Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā

    පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථා

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    පඨමමහාසඞ්‌ගීති නාම චෙසා කිඤ්‌චාපි පඤ්‌චසතිකසඞ්‌ගීතික්‌ඛන්‌ධකෙ වුත්‌තා, නිදානකොසල්‌ලත්‌ථං පන ඉධාපි ඉමිනා නයෙන වෙදිතබ්‌බා. ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනඤ්‌හි ආදිං කත්‌වා යාව සුභද්‌දපරිබ්‌බාජකවිනයනා කතබුද්‌ධකිච්‌චෙ කුසිනාරායං උපවත්‌තනෙ මල්‌ලානං සාලවනෙ යමකසාලානමන්‌තරෙ විසාඛපුණ්‌ණමදිවසෙ පච්‌චූසසමයෙ අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බුතෙ භගවති ලොකනාථෙ, භගවතො පරිනිබ්‌බානෙ සන්‌නිපතිතානං සත්‌තන්‌නං භික්‌ඛුසතසහස්‌සානං සඞ්‌ඝත්‌ථෙරො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො සත්‌තාහපරිනිබ්‌බුතෙ භගවති, සුභද්‌දෙන වුඩ්‌ඪපබ්‌බජිතෙන ‘‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්‌ථ, මා පරිදෙවිත්‌ථ, සුමුත්‌තා මයං තෙන මහාසමණෙන; උපද්‌දුතා ච හොම – ‘ඉදං වො කප්‌පති, ඉදං වො න කප්‌පතී’ති! ඉදානි පන මයං යං ඉච්‌ඡිස්‌සාම තං කරිස්‌සාම, යං න ඉච්‌ඡිස්‌සාම න තං කරිස්‌සාමා’’ති (චූළව. 437; දී. නි. 2.232) වුත්‌තවචනමනුස්‌සරන්‌තො ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං විජ්‌ජති යං පාපභික්‌ඛූ අතීතසත්‌ථුකං පාවචනන්‌ති මඤ්‌ඤමානා පක්‌ඛං ලභිත්‌වා නචිරස්‌සෙව සද්‌ධම්‌මං අන්‌තරධාපෙය්‍යුං, යාව ච ධම්‌මවිනයො තිට්‌ඨති තාව අනතීතසත්‌ථුකමෙව පාවචනං හොති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං භගවතා –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi pañcasatikasaṅgītikkhandhake vuttā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi iminā nayena veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati, subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena; upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti! Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘යො වො, ආනන්‌ද, මයා ධම්‌මො ච විනයො ච දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො , සො වො මමච්‌චයෙන සත්‌ථා’ති (දී. නි. 2.216).

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto , so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘‘යංනූනාහං ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායෙය්‍යං, යථයිදං සාසනං අද්‌ධනියං අස්‌ස චිරට්‌ඨිතිකං.

    ‘‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ.

    යං චාහං භගවතා –

    Yaṃ cāhaṃ bhagavatā –

    ‘ධාරෙස්‌සසි පන මෙ ත්‌වං, කස්‌සප, සාණානි පංසුකූලානි නිබ්‌බසනානී’ති වත්‌වා චීවරෙ සාධාරණපරිභොගෙන චෙව,

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena ceva,

    ‘අහං, භික්‌ඛවෙ, යාවදෙ ආකඞ්‌ඛාමි විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරාමි; කස්‌සපොපි, භික්‌ඛවෙ, යාවදෙ ආකඞ්‌ඛති විවිච්‌චෙව කාමෙහි…පෙ.… පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතී’ති –

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvade ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvade ākaṅkhati vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti –

    එවමාදිනා නයෙන නවානුපුබ්‌බවිහාරඡළභිඤ්‌ඤාප්‌පභෙදෙ උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මෙ අත්‌තනා සමසමට්‌ඨපනෙන ච අනුග්‌ගහිතො, තස්‌ස කිමඤ්‌ඤං ආණණ්‍යං භවිස්‌සති; නනු මං භගවා රාජා විය සකකවචඉස්‌සරියානුප්‌පදානෙන අත්‌තනො කුලවංසප්‌පතිට්‌ඨාපකං පුත්‌තං ‘සද්‌ධම්‌මවංසප්‌පතිට්‌ඨාපකො මෙ අයං භවිස්‌සතී’ති මන්‌ත්‌වා ඉමිනා අසාධාරණෙන අනුග්‌ගහෙන අනුග්‌ගහෙසී’’ති චින්‌තයන්‌තො ධම්‌මවිනයසඞ්‌ගායනත්‌ථං භික්‌ඛූනං උස්‌සාහං ජනෙසි. යථාහ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati; nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesī’’ti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘එකමිදාහං, ආවුසො, සමයං පාවාය කුසිනාරං අද්‌ධානමග්‌ගප්‌පටිපන්‌නො මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහී’’ති (දී. නි. 2.231) සබ්‌බං සුභද්‌දකණ්‌ඩං විත්‌ථාරතො වෙදිතබ්‌බං.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (dī. ni. 2.231) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ.

    තතො පරං ආහ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘හන්‌ද මයං, ආවුසො, ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායෙය්‍යාම. පුරෙ අධම්‌මො දිප්‌පති, ධම්‌මො පටිබාහිය්‍යති; අවිනයො දිප්‌පති, විනයො පටිබාහිය්‍යති. පුරෙ අධම්‌මවාදිනො බලවන්‌තො හොන්‌ති, ධම්‌මවාදිනො දුබ්‌බලා හොන්‌ති; අවිනයවාදිනො බලවන්‌තො හොන්‌ති, විනයවාදිනො දුබ්‌බලා හොන්‌තී’’ති (චූළව. 437).

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma. Pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati. Pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti; avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    භික්‌ඛූ ආහංසු – ‘‘තෙන හි, භන්‌තෙ, ථෙරො භික්‌ඛූ උච්‌චිනතූ’’ති. ථෙරො සකලනවඞ්‌ගසත්‌ථුසාසනපරියත්‌තිධරෙ පුථුජ්‌ජන-සොතාපන්‌න-සකදාගාමි-අනාගාමි-සුක්‌ඛවිපස්‌සකඛීණාසවභික්‌ඛූ අනෙකසතෙ අනෙකසහස්‌සෙ ච වජ්‌ජෙත්‌වා තිපිටකසබ්‌බපරියත්‌තිප්‌පභෙදධරෙ පටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තෙ මහානුභාවෙ යෙභුය්‍යෙන භගවතා එතදග්‌ගං ආරොපිතෙ තෙවිජ්‌ජාදිභෙදෙ ඛීණාසවභික්‌ඛූයෙව එකූනපඤ්‌චසතෙ පරිග්‌ගහෙසි. යෙ සන්‌ධාය ඉදං වුත්‌තං – ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො එකෙනූනාපඤ්‌චඅරහන්‌තසතානි උච්‌චිනී’’ති (චූළව. 437).

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāpañcaarahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    කිස්‌ස පන ථෙරො එකෙනූනමකාසීති? ආයස්‌මතො ආනන්‌දත්‌ථෙරස්‌ස ඔකාසකරණත්‌ථං. තෙන හායස්‌මතා සහාපි විනාපි න සක්‌කා ධම්‌මසඞ්‌ගීති කාතුං, සො හායස්‌මා සෙක්‌ඛො සකරණීයො, තස්‌මා සහාපි න සක්‌කා; යස්‌මා පනස්‌ස කිඤ්‌චි දසබලදෙසිතං සුත්‌තගෙය්‍යාදිකං භගවතො අසම්‌මුඛා පටිග්‌ගහිතං නාම නත්‌ථි, තස්‌මා විනාපි න සක්‌කා. යදි එවං සෙක්‌ඛොපි සමානො ධම්‌මසඞ්‌ගීතියා බහුකාරත්‌තා ථෙරෙන උච්‌චිනිතබ්‌බො අස්‌ස. අථ කස්‌මා න උච්‌චිනිතොති ? පරූපවාදවිවජ්‌ජනතො. ථෙරො හි ආයස්‌මන්‌තෙ ආනන්‌දෙ අතිවිය විස්‌සත්‌ථො අහොසි, තථා හි නං සිරස්‌මිං පලිතෙසු ජාතෙසුපි ‘‘න වායං කුමාරකො මත්‌තමඤ්‌ඤාසී’’ති (සං. නි. 2.154) කුමාරකවාදෙන ඔවදති. සක්‍යකුලප්‌පසුතො චායං ආයස්‌මා තථාගතස්‌ස භාතා චූළපිතුපුත්‌තො. තත්‍ර හි භික්‌ඛූ ඡන්‌දාගමනං විය මඤ්‌ඤමානා ‘‘බහූ අසෙක්‌ඛපටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තෙ භික්‌ඛූ ඨපෙත්‌වා ආනන්‌දං සෙක්‌ඛපටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තං ථෙරො උච්‌චිනී’’ති උපවදෙය්‍යුං, තං පරූපවාදං පරිවජ්‌ජෙන්‌තො ‘‘ආනන්‌දං විනා සඞ්‌ගීති න සක්‌කා කාතුං, භික්‌ඛූනංයෙව අනුමතියා ගහෙස්‌සාමී’’ති න උච්‌චිනි.

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ, so hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā; yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā. Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa. Atha kasmā na uccinitoti ? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ, taṃ parūpavādaṃ parivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.

    අථ සයමෙව භික්‌ඛූ ආනන්‌දස්‌සත්‌ථාය ථෙරං යාචිංසු. යථාහ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘භික්‌ඛූ ආයස්‌මන්‌තං මහාකස්‌සපං එතදවොචුං – ‘අයං, භන්‌තෙ, ආයස්‌මා ආනන්‌දො කිඤ්‌චාපි සෙක්‌ඛො අභබ්‌බො ඡන්‌දා දොසා මොහා භයා අගතිං ගන්‌තුං, බහු චානෙන භගවතො සන්‌තිකෙ ධම්‌මො ච විනයො ච පරියත්‌තො; තෙන හි, භන්‌තෙ, ථෙරො ආයස්‌මන්‌තම්‌පි ආනන්‌දං උච්‌චිනතූ’ති. අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ආයස්‌මන්‌තම්‌පි ආනන්‌දං උච්‌චිනී’’ති (චූළව. 437).

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto; tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    එවං භික්‌ඛූනං අනුමතියා උච්‌චිනිතෙන තෙනායස්‌මතා සද්‌ධිං පඤ්‌ච ථෙරසතානි අහෙසුං.

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañca therasatāni ahesuṃ.

    අථ ඛො ථෙරානං භික්‌ඛූනං එතදහොසි – ‘‘කත්‌ථ නු ඛො මයං ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායෙය්‍යාමා’’ති. අථ ඛො ථෙරානං භික්‌ඛූනං එතදහොසි – ‘‘රාජගහං ඛො මහාගොචරං පහූතසෙනාසනං, යංනූන මයං රාජගහෙ වස්‌සං වසන්‌තා ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායෙය්‍යාම, න අඤ්‌ඤෙ භික්‌ඛූ රාජගහෙ වස්‌සං උපගච්‌ඡෙය්‍යු’’න්‌ති. කස්‌මා පන නෙසං එතදහොසි? ඉදං අම්‌හාකං ථාවරකම්‌මං, කොචි විසභාගපුග්‌ගලො සඞ්‌ඝමජ්‌ඣං පවිසිත්‌වා උක්‌කොටෙය්‍යාති. අථායස්‌මා මහාකස්‌සපො ඤත්‌තිදුතියෙන කම්‌මෙන සාවෙසි, තං සඞ්‌ගීතික්‌ඛන්‌ධකෙ වුත්‌තනයෙනෙව ඤාතබ්‌බං.

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi? Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi, taṃ saṅgītikkhandhake vuttanayeneva ñātabbaṃ.

