrento. Atulañca sambhavanti nibbānañceva sambhavañca. Bhavasaṅkhāranti bhavagāmikammaṃ. Avassaji munīti ‘‘pañcakkhandhā aniccā, tesaṃ nirodho nibbānaṃ nicca’’ntiādinā (paṭi. ma. 3.38 atthato samānaṃ) nayena tulayanto buddhamuni bhave ādīnavaṃ nibbāne ānisaṃsañca disvā taṃ khandhānaṃ mūlabhūtaṃ bhavasaṅkhāraṃ kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji. Kathaṃ? Ajjhattarato. So hi vipassanāvasena ajjhattarato samathavasena samāhito kavacamiva attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhavattā ‘‘attasambhava’’nti laddhanāmaṃ sabbaṃ kilesajātaṃ abhindi, kilesābhāve kammaṃ appaṭisandhikattā avassaṭṭhaṃ nāma hoti, kilesābhāvena kammaṃ jahīti attho (dī. ni. aṭṭha. 2.169; udā. aṭṭha. 51).
සඞ්‌ඛතාසඞ්‌ඛතධාතුවිනිමුත්‌තස්‌ස අභිඤ්‌ඤෙය්‍යස්‌ස අභාවතො වුත්‌තං ‘‘තුල…පෙ.… ධම්‌මාන’’න්‌ති. තෙන ධම්‌මපටිසම්‌භිදා වුත්‌තා හොතීති ආහ – ‘‘නික්‌ඛෙපපඤ්‌ඤත්‌ති ධම්‌මපටිසම්‌භිදායා’’ති. භවසඞ්‌ඛාරෙ සමුදයපක්‌ඛියං සන්‌ධායාහ ‘‘පරිච්‌චාගපඤ්‌ඤත්‌තී’’ති. දුක්‌ඛසච්‌චපක්‌ඛියවසෙන ‘‘පරිඤ්‌ඤාපඤ්‌ඤත්‌තී’’ති. සමාධානවිසිට්‌ඨස්‌ස අජ්‌ඣත්‌තරතභාවස්‌ස වසෙන ‘‘භාවනාපඤ්‌ඤත්‌ති කායගතාය සතියා’’ති වුත්‌තං. අජ්‌ඣත්‌තරතතාවිසිට්‌ඨස්‌ස පන සමාධානස්‌ස වසෙන ‘‘ඨිතිපඤ්‌ඤත්‌ති චිත්‌තෙකග්‌ගතායා’’ති වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. අභිනිබ්‌බිදාපඤ්‌ඤත්‌ති චිත්‌තස්‌සාති ආයුසඞ්‌ඛාරොස්‌සජ්‌ජනවසෙන චිත්‌තස්‌ස අභිනීහරණපඤ්‌ඤත්‌ති. උපාදානපඤ්‌ඤත්‌තීති ගහණපඤ්‌ඤත්‌ති. සබ්‌බඤ්‌ඤුතායාති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධභාවස්‌ස. එතෙන අසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ආයුසඞ්‌ඛාරොස්‌සජ්‌ජනං නත්‌ථීති දස්‌සෙති. කිලෙසාභාවෙන භගවා කම්‌මං ජහතීති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පදාලනාපඤ්‌ඤත්‌ති අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසාන’’න්‌ති ආහ.
Saṅkhatāsaṅkhatadhātuvinimuttassa abhiññeyyassa abhāvato vuttaṃ ‘‘tula…pe… dhammāna’’nti. Tena dhammapaṭisambhidā vuttā hotīti āha – ‘‘nikkhepapaññatti dhammapaṭisambhidāyā’’ti. Bhavasaṅkhāre samudayapakkhiyaṃ sandhāyāha ‘‘pariccāgapaññattī’’ti. Dukkhasaccapakkhiyavasena ‘‘pariññāpaññattī’’ti. Samādhānavisiṭṭhassa ajjhattaratabhāvassa vasena ‘‘bhāvanāpaññatti kāyagatāya satiyā’’ti vuttaṃ. Ajjhattaratatāvisiṭṭhassa pana samādhānassa vasena ‘‘ṭhitipaññatti cittekaggatāyā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Abhinibbidāpaññatti cittassāti āyusaṅkhārossajjanavasena cittassa abhinīharaṇapaññatti. Upādānapaññattīti gahaṇapaññatti. Sabbaññutāyāti sammāsambuddhabhāvassa. Etena asammāsambuddhassa āyusaṅkhārossajjanaṃ natthīti dasseti. Kilesābhāvena bhagavā kammaṃ jahatīti dassento ‘‘padālanāpaññatti avijjaṇḍakosāna’’nti āha.