    අථ තථාගතස්‌ස පරිනිබ්‌බානතො සත්‌තසු සාධුකීළනදිවසෙසු සත්‌තසු ච ධාතුපූජාදිවසෙසු වීතිවත්‌තෙසු ‘‘අඩ්‌ඪමාසො අතික්‌කන්‌තො, ඉදානි ගිම්‌හානං දියඩ්‌ඪො මාසො සෙසො, උපකට්‌ඨා වස්‌සූපනායිකා’’ති මන්‌ත්‌වා මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො ‘‘රාජගහං, ආවුසො, ගච්‌ඡාමා’’ති උපඩ්‌ඪං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං ගහෙත්‌වා එකං මග්‌ගං ගතො. අනුරුද්‌ධත්‌ථෙරොපි උපඩ්‌ඪං ගහෙත්‌වා එකං මග්‌ගං ගතො. ආනන්‌දත්‌ථෙරො පන භගවතො පත්‌තචීවරං ගහෙත්‌වා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතො සාවත්‌ථිං ගන්‌ත්‌වා රාජගහං ගන්‌තුකාමො යෙන සාවත්‌ථි තෙන චාරිකං පක්‌කාමි. ආනන්‌දත්‌ථෙරෙන ගතගතට්‌ඨානෙ මහාපරිදෙවො අහොසි – ‘‘භන්‌තෙ ආනන්‌ද, කුහිං සත්‌ථාරං ඨපෙත්‌වා ආගතොසී’’ති . අනුපුබ්‌බෙන පන සාවත්‌ථිං අනුප්‌පත්‌තෙ ථෙරෙ භගවතො පරිනිබ්‌බානදිවසෙ විය මහාපරිදෙවො අහොසි.

    Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi – ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti . Anupubbena pana sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    තත්‍ර සුදං ආයස්‌මා ආනන්‌දො අනිච්‌චතාදිපටිසංයුත්‌තාය ධම්‌මියා කථාය තං මහාජනං සඤ්‌ඤාපෙත්‌වා ජෙතවනං පවිසිත්‌වා දසබලෙන වසිතගන්‌ධකුටියා ද්‌වාරං විවරිත්‌වා මඤ්‌චපීඨං නීහරිත්‌වා පප්‌ඵොටෙත්‌වා ගන්‌ධකුටිං සම්‌මජ්‌ජිත්‌වා මිලාතමාලාකචවරං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා මඤ්‌චපීඨං අතිහරිත්‌වා පුන යථාඨානෙ ඨපෙත්‌වා භගවතො ඨිතකාලෙ කරණීයං වත්‌තං සබ්‌බමකාසි. අථ ථෙරො භගවතො පරිනිබ්‌බානතො පභුති ඨානනිසජ්‌ජබහුලත්‌තා උස්‌සන්‌නධාතුකං කායං සමස්‌සාසෙතුං දුතියදිවසෙ ඛීරවිරෙචනං පිවිත්‌වා විහාරෙයෙව නිසීදි. යං සන්‌ධාය සුභෙන මාණවෙන පහිතං මාණවකං එතදවොච –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha thero bhagavato parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘අකාලො ඛො, මාණවක, අත්‌ථි මෙ අජ්‌ජ භෙසජ්‌ජමත්‌තා පීතා, අප්‌පෙව නාම ස්‌වෙපි උපසඞ්‌කමෙය්‍යාමා’’ති (දී. නි. 1.447).

    ‘‘Akālo kho, māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    දුතියදිවසෙ චෙතකත්‌ථෙරෙන පච්‌ඡාසමණෙන ගන්‌ත්‌වා සුභෙන මාණවෙන පුට්‌ඨො දීඝනිකායෙ සුභසුත්‌තංනාම දසමං සුත්‌තමභාසි.

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye subhasuttaṃnāma dasamaṃ suttamabhāsi.

    අථ ථෙරො ජෙතවනවිහාරෙ ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණං කාරාපෙත්‌වා උපකට්‌ඨාය වස්‌සූපනායිකාය රාජගහං ගතො. තථා මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො අනුරුද්‌ධත්‌ථෙරො ච සබ්‌බං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං ගහෙත්‌වා රාජගහමෙව ගතො.

    Atha thero jetavanavihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gato. Tathā mahākassapatthero anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rājagahameva gato.

    තෙන ඛො පන සමයෙන රාජගහෙ අට්‌ඨාරස මහාවිහාරා හොන්‌ති. තෙ සබ්‌බෙපි ඡඩ්‌ඩිතපතිතඋක්‌ලාපා අහෙසුං. භගවතො හි පරිනිබ්‌බානෙ සබ්‌බෙ භික්‌ඛූ අත්‌තනො අත්‌තනො පත්‌තචීවරං ගහෙත්‌වා විහාරෙ ච පරිවෙණෙ ච ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා අගමංසු. තත්‌ථ ථෙරා භගවතො වචනපූජනත්‌ථං තිත්‌ථියවාදපරිමොචනත්‌ථඤ්‌ච ‘‘පඨමං මාසං ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණං කරොමා’’ති චින්‌තෙසුං. තිත්‌ථියා හි එවං වදෙය්‍යුං – ‘‘සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස සාවකා සත්‌ථරි ඨිතෙයෙව විහාරෙ පටිජග්‌ගිංසු, පරිනිබ්‌බුතෙ ඡඩ්‌ඩෙසු’’න්‌ති. තෙසං වාදපරිමොචනත්‌ථඤ්‌ච චින්‌තෙසුන්‌ති වුත්‌තං හොති. වුත්‌තම්‌පි හෙතං –

    Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti. Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi hetaṃ –

    ‘‘අථ ඛො ථෙරානං භික්‌ඛූනං එතදහොසි – ‘භගවතා ඛො, ආවුසො, ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණං වණ්‌ණිතං. හන්‌ද මයං, ආවුසො, පඨමං මාසං ඛණ්‌ඩඵුල්‌ලප්‌පටිසඞ්‌ඛරණං කරොම, මජ්‌ඣිමං මාසං සන්‌නිපතිත්‌වා ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායිස්‌සාමා’’ති (චූළව. 438).

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘bhagavatā kho, āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ. Handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    තෙ දුතියදිවසෙ ගන්‌ත්‌වා රාජද්‌වාරෙ අට්‌ඨංසු. අජාතසත්‌තු රාජා ආගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා ‘‘කිං, භන්‌තෙ, ආගතත්‌ථා’’ති අත්‌තනා කත්‌තබ්‌බකිච්‌චං පටිපුච්‌ඡි. ථෙරා අට්‌ඨාරස මහාවිහාරපටිසඞ්‌ඛරණත්‌ථාය හත්‌ථකම්‌මං පටිවෙදෙසුං. ‘‘සාධු, භන්‌තෙ’’ති රාජා හත්‌ථකම්‌මකාරකෙ මනුස්‌සෙ අදාසි. ථෙරා පඨමං මාසං සබ්‌බවිහාරෙ පටිසඞ්‌ඛරාපෙත්‌වා රඤ්‌ඤො ආරොචෙසුං – ‘‘නිට්‌ඨිතං, මහාරාජ, විහාරපටිසඞ්‌ඛරණං. ඉදානි ධම්‌මවිනයසඞ්‌ගහං කරොමා’’ති. ‘‘සාධු, භන්‌තෙ, විස්‌සත්‌ථා කරොථ. මය්‌හං ආණාචක්‌කං, තුම්‌හාකං ධම්‌මචක්‌කං හොතු. ආණාපෙථ, භන්‌තෙ, කිං කරොමී’’ති? ‘‘සඞ්‌ගහං කරොන්‌තානං භික්‌ඛූනං සන්‌නිසජ්‌ජට්‌ඨානං, මහාරාජා’’ති. ‘‘කත්‌ථ කරොමි, භන්‌තෙ’’ති? ‘‘වෙභාරපබ්‌බතපස්‌සෙ සත්‌තපණ්‌ණිගුහාද්‌වාරෙ කාතුං යුත්‌තං, මහාරාජා’’ති. ‘‘සාධු, භන්‌තෙ’’ති ඛො රාජා අජාතසත්‌තු විස්‌සකම්‌මුනා නිම්‌මිතසදිසං සුවිභත්‌තභිත්‌තිත්‌ථම්‌භසොපානං නානාවිධමාලාකම්‌මලතආකම්‌මවිචිත්‌තං අභිභවන්‌තමිව රාජභවනවිභූතිං අවහසන්‌තමිව දෙවවිමානසිරිං සිරියා නිකෙතමිව එකනිපාතතිත්‌ථමිව ච දෙවමනුස්‌සනයනවිහඞ්‌ගානං ලොකරාමණෙය්‍යකමිව සම්‌පිණ්‌ඩිතං දට්‌ඨබ්‌බසාරමණ්‌ඩං මණ්‌ඩපං කාරාපෙත්‌වා විවිධකුසුමදාම-ඔලම්‌බක-විනිග්‌ගලන්‌තචාරුවිතානං රතනවිචිත්‌තමණිකොට්‌ටිමතලමිව ච නං නානාපුප්‌ඵූපහාරවිචිත්‌තසුපරිනිට්‌ඨිතභූමිකම්‌මං බ්‍රහ්‌මවිමානසදිසං අලඞ්‌කරිත්‌වා තස්‌මිං මහාමණ්‌ඩපෙ පඤ්‌චසතානං භික්‌ඛූනං අනග්‌ඝානි පඤ්‌ච කප්‌පියපච්‌චත්‌ථරණසතානි පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා දක්‌ඛිණභාගං නිස්‌සාය උත්‌තරාභිමුඛං ථෙරාසනං මණ්‌ඩපමජ්‌ඣෙ පුරත්‌ථාභිමුඛං බුද්‌ධස්‌ස භගවතො ආසනාරහං ධම්‌මාසනං පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා දන්‌තඛචිතං බීජනිඤ්‌චෙත්‌ථ ඨපෙත්‌වා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස ආරොචාපෙසි – ‘‘නිට්‌ඨිතං, භන්‌තෙ, මම කිච්‌ච’’න්‌ති.

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ paṭipucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ. Idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha. Mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu. Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalataākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāma-olambaka-viniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    තස්‌මිං ඛො පන සමයෙ එකච්‌චෙ භික්‌ඛූ ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං සන්‌ධාය එවමාහංසු – ‘‘ඉමස්‌මිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ එකො භික්‌ඛු විස්‌සගන්‌ධං වායන්‌තො විචරතී’’ති. ථෙරො තං සුත්‌වා ‘‘ඉමස්‌මිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ අඤ්‌ඤො විස්‌සගන්‌ධං වායන්‌තො විචරණකභික්‌ඛු නාම නත්‌ථි, අද්‌ධා එතෙ මං සන්‌ධාය වදන්‌තී’’ති සංවෙගං ආපජ්‌ජි. එකච්‌චෙ භික්‌ඛූ ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං ආහංසු – ‘‘ස්‌වෙ, ආවුසො, සන්‌නිපාතො ත්‌වඤ්‌ච සෙක්‌ඛො සකරණීයො, තෙන තෙ න යුත්‌තං සන්‌නිපාතං ගන්‌තුං, අප්‌පමත්‌තො හොහී’’ති.

    Tasmiṃ kho pana samaye ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi, addhā ete maṃ sandhāya vadantī’’ti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu – ‘‘sve, āvuso, sannipāto tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    අථ ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො – ‘‘ස්‌වෙ සන්‌නිපාතො, න ඛො පන මෙතං පතිරූපං ය්‌වාහං සෙක්‌ඛො සමානො සන්‌නිපාතං ගච්‌ඡෙය්‍ය’’න්‌ති බහුදෙව රත්‌තිං කායගතායසතියා වීතිනාමෙත්‌වා රත්‌තියා පච්‌චූසසමයං චඞ්‌කමා ඔරොහිත්‌වා විහාරං පවිසිත්‌වා ‘‘නිපජ්‌ජිස්‌සාමී’’ති කායං ආවජ්‌ජෙසි. ද්‌වෙ පාදා භූමිතො මුත්‌තා, අප්‌පත්‌තඤ්‌ච සීසං බිම්‌බොහනං, එතස්‌මිං අන්‌තරෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුච්‌චි. අයඤ්‌හි ආයස්‌මා චඞ්‌කමෙන බහි වීතිනාමෙත්‌වා විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං අසක්‌කොන්‌තො චින්‌තෙසි – ‘‘නනු මං භගවා එතදවොච – ‘කතපුඤ්‌ඤොසි ත්‌වං, ආනන්‌ද, පධානමනුයුඤ්‌ජ; ඛිප්‌පං හොහිසි අනාසවො’ති (දී. නි. 2.207). බුද්‌ධානඤ්‌ච කථාදොසො නාම නත්‌ථි. මම අච්‌චාරද්‌ධං වීරියං තෙන මෙ චිත්‌තං උද්‌ධච්‌චාය සංවත්‌තති. හන්‌දාහං වීරියසමථං යොජෙමී’’ති චඞ්‌කමා ඔරොහිත්‌වා පාදධොවනට්‌ඨානෙ ඨත්‌වා පාදෙ ධොවිත්‌වා විහාරං පවිසිත්‌වා මඤ්‌චකෙ නිසීදිත්‌වා ‘‘ථොකං විස්‌සමිස්‌සාමී’’ති කායං මඤ්‌චකෙ උපනාමෙසි. ද්‌වෙ පාදා භූමිතො මුත්‌තා, සීසඤ්‌ච බිම්‌බොහනං අසම්‌පත්‌තං. එතස්‌මිං අන්‌තරෙ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුත්‌තං, චතුඉරියාපථවිරහිතං ථෙරස්‌ස අරහත්‌තං අහොසි. තෙන ඉමස්‌මිං සාසනෙ අනිපන්‌නො අනිසින්‌නො අට්‌ඨිතො අචඞ්‌කමන්‌තො ‘‘කො භික්‌ඛු අරහත්‌තං පත්‌තො’’ති වුත්‌තෙ ‘‘ආනන්‌දත්‌ථෙරො’’ති වත්‌තුං වට්‌ටති.

    Atha kho āyasmā ānando – ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāyasatiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi. Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja; khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi. Mama accāraddhaṃ vīriyaṃ tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamathaṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanaṃ asampattaṃ. Etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ ahosi. Tena imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ‘‘ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    අථ ඛො ථෙරා භික්‌ඛූ දුතියදිවසෙ කතභත්‌තකිච්‌චා පත්‌තචීවරං පටිසාමෙත්‌වා ධම්‌මසභායං සන්‌නිපතිතා. ආනන්‌දත්‌ථෙරො පන අත්‌තනො අරහත්‌තප්‌පත්‌තිං ඤාපෙතුකාමො භික්‌ඛූහි සද්‌ධිං න ගතො. භික්‌ඛූ යථාවුඩ්‌ඪං අත්‌තනො අත්‌තනො පත්‌තාසනෙ නිසීදන්‌තා ආනන්‌දත්‌ථෙරස්‌ස ආසනං ඨපෙත්‌වා නිසින්‌නා. තත්‌ථ කෙහිචි ‘‘එතමාසනං කස්‌සා’’ති වුත්‌තෙ ‘‘ආනන්‌දත්‌ථෙරස්‌සා’’ති. ‘‘ආනන්‌දො පන කුහිං ගතො’’ති? තස්‌මිං සමයෙ ථෙරො චින්‌තෙසි – ‘‘ඉදානි මය්‌හං ගමනකාලො’’ති. තතො අත්‌තනො ආනුභාවං දස්‌සෙන්‌තො පථවියං නිමුජ්‌ජිත්‌වා අත්‌තනො ආසනෙයෙව අත්‌තානං දස්‌සෙසි. ආකාසෙනාගන්‌ත්‌වා නිසීදීතිපි එකෙ.

    Atha kho therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato. Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ‘‘ānandattherassā’’ti. ‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.

    එවං නිසින්‌නෙ තස්‌මිං ආයස්‌මන්‌තෙ මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘ආවුසො, කිං පඨමං සඞ්‌ගායාම, ධම්‌මං වා විනයං වා’’ති? භික්‌ඛූ ආහංසු – ‘‘භන්‌තෙ මහාකස්‌සප, විනයො නාම බුද්‌ධසාසනස්‌ස ආයු, විනයෙ ඨිතෙ සාසනං ඨිතං හොති; තස්‌මා පඨමං විනයං සඞ්‌ගායාමා’’ති,. ‘‘කං ධුරං කත්‌වා’’ති? ‘‘ආයස්‌මන්‌තං උපාලි’’න්‌ති. ‘‘කිං ආනන්‌දො නප්‌පහොතී’’ති? ‘‘නො නප්‌පහොති; අපි ච ඛො පන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ධරමානොයෙව විනයපරියත්‌තිං නිස්‌සාය ආයස්‌මන්‌තං උපාලිං එතදග්‌ගෙ ඨපෙසි – ‘එතදග්‌ගං, භික්‌ඛවෙ, මම සාවකානං භික්‌ඛූනං විනයධරානං යදිදං උපාලී’ති (අ. නි. 1.219, 228). තස්‌මා උපාලිත්‌ථෙරං පුච්‌ඡිත්‌වා විනයං සඞ්‌ගායාමා’’ති. තතො ථෙරො විනයං පුච්‌ඡනත්‌ථාය අත්‌තනාව අත්‌තානං සම්‌මන්‌නි. උපාලිත්‌ථෙරොපි විස්‌සජ්‌ජනත්‌ථාය සම්‌මන්‌නි. තත්‍රායං පාළි –

    Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti; tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti,. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti; api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’ti (a. ni. 1.219, 228). Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi –

    ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො සඞ්‌ඝං ඤාපෙසි –

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්‌ඝො. යදි සඞ්‌ඝස්‌ස පත්‌තකල්‌ලං, අහං උපාලිං විනයං පුච්‌ඡෙය්‍ය’න්‌ති.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’nti.

    ‘‘ආයස්‌මාපි උපාලි සඞ්‌ඝං ඤාපෙසි –

    ‘‘Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘සුණාතු මෙ, භන්‌තෙ, සඞ්‌ඝො. යදි සඞ්‌ඝස්‌ස පත්‌තකල්‌ලං, අහං ආයස්‌මතා මහාකස්‌සපෙන විනයං පුට්‌ඨො විස්‌සජ්‌ජෙය්‍ය’’න්‌ති.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    එවං අත්‌තනාව අත්‌තානං සම්‌මන්‌නිත්‌වා ආයස්‌මා උපාලි උට්‌ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්‌වා ථෙරෙ භික්‌ඛූ වන්‌දිත්‌වා ධම්‌මාසනෙ නිසීදි, දන්‌තඛචිතං බීජනිං ගහෙත්‌වා. තතො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ථෙරාසනෙ නිසීදිත්‌වා ආයස්‌මන්‌තං උපාලිං විනයං පුච්‌ඡි – ‘‘පඨමං, ආවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌ත’’න්‌ති ? ‘‘වෙසාලියං, භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කං ආරබ්‌භා’’ති? ‘‘සුදින්‌නං කලන්‌දපුත්‌තං ආරබ්‌භා’’ති. ‘‘කිස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මි’’න්‌ති? ‘‘මෙථුනධම්‌මෙ’’ති.

    Evaṃ attanāva attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi, dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Tato āyasmā mahākassapo therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi – ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti ? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ආයස්‌මන්‌තං උපාලිං පඨමස්‌ස පාරාජිකස්‌ස වත්‌ථුම්‌පි පුච්‌ඡි, නිදානම්‌පි පුච්‌ඡි, පුග්‌ගලම්‌පි පුච්‌ඡි, පඤ්‌ඤත්‌තිම්‌පි පුච්‌ඡි, අනුපඤ්‌ඤත්‌තිම්‌පි පුච්‌ඡි, ආපත්‌තිම්‌පි පුච්‌ඡි, අනාපත්‌තිම්‌පි පුච්‌ඡි; යථා ච පඨමස්‌ස තථා දුතියස්‌ස තථා තතියස්‌ස තථා චතුත්‌ථස්‌ස පාරාජිකස්‌ස වත්‌ථුම්‌පි පුච්‌ඡි…පෙ.… අනාපත්‌තිම්‌පි පුච්‌ඡි. පුට්‌ඨො පුට්‌ඨො උපාලිත්‌ථෙරො විස්‌සජ්‌ජෙසි. තතො ඉමානි චත්‌තාරි පාරාජිකානි ‘‘පාරාජිකකණ්‌ඩං නාම ඉද’’න්‌ති සඞ්‌ගහං ආරොපෙත්‌වා ඨපෙසුං. තෙරස සඞ්‌ඝාදිසෙසානි ‘‘තෙරසක’’න්‌ති ඨපෙසුං. ද්‌වෙ සික්‌ඛාපදානි ‘‘අනියතානී’’ති ඨපෙසුං. තිංස සික්‌ඛාපදානි ‘‘නිස්‌සග්‌ගියපාචිත්‌තියානී’’ති ඨපෙසුං. ද්‌වෙනවුති සික්‌ඛාපදානි ‘‘පාචිත්‌තියානී’’ති ඨපෙසුං. චත්‌තාරි සික්‌ඛාපදානි ‘‘පාටිදෙසනීයානී’’ති ඨපෙසුං. පඤ්‌චසත්‌තති සික්‌ඛාපදානි ‘‘සෙඛියානී’’ති ඨපෙසුං. සත්‌ත ධම්‌මෙ ‘‘අධිකරණසමථා’’ති ඨපෙසුං.

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi; yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa tathā tatiyassa tathā catutthassa pārājikassa vatthumpi pucchi…pe… anāpattimpi pucchi. Puṭṭho puṭṭho upālitthero vissajjesi. Tato imāni cattāri pārājikāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti saṅgahaṃ āropetvā ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.

    එවං මහාවිභඞ්‌ගං සඞ්‌ගහං ආරොපෙත්‌වා භික්‌ඛුනීවිභඞ්‌ගෙ අට්‌ඨ සික්‌ඛාපදානි ‘‘පාරාජිකකණ්‌ඩං නාම ඉද’’න්‌ති ඨපෙසුං. සත්‌තරස සික්‌ඛාපදානි ‘‘සත්‌තරසක’’න්‌ති ඨපෙසුං. තිංස සික්‌ඛාපදානි ‘‘නිස්‌සග්‌ගියපාචිත්‌තියානී’’ති ඨපෙසුං. ඡසට්‌ඨිසතසික්‌ඛාපදානි ‘‘පාචිත්‌තියානී’’ති ඨපෙසුං. අට්‌ඨ සික්‌ඛාපදානි ‘‘පාටිදෙසනීයානී’’ති ඨපෙසුං. පඤ්‌චසත්‌තති සික්‌ඛාපදානි ‘‘සෙඛියානී’’ති ඨපෙසුං. සත්‌ත ධම්‌මෙ ‘‘අධිකරණසමථා’’ති ඨපෙසුං. එවං භික්‌ඛුනීවිභඞ්‌ගං සඞ්‌ගහං ආරොපෙත්‌වා එතෙනෙව උපායෙන ඛන්‌ධකපරිවාරෙපි ආරොපෙසුං. එවමෙතං සඋභතොවිභඞ්‌ගඛන්‌ධකපරිවාරං විනයපිටකං සඞ්‌ගහමාරූළ්‌හං සබ්‌බං මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො පුච්‌ඡි, උපාලිත්‌ථෙරො විස්‌සජ්‌ජෙසි. පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනපරියොසානෙ පඤ්‌ච අරහන්‌තසතානි සඞ්‌ගහං ආරොපිතනයෙනෙව ගණසජ්‌ඣායමකංසු. විනයසඞ්‌ගහාවසානෙ උපාලිත්‌ථෙරො දන්‌තඛචිතං බීජනිං නික්‌ඛිපිත්‌වා ධම්‌මාසනා ඔරොහිත්‌වා වුඩ්‌ඪෙ භික්‌ඛූ වන්‌දිත්‌වා අත්‌තනො පත්‌තාසනෙ නිසීදි.

    Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesuṃ. Evametaṃ saubhatovibhaṅgakhandhakaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ saṅgahamārūḷhaṃ sabbaṃ mahākassapatthero pucchi, upālitthero vissajjesi. Pucchāvissajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    විනයං සඞ්‌ගායිත්‌වා ධම්‌මං සඞ්‌ගායිතුකාමො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො භික්‌ඛූ පුච්‌ඡි – ‘‘ධම්‌මං සඞ්‌ගායන්‌තෙහි කං පුග්‌ගලං ධුරං කත්‌වා ධම්‌මො සඞ්‌ගායිතබ්‌බො’’ති? භික්‌ඛූ ‘‘ආනන්‌දත්‌ථෙරං ධුරං කත්‌වා’’ති ආහංසු.

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො සඞ්‌ඝං ඤාපෙසි –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘සුණාතු මෙ, ආවුසො, සඞ්‌ඝො. යදි සඞ්‌ඝස්‌ස පත්‌තකල්‌ලං, අහං ආනන්‌දං ධම්‌මං පුච්‌ඡෙය්‍ය’’න්‌ති.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti.

    අථ ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො සඞ්‌ඝං ඤාපෙසි –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘සුණාතු මෙ, භන්‌තෙ, සඞ්‌ඝො යදි සඞ්‌ඝස්‌ස පත්‌තකල්‌ලං, අහං ආයස්‌මතා මහාකස්‌සපෙන ධම්‌මං පුට්‌ඨො විස්‌සජ්‌ජෙය්‍ය’’න්‌ති.

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    අථ ඛො ආයස්‌මා ආනන්‌දො උට්‌ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්‌වා ථෙරෙ භික්‌ඛූ වන්‌දිත්‌වා ධම්‌මාසනෙ නිසීදි දන්‌තඛචිතං බීජනිං ගහෙත්‌වා. අථ මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො ආනන්‌දත්‌ථෙරං ධම්‌මං පුච්‌ඡි – ‘‘බ්‍රහ්‌මජාලං, ආවුසො ආනන්‌ද, කත්‌ථ භාසිත’’න්‌ති? ‘‘අන්‌තරා ච, භන්‌තෙ, රාජගහං අන්‌තරා ච නාළන්‌දං රාජාගාරකෙ අම්‌බලට්‌ඨිකාය’’න්‌ති. ‘‘කං ආරබ්‌භා’’ති? ‘‘සුප්‌පියඤ්‌ච පරිබ්‌බාජකං, බ්‍රහ්‌මදත්‌තඤ්‌ච මාණව’’න්‌ති. ‘‘කිස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මි’’න්‌ති? ‘‘වණ්‌ණාවණ්‌ණෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං බ්‍රහ්‌මජාලස්‌ස නිදානම්‌පි පුච්‌ඡි, පුග්‌ගලම්‌පි පුච්‌ඡි, වත්‌ථුම්‌පි පුච්‌ඡි. ‘‘සාමඤ්‌ඤඵලං පනාවුසො ආනන්‌ද, කත්‌ථ භාසිත’’න්‌ති? ‘රාජගහෙ, භන්‌තෙ, ජීවකම්‌බවනෙ’’ති. ‘‘කෙන සද්‌ධි’’න්‌ති? ‘‘අජාතසත්‌තුනා වෙදෙහිපුත්‌තෙන සද්‌ධි’’න්‌ති. අථ ඛො ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො ආයස්‌මන්‌තං ආනන්‌දං සාමඤ්‌ඤඵලස්‌ස නිදානම්‌පි පුච්‌ඡි, පුග්‌ගලම්‌පි පුච්‌ඡි. එතෙනෙව උපායෙන පඤ්‌ච නිකායෙ පුච්‌ඡි.

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. ‘‘Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti. ‘‘Kena saddhi’’nti? ‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.

    පඤ්‌චනිකායා නාම – දීඝනිකායො, මජ්‌ඣිමනිකායො, සංයුත්‌තනිකායො, අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායො, ඛුද්‌දකනිකායොති. තත්‌ථ ඛුද්‌දකනිකායො නාම – චත්‌තාරො නිකායෙ ඨපෙත්‌වා, අවසෙසං බුද්‌ධවචනං. තත්‌ථ විනයො ආයස්‌මතා උපාලිත්‌ථෙරෙන විස්‌සජ්‌ජිතො, සෙසඛුද්‌දකනිකායො චත්‌තාරො ච නිකායා ආනන්‌දත්‌ථෙරෙන. තදෙතං සබ්‌බම්‌පි බුද්‌ධවචනං රසවසෙන එකවිධං, ධම්‌මවිනයවසෙන දුවිධං, පඨමමජ්‌ඣිමපච්‌ඡිමවසෙන තිවිධං; තථා පිටකවසෙන, නිකායවසෙන පඤ්‌චවිධං, අඞ්‌ගවසෙන නවවිධං, ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සවිධන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Pañcanikāyā nāma – dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti. Tattha khuddakanikāyo nāma – cattāro nikāye ṭhapetvā, avasesaṃ buddhavacanaṃ. Tattha vinayo āyasmatā upālittherena vissajjito, sesakhuddakanikāyo cattāro ca nikāyā ānandattherena. Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ; tathā piṭakavasena, nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    කථං රසවසෙන එකවිධං? යඤ්‌හි භගවතා අනුත්‌තරං සම්‌මාසම්‌බොධිං අභිසම්‌බුජ්‌ඣිත්‌වා යාව අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බායති, එත්‌ථන්‌තරෙ පඤ්‌චචත්‌තාලීසවස්‌සානි දෙවමනුස්‌සනාගයක්‌ඛාදයො අනුසාසන්‌තෙන පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තෙන වා වුත්‌තං, සබ්‌බං තං එකරසං විමුත්‌තිරසමෙව හොති. එවං රසවසෙන එකවිධං.

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    කථං ධම්‌මවිනයවසෙන දුවිධං? සබ්‌බමෙව චෙතං ධම්‌මො චෙව විනයො චාති සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති. තත්‌ථ විනයපිටකං විනයො, අවසෙසං බුද්‌ධවචනං ධම්‌මො; තෙනෙවාහ – ‘‘යංනූන මයං, ආවුසො, ධම්‌මඤ්‌ච විනයඤ්‌ච සඞ්‌ගායෙය්‍යාමා’’ති. ‘‘අහං උපාලිං විනයං පුච්‌ඡෙය්‍යං, ආනන්‌දං ධම්‌මං පුච්‌ඡෙය්‍ය’’න්‌ති ච එවං ධම්‌මවිනයවසෙන දුවිධං.

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo; tenevāha – ‘‘yaṃnūna mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    කථං පඨමමජ්‌ඣිමපච්‌ඡිමවසෙන තිවිධං? සබ්‌බමෙව හිදං පඨමබුද්‌ධවචනං, මජ්‌ඣිමබුද්‌ධවචනං, පච්‌ඡිමබුද්‌ධවචනන්‌ති තිප්‌පභෙදං හොති. තත්‌ථ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං, සන්‌ධාවිස්‌සං අනිබ්‌බිසං;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    ගහකාරං ගවෙසන්‌තො, දුක්‌ඛා ජාති පුනප්‌පුනං.

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ‘‘ගහකාරක දිට්‌ඨොසි, පුන ගෙහං න කාහසි;

    ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    සබ්‌බා තෙ ඵාසුකා භග්‌ගා, ගහකූටං විසඞ්‌ඛතං;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    විසඞ්‌ඛාරගතං චිත්‌තං, තණ්‌හානං ඛයමජ්‌ඣගා’’ති. (ධ. ප. 153-154);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154);

    ඉදං පඨමබුද්‌ධවචනං.

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ.

    කෙචි ‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්‌ති ධම්‌මා’’ති ඛන්‌ධකෙ උදානගාථං ආහු. එසා පන පාටිපදදිවසෙ සබ්‌බඤ්‌ඤුභාවප්‌පත්‌තස්‌ස සොමනස්‌සමයඤාණෙන පච්‌චයාකාරං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තස්‌ස උප්‌පන්‌නා උදානගාථාති වෙදිතබ්‌බා.

    Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti khandhake udānagāthaṃ āhu. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    යං පන පරිනිබ්‌බානකාලෙ අභාසි – ‘‘හන්‌ද දානි, භික්‌ඛවෙ, ආමන්‌තයාමි වො, වයධම්‌මා සඞ්‌ඛාරා, අප්‌පමාදෙන සම්‌පාදෙථා’’ති (දී. නි. 2.218) ඉදං පච්‌ඡිමබුද්‌ධවචනං.

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ.

    උභින්‌නමන්‌තරෙ යං වුත්‌තං එතං මජ්‌ඣිමබුද්‌ධවචනන්‌ති. එවං පඨමමජ්‌ඣිමපච්‌ඡිමවසෙන තිවිධං.

    Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ etaṃ majjhimabuddhavacananti. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ.

    කථං පිටකවසෙන තිවිධං? සබ්‌බම්‌පි හෙතං විනයපිටකං සුත්‌තන්‌තපිටකං අභිධම්‌මපිටකන්‌ති තිප්‌පභෙදමෙව හොති. තත්‌ථ පඨමසඞ්‌ගීතියං සඞ්‌ගීතඤ්‌ච අසඞ්‌ගීතඤ්‌ච සබ්‌බම්‌පි සමොධානෙත්‌වා උභයානි පාතිමොක්‌ඛානි, ද්‌වෙ විභඞ්‌ගානි, ද්‌වාවීසති ඛන්‌ධකානි, සොළසපරිවාරාති ඉදං විනයපිටකං නාම.

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi hetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgāni, dvāvīsati khandhakāni, soḷasaparivārāti idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma.

    බ්‍රහ්‌මජාලාදි චතුත්‌තිංසසුත්‌තසඞ්‌ගහො දීඝනිකායො, මූලපරියායසුත්‌තාදි දියඩ්‌ඪසතද්‌වෙසුත්‌තසඞ්‌ගහො මජ්‌ඣිමනිකායො, ඔඝතරණසුත්‌තාදි සත්‌තසුත්‌තසහස්‌ස සත්‌තසත ද්‌වාසට්‌ඨිසුත්‌තසඞ්‌ගහො සංයුත්‌තනිකායො, චිත්‌තපරියාදානසුත්‌තාදි නවසුත්‌තසහස්‌ස පඤ්‌චසත සත්‌තපඤ්‌ඤාසසුත්‌තසඞ්‌ගහො අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායො, ඛුද්‌දකපාඨ-ධම්‌මපද-උදාන-ඉතිවුත්‌තක-සුත්‌තනිපාත-විමානවත්‌ථු-පෙතවත්‌ථු-ථෙරගාථා-ථෙරීගාථා-ජාතකනිද්‌දෙස-පටිසම්‌භිදා-අපදාන-බුද්‌ධවංස-චරියාපිටකවසෙන පන්‌නරසප්‌පභෙදො ඛුද්‌දකනිකායොති ඉදං සුත්‌තන්‌තපිටකං නාම.

    Brahmajālādi catuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādi diyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādi sattasuttasahassa sattasata dvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādi navasuttasahassa pañcasata sattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātakaniddesa-paṭisambhidā-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma.

    ධම්‌මසඞ්‌ගහො, විභඞ්‌ගො, ධාතුකථා, පුග්‌ගලපඤ්‌ඤත්‌ති, කථාවත්‌ථු, යමකං, පට්‌ඨානන්‌ති ඉදං අභිධම්‌මපිටකං නාම. තත්‌ථ –

    Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    විවිධවිසෙසනයත්‌තා , විනයනතො චෙව කායවාචානං;

    Vividhavisesanayattā , vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    විනයත්‌ථවිදූහි අයං, විනයො විනයොති අක්‌ඛාතො.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto.

    විවිධා හි එත්‌ථ පඤ්‌චවිධ පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙස පාරාජිකාදි සත්‌තආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධමාතිකා විභඞ්‌ගාදිප්‌පභෙදා නයා, විසෙසභූතා ච දළ්‌හීකම්‌මසිථිලකරණප්‌පයොජනා අනුපඤ්‌ඤත්‌තිනයා , කායිකවාචසිකඅජ්‌ඣාචාරනිසෙධනතො චෙස කායං වාචඤ්‌ච විනෙති, තස්‌මා විවිධනයත්‌තා විසෙසනයත්‌තා කායවාචානඤ්‌ච විනයනතො ‘‘විනයො’’ති අක්‌ඛාතො. තෙනෙතමෙතස්‌ස වචනත්‌ථකොසල්‌ලත්‌ථං වුත්‌තං –

    Vividhā hi ettha pañcavidha pātimokkhuddesa pārājikādi sattaāpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā, visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā , kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānañca vinayanato ‘‘vinayo’’ti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘විවිධවිසෙසනයත්‌තා, විනයනතො චෙව කායවාචානං;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    විනයත්‌ථවිදූහි අයං, විනයො විනයොති අක්‌ඛාතො’’ති.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ඉතරං පන –

    Itaraṃ pana –

    අත්‌ථානං සූචනතො, සුවුත්‌තතො සවනතොථ සූදනතො;

    Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    සුත්‌තාණා සුත්‌තසභාගතො ච, සුත්‌තන්‌ති අක්‌ඛාතං.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    තඤ්‌හි අත්‌තත්‌ථපරත්‌ථාදිභෙදෙ අත්‌ථෙ සූචෙති, සුවුත්‌තා චෙත්‌ථ අත්‌ථා වෙනෙය්‍යජ්‌ඣාසයානුලොමෙන වුත්‌තත්‌තා. සවති චෙතං අත්‌ථෙ සස්‌සමිව ඵලං පසවතීති වුත්‌තං හොති. සූදති චෙතං ධෙනුවිය ඛීරං, පග්‌ඝරතීති වුත්‌තං හොති. සුට්‌ඨු ච නෙ තායති රක්‌ඛතීති වුත්‌තං හොති. සුත්‌තසභාගඤ්‌චෙතං, යථා හි තච්‌ඡකානං සුත්‌තං පමාණං හොති; එවමෙතම්‌පි විඤ්‌ඤූනං. යථා ච සුත්‌තෙන සඞ්‌ගහිතානි පුප්‌ඵානි න විකිරියන්‌ති න විද්‌ධංසියන්‌ති; එවමෙතෙන සඞ්‌ගහිතා අත්‌ථා. තෙනෙතමෙතස්‌ස වචනත්‌ථකොසල්‌ලත්‌ථං වුත්‌තං –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenuviya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti; evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti; evametena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘අත්‌ථානං සූචනතො, සුවුත්‌තතො සවනතොථ සූදනතො;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    සුත්‌තාණා සුත්‌තසභාගතො ච, සුත්‌තන්‌ති අක්‌ඛාත’’න්‌ති.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ඉතරො පන –

    Itaro pana –

    යං එත්‌ථ වුඩ්‌ඪිමන්‌තො, සලක්‌ඛණා පූජිතා පරිච්‌ඡින්‌නා;

    Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    වුත්‌තාධිකා ච ධම්‌මා, අභිධම්‌මො තෙන අක්‌ඛාතො.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto.

    අයඤ්‌හි අභිසද්‌දො වුඩ්‌ඪිලක්‌ඛණපූජිතපරිච්‌ඡින්‌නාධිකෙසු දිස්‌සති. තථාහෙස – ‘‘බාළ්‌හා මෙ ආවුසො දුක්‌ඛා වෙදනා අභික්‌කමන්‌ති නො පටික්‌කමන්‌තී’’තිආදීසු (ම. නි. 3.389; සං. නි. 5.195) වුඩ්‌ඪියං ආගතො. ‘‘යා තා රත්‌තියො අභිඤ්‌ඤාතා අභිලක්‌ඛිතා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.49) ලක්‌ඛණෙ. ‘‘රාජාභිරාජා මනුජින්‌දො’’තිආදීසු (ම. නි. 2.399; සු. නි. 558) පූජිතෙ. ‘‘පටිබලො විනෙතුං අභිධම්‌මෙ අභිවිනයෙ’’තිආදීසු (මහාව. 85) පරිච්‌ඡින්‌නෙ. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤසඞ්‌කරවිරහිතෙ ධම්‌මෙ ච විනයෙ චාති වුත්‌තං හොති. ‘‘අභික්‌කන්‌තෙන වණ්‌ණෙනා’’තිආදීසු (වි. ව. 75) අධිකෙ.

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathāhesa – ‘‘bāḷhā me āvuso dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.

    එත්‌ථ ච ‘‘රූපූපපත්‌තියා මග්‌ගං භාවෙති, මෙත්‌තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්‌වා විහරතී’’තිආදිනා (ධ. ස. 160 ආදයො) නයෙන වුඩ්‌ඪිමන්‌තොපි ධම්‌මා වුත්‌තා. ‘‘රූපාරම්‌මණං වා සද්‌දාරම්‌මණං වා’’තිආදිනා නයෙන ආරම්‌මණාදීහි ලක්‌ඛණීයත්‌තා සලක්‌ඛණාපි. ‘‘සෙක්‌ඛා ධම්‌මා, අසෙක්‌ඛා ධම්‌මා, ලොකුත්‌තරා ධම්‌මා’’තිආදිනා නයෙන පූජිතාපි පූජාරහාති අධිප්‌පායො. ‘‘ඵස්‌සො හොති වෙදනා හොතී’’තිආදිනා නයෙන සභාවපරිච්‌ඡින්‌නත්‌තා පරිච්‌ඡින්‌නාපි. ‘‘මහග්‌ගතා ධම්‌මා, අප්‌පමාණා ධම්‌මා, අනුත්‌තරා ධම්‌මා’’තිආදිනා නයෙන අධිකාපි ධම්‌මා වුත්‌තා. තෙනෙතමෙතස්‌ස වචනත්‌ථකොසල්‌ලත්‌ථං වුත්‌තං –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitāpi pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti vedanā hotī’’tiādinā nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘යං එත්‌ථ වුඩ්‌ඪිමන්‌තො, සලක්‌ඛණා පූජිතා පරිච්‌ඡින්‌නා;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    වුත්‌තාධිකා ච ධම්‌මා, අභිධම්‌මො තෙන අක්‌ඛාතො’’ති.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    යං පනෙත්‌ථ අවිසිට්‌ඨං, තං –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    පිටකං පිටකත්‌ථවිදූ, පරියත්‌තිබ්‌භාජනත්‌ථතො ආහු;

    Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    තෙන සමොධානෙත්‌වා, තයොපි විනයාදයො ඤෙය්‍යා.

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā.

    පරියත්‌තිපි හි ‘‘මා පිටකසම්‌පදානෙනා’’තිආදීසු (අ. නි. 3.66) පිටකන්‌ති වුච්‌චති. ‘‘අථ පුරිසො ආගච්‌ඡෙය්‍ය කුදාලපිටකං ආදායා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.228; අ. නි. 3.70) යං කිඤ්‌චි භාජනම්‌පි. තස්‌මා පිටකං පිටකත්‌ථවිදූ, පරියත්‌තිබ්‌භාජනත්‌ථතො ආහු.

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu.

    ඉදානි තෙන සමොධානෙත්‌වා තයොපි විනයාදයො ඤෙය්‍යාති. තෙන එවං දුවිධත්‌ථෙන පිටකසද්‌දෙන සහ සමාසං කත්‌වා විනයො ච සො පිටකඤ්‌ච පරියත්‌තිභාවතො තස්‌ස තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස භාජනතො චාති විනයපිටකං, යථාවුත්‌තෙනෙව නයෙන සුත්‌තන්‌තඤ්‌ච තං පිටකඤ්‌චාති සුත්‌තන්‌තපිටකං, අභිධම්‌මො ච සො පිටකඤ්‌චාති අභිධම්‌මපිටකන්‌ති එවමෙතෙ තයොපි විනයාදයො ඤෙය්‍යා.

    Idāni tena samodhānetvā tayopi vinayādayo ñeyyāti. Tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    එවං ඤත්‌වා ච පුනපි තෙස්‌වෙව පිටකෙසු නානප්‌පකාරකොසල්‌ලත්‌ථං –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesveva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    දෙසනාසාසනකථා, භෙදං තෙසු යථාරහං;

    Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    සික්‌ඛාපහානගම්‌භීර, භාවඤ්‌ච පරිදීපයෙ.

    Sikkhāpahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye.

    පරියත්‌තිභෙදං සම්‌පත්‌තිං, විපත්‌තිං චාපි යං යහිං;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    පාපුණාති යථා භික්‌ඛු, තම්‌පි සබ්‌බං විභාවයෙ.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye.

    තත්‍රායං පරිදීපනා විභාවනා ච, එතානි හි තීණි පිටකානි යථාක්‌කමං ආණා වොහාර පරමත්‌ථදෙසනා යථාපරාධ-යථානුලොම-යථාධම්‌මසාසනානි, සංවරාසංවරදිට්‌ඨිවිනිවෙඨනාමරූපපරිච්‌ඡෙදකථාති ච වුච්‌චන්‌ති.

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca, etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇā vohāra paramatthadesanā yathāparādha-yathānuloma-yathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhanāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti.

    එත්‌ථ හි විනයපිටකං ආණාරහෙන භගවතා ආණාබාහුල්‌ලතො දෙසිතත්‌තා ආණාදෙසනා, සුත්‌තන්‌තපිටකං වොහාරකුසලෙන භගවතා වොහාරබාහුල්‌ලතො දෙසිතත්‌තා වොහාරදෙසනා, අභිධම්‌මපිටකං පරමත්‌ථකුසලෙන භගවතා පරමත්‌ථබාහුල්‌ලතො දෙසිතත්‌තා පරමත්‌ථදෙසනාති වුච්‌චති.

    Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    තථා පඨමං යෙ තෙ පචුරාපරාධා සත්‌තා තෙ යථාපරාධං එත්‌ථ සාසිතාති යථාපරාධසාසනං, දුතියං අනෙකජ්‌ඣාසයානුසයචරියාධිමුත්‌තිකා සත්‌තා යථානුලොමං එත්‌ථ සාසිතාති යථානුලොමසාසනං, තතියං ධම්‌මපුඤ්‌ජමත්‌තෙ ‘‘අහං මමා’’ති සඤ්‌ඤිනො සත්‌තා යථාධම්‌මං එත්‌ථ සාසිතාති යථාධම්‌මසාසනන්‌ති වුච්‌චති.

    Tathā paṭhamaṃ ye te pacurāparādhā sattā te yathāparādhaṃ ettha sāsitāti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitāti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitāti yathādhammasāsananti vuccati.

    තථා පඨමං අජ්‌ඣාචාරපටිපක්‌ඛභූතො සංවරාසංවරො එත්‌ථ කථිතොති සංවරාසංවරකථා, දුතියං ද්‌වාසට්‌ඨිදිට්‌ඨිපටිපක්‌ඛභූතා දිට්‌ඨිවිනිවෙඨනා එත්‌ථ කථිතාති දිට්‌ඨිවිනිවෙඨනකථා, තතියං රාගාදිපටිපක්‌ඛභූතො නාමරූපපරිච්‌ඡෙදො එත්‌ථ කථිතොති නාමරූපපරිච්‌ඡෙදකථාති වුච්‌චති.