යො දුක්‌ඛමද්‌දක්‌ඛි යතොනිදානන්‌ති යො ආරද්‌ධවිපස්‌සකො සබ්‌බං තෙභූමකං දුක්‌ඛං අදක්‌ඛි පස්‌සි, තඤ්‌ච යතොනිදානං යං හෙතුකං, තම්‌පිස්‌ස කාරණභාවෙන තණ්‌හං පස්‌සි. කාමෙසු සො ජන්‌තු කථං නමෙය්‍යාති සො එවං පටිපන්‌නො පුරිසො සවත්‌ථුකාමෙසු කිලෙසකාමෙසු යෙන පකාරෙන නමෙය්‍ය අභිනමෙය්‍ය, සො පකාරො නත්‌ථි. කස්‌මා? කාමා හි ලොකෙ සඞ්‌ගොති ඤත්‌වා. යස්‌මා ඉමස්‌මිං ලොකෙ කාමසදිසං බන්‌ධනං නත්‌ථි. වුත්‌තඤ්‌චෙතං භගවතා ‘‘න තං දළ්‌හං බන්‌ධනමාහු ධීරා’’තිආදි (ධ. ප. 345; සං. නි. 1.121; නෙත්‌ති. 106; පෙටකො 15), තස්‌මා සඞ්‌ඛාරෙ ආසජ්‌ජනට්‌ඨෙන සඞ්‌ගොති විදිත්‌වා. තෙසං සතීමා විනයාය සික්‌ඛෙති කායගතාසතියොගෙන සතිමා තෙසං කාමානං වූපසමාය තීසුපි සික්‌ඛාසු අප්‌පමත්‌තො සික්‌ඛෙය්‍යාති අත්‌ථො.
Yo dukkhamaddakkhi yatonidānanti yo āraddhavipassako sabbaṃ tebhūmakaṃ dukkhaṃ adakkhi passi, tañca yatonidānaṃ yaṃ hetukaṃ, tampissa kāraṇabhāvena taṇhaṃ passi. Kāmesu so jantu kathaṃnameyyāti so evaṃ paṭipanno puriso savatthukāmesu kilesakāmesu yena pakārena nameyya abhinameyya, so pakāro natthi. Kasmā? Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā. Yasmā imasmiṃ loke kāmasadisaṃ bandhanaṃ natthi. Vuttañcetaṃ bhagavatā ‘‘na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā’’tiādi (dha. pa. 345; saṃ. ni. 1.121; netti. 106; peṭako 15), tasmā saṅkhāre āsajjanaṭṭhena saṅgoti viditvā. Tesaṃ satīmā vinayāya sikkheti kāyagatāsatiyogena satimā tesaṃ kāmānaṃ vūpasamāya tīsupi sikkhāsu appamatto sikkheyyāti attho.
වෙවචනපඤ්‌ඤත්‌තීති ඛන්‌ධාදීනං වෙවචනපඤ්‌ඤත්‌ති. අදක්‌ඛීති පන පදෙන සම්‌බන්‌ධත්‌තා වුත්‌තං – ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පරිඤ්‌ඤාපඤ්‌ඤත්‌ති චා’’ති. පච්‌චත්‌ථිකතො දස්‌සනපඤ්‌ඤත්‌තීති අනත්‌ථජනනතො පච්‌චත්‌ථිකතො දස්‌සනපඤ්‌ඤත්‌ති. පාවකකප්‌පාති ජලිතඅග්‌ගික්‌ඛන්‌ධසදිසා. පපාතඋරගොපමාති පපාතූපමාඋරගොපමා ච.
Vevacanapaññattīti khandhādīnaṃ vevacanapaññatti. Adakkhīti pana padena sambandhattā vuttaṃ – ‘‘dukkhassa pariññāpaññatti cā’’ti. Paccatthikato dassanapaññattīti anatthajananato paccatthikato dassanapaññatti. Pāvakakappāti jalitaaggikkhandhasadisā. Papātauragopamāti papātūpamāuragopamā ca.
මොහසම්‌බන්‌ධනො ලොකොති අයං ලොකො අවිජ්‌ජාහෙතුකෙහි සංයොජනෙහි බන්‌ධො. භබ්‌බරූපොව දිස්‌සතීති විපන්‌නජ්‌ඣාසයොපි මායාය සාඨෙය්‍යෙන ච පටිච්‌ඡාදිතසභාවො භබ්‌බජාතිකං විය අත්‌තානං දස්‌සෙති. උපධිබන්‌ධනො බාලො, තමසා පරිවාරිතොති තස්‌ස පන බාලස්‌ස තථා දස්‌සනෙ සම්‌මොහතමසා පරිවාරිතත්‌තා කාමගුණෙසු අනාදීනවදස්‌සිතාය කිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරෙහි බන්‌ධත්‌තා. තථා භූතො චායං බාලො පණ්‌ඩිතානං අස්‌සිරී විය ඛායති අලක්‌ඛිකො එව හුත්‌වා උපට්‌ඨාති. තයිදං සබ්‌බං බාලස්‌ස සතො රාගාදිකිඤ්‌චනතො. පණ්‌ඩිතස්‌ස පන පඤ්‌ඤාචක්‌ඛුනා පස්‌සතො නත්‌ථි කිඤ්‌චනන්‌ති අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො. මොහසීසෙන විපල්‌ලාසා ගහිතාති ආහ – ‘‘දෙසනාපඤ්‌ඤත්‌ති විපල්‌ලාසාන’’න්‌ති. විපරීතපඤ්‌ඤත්‌තීති විපරීතාකාරෙන උපට්‌ඨහමානස්‌ස පඤ්‌ඤාපනා.