    Tathā paṭhamaṃ ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā, dutiyaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitāti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathitoti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    තීසුපි ච චෙතෙසු තිස්‌සො සික්‌ඛා, තීණි පහානානි, චතුබ්‌බිධො ච ගම්‌භීරභාවො වෙදිතබ්‌බො . තථා හි – විනයපිටකෙ විසෙසෙන අධිසීලසික්‌ඛා වුත්‌තා, සුත්‌තන්‌තපිටකෙ අධිචිත්‌තසික්‌ඛා, අභිධම්‌මපිටකෙ අධිපඤ්‌ඤාසික්‌ඛා.

    Tīsupi ca cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo . Tathā hi – vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    විනයපිටකෙ ච වීතික්‌කමප්‌පහානං කිලෙසානං, වීතික්‌කමපටිපක්‌ඛත්‌තා සීලස්‌ස. සුත්‌තන්‌තපිටකෙ පරියුට්‌ඨානප්‌පහානං, පරියුට්‌ඨානපටිපක්‌ඛත්‌තා සමාධිස්‌ස. අභිධම්‌මපිටකෙ අනුසයප්‌පහානං අනුසයපටිපක්‌ඛත්‌තා පඤ්‌ඤාය.

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ, vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ anusayapaṭipakkhattā paññāya.

    පඨමෙ ච තදඞ්‌ගප්‌පහානං කිලෙසානං, ඉතරෙසු වික්‌ඛම්‌භනසමුච්‌ඡෙදප්‌පහානානි. පඨමෙ ච දුච්‌චරිතසංකිලෙසස්‌ස පහානං, ඉතරෙසු තණ්‌හාදිට්‌ඨිසංකිලෙසානං.

    Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ kilesānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesassa pahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ.

    එකමෙකස්‌මිඤ්‌චෙත්‌ථ චතුබ්‌බිධොපි ධම්‌මත්‌ථදෙසනාපටිවෙධගම්‌භීරභාවො වෙදිතබ්‌බො. තත්‌ථ ධම්‌මොති පාළි. අත්‌ථොති තස්‌සායෙවත්‌ථො. දෙසනාති තස්‌සා මනසාවවත්‌ථාපිතාය පාළියා දෙසනා. පටිවෙධොති පාළියා පාළිඅත්‌ථස්‌ස ච යථාභූතාවබොධො. තීසුපි චෙතෙසු එතෙ ධම්‌මත්‌ථදෙසනාපටිවෙධා යස්‌මා සසාදීහි විය මහාසමුද්‌දො මන්‌දබුද්‌ධීහි දුක්‌ඛොගාහා අලබ්‌භනෙය්‍යපතිට්‌ඨා ච, තස්‌මා ගම්‌භීරා. එවං එකමෙකස්‌මිං එත්‌ථ චතුබ්‌බිධොපි ගම්‌භීරභාවො වෙදිතබ්‌බො.

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti pāḷi. Atthoti tassāyevattho. Desanāti tassā manasāvavatthāpitāya pāḷiyā desanā. Paṭivedhoti pāḷiyā pāḷiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    අපරො නයො – ධම්‌මොති හෙතු. වුත්‌තං හෙතං – ‘‘හෙතුම්‌හි ඤාණං ධම්‌මපටිසම්‌භිදා’’ති. අත්‌ථොති හෙතුඵලං. වුත්‌තං හෙතං – ‘‘හෙතුඵලෙ ඤාණං අත්‌ථපටිසම්‌භිදා’’ති. දෙසනාති පඤ්‌ඤත්‌ති, යථාධම්‌මං ධම්‌මාභිලාපොති අධිප්‌පායො. පටිවෙධොති අභිසමයො, සො ච ලොකියලොකුත්‌තරො විසයතො අසම්‌මොහතො ච අත්‌ථානුරූපං ධම්‌මෙසු, ධම්‌මානුරූපං අත්‌ථෙසු, පඤ්‌ඤත්‌තිපථානුරූපං පඤ්‌ඤත්‌තීසු අවබොධො.

    Aparo nayo – dhammoti hetu. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti. Desanāti paññatti, yathādhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho.

    ඉදානි යස්‌මා එතෙසු පිටකෙසු යං යං ධම්‌මජාතං වා අත්‌ථජාතං වා, යා චායං යථා යථා ඤාපෙතබ්‌බො අත්‌ථො සොතූනං ඤාණස්‌ස අභිමුඛො හොති, තථා තථා තදත්‌ථජොතිකා දෙසනා, යො චෙත්‌ථ අවිපරීතාවබොධසඞ්‌ඛාතො පටිවෙධො සබ්‌බමෙතං අනුපචිතකුසලසම්‌භාරෙහි දුප්‌පඤ්‌ඤෙහි සසාදීහි විය මහාසමුද්‌දො දුක්‌ඛොගාහං අලබ්‌භනෙය්‍යපතිට්‌ඨඤ්‌ච, තස්‌මා ගම්‌භීරං. එවම්‌පි එකමෙකස්‌මිං එත්‌ථ චතුබ්‌බිධොපි ගම්‌භීරභාවො වෙදිතබ්‌බො.

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho sabbametaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    එත්‌තාවතා ච –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘දෙසනා-සාසනකථා , භෙදං තෙසු යථාරහං;

    ‘‘Desanā-sāsanakathā , bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    සික්‌ඛාපහානගම්‌භීරභාවඤ්‌ච පරිදීපයෙ’’ති.

    Sikkhāpahānagambhīrabhāvañca paridīpaye’’ti.

    අයං ගාථා වුත්‌තත්‌ථා හොති.

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    ‘‘පරියත්‌තිභෙදං සම්‌පත්‌තිං, විපත්‌තිඤ්‌චාපි යං යහිං;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    පාපුණාති යථා භික්‌ඛු, තම්‌පි සබ්‌බං විභාවයෙ’’ති.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    එත්‌ථ පන තීසු පිටකෙසු තිවිධො පරියත්‌තිභෙදො දට්‌ඨබ්‌බො. තිස්‌සො හි පරියත්‌තියො – අලගද්‌දූපමා, නිස්‌සරණත්‌ථා, භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌තීති.

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    තත්‌ථ යා දුග්‌ගහිතා උපාරම්‌භාදිහෙතු පරියාපුටා, අයං අලගද්‌දූපමා. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, පුරිසො අලගද්‌දත්‌ථිකො අලගද්‌දගවෙසී අලගද්‌දපරියෙසනං චරමානො, සො පස්‌සෙය්‍ය මහන්‌තං අලගද්‌දං. තමෙනං භොගෙ වා නඞ්‌ගුට්‌ඨෙ වා ගණ්‌හෙය්‍ය. තස්‌ස සො අලගද්‌දො පටිපරිවත්‌තිත්‌වා හත්‌ථෙ වා බාහාය වා අඤ්‌ඤතරස්‌මිං වා අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගෙ ඩංසෙය්‍ය. සො තතොනිදානං මරණං වා නිගච්‌ඡෙය්‍ය, මරණමත්‌තං වා දුක්‌ඛං. තං කිස්‌ස හෙතු? දුග්‌ගහිතත්‌තා, භික්‌ඛවෙ, අලගද්‌දස්‌ස. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, ඉධෙකච්‌චෙ මොඝපුරිසා ධම්‌මං පරියාපුණන්‌ති සුත්‌තං…පෙ.… වෙදල්‌ලං. තෙ තං ධම්‌මං පරියාපුණිත්‌වා තෙසං ධම්‌මානං පඤ්‌ඤාය අත්‌ථං න උපපරික්‌ඛන්‌ති. තෙසං තෙ ධම්‌මා පඤ්‌ඤාය අත්‌ථං අනුපපරික්‌ඛතං න නිජ්‌ඣානං ඛමන්‌ති. තෙ උපාරම්‌භානිසංසා චෙව ධම්‌මං පරියාපුණන්‌ති ඉතිවාදප්‌පමොක්‌ඛානිසංසා ච. යස්‌ස චත්‌ථාය ධම්‌මං පරියාපුණන්‌ති, තඤ්‌චස්‌ස අත්‌ථං නානුභොන්‌ති. තෙසං තෙ ධම්‌මා දුග්‌ගහිතා දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තන්‌ති. තං කිස්‌ස හෙතු? දුග්‌ගහිතත්‌තා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මාන’’න්‌ති (ම. නි. 1.238).

    Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ. Tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya. Tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya. So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ. Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti. Tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti. Te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca. Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti. Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    යා පන සුග්‌ගහිතා සීලක්‌ඛන්‌ධාදිපාරිපූරිංයෙව ආකඞ්‌ඛමානෙන පරියාපුටා න උපාරම්‌භාදි හෙතු, අයං නිස්‌සරණත්‌ථා. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘තෙසං තෙ ධම්‌මා සුග්‌ගහිතා දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය සංවත්‌තන්‌ති. තං කිස්‌ස හෙතු? සුග්‌ගහිතත්‌තා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මාන’’න්‌ති (ම. නි. 1.239).

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā na upārambhādi hetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    යං පන පරිඤ්‌ඤාතක්‌ඛන්‌ධො පහීනකිලෙසො භාවිතමග්‌ගො පටිවිද්‌ධාකුප්‌පො සච්‌ඡිකතනිරොධො ඛීණාසවො කෙවලං පවෙණීපාලනත්‌ථාය වංසානුරක්‌ඛණත්‌ථාය පරියාපුණාති, අයං භණ්‌ඩාගාරිකපඅයත්‌තීති.

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapaayattīti.

    විනයෙ පන සුප්‌පටිපන්‌නො භික්‌ඛු සීලසම්‌පත්‌තිං නිස්‌සාය තිස්‌සො විජ්‌ජා පාපුණාති, තාසංයෙව ච තත්‌ථ පභෙදවචනතො. සුත්‌තෙ සුප්‌පටිපන්‌නො සමාධිසම්‌පදං නිස්‌සාය ඡ අභිඤ්‌ඤා පාපුණාති, තාසංයෙව ච තත්‌ථ පභෙදවචනතො. අභිධම්‌මෙ සුප්‌පටිපන්‌නො පඤ්‌ඤාසම්‌පදං නිස්‌සාය චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා පාපුණාති, තාසඤ්‌ච තත්‌ථෙව පභෙදවචනතො. එවමෙතෙසු සුප්‌පටිපන්‌නො යථාක්‌කමෙන ඉමං විජ්‌ජාත්‌තයඡළභිඤ්‌ඤාචතුපටිසම්‌භිදාභෙදං සම්‌පත්‌තිං පාපුණාති.

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato. Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    විනයෙ පන දුප්‌පටිපන්‌නො අනුඤ්‌ඤාතසුඛසම්‌ඵස්‌සඅත්‌ථරණපාවුරණාදිඵස්‌සසාමඤ්‌ඤතො පටික්‌ඛිත්‌තෙසු උපාදින්‌නඵස්‌සාදීසු අනවජ්‌ජසඤ්‌ඤී හොති. වුත්‌තම්‌පි හෙතං – ‘‘තථාහං භගවතා ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමි, යථා යෙමෙ අන්‌තරායිකා ධම්‌මා වුත්‌තා භගවතා, තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්‌තරායායා’’ති (පාචි. 417; ම. නි. 1.234) තතො දුස්‌සීලභාවං පාපුණාති. සුත්‌තෙ දුප්‌පටිපන්‌නො ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, පුග්‌ගලා සන්‌තො සංවිජ්‌ජමානා’’තිආදීසු (අ. නි. 4.5) අධිප්‌පායං අජානන්‌තො දුග්‌ගහිතං ගණ්‌හාති. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘අත්‌තනා දුග්‌ගහිතෙන අම්‌හෙ චෙව අබ්‌භාචික්‌ඛති, අත්‌තානඤ්‌ච ඛනති, බහුඤ්‌ච අපුඤ්‌ඤං පසවතී’’ති (පාචි. 417; ම. නි. 1.236) තතො මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිතං පාපුණාති. අභිධම්‌මෙ දුප්‌පටිපන්‌නො ධම්‌මචින්‌තං අතිධාවන්‌තො අචින්‌තෙය්‍යානිපි චින්‌තෙති, තතො චිත්‌තක්‌ඛෙපං පාපුණාති. වුත්‌තං හෙතං – ‘‘චත්‌තාරිමානි, භික්‌ඛවෙ, අචින්‌තෙය්‍යානි න චින්‌තෙතබ්‌බානි, යානි චින්‌තෙන්‌තො උම්‌මාදස්‌ස විඝාතස්‌ස භාගී අස්‌සා’’ති (අ. නි. 4.77). එවමෙතෙසු දුප්‌පටිපන්‌නො යථාක්‌කමෙන ඉමං දුස්‌සීලභාවමිච්‌ඡාදිට්‌ඨිතා චිත්‌තක්‌ඛෙපභෙදං විපත්‌තිං පාපුණාතීති.