Mohasambandhano lokoti ayaṃ loko avijjāhetukehi saṃyojanehi bandho. Bhabbarūpova dissatīti vipannajjhāsayopi māyāya sāṭheyyena ca paṭicchāditasabhāvo bhabbajātikaṃ viya attānaṃ dasseti. Upadhibandhano bālo, tamasā parivāritoti tassa pana bālassa tathā dassane sammohatamasā parivāritattā kāmaguṇesu anādīnavadassitāya kilesābhisaṅkhārehi bandhattā. Tathā bhūto cāyaṃ bālo paṇḍitānaṃ assirī viya khāyati alakkhiko eva hutvā upaṭṭhāti. Tayidaṃ sabbaṃ bālassa sato rāgādikiñcanato. Paṇḍitassa pana paññācakkhunā passato natthi kiñcananti ayaṃ saṅkhepattho. Mohasīsena vipallāsā gahitāti āha – ‘‘desanāpaññatti vipallāsāna’’nti. Viparītapaññattīti viparītākārena upaṭṭhahamānassa paññāpanā.
අත්‌ථි නිබ්‌බානන්‌ති සමණබ්‍රාහ්‌මණානං වාචාවත්‌ථුමත්‌තමෙව. නත්‌ථි නිබ්‌බානන්‌ති පරමත්‌ථතො අලබ්‌භමානසභාවත්‌තාති විප්‌පටිපන්‌නානං මිච්‌ඡාවාදං භඤ්‌ජිතුං භගවතා වුත්‌තං – ‘‘අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්‌ඛත’’න්‌ති. තත්‌ථ හෙතුං දස්‌සෙතුං ‘‘නො චෙතං, භික්‌ඛවෙ’’තිආදි වුත්‌තං. තස්‌සත්‌ථො – භික්‌ඛවෙ, යදි අසඞ්‌ඛතා ධාතු න අභවිස්‌ස, න ඉධ සබ්‌බස්‌ස සඞ්‌ඛතස්‌ස නිස්‌සරණං සියා. නිබ්‌බානඤ්‌හි ආරම්‌මණං කත්‌වා පවත්‌තමානා සම්‌මාදිට්‌ඨිආදයො මග්‌ගධම්‌මා අනවසෙසකිලෙසෙ සමුච්‌ඡින්‌දන්‌ති, තතො තිවිධස්‌සපි වට්‌ටස්‌ස අප්‌පවත්‌තීති.
Atthi nibbānanti samaṇabrāhmaṇānaṃ vācāvatthumattameva. Natthi nibbānanti paramatthato alabbhamānasabhāvattāti vippaṭipannānaṃ micchāvādaṃ bhañjituṃ bhagavatā vuttaṃ – ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti. Tattha hetuṃ dassetuṃ ‘‘no cetaṃ, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – bhikkhave, yadi asaṅkhatā dhātu na abhavissa, na idha sabbassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ siyā. Nibbānañhi ārammaṇaṃ katvā pavattamānā sammādiṭṭhiādayo maggadhammā anavasesakilese samucchindanti, tato tividhassapi vaṭṭassa appavattīti.
තත්‌ථායමධිප්‌පායො – යථා පරිඤ්‌ඤෙය්‍යතාය සඋත්‌තරානං කාමානං රූපානඤ්‌ච පටිපක්‌ඛභූතං තබ්‌බිධුරසභාවං නිස්‌සරණං පඤ්‌ඤායති, එවං තංසභාවානං සඞ්‌ඛභධම්‌මානං පටිපක්‌ඛභූතෙන තබ්‌බිධුරතාසභාවෙන නිස්‌සරණෙන භවිතබ්‌බං, යඤ්‌ච තං නිස්‌සරණං. සා අසඞ්‌ඛතා ධාතු. කිඤ්‌ච භිය්‍යො? සඞ්‌ඛතධම්‌මාරම්‌මණං විපස්‌සනාඤාණං. අපි ච අනුලොමඤාණං කිලෙසෙ න සමුච්‌ඡෙදවසෙන පජහිතුං සක්‌කොති. සම්‌මුතිසච්‌චාරම්‌මණම්‌පි පඨමජ්‌ඣානාදීසු ඤාණං වික්‌ඛම්‌භනමත්‌තමෙව කරොති, කිලෙසානං න සමුච්‌ඡෙදං, සමුච්‌ඡෙදප්‌පහානකරඤ්‌ච අරියමග්‌ගඤාණං, තස්‌ස සඞ්‌ඛතධම්‌මසම්‌මුතිසච්‌චවිපරීතෙන ආරම්‌මණෙන භවිතබ්‌බං, සා අසඞ්‌ඛතා ධාතු. තථා නිබ්‌බාන-සද්‌දො කත්‌ථචි විසයෙ අවිපරීතත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො, උපචාරවුත්‌තිසබ්‌භාවතො, යථා තං ‘‘සීහසද්‌දො’’ති.
Tatthāyamadhippāyo – yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ taṃsabhāvānaṃ saṅkhabhadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhuratāsabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ, yañca taṃ nissaraṇaṃ. Sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo? Saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ. Api ca anulomañāṇaṃ kilese na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Sammutisaccārammaṇampi paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanamattameva karoti, kilesānaṃ na samucchedaṃ, samucchedappahānakarañca ariyamaggañāṇaṃ, tassa saṅkhatadhammasammutisaccaviparītena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā nibbāna-saddo katthaci visaye aviparītattho veditabbo, upacāravuttisabbhāvato, yathā taṃ ‘‘sīhasaddo’’ti.
අථ වා ‘‘අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්‌ඛත’’න්‌ති (උදා. 73) වචනං අවිපරීතත්‌ථං, භගවතා භාසිතත්‌තා. යඤ්‌හි භගවතා භාසිතං, තං අවිපරීතත්‌ථං. යථා තං ‘‘සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චා, සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා දුක්‌ඛා, සබ්‌බෙ ධම්‌මා අනත්‌තා’’ති (ම. නි. 1.353, 356; කථා. 753; චූළනි. අජිතමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 4; පටි. ම. 1.31; නෙත්‌ති. 5; ධ. ප. 277-279), එවම්‌පි යුත්‌තිවසෙන අසඞ්‌ඛතාය ධාතුයා පරමත්‌ථතො සබ්‌භාවො වෙදිතබ්‌බො. කිං වා එතාය යුත්‌තිචින්‌තාය? යස්‌මා භගවතා ‘‘අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්‌ඛතන්‌ති (උදා. 73), අප්‌පච්‌චයා ධම්‌මා අසඞ්‌ඛතා ධම්‌මාති (ධ. ස. දුකමාතිකා 7-8) ච, අසඞ්‌ඛතඤ්‌ච වො, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මං දෙසෙස්‌සාමි අසඞ්‌ඛතගාමිනිඤ්‌ච පටිපද’’න්‌තිආදිනා (සං. නි. 4.366-367, 377) ච අනෙකෙහි සුත්‌තපදෙහි නිබ්‌බානධාතුයා පරමත්‌ථතො සබ්‌භාවො දෙසිතොති. තත්‌ථ උපනයනපඤ්‌ඤත්‌තීති පටිපක්‌ඛතො හෙතුඋපනයනස්‌ස පඤ්‌ඤාපනා. ජොතනාපඤ්‌ඤත්‌තීති පටිඤ්‌ඤාතස්‌ස අත්‌ථස්‌ස සිද්‌ධියා පකාසනාපඤ්‌ඤත්‌ති. සෙසං සබ්‌බං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
Atha vā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73) vacanaṃ aviparītatthaṃ, bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ. Yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (ma. ni. 1.353, 356; kathā. 753; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4; paṭi. ma. 1.31; netti. 5; dha. pa. 277-279), evampi yuttivasena asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato sabbhāvo veditabbo. Kiṃ vā etāya yutticintāya? Yasmā bhagavatā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhatanti (udā. 73), appaccayā dhammā asaṅkhatā dhammāti (dha. sa. dukamātikā 7-8) ca, asaṅkhatañca vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipada’’ntiādinā (saṃ. ni. 4.366-367, 377) ca anekehi suttapadehi nibbānadhātuyā paramatthato sabbhāvo desitoti. Tattha upanayanapaññattīti paṭipakkhato hetuupanayanassa paññāpanā. Jotanāpaññattīti paṭiññātassa atthassa siddhiyā pakāsanāpaññatti. Sesaṃ sabbaṃ suviññeyyameva.
පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්‌තිප්‌පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 11. පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගො • 11. Paññattihāravibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්‌දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / 11. පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්‌දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්‌තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī / 11. පඤ්‌ඤත්‌තිහාරවිභඞ්‌ගවිභාවනා • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā