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234) tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236) tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti.

    එත්‌තාවතා ච –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘පරියත්‌තිභෙදං සම්‌පත්‌තිං, විපත්‌තිං චාපි යං යහිං;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiṃ cāpi yaṃ yahiṃ;

    පාපුණාති යථා භික්‌ඛු, තම්‌පි සබ්‌බං විභාවයෙ’’ති.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti.

    අයම්‌පි ගාථා වුත්‌තත්‌ථා හොති. එවං නානප්‌පකාරතො පිටකානි ඤත්‌වා තෙසං වසෙනෙතං බුද්‌ධවචනං තිවිධන්‌ති ඤාතබ්‌බං.

    Ayampi gāthā vuttatthā hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    කථං නිකායවසෙන පඤ්‌චවිධං? සබ්‌බමෙව චෙතං දීඝනිකායො, මජ්‌ඣිමනිකායො, සංයුත්‌තනිකායො, අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායො, ඛුද්‌දකනිකායොති පඤ්‌චප්‌පභෙදං හොති. තත්‌ථ කතමො දීඝනිකායො? තිවග්‌ගසඞ්‌ගහානි බ්‍රහ්‌මජාලාදීනි චතුත්‌තිංස සුත්‌තානි.

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    චතුත්‌තිංසෙව සුත්‌තන්‌තා, තිවග්‌ගො යස්‌ස සඞ්‌ගහො;

    Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    එස දීඝනිකායොති, පඨමො අනුලොමිකො.

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko.

    කස්‌මා පනෙස දීඝනිකායොති වුච්‌චති? දීඝප්‌පමාණානං සුත්‌තානං සමූහතො නිවාසතො ච, සමූහනිවාසා හි නිකායොති වුච්‌චන්‌ති. ‘‘නාහං, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤං එකනිකායම්‌පි සමනුපස්‌සාමි එවං චිත්‌තං; යථයිදං, භික්‌ඛවෙ, තිරච්‌ඡානගතා පාණා; පොණිකනිකායො, චික්‌ඛල්‌ලිකනිකායො’’ති (සං. නි. 3.100) එවමාදීනි චෙත්‌ථ සාධකානි සාසනතො ච ලොකතො ච. එවං සෙසානම්‌පි නිකායභාවෙ වචනත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca, samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ; yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā; poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti (saṃ. ni. 3.100) evamādīni cettha sādhakāni sāsanato ca lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    කතමො මජ්‌ඣිමනිකායො? මජ්‌ඣිමප්‌පමාණානි පඤ්‌චදසවග්‌ගසඞ්‌ගහානි මූලපරියායසුත්‌තාදීනි දියඩ්‌ඪසතං ද්‌වෙ ච සුත්‌තානි.

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    දියඩ්‌ඪසතං සුත්‌තන්‌තා, ද්‌වෙ ච සුත්‌තානි යත්‌ථ සො;

    Diyaḍḍhasataṃ suttantā, dve ca suttāni yattha so;

    නිකායො මජ්‌ඣිමො පඤ්‌ච-දසවග්‌ගපරිග්‌ගහො.

    Nikāyo majjhimo pañca-dasavaggapariggaho.

    කතමො සංයුත්‌තනිකායො? දෙවතාසංයුත්‌තාදිවසෙන ඨිතානි ඔඝතරණාදීනි සත්‌ත සුත්‌තසහස්‌සානි සත්‌ත ච සුත්‌තසතානි ද්‌වාසට්‌ඨි ච සුත්‌තානි.

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena ṭhitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    සත්‌ත සුත්‌තසහස්‌සානි, සත්‌ත සුත්‌තසතානි ච;

    Satta suttasahassāni, satta suttasatāni ca;

    ද්‌වාසට්‌ඨි චෙව සුත්‌තන්‌තා, එසො සංයුත්‌තසඞ්‌ගහො.

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho.

    කතමො අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායො? එකෙකඅඞ්‌ගාතිරෙකවසෙන ඨිතානි චිත්‌තපරියාදානාදීනි නව සුත්‌තසහස්‌සානි පඤ්‌ච සුත්‌තසතානි සත්‌තපඤ්‌ඤාසඤ්‌ච සුත්‌තානි.

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena ṭhitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    නව සුත්‌තසහස්‌සානි, පඤ්‌ච සුත්‌තසතානි ච;

    Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    සත්‌තපඤ්‌ඤාස සුත්‌තානි, සඞ්‌ඛ්‍යා අඞ්‌ගුත්‌තරෙ අයං.

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare ayaṃ.

    කතමො ඛුද්‌දකනිකායො? සකලං විනයපිටකං අභිධම්‌මපිටකං ඛුද්‌දකපාඨාදයො ච පුබ්‌බෙ නිදස්‌සිතා පන්‌නරසභෙදා ඨපෙත්‌වා චත්‌තාරො නිකායෙ අවසෙසං බුද්‌ධවචනන්‌ති.

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ khuddakapāṭhādayo ca pubbe nidassitā pannarasabhedā ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacananti.

    ඨපෙත්‌වා චතුරොපෙතෙ, නිකායෙ දීඝආදිකෙ;

    Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    තදඤ්‌ඤං බුද්‌ධවචනං, නිකායො ඛුද්‌දකො මතොති.

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako matoti.

    එවං නිකායවසෙන පඤ්‌චවිධං.

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    කථං අඞ්‌ගවසෙන නවවිධං? සබ්‌බමෙව හිදං සුත්‌තං, ගෙය්‍යං, වෙය්‍යාකරණං, ගාථා, උදානං, ඉතිවුත්‌තකං, ජාතකං, අබ්‌භුතධම්‌මං, වෙදල්‌ලන්‌ති නවප්‌පභෙදං හොති. තත්‌ථ උභතොවිභඞ්‌ගනිද්‌දෙසඛන්‌ධකපරිවාරා සුත්‌තනිපාතෙ මඞ්‌ගලසුත්‌ත-රතනසුත්‌ත-නාලකසුත්‌ත-තුවට්‌ටකසුත්‌තානි අඤ්‌ඤම්‌පි ච සුත්‌තනාමකං තථාගතවචනං සුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. සබ්‌බම්‌පි සගාථකං සුත්‌තං ගෙය්‍යන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. විසෙසෙන සංයුත්‌තකෙ සකලොපි සගාථාවග්‌ගො, සකලං අභිධම්‌මපිටකං, නිග්‌ගාථකං සුත්‌තං, යඤ්‌ච අඤ්‌ඤම්‌පි අට්‌ඨහි අඞ්‌ගෙහි අසඞ්‌ගහිතං බුද්‌ධවචනං තං වෙය්‍යාකරණන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ධම්‌මපදං, ථෙරගාථා, ථෙරීගාථා, සුත්‌තනිපාතෙ නොසුත්‌තනාමිකා සුද්‌ධිකගාථා ච ගාථාති වෙදිතබ්‌බා. සොමනස්‌සඤාණමයිකගාථාපටිසංයුත්‌තා ද්‌වාසීති සුත්‌තන්‌තා උදානන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ‘‘වුත්‌තඤ්‌හෙතං භගවතා’’තිආදිනයප්‌පවත්‌තා දසුත්‌තරසතසුත්‌තන්‌තා ඉතිවුත්‌තකන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අපණ්‌ණකජාතකාදීනි පඤ්‌ඤාසාධිකානි පඤ්‌ච ජාතකසතානි ජාතකන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, අච්‌ඡරියා අබ්‌භුතා ධම්‌මා ආනන්‌දෙ’’ති (දී. නි. 2.209) -ආදිනයප්‌පවත්‌තා සබ්‌බෙපි අච්‌ඡරියඅබ්‌භුතධම්‌මපටිසංයුත්‌තා සුත්‌තන්‌තා අබ්‌භුතධම්‌මන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. චූළවෙදල්‌ල-මහාවෙදල්‌ල-සම්‌මාදිට්‌ඨි-සක්‌කපඤ්‌හ-සඞ්‌ඛාරභාජනිය-මහාපුණ්‌ණමසුත්‌තාදයො සබ්‌බෙපි වෙදඤ්‌ච තුට්‌ඨිඤ්‌ච ලද්‌ධා ලද්‌ධා පුච්‌ඡිතසුත්‌තන්‌තා වෙදල්‌ලන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එවං අඞ්‌ගවසෙන නවවිධං.

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasutta-ratanasutta-nālakasutta-tuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo, sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti (dī. ni. 2.209) -ādinayappavattā sabbepi acchariyaabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    කථං ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සවිධං? සබ්‌බමෙව චෙතං බුද්‌ධවචනං –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ද්‌වාසීති බුද්‌ධතො ගණ්‌හිං, ද්‌වෙ සහස්‌සානි භික්‌ඛුතො;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    චතුරාසීති සහස්‌සානි, යෙ මෙ ධම්‌මා පවත්‌තිනො’’ති. (ථෙරගා. 1027);

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    එවං පරිදීපිතධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සප්‌පභෙදං හොති. තත්‌ථ එකානුසන්‌ධිකං සුත්‌තං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. යං අනෙකානුසන්‌ධිකං තත්‌ථ අනුසන්‌ධිවසෙන ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධගණනා. ගාථාබන්‌ධෙසු පඤ්‌හාපුච්‌ඡනං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො, විස්‌සජ්‌ජනං එකො. අභිධම්‌මෙ එකමෙකං තික-දුක-භාජනං, එකමෙකඤ්‌ච චිත්‌තවාරභාජනං, එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. විනයෙ අත්‌ථි වත්‌ථු, අත්‌ථි මාතිකා, අත්‌ථි පදභාජනීයං, අත්‌ථි අන්‌තරාපත්‌ති, අත්‌ථි ආපත්‌ති, අත්‌ථි අනාපත්‌ති, අත්‌ථි පරිච්‌ඡෙදො; තත්‌ථ එකමෙකො කොට්‌ඨාසො, එකමෙකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධොති වෙදිතබ්‌බො. එවං ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සවිධං.

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tika-duka-bhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, eko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi paricchedo; tattha ekameko koṭṭhāso, ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    එවමෙතං අභෙදතො රසවසෙන එකවිධං, භෙදතො ධම්‌මවිනයාදිවසෙන දුවිධාදිභෙදං බුද්‌ධවචනං සඞ්‌ගායන්‌තෙන මහාකස්‌සපප්‌පමුඛෙන වසීගණෙන ‘‘අයං ධම්‌මො, අයං විනයො; ඉදං පඨමබුද්‌ධවචනං, ඉදං මජ්‌ඣිමබුද්‌ධවචනං, ඉදං පච්‌ඡිමබුද්‌ධවචනං; ඉදං විනයපිටකං, ඉදං සුත්‌තන්‌තපිටකං, ඉදං අභිධම්‌මපිටකං; අයං දීඝනිකායො…පෙ.… අයං ඛුද්‌දකනිකායො; ඉමානි සුත්‌තාදීනි නවඞ්‌ගානි, ඉමානි චතුරාසීතිධම්‌මක්‌ඛන්‌ධසහස්‌සානී’’ති ඉමං පභෙදං වවත්‌ථපෙත්‌වාව සඞ්‌ගීතං. න කෙවලඤ්‌ච එත්‌තකමෙව, අඤ්‌ඤම්‌පි උද්‌දානසඞ්‌ගහ-වග්‌ගසඞ්‌ගහපෙය්‍යාලසඞ්‌ගහ-එකකනිපාත-දුකනිපාතාදිනිපාතසඞ්‌ගහ-සංයුත්‌තසඞ්‌ගහ-පණ්‌ණාසසඞ්‌ගහාදිඅනෙකවිධං තීසු පිටකෙසු සන්‌දිස්‌සමානං සඞ්‌ගහප්‌පභෙදං වවත්‌ථපෙත්‌වාඑව සත්‌තහි මාසෙහි සඞ්‌ගීතං. සඞ්‌ගීතිපරියොසානෙ චස්‌ස – ‘‘ඉදං මහාකස්‌සපත්‌ථෙරෙන දසබලස්‌ස සාසනං පඤ්‌චවස්‌සසහස්‌සපරිමාණං කාලං පවත්‌තනසමත්‌ථං කත’’න්‌ති සඤ්‌ජාතප්‌පමොදා සාධුකාරං විය දදමානා අයං මහාපථවී උදකපරියන්‌තං කත්‌වා අනෙකප්‌පකාරං කම්‌පි සඞ්‌කම්‌පි සම්‌පකම්‌පි සම්‌පවෙධි, අනෙකානි ච අච්‌ඡරියානි පාතුරහෙසුන්‌ති අයං පඨමමහාසඞ්‌ගීතිනාම. යා ලොකෙ –

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo; idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ; idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ; ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo; imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca ettakameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgahapeyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāeva sattahi māsehi saṅgītaṃ. Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītināma. Yā loke –

    සතෙහි පඤ්‌චහි කතා, තෙන පඤ්‌චසතාති ච;

    Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    ථෙරෙහෙව කතත්‌තා ච, ථෙරිකාති පවුච්‌චතීති.

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatīti.

    ඉමිස්‌සා පන පඨමමහාසඞ්‌ගීතියා පවත්‌තමානාය විනයං පුච්‌ඡන්‌තෙන ආයස්‌මතා මහාකස්‌සපෙන ‘‘පඨමං, ආවුසො උපාලි, පාරාජිකං කත්‌ථ පඤ්‌ඤත්‌ත’’න්‌ති එවමාදිවචනපරියොසානෙ ‘‘වත්‌ථුම්‌පි පුච්‌ඡි, නිදානම්‌පි පුච්‌ඡි, පුග්‌ගලම්‌පි පුච්‌ඡී’’ති එත්‌ථ නිදානෙ පුච්‌ඡිතෙ තං නිදානං ආදිතො පභුති විත්‌ථාරෙත්‌වා යෙන ච පඤ්‌ඤත්‌තං, යස්‌මා ච පඤ්‌ඤත්‌තං, සබ්‌බමෙතං කථෙතුකාමෙන ආයස්‌මතා උපාලිත්‌ථෙරෙන වුත්‌තං ‘‘තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා වෙරඤ්‌ජායං විහරතී’’ති සබ්‌බං වත්‌තබ්‌බං. එවමිදං ආයස්‌මතා උපාලිත්‌ථෙරෙන වුත්‌තං, තඤ්‌ච පන ‘‘පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකාලෙ වුත්‌ත’’න්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එත්‌තාවතා ච ‘‘ඉදං වචනං කෙන වුත්‌තං, කදා වුත්‌ත’’න්‌ති එතෙසං පදානං අත්‌ථො පකාසිතො හොති.

    Imissā pana paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattamānāya vinayaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti evamādivacanapariyosāne ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretvā yena ca paññattaṃ, yasmā ca paññattaṃ, sabbametaṃ kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti sabbaṃ vattabbaṃ. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana ‘‘paṭhamamahāsaṅgītikāle vutta’’nti veditabbaṃ. Ettāvatā ca ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vutta’’nti etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti.

    ඉදානි කස්‌මා වුත්‌තන්‌ති එත්‌ථ වුච්‌චතෙ, යස්‌මා අයමායස්‌මතා මහාකස්‌සපත්‌ථෙරෙන නිදානං පුට්‌ඨො තස්‌මානෙන තං නිදානං ආදිතො පභුති විත්‌ථාරෙතුං වුත්‌තන්‌ති. එවමිදං ආයස්‌මතා උපාලිත්‌ථෙරෙන පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකාලෙ වදන්‌තෙනාපි ඉමිනා කාරණෙන වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එත්‌තාවතා ච වුත්‌තං යෙන යදා යස්‌මාති ඉමෙසං මාතිකාපදානං අත්‌ථො පකාසිතො හොති.

    Idāni kasmā vuttanti ettha vuccate, yasmā ayamāyasmatā mahākassapattherena nidānaṃ puṭṭho tasmānena taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretuṃ vuttanti. Evamidaṃ āyasmatā upālittherena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca vuttaṃ yena yadā yasmāti imesaṃ mātikāpadānaṃ attho pakāsito hoti.

    ඉදානි ධාරිතං යෙන චාභතං, යත්‌ථප්‌පතිට්‌ඨිතං චෙතමෙතං වත්‌වා විධිං තතොති එතෙසං අත්‌ථප්‌පකාසනත්‌ථං ඉදං වුච්‌චති. තං පනෙතං ‘‘තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා වෙරඤ්‌ජායං විහරතී’’ති එවමාදිවචනපටිමණ්‌ඩිතනිදානං විනයපිටකං කෙන ධාරිතං, කෙනාභතං, කත්‌ථ පතිට්‌ඨිතන්‌ති? වුච්‌චතෙ – ආදිතො තාව ඉදං භගවතො සම්‌මුඛා ආයස්‌මතා උපාලිත්‌ථෙරෙන ධාරිතං, තස්‌ස සම්‌මුඛතො අපරිනිබ්‌බුතෙ තථාගතෙ ඡළභිඤ්‌ඤාදිභෙදෙහි අනෙකෙහි භික්‌ඛුසහස්‌සෙහි පරිනිබ්‌බුතෙ තථාගතෙ මහාකස්‌සපප්‌පමුඛෙහි ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි. කෙනාභතන්‌ති? ජම්‌බුදීපෙ තාව උපාලිත්‌ථෙරමාදිං කත්‌වා ආචරියපරම්‌පරාය යාව තතියසඞ්‌ගීති තාව ආභතං. තත්‍රායං ආචරියපරම්‌පරා

    Idāni dhāritaṃ yena cābhataṃ, yatthappatiṭṭhitaṃ cetametaṃ vatvā vidhiṃ tatoti etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati. Taṃ panetaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ, kenābhataṃ, kattha patiṭṭhitanti? Vuccate – ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena dhāritaṃ, tassa sammukhato aparinibbute tathāgate chaḷabhiññādibhedehi anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi dhammasaṅgāhakattherehi. Kenābhatanti? Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhataṃ. Tatrāyaṃ ācariyaparamparā

    උපාලි දාසකො චෙව, සොණකො සිග්‌ගවො තථා;

    Upāli dāsako ceva, soṇako siggavo tathā;

    තිස්‌සො මොග්‌ගලිපුත්‌තො ච, පඤ්‌චෙතෙ විජිතාවිනො.

    Tisso moggaliputto ca, pañcete vijitāvino.

    පරම්‌පරාය විනයං, දීපෙ ජම්‌බුසිරිව්‌හයෙ;

    Paramparāya vinayaṃ, dīpe jambusirivhaye;

    අච්‌ඡිජ්‌ජමානමානෙසුං, තතියො යාව සඞ්‌ගහො.

    Acchijjamānamānesuṃ, tatiyo yāva saṅgaho.

    ආයස්‌මා හි උපාලි ඉමං විනයවංසං විනයතන්‌තිං විනයපවෙණිං භගවතො

    Āyasmā hi upāli imaṃ vinayavaṃsaṃ vinayatantiṃ vinayapaveṇiṃ bhagavato

    සම්‌මුඛා උග්‌ගහෙත්‌වා බහූනං භික්‌ඛූනං හදයෙ පතිට්‌ඨාපෙසි. තස්‌ස හායස්‌මතො සන්‌තිකෙ විනයවංසං උග්‌ගහෙත්‌වා විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතං පත්‌තෙසු පුග්‌ගලෙසු පුථුජ්‌ජන-සොතාපන්‌න-සකදාගාමි-අනාගාමිනො ගණනපථං වීතිවත්‌තා, ඛීණාසවානං සහස්‌සමෙකං අහොසි. දාසකත්‌ථෙරොපි තස්‌සෙව සද්‌ධිවිහාරිකො අහොසි, සො උපාලිත්‌ථෙරස්‌ස සම්‌මුඛා උග්‌ගහෙත්‌වා තථෙව විනයං වාචෙසි. තස්‌සාපි ආයස්‌මතො සන්‌තිකෙ උග්‌ගහෙත්‌වා විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතං පත්‌තා පුථුජ්‌ජනාදයො ගණනපථං වීතිවත්‌තා, ඛීණාසවානං සහස්‌සමෙව අහොසි. සොණකත්‌ථෙරොපි දාසකත්‌ථෙරස්‌ස සද්‌ධිවිහාරිකො අහොසි, සොපි අත්‌තනො උපජ්‌ඣායස්‌ස දාසකත්‌ථෙරස්‌ස සම්‌මුඛා උග්‌ගහෙත්‌වා තථෙව විනයං වාචෙසි. තස්‌සාපි ආයස්‌මතො සන්‌තිකෙ උග්‌ගහෙත්‌වා විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතං පත්‌තා පුථුජ්‌ජනාදයො ගණනපථං වීතිවත්‌තා, ඛීණාසවානං සහස්‌සමෙව අහොසි. සිග්‌ගවත්‌ථෙරොපි සොණකත්‌ථෙරස්‌ස සද්‌ධිවිහාරිකො අහොසි, සොපි අත්‌තනො උපජ්‌ඣායස්‌ස සොණකත්‌ථෙරස්‌ස සන්‌තිකෙ විනයං උග්‌ගහෙත්‌වා අරහන්‌තසහස්‌සස්‌ස ධුරග්‌ගාහො අහොසි. තස්‌ස පනායස්‌මතො සන්‌තිකෙ උග්‌ගහෙත්‌වා විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතං පත්‌තා පුථුජ්‌ජන-සොතාපන්‌නසකදාගාමි-අනාගාමිනොපි ඛීණාසවාපි එත්‌තකානි සතානීති වා එත්‌තකානි සහස්‌සානීති වා අපරිච්‌ඡින්‌නා අහෙසුං. තදා කිර ජම්‌බුදීපෙ අතිමහාභික්‌ඛුසමුදායො අහොසි. මොග්‌ගලිපුත්‌තතිස්‌සත්‌ථෙරස්‌ස පන ආනුභාවො තතියසඞ්‌ගීතියං පාකටො භවිස්‌සති. එවමිදං විනයපිටකං ජම්‌බුදීපෙ තාව ඉමාය ආචරියපරම්‌පරාය යාව තතියසඞ්‌ගීති තාව ආභතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Sammukhā uggahetvā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi. Tassa hāyasmato santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi. Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko ahosi, so upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Soṇakattheropi dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi. Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi. Siggavattheropi soṇakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa soṇakattherassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa dhuraggāho ahosi. Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjana-sotāpannasakadāgāmi-anāgāminopi khīṇāsavāpi ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā ahesuṃ. Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudāyo ahosi. Moggaliputtatissattherassa pana ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati. Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhatanti veditabbaṃ.

    පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථා නිට්‌ඨිතා.

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact