Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဒီဃနိကာယ (ဋီကာ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ၈. သက္ကပဉ္ဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā

    နိဒာနဝဏ္ဏနာ

    Nidānavaṇṇanā

    ၃၄၄. အမ္ဗသဏ္ဍာနံ အဒူရဘဝတ္တာ ဧကောပိ သော ဗ္ရာဟ္မဏဂာမော ‘‘အမ္ဗသဏ္ဍာ’’တ္ဝေဝ ဗဟုဝစနဝသေန ဝုစ္စတိ, ယထာ ‘‘ဝရဏာ နဂရ’’န္တိ။ ဝေဒိ ဧဝ ဝေဒိကော, ဝေဒိကော ဧဝ ဝေဒိယော က-ကာရသ္သ ယ-ကာရံ ကတ္ဝာ, တသ္မိံ ဝေဒိယကေ။ တေနာဟ ‘‘မဏိဝေဒိကာသဒိသေနာ’’တိအာဒိ, ဣန္ဒနီလာဒိမဏိမယဝေဒိကာသဒိသေနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေပီတိ လေဏကရဏတော ပုဗ္ဗေ, ဂုဟာရူပေန ဌိတာ, ဒ္ဝာရေ ဣန္ဒသာလရုက္ခဝတီ စ, တသ္မာ ‘‘ဣန္ဒသာလဂုဟာ’’တိ ဝုတ္တာ ပုရိမဝောဟာရေန။

    344. Ambasaṇḍānaṃ adūrabhavattā ekopi so brāhmaṇagāmo ‘‘ambasaṇḍā’’tveva bahuvacanavasena vuccati, yathā ‘‘varaṇā nagara’’nti. Vedi eva vediko, vediko eva vediyo ka-kārassa ya-kāraṃ katvā, tasmiṃ vediyake. Tenāha ‘‘maṇivedikāsadisenā’’tiādi, indanīlādimaṇimayavedikāsadisenāti attho. Pubbepīti leṇakaraṇato pubbe, guhārūpena ṭhitā, dvāre indasālarukkhavatī ca, tasmā ‘‘indasālaguhā’’ti vuttā purimavohārena.

    ဥသ္သုက္ကံ ဝုစ္စတိ အဘိရုစိ, တံ ပန ဗုဒ္ဓဒသ္သနကာမတာဝသေန, တထာ ဥသ္သာဟနဝသေန စ ပဝတ္တိယာ ‘‘ဓမ္မိကော ဥသ္သာဟော’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကေန သဒိသော။ပေ.။ နတ္ထီတိ။ ယထာဟ ‘‘အပ္ပမာဒေန မဃဝာ, ဒေဝာနံ သေဋ္ဌတံ ဂတော’’တိ (ဓ. ပ. ၃၀)။ ပရိတ္တကေနာတိ အပရာပရံ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ အကတ္ဝာ အပ္ပမတ္တကေနေဝ ပုညကမ္မေန။

    Ussukkaṃ vuccati abhiruci, taṃ pana buddhadassanakāmatāvasena, tathā ussāhanavasena ca pavattiyā ‘‘dhammiko ussāho’’ti vuttaṃ. Sakkena sadiso…pe… natthīti. Yathāha ‘‘appamādena maghavā, devānaṃ seṭṭhataṃ gato’’ti (dha. pa. 30). Parittakenāti aparāparaṃ bahuṃ puññakammaṃ akatvā appamattakeneva puññakammena.

    သက္ကောပိ ကာမံ မဟာပုညကတဘီရုတ္တာနော ဟောတိ, သာတိသယာယ ပန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝိယောဂဟေတုကေန သောကေန ဒိဂုဏိတေန မရဏဘယေန သံတဇ္ဇိတော ဇာတော။ တေနာဟ ‘‘သက္ကော ပန မရဏဘယာဘိဘူတော အဟောသီ’’တိ။

    Sakkopi kāmaṃ mahāpuññakatabhīruttāno hoti, sātisayāya pana dibbasampattiyā viyogahetukena sokena diguṇitena maraṇabhayena saṃtajjito jāto. Tenāha ‘‘sakko pana maraṇabhayābhibhūto ahosī’’ti.

    ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒေဝတာနံ ဒသ္သနံ နာမ ပဋိဝိဇ္ဈနသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈီ’’တိ။ ပာဋိယေက္ကော ဝောဟာရောတိ အာဝေဏိကော ပိယသမုဒာဟာရော။ မရိသနိယသမ္ပတ္တိကာတိ မာရိသာ။ တေသဉ္ဟိ သမ္ပတ္တိယော မဟာနုဘာဝတာယ သဟန္တိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, အညေ အယောနိသောမနသိကာရတာယ စေဝ အပ္ပဟုကာယ စ န သဟန္တိယေဝ, သာ ပန နေသံ မရိသနိယသမ္ပတ္တိကတာ ဒုက္ခဝိရဟိတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဧကကော ဝာတိ ဒေဝပရိသာယ ဝိနာ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ, မာတလိအာဒယော ပန တာဒိသာ သဟာယာ တဒာပိ အဟေသုံယေဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အပိ စာယံ အာယသ္မတော စက္ကနေမိသဒ္ဒေန တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌိတော’’တိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၅၂)။ ဩကာသံ နာကာသိ သက္ကသ္သ ဉာဏပရိပာကံ အာဂမေန္တော, အညေသဉ္စ ဗဟူနံ ဒေဝာနံ ဓမ္မာဘိသမယံ ဥပပရိက္ခမာနော။ သောတိ သက္ကော။

    Dibbacakkhunā devatānaṃ dassanaṃ nāma paṭivijjhanasadisanti āha ‘‘paṭivijjhī’’ti. Pāṭiyekko vohāroti āveṇiko piyasamudāhāro. Marisaniyasampattikāti mārisā. Tesañhi sampattiyo mahānubhāvatāya sahanti upaṭṭhahanti, aññe ayonisomanasikāratāya ceva appahukāya ca na sahantiyeva, sā pana nesaṃ marisaniyasampattikatā dukkhavirahitāyāti vuttaṃ ‘‘niddukkhātipi vuttaṃ hotī’’ti. Ekako vāti devaparisāya vinā āgatattā vuttaṃ, mātaliādayo pana tādisā sahāyā tadāpi ahesuṃyeva. Tathā hi vakkhati ‘‘api cāyaṃ āyasmato cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.352). Okāsaṃ nākāsi sakkassa ñāṇaparipākaṃ āgamento, aññesañca bahūnaṃ devānaṃ dhammābhisamayaṃ upaparikkhamāno. Soti sakko.

    ဧဝန္တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနေ နိပာတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိအာဒိ။ ဘဒ္ဒံတဝာတိ ပန သက္ကံ ဥဒ္ဒိသ္သ နေသံ အာသိ ဝာဒော။

    Evanti vacanasampaṭicchane nipātoti āha ‘‘evaṃ hotū’’tiādi. Bhaddaṃtavāti pana sakkaṃ uddissa nesaṃ āsi vādo.

    ၃၄၅. ဝလ္လဘော။ပေ.။ ဓမ္မံ သုဏာတီတိ အယမတ္ထော ဂောဝိန္ဒသုတ္တာဒီဟိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၉၄) ဒီပေတဗ္ဗော။ ဣမိနာ ကတောကာသေတိ ဣမိနာ ပဉ္စသိခေန ကတောကာသေ ဘဂဝတိ။

    345.Vallabho…pe… dhammaṃ suṇātīti ayamattho govindasuttādīhi (dī. ni. 2.294) dīpetabbo. Iminā katokāseti iminā pañcasikhena katokāse bhagavati.

    အနုစရိယန္တိ အနုစရဏဘာဝံ, တံ ပနသ္သ အနုစရဏံ နာမ သဒ္ဓိံ ဂမနမေဝာတိ အာဟ ‘‘သဟစရဏံ ဧကတော ဂမန’’န္တိ။

    Anucariyanti anucaraṇabhāvaṃ, taṃ panassa anucaraṇaṃ nāma saddhiṃ gamanamevāti āha ‘‘sahacaraṇaṃ ekato gamana’’nti.

    သောဝဏ္ဏမယန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ။ ပောက္ခရန္တိ ဝီဏာယ ဒောဏိမာဟ။ ဒဏ္ဍောတိ ဝီဏဒဏ္ဍော။ ဝေဌကာတိ တန္တီနံ ဗန္ဓနာယ စေဝ ဥပ္ပီဠနာယ စ ဓမေတဗ္ဗာ ဝေဌကာ။ ပတ္တကန္တိ ပောက္ခရံ။ သမပညာသမုစ္ဆနာ မုစ္ဆေတ္ဝာတိ ယထာ သမပညာသမုစ္ဆနာ ကမတော တတ္ထ သံမုစ္ဆနံ ကာတုံ သက္ကာ, ဧဝံ တံ သဇ္ဇေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ‘‘သမပညာသမုစ္ဆနာ သံမုစ္ဆေတ္ဝာ’’တိ စ ဣဒံ ဒေဝလောကေ နိယတံ ဝီဏာဝာဒနဝိဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ မနုသ္သလောကေ ပန ဧကဝီသတိ မုစ္ဆနာ။ တေနေဝာဟ ဝီဏောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ –

    Sovaṇṇamayanti suvaṇṇamayaṃ. Pokkharanti vīṇāya doṇimāha. Daṇḍoti vīṇadaṇḍo. Veṭhakāti tantīnaṃ bandhanāya ceva uppīḷanāya ca dhametabbā veṭhakā. Pattakanti pokkharaṃ. Samapaññāsamucchanā mucchetvāti yathā samapaññāsamucchanā kamato tattha saṃmucchanaṃ kātuṃ sakkā, evaṃ taṃ sajjetvāti attho. ‘‘Samapaññāsamucchanā saṃmucchetvā’’ti ca idaṃ devaloke niyataṃ vīṇāvādanavidhiṃ sandhāya vuttaṃ. Manussaloke pana ekavīsati mucchanā. Tenevāha vīṇopamasuttavaṇṇanāyaṃ –

    ‘‘သတ္တ သရာ တယော ဂာမာ၊ မုစ္ဆနာ ဧကဝီသတိ။

    ‘‘Satta sarā tayo gāmā, mucchanā ekavīsati;

    တာနာ စေကူနပညာသ၊ ဣစ္စေတေ သရမဏ္ဍလာ’’တိ။ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၅၅; သာရတ္ထ. ဋီ. ၃.၂၄၃)။

    Tānā cekūnapaññāsa, iccete saramaṇḍalā’’ti. (a. ni. aṭṭha. 3.55; sārattha. ṭī. 3.243);

    တတ္ထ ဆဇ္ဇော, ဥသဘော, ဂန္ဓာရော, မဇ္ဈိမော, ပဉ္စမော, ဓေဝတော, နိသာဒောတိ ဧတေ သတ္တ သရာ။ ဆဇ္ဇဂာမော, မဇ္ဈိမဂာမော, သာဓာရဏဂာမောတိ တယော ဂာမာ, သရသမူဟာတိ အတ္ထော။ မနုသ္သလောကေ ဝာဒနဝိဓိနာ ဧကေကသ္သေဝ စ သရသ္သ ဝသေန တယော တယော မုစ္ဆနာ ကတ္ဝာ ဧကဝီသတိ မုစ္ဆနာ။ ဧကေကသ္သေဝ စ သရသ္သ သတ္တ သတ္တ တာနဘေဒာ, ယတော သရသ္သ မန္ဒတရဝဝတ္ထာနံ ဟောတိ, တေ ဧကူနပညာသ တာနဝိသေသာတိ, တိသ္သော ဒုဝေ စတသ္သော, စတသ္သော တိသ္သော ဒုဝေ စတသ္သောတိ ဒ္ဝာဝီသတိ သုတိဘေဒာ ဣစ္ဆိတာ, အယံ ပန ဧကေကသ္သ သရသ္သ ဝသေန သတ္တ သတ္တ မုစ္ဆနာ, အန္တရသရသ္သ စ ဧကာတိ သမပညာသာယ မုစ္ဆနာနံ ယောဂ္ယဘာဝေန ဝီဏံ ဝဇ္ဇေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမပညာသ မုစ္ဆနာ သံမုစ္ဆေတ္ဝာ’’တိ။ သေသဒေဝေ ဇာနာပေန္တော သက္ကသ္သ ဂမနကာလန္တိ ယောဇနာ။

    Tattha chajjo, usabho, gandhāro, majjhimo, pañcamo, dhevato, nisādoti ete satta sarā. Chajjagāmo, majjhimagāmo, sādhāraṇagāmoti tayo gāmā, sarasamūhāti attho. Manussaloke vādanavidhinā ekekasseva ca sarassa vasena tayo tayo mucchanā katvā ekavīsati mucchanā. Ekekasseva ca sarassa satta satta tānabhedā, yato sarassa mandataravavatthānaṃ hoti, te ekūnapaññāsa tānavisesāti, tisso duve catasso, catasso tisso duve catassoti dvāvīsati sutibhedā icchitā, ayaṃ pana ekekassa sarassa vasena satta satta mucchanā, antarasarassa ca ekāti samapaññāsāya mucchanānaṃ yogyabhāvena vīṇaṃ vajjesi. Tena vuttaṃ ‘‘samapaññāsa mucchanā saṃmucchetvā’’ti. Sesadeve jānāpento sakkassa gamanakālanti yojanā.

    ၃၄၆. အတိရိဝာတိ ရ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အတီဝ အတိဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပကတိ ။ပေ.။ အဂမာသိ မရဏဘယသံတဇ္ဇိတတ္တာ တရမာနရူပော။ တေနေဝာဟ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ။

    346.Atirivāti ra-kāro padasandhikaro, atīva ativiyāti vuttaṃ hoti. Pakati…pe… agamāsi maraṇabhayasaṃtajjitattā taramānarūpo. Tenevāha ‘‘nanu cā’’tiādi.

    ၃၄၇. ဗုဒ္ဓာ နာမ မဟာကာရုဏိကာ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဟိတသုခတ္ထာယ ဧဝ ဥပ္ပန္နာ, တေ ကထံ အတ္ထိကေဟိ ဒုရုပသင္ကမာတိ အာဟ ‘‘အဟံ သရာဂော’’တိအာဒိ။ တဒန္တရံ ပဋိသလ္လီနာတိ ယေန အန္တရေန ယေန ခဏေန ဥပသင္ကမေယ္ယ, တဒန္တရံ ပဋိသလ္လီနာ ဈာနံ သမာပန္နာ။ တဒန္တရ-သဒ္ဒော ဝာ ‘‘ဧတရဟီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတိ ပဋိသလ္လီနာ ဝာ’’တိ။

    347. Buddhā nāma mahākāruṇikā, sadevakassa lokassa hitasukhatthāya eva uppannā, te kathaṃ atthikehi durupasaṅkamāti āha ‘‘ahaṃ sarāgo’’tiādi. Tadantaraṃ paṭisallīnāti yena antarena yena khaṇena upasaṅkameyya, tadantaraṃ paṭisallīnā jhānaṃ samāpannā. Tadantara-saddo vā ‘‘etarahī’’ti iminā samānatthoti āha ‘‘sampati paṭisallīnā vā’’ti.

    ပဉ္စသိခဂီတဂာထာဝဏ္ဏနာ

    Pañcasikhagītagāthāvaṇṇanā

    ၃၄၈. သာဝေသီတိ ယထာဓိပ္ပေတမုစ္ဆနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ ဝီဏံ ဝာဒေန္တော တံတံဌာနုပ္ပတ္တိယာ ပာကဋီဘူတမန္ဒတာဝဝတ္ထံ ဒသ္သေန္တော သုမဓုရကောမလမဓုပာနမတ္တမဓုကာရဝိရုတာပဟာသိနိလက္ခဏော ပသန္နဘာနီ သမရဝံ တန္တိသ္သရံ သာဝေသိ။

    348.Sāvesīti yathādhippetamucchanaṃ paṭṭhapetvā vīṇaṃ vādento taṃtaṃṭhānuppattiyā pākaṭībhūtamandatāvavatthaṃ dassento sumadhurakomalamadhupānamattamadhukāravirutāpahāsinilakkhaṇo pasannabhānī samaravaṃ tantissaraṃ sāvesi.

    ‘‘သက္ယပုတ္တောဝ ဈာနေန၊ ဧကောဒိ နိပကော သတော။

    ‘‘Sakyaputtova jhānena, ekodi nipako sato;

    အမတံ မုနိ ဇိဂီသာနော။။

    Amataṃ muni jigīsāno….

    ယထာပိ မုနိ နန္ဒေယ္ယ၊ ပတ္ဝာ သမ္ဗောဓိံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈)။

    Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhiṃ uttama’’nti. (dī. ni. 2.348);

    စ ဧဝံ ဗုဒ္ဓူပသဉ္ဟိတာ။ ဗုဒ္ဓူပသဉ္ဟိတာ ပန ဗုဒ္ဓာနံ ဓမ္မသရီရံ အာရဗ္ဘ နိသ္သယံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မော အရဟတာံ ဣဝာ’’တိ။ ဓမ္မူပသဉ္ဟိတာ, အရဟတ္တူပသဉ္ဟိတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Ca evaṃ buddhūpasañhitā. Buddhūpasañhitā pana buddhānaṃ dhammasarīraṃ ārabbha nissayaṃ katvā pavattitāti āha ‘‘dhammo arahatāṃ ivā’’ti. Dhammūpasañhitā, arahattūpasañhitā ca veditabbā.

    သူရိယသမာနသရီရာတိ သူရိယသမာနပ္ပဘာသရီရာ။ တေနာဟ ‘‘တသ္သာ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ တိမ္ဗရုနော ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝရာဇသ္သ သူရိယဝစ္ဆ သာ အင္ကေ ဇာတာ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ယံ တိမ္ဗရုံ ဒေဝရာဇာနံ နိသ္သာယ တ္ဝံ ဇာတာ’’တိ။ ကလ္ယာဏင္ဂတာယ ‘‘ကလ္ယာဏီ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗင္ဂသောဘနာ’’တိ။

    Sūriyasamānasarīrāti sūriyasamānappabhāsarīrā. Tenāha ‘‘tassā kirā’’tiādi. Yasmā timbaruno gandhabbadevarājassa sūriyavaccha sā aṅke jātā, tasmā āha ‘‘yaṃ timbaruṃ devarājānaṃnissāya tvaṃ jātā’’ti. Kalyāṇaṅgatāya ‘‘kalyāṇī’’ti vuttāti āha ‘‘sabbaṅgasobhanā’’ti.

    ရာဂာဝေသဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ဂာထာ ဣဒာနိပိ တမေဝ အာရဗ္ဘ ပုရတော ဌိတံ ဝိယ အာလပန္တော ဝဒတိ။

    Rāgāvesavasena pubbe vuttā gāthā idānipi tameva ārabbha purato ṭhitaṃ viya ālapanto vadati.

    ထနုဒရန္တိ ပယောဓရဉ္စ ဥဒရဉ္စ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ထနဝေမဇ္ဈံ ဥဒရဉ္စာ’’တိ။

    Thanudaranti payodharañca udarañca adhippetanti āha ‘‘thanavemajjhaṃ udarañcā’’ti.

    ကိဉ္စိ ကာရဏန္တိ ကိဉ္စိ ပီဠံ။

    Kiñci kāraṇanti kiñci pīḷaṃ.

    ပကတိံ ဇဟိတ္ဝာ ဌိတံ အဘိရတ္တဘာဝေန။

    Pakatiṃ jahitvā ṭhitaṃ abhirattabhāvena.

    ဝာမူရူတိ ရုစိရဦရူ။ တေနာဟ ‘‘ဝာမာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ ဝာမဝိကသိတရုစိရသုန္ဒရာဘိရူပစာရုသဒ္ဒာ ဟိ ဧကတ္ထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န တိခိဏန္တိ န တိက္ခံ န လူခံ န ကက္ခဠံ။ မန္ဒန္တိ မုဒု သိနိဒ္ဓံ။

    Vāmūrūti ruciraūrū. Tenāha ‘‘vāmākārenā’’tiādi. Vāmavikasitarucirasundarābhirūpacārusaddā hi ekatthā daṭṭhabbā. Na tikhiṇanti na tikkhaṃ na lūkhaṃ na kakkhaḷaṃ. Mandanti mudu siniddhaṃ.

    အနေကဘာဝောတိ အနေကသဘာဝော, သော ပန ဗဟုဝိဓော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနေကဝိဓော ဇာတော’’တိ။ အနေကဘာဂောတိ အနေကကောဋ္ဌာသော။

    Anekabhāvoti anekasabhāvo, so pana bahuvidho nāma hotīti āha ‘‘anekavidho jāto’’ti. Anekabhāgoti anekakoṭṭhāso.

    တယာ သဒ္ဓိံ ဝိပစ္စတန္တိ တယာ သဟိတံယေဝ မေ တံ ကမ္မံ ဝိပစ္စတု, တယာ သဟေဝ တသ္သ ကမ္မသ္သ ဖလံ အနုဘဝေယ္ယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တယာ သဒ္ဓိမေဝာတိ ယထာ စက္ကဝတ္တိသံဝတ္တနိယကမ္မံ တသ္သ နိသ္သန္ဒဖလဘူတေန ဣတ္ထိရတနေန သဒ္ဓိံယေဝ ဝိပာကံ ဒေတိ, ဧဝံ တံ မေ ကမ္မံ တယာ သဒ္ဓိံယေဝ မယ္ဟံ ဝိပာကံ ဒေတု။

    Tayā saddhiṃ vipaccatanti tayā sahitaṃyeva me taṃ kammaṃ vipaccatu, tayā saheva tassa kammassa phalaṃ anubhaveyyanti adhippāyo. Tayā saddhimevāti yathā cakkavattisaṃvattaniyakammaṃ tassa nissandaphalabhūtena itthiratanena saddhiṃyeva vipākaṃ deti, evaṃ taṃ me kammaṃ tayā saddhiṃyeva mayhaṃ vipākaṃ detu.

    ဧကောဒီတိ ဧကောဒိဘာဝံ ဂတော, သမာဟိတောတိ အတ္ထော။ ဇိဂီသာနောတိ ဇိဂီသမာနော ဟောတိ။ တထာဘူတောဝ ဇိဂီသတိ နာမာတိ တထာ ပဌမဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ‘‘ဝိစရတီ’’တိ ကိရိယာပဒံ အာဟရိတ္ဝာ အတ္ထော ဝုတ္တော။

    Ekodīti ekodibhāvaṃ gato, samāhitoti attho. Jigīsānoti jigīsamāno hoti. Tathābhūtova jigīsati nāmāti tathā paṭhamavikappo vutto. Dutiyavikappe pana ‘‘vicaratī’’ti kiriyāpadaṃ āharitvā attho vutto.

    နန္ဒေယ္ယန္တိ သမာဂမံ ပတ္ထေန္တော ဝဒတိ အတိသသ္သိရိကရူပသောဘာယ။

    Nandeyyanti samāgamaṃ patthento vadati atisassirikarūpasobhāya.

    ၃၄၉. သံသန္ဒတီတိ သမေတိ, ယာယ မုစ္ဆနာယ, ယေန စ အာကာရေန တန္တိသ္သရော ပဝတ္တော, တံ မုစ္ဆနံ အနတိဝတ္တေန္တော, တေနေဝ စ အာကာရေန ဂီတသ္သရောပိ ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယေန အဇ္ဈာသယေန ဘဂဝာ ပဉ္စသိခသ္သ ဂန္ဓဗ္ဗေ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ, ယဒတ္ထဉ္စ ကထေသိ, တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဥပေက္ခကော ဘဂဝာ အနုပလိတ္တဘာဝတော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တော ဘဂဝာ ဆန္ဒရာဂတော, သဗ္ဗသ္မာ စ ကိလေသာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပဉ္စသိခသ္သ ဂန္ဓဗ္ဗေ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။

    349.Saṃsandatīti sameti, yāya mucchanāya, yena ca ākārena tantissaro pavatto, taṃ mucchanaṃ anativattento, teneva ca ākārena gītassaropi pavattoti attho. Yena ajjhāsayena bhagavā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesi, yadatthañca kathesi, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kasmā’’tiādimāha. Natthi bodhimūle eva samucchinnattā. Upekkhako bhagavā anupalittabhāvato. Suvimuttacitto bhagavā chandarāgato, sabbasmā ca kilesā. Yadi evaṃ kasmā pañcasikhassa gandhabbe vaṇṇaṃ kathesīti āha ‘‘sace panā’’tiādi.

    ဂန္ထိတာတိ သန္ဒဟိတာ, တာ ပန နိရန္တရံ ကထိယမာနာ ရာသိကတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍိတာ’’တိ။ ဝောဟာရဝစနန္တိ ဘဂဝတော, ဘိက္ခူနဉ္စ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ ဥပစာရဝစနံ။

    Ganthitāti sandahitā, tā pana nirantaraṃ kathiyamānā rāsikatā viya hontīti āha ‘‘piṇḍitā’’ti. Vohāravacananti bhagavato, bhikkhūnañca purato vattabbaṃ upacāravacanaṃ.

    ဥပနစ္စန္တိယာတိ ဥပဂန္တ္ဝာ နစ္စန္တိယာ။

    Upanaccantiyāti upagantvā naccantiyā.

    သက္ကူပသင္ကမနဝဏ္ဏနာ

    Sakkūpasaṅkamanavaṇṇanā

    ၃၅၀. ‘‘ကဒာ သံယူဠ္ဟာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပဋိသမ္မောဒတိ။ ဝိပ္ပကာရမ္ပိ ဒသ္သေယ္ယာတိ အဍ္ဎကတာဘိနယဝသေန နစ္စမ္ပိ ဒသ္သေယ္ယ။

    350. ‘‘Kadā saṃyūḷhā’’tiādīni vadanto paṭisammodati. Vippakārampi dasseyyāti aḍḍhakatābhinayavasena naccampi dasseyya.

    ၃၅၁. ‘‘အဘိဝဒိတော သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော’’တိအာဒီနံ ‘‘တေန ခော ပန သမယေနာ’’တိအာဒီနံ (ပာရာ. ၁၆, ၂၄) ဝိယ သင္ဂီတိကာရဝစနဘာဝေ သံသယော နတ္ထိ, ‘‘ဧဝဉ္စ ပန တထာဂတာ’’တိ ဣဓ ပန သိယာ သံသယောတိ ‘‘ဓမ္မသင္ဂာဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတဝစန’’န္တိ ဝတ္ဝာ ဣတရသ္သာပိ တထာဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဗ္ဗမေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုဍ္ဎိဝစနေန ဝုတ္တောတိ ‘‘သုခီ ဟောတု ပဉ္စသိခ သက္ကော ဒေဝာနံ ဣန္ဒော’’တိ အာသီသဝာဒံ ဝုတ္တော။ ‘‘ဘဂဝတော ပာဒေ သိရသာ ဝန္ဒတီ’’တိ ဝဒန္တော အဘိဝာဒေတိ နာမ ‘‘သုခီ ဟောတူ’’တိ အာသီသဝာဒသ္သ ဝဒာပနတော။ တထာ ပန အာသီသဝာဒံ ဝဒန္တော အဘိဝဒတိ နာမ သဗ္ဗကာလံ တထေဝ တိဋ္ဌနတော။

    351. ‘‘Abhivadito sakko devānamindo’’tiādīnaṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādīnaṃ (pārā. 16, 24) viya saṅgītikāravacanabhāve saṃsayo natthi, ‘‘evañca pana tathāgatā’’ti idha pana siyā saṃsayoti ‘‘dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitavacana’’nti vatvā itarassāpi tathābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sabbameta’’ntiādi vuttaṃ. Vuḍḍhivacanena vuttoti ‘‘sukhī hotu pañcasikha sakko devānaṃ indo’’ti āsīsavādaṃ vutto. ‘‘Bhagavato pāde sirasā vandatī’’ti vadanto abhivādeti nāma ‘‘sukhī hotū’’ti āsīsavādassa vadāpanato. Tathā pana āsīsavādaṃ vadanto abhivadati nāma sabbakālaṃ tatheva tiṭṭhanato.

    ဥရုံ ဝေပုလ္လံ ဒသ္သတိ ဒက္ခတီတိ ဥရုန္ဒာ ဝိဘတ္တိအလောပေန။ ဝိဝဋာ အင္ဂဏဋ္ဌာနံ။ ယော ပကတိယာ ဂုဟာယံ အန္ဓကာရော, သော အန္တရဟိတောတိ ယော တသ္သံ ဂုဟာယံ သတ္ထု သမန္တတော အသီတိဟတ္ထတော အယံ ပာကတိကော အန္ဓကာရော, သော ဒေဝာနံ ဝတ္ထာဘရဏသရီရောဘာသေဟိ အန္တရဟိတော, အာလောကော သမ္ပဇ္ဇိ။ အသီတိဟတ္ထေ ပန ဗုဒ္ဓာလောကေနေဝ အန္ဓကာရော အန္တရဟိတော, န စ သမတ္ထော ဒေဝာနံ ဩဘာသော ဗုဒ္ဓာနံ အဘိဘဝိတုံ။

    Uruṃ vepullaṃ dassati dakkhatīti urundā vibhattialopena. Vivaṭā aṅgaṇaṭṭhānaṃ. Yo pakatiyā guhāyaṃ andhakāro, so antarahitoti yo tassaṃ guhāyaṃ satthu samantato asītihatthato ayaṃ pākatiko andhakāro, so devānaṃ vatthābharaṇasarīrobhāsehi antarahito, āloko sampajji. Asītihatthe pana buddhālokeneva andhakāro antarahito, na ca samattho devānaṃ obhāso buddhānaṃ abhibhavituṃ.

    ၃၅၂. စိရပ္ပဋိကာဟန္တိ စိရပ္ပဘုတိကော အဟံ။ အဍ္ဍကရဏံ နာမ နတ္ထိ အဝိဝာဒာဓိကရဏဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ကီဠာဒီနိပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မသ္သဝနာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။

    352.Cirappaṭikāhanti cirappabhutiko ahaṃ. Aḍḍakaraṇaṃ nāma natthi avivādādhikaraṇaṭṭhāne nibbattattā. Kīḷādīnipīti ādi-saddena dhammassavanādiṃ saṅgaṇhāti.

    သလဠမယဂန္ဓကုဋိယန္တိ သလဠရုက္ခေဟိ ရညာ ပသေနဒိနာ ကာရိတဂန္ဓကုဋိယံ။ တေနသ္သာတိ တေန ဖလဒ္ဝယာဓိဂမေန ပဟီနဩဠာရိကကာမရာဂတာယ အသ္သာ ဘူဇတိယာ ဒေဝလောကေ အဘိရတိယေဝ နတ္ထိ။ စက္ကနေမိသဒ္ဒေန တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘အာရမ္မဏသ္သ အဓိမတ္တတာယ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဇာတ’’န္တိ မညေယ္ယုန္တိ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘သမာပန္နော သဒ္ဒံ သုဏာတီတိ နော ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ အာဟ။ သတိ စ အာရမ္မဏသင္ဃဋ္ဋနာယံ ဂဟဏေနပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣတရော ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နသ္သ သဒ္ဒော ကဏ္ဋကော’’တိ ဝစနမတ္တံ နိသ္သာယ သဗ္ဗသ္သာပိ ဈာနသ္သ သဒ္ဒော ကဏ္ဋကောတိ အဓိပ္ပာယေန ပဋိက္ခေပံ အသဟန္တော ‘‘နနု ဘဂဝာ။ပေ.။ ဘဏတီ’’တိ ဣမမေဝ သုတ္တပဒံ ဥဒ္ဓရိ။ တတ္ထ ယထာ ဒောသဒသ္သနပဋိပက္ခဘာဝနာဝသေန ပဋိဃသညာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ မဟတာပိ သဒ္ဒေန အရူပသမာပတ္တိတော န ဝုဋ္ဌာနံ, ဧဝံ ‘‘ဥပ္ပာဒော ဘယံ, အနုပ္ပာဒော ခေမ’’န္တိအာဒိနာ သမ္မဒေဝ ဒောသဒသ္သနပဋိပက္ခဘာဝနာဝသေန သဗ္ဗာသမ္ပိ လောကိယသညာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမတိက္ကန္တတ္တာ အာရမ္မဏာဓိဂမတာယ န ကဒာစိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ။ တထာ ပန န သုပ္ပဟီနတ္တာ ပဋိဃသညာနံ သဗ္ဗရူပသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ပဌမဇ္ဈာနံ ပန အပ္ပကမ္ပိ သဒ္ဒံ န သဟတီတိ တံသမာပန္နသ္သ ‘‘သဒ္ဒော ကဏ္ဋကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ပဋိဃသညာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ မဟတာပိ သဒ္ဒေန အရူပသမာပတ္တိတော န ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ပဂေဝ မဂ္ဂဖလသမာပတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘စက္ကနေမိသဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ။ စက္ကနေမိသဒ္ဒေနာတိ စ နယိဒံ ကရဏဝစနံ ဟေတုမ္ဟိ, ကရဏေ ဝာ အထ ခော သဟယောဂေ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဘဂဝာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Salaḷamayagandhakuṭiyanti salaḷarukkhehi raññā pasenadinā kāritagandhakuṭiyaṃ. Tenassāti tena phaladvayādhigamena pahīnaoḷārikakāmarāgatāya assā bhūjatiyā devaloke abhiratiyeva natthi. Cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti ettha adhippāyaṃ ajānantā ‘‘ārammaṇassa adhimattatāya samāpattito vuṭṭhānaṃ jāta’’nti maññeyyunti taṃ paṭikkhipanto ‘‘samāpanno saddaṃ suṇātīti no vata re vattabbe’’ti āha. Sati ca ārammaṇasaṅghaṭṭanāyaṃ gahaṇenapi bhavitabbanti adhippāyena ‘‘suṇātī’’ti vuttaṃ, itaro ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa saddo kaṇṭako’’ti vacanamattaṃ nissāya sabbassāpi jhānassa saddo kaṇṭakoti adhippāyena paṭikkhepaṃ asahanto ‘‘nanu bhagavā…pe…bhaṇatī’’ti imameva suttapadaṃ uddhari. Tattha yathā dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ, evaṃ ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā sammadeva dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena sabbāsampi lokiyasaññānaṃ aggamaggena samatikkantattā ārammaṇādhigamatāya na kadāci phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti. Tathā pana na suppahīnattā paṭighasaññānaṃ sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃsamāpannassa ‘‘saddo kaṇṭako’’ti vuttaṃ. Yadi pana paṭighasaññānaṃ vikkhambhitattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhānaṃ hoti, pageva maggaphalasamāpattito. Tenāha ‘‘cakkanemisaddenā’’tiādi. Cakkanemisaddenāti ca nayidaṃ karaṇavacanaṃ hetumhi, karaṇe vā atha kho sahayoge. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttaṃ.

    ဂောပကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Gopakavatthuvaṇṇanā

    ၃၅၃. ပရိပူရကာရိနီတိ ပရိပုဏ္ဏာနိ, ပရိသုဒ္ဓာနိ စ ကတ္ဝာ ရက္ခိတဝတီ။ ‘‘ဣတ္ထိတ္တ’’န္တိအာဒိ တတ္ထ ဝိရဇ္ဇနာကာရဒသ္သနံ။ ဓိတ္ထိဘာဝံဣတ္ထိဘာဝသ္သ ဓိက္ကာရော ဟေတူတိ အတ္ထော။ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ, ပယောဇနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဝိရာဇေတီတိ ဇိဂုစ္ဆတိ။ ဧတာ သမ္ပတ္တိယောတိ စက္ကဝတ္တိသိရိအာဒိကာ ဧတာ ယထာဝုတ္တသမ္ပတ္တိယော။ တသ္မာ ပုဗ္ဗပရိစယေန ဥပဋ္ဌိတနိကန္တိဝသေန။ ဥပဋ္ဌာနသာလန္တိ သုဓမ္မဒေဝသဘံ။

    353.Paripūrakārinīti paripuṇṇāni, parisuddhāni ca katvā rakkhitavatī. ‘‘Itthitta’’ntiādi tattha virajjanākāradassanaṃ. Dhitthibhāvaṃitthibhāvassa dhikkāro hetūti attho. Alanti paṭikkhepavacanaṃ, payojanaṃ natthīti attho. Virājetīti jigucchati. Etā sampattiyoti cakkavattisiriādikā etā yathāvuttasampattiyo. Tasmā pubbaparicayena upaṭṭhitanikantivasena. Upaṭṭhānasālanti sudhammadevasabhaṃ.

    သောတိ ဂောပကဒေဝပုတ္တော။ ဝဋ္ဋေတ္ဝာ ဝဋ္ဋေတ္ဝာတိ တောမရာဒိံ ဝတ္တေန္တေန ဝိယ စောဒနဝစနံ ပရိဝဋ္ဋေတ္ဝာ ပရိဝဋ္ဋေတ္ဝာ။ ဂာဠ္ဟံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာတိ ဂာဠ္ဟတရံ ဃဋ္ဋေတဗ္ဗာ။

    Soti gopakadevaputto. Vaṭṭetvā vaṭṭetvāti tomarādiṃ vattentena viya codanavacanaṃ parivaṭṭetvā parivaṭṭetvā. Gāḷhaṃ vijjhitabbāti gāḷhataraṃ ghaṭṭetabbā.

    ကုတော မုခာတိ ကုတော ပဝတ္တဉာဏမုခာ။ တေနာဟ ‘‘အညဝိဟိတကာ’’တိ။ ကတပုညေတိ သမ္မာ ကတပုညေ ဓမ္မေ။

    Kuto mukhāti kuto pavattañāṇamukhā. Tenāha ‘‘aññavihitakā’’ti. Katapuññeti sammā katapuññe dhamme.

    ဒာယောတိ လာဘော။ သော ဟိ ဒီယတိ တေဟိ ဒာတဗ္ဗတ္တာ ဒာယော, ယေသံ ဒီယတိ, တေဟိ လဒ္ဓတ္တာ လာဘောတိ စ ဝုစ္စတိ။ သင္ခာရေ။ပေ.။ ပတိဋ္ဌဟိံသု ကတာဓိကာရတ္တာ။ တတ္ထ တာဝတိံသဘဝနေ ဌိတာနံယေဝ နိဗ္ဗတ္တော ယထာ သက္ကသ္သ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ဌိတသ္သေဝ သက္ကတ္တဘာဝော။

    Dāyoti lābho. So hi dīyati tehi dātabbattā dāyo, yesaṃ dīyati, tehi laddhattā lābhoti ca vuccati. Saṅkhāre…pe… patiṭṭhahiṃsu katādhikārattā. Tattha tāvatiṃsabhavane ṭhitānaṃyeva nibbatto yathā sakkassa indasālaguhāyaṃ ṭhitasseva sakkattabhāvo.

    နိကန္တိံ တသ္မိံ ဂန္ဓဗ္ဗကာယေ အာလယံ သမုစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောန္တော။

    Nikantiṃ tasmiṃ gandhabbakāye ālayaṃ samucchindituṃ na sakkonto.

    ၃၅၄. အတ္တနာဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္တနာဝ အဓိဂန္တ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပရပ္ပစ္စယိကေန။ တုမ္ဟေဟိ ဝုစ္စမာနာနီတိ ကေဝလံ တုမ္ဟေဟိ ဝုစ္စမာနာနိ။

    354.Attanāva veditabboti attanāva adhigantvā veditabbo, na parappaccayikena. Tumhehi vuccamānānīti kevalaṃ tumhehi vuccamānāni.

    ဝိယာယာမာတိ ဝိသ္သဋ္ဌံ ဝီရိယံ သန္တာနေ ပဝတ္တေမ။ ပကတိယာတိ ရူပာဝစရဘာဝေန, ‘‘အနုသ္သရ’’န္တိ ဝာ ပာဌော။

    Viyāyāmāti vissaṭṭhaṃ vīriyaṃ santāne pavattema. Pakatiyāti rūpāvacarabhāvena, ‘‘anussara’’nti vā pāṭho.

    ကာမရာဂော ဧဝ ‘‘ဆန္ဒော ရာဂော ဆန္ဒရာဂော’’တိအာဒိ ပဝတ္တိဘေဒေန သံယောဇနဋ္ဌေန ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနာနီ’’တိ, ယောဂဂန္ထာဒိပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန ‘‘ကာမဗန္ဓနာနီ’’တိ စ ဝုတ္တော။ ပာပိမယောဂာနီတိ ဧတ္ထ ပန သေသယောဂဂန္ထာနမ္ပိ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Kāmarāgo eva ‘‘chando rāgo chandarāgo’’tiādi pavattibhedena saṃyojanaṭṭhena ‘‘kāmarāgasaṃyojanānī’’ti, yogaganthādipavattiākārabhedena ‘‘kāmabandhanānī’’ti ca vutto. Pāpimayogānīti ettha pana sesayogaganthānampi vasena attho veditabbo.

    ဒုဝိဓာနန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝသေန ဒုဝိဓာနံ။

    Duvidhānanti vatthukāmakilesakāmavasena duvidhānaṃ.

    ‘‘ဧတ္ထ ကိံ, တတ္ထ ကိ’’န္တိ စ ပဒဒ္ဝယေ ကိန္တိ နိပာတမတ္တံ။ စာတုဒ္ဒိသဘာဝေတိ တေသံ ဗုဒ္ဓာဒီနံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ စတုဒ္ဒိသယောဂ္ယဘာဝေ အပ္ပဋိဟဋဘာဝေ။ ဗုဒ္ဓရတနဉ္ဟိ မဟာကာရုဏိကတာယ, အနာဝရဏဉာဏတာယ, ပရမသန္တုဋ္ဌတာယ စ စာတုဒ္ဒိသံ, ဓမ္မရတနံ သ္ဝာက္ခာတတာယ, သင္ဃရတနံ သုပ္ပဋိပန္နတာယ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိသာသု အသဇ္ဇမာနော’’တိ။

    ‘‘Ettha kiṃ, tattha ki’’nti ca padadvaye kinti nipātamattaṃ. Cātuddisabhāveti tesaṃ buddhādīnaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ catuddisayogyabhāve appaṭihaṭabhāve. Buddharatanañhi mahākāruṇikatāya, anāvaraṇañāṇatāya, paramasantuṭṭhatāya ca cātuddisaṃ, dhammaratanaṃ svākkhātatāya, saṅgharatanaṃ suppaṭipannatāya. Tenāha ‘‘sabbadisāsu asajjamāno’’ti.

    မဇ္ဈိမသ္သ ပဌမဇ္ဈာနသ္သ အဓိဂတတ္တာ တာဝဒေဝ ကာယံ ဗ္ရဟ္မပုရောဟိတံ အဓိဂန္တ္ဝာ တာဝဒေဝ ပုရိမံ ဈာနသတိံ ပဋိလဘိတ္ဝာ တံ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမုစ္ဆိန္ဒနေန မဂ္ဂဖလဝိသေသံ အနာဂာမိဖလသင္ခာတံ ဝိသေသံ အဇ္ဈဂံသု အဓိဂစ္ဆိံသု။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမာဝစရတ္တဘာဝေန မဂ္ဂဖလာနိ အဓိဂစ္ဆိံသူတိ အဓိပ္ပာယေန ပဉ္စမသ္သ ဈာနသ္သ အနဓိဂတတ္တာ သုဒ္ဓာဝာသေသု န ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, ပဌမဇ္ဈာနလာဘိတာယ ပန ဗ္ရဟ္မပုရောဟိတေသု နိဗ္ဗတ္တိံသူ’’တိ ဝဒန္တိ။

    Majjhimassa paṭhamajjhānassa adhigatattā tāvadeva kāyaṃ brahmapurohitaṃ adhigantvā tāvadeva purimaṃ jhānasatiṃ paṭilabhitvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā orambhāgiyasaṃyojanasamucchindanena maggaphalavisesaṃ anāgāmiphalasaṅkhātaṃ visesaṃ ajjhagaṃsu adhigacchiṃsu. Keci pana ‘‘kāmāvacarattabhāvena maggaphalāni adhigacchiṃsūti adhippāyena pañcamassa jhānassa anadhigatattā suddhāvāsesu na uppajjiṃsu, paṭhamajjhānalābhitāya pana brahmapurohitesu nibbattiṃsū’’ti vadanti.

    မဃမာဏဝဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Maghamāṇavavatthuvaṇṇanā

    ၃၅၅. ဝိသုဒ္ဓောတိ ဝိသုဒ္ဓအဇ္ဈာသယော, ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂာမကမ္မကရဏဋ္ဌာနန္တိ ဂာမိကာနံ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ ဝဒတိ။ တာဝတကေနေဝာတိ အတ္တနာ သောဓိတဋ္ဌာနေဝ အညသ္သ အာဂန္တ္ဝာ အဝဋ္ဌာနေနေဝ။ သတိံ ပဋိလဘိတ္ဝာတိ ‘‘အဟော မယာ ကတကမ္မံ သဖလံ ဇာတ’’န္တိ ယောနိသော စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ။

    355.Visuddhoti visuddhaajjhāsayo, upanissayasampannoti adhippāyo. Gāmakammakaraṇaṭṭhānanti gāmikānaṃ upaṭṭhānaṭṭhānaṃ vadati. Tāvatakenevāti attanā sodhitaṭṭhāneva aññassa āgantvā avaṭṭhāneneva. Satiṃ paṭilabhitvāti ‘‘aho mayā katakammaṃ saphalaṃ jāta’’nti yoniso cittaṃ uppādetvā.

    ပာသာဏေတိ မဂ္ဂမဇ္ဈေ ဥစ္စတရဘာဝေန ဌိတပာသာဏေ။ ဥစ္စာလေတ္ဝာတိ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ။ ဧတသ္သ သဂ္ဂသ္သ ဂမနမဂ္ဂန္တိ ဧတသ္သ စန္ဒာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတသ္သ သဂ္ဂသ္သ ဂမနမဂ္ဂံ ပုညကမ္မံ။

    Pāsāṇeti maggamajjhe uccatarabhāvena ṭhitapāsāṇe. Uccāletvāti uddharitvā. Etassa saggassa gamanamagganti etassa candādīnaṃ uppattiṭṭhānabhūtassa saggassa gamanamaggaṃ puññakammaṃ.

    သုဂတိဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗံ, ကဟာပဏဉ္စာတိ ကဟာပဏံ, ဒဏ္ဍဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗံ ဗလိ ဒဏ္ဍဗလိ။ ဂဟပတိကာ ကိံ ကရိသ္သန္တီတိ ဂဟပတိကာ နာမ အဋဝိကာ ဝိယ ဝိသမနိသ္သိတာ, တေ န ကဉ္စိ အနတ္ထံ ကရိသ္သန္တိ, ဧဝံ တယာ ဇာနမာနေန ကသ္မာ မယ္ဟံ န ကထိတန္တိ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ န ကထိတံ, ဧတရဟိ ပန ဘယေန ကထိတံ, မာ မယ္ဟံ ဒောသံ ကရေယ္ယာထ, အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န မယ္ဟံ ဒောသောတိ ဝဒတိ။

    Sugativasena laddhabbaṃ, kahāpaṇañcāti kahāpaṇaṃ, daṇḍavasena laddhabbaṃ bali daṇḍabali. Gahapatikākiṃ karissantīti gahapatikā nāma aṭavikā viya visamanissitā, te na kañci anatthaṃ karissanti, evaṃ tayā jānamānena kasmā mayhaṃ na kathitanti yadipi pubbe na kathitaṃ, etarahi pana bhayena kathitaṃ, mā mayhaṃ dosaṃ kareyyātha, ārocitakālato paṭṭhāya na mayhaṃ dosoti vadati.

    နိဗဒ္ဓန္တိ ဧကန္တိကံ။

    Nibaddhanti ekantikaṃ.

    ပိသုဏေသီတိ ပိသုဏကမ္မမကာသိ, တုမ္ဟာကံ အန္တရေ မယ္ဟံ ပေသုညံ ဥပသံဟရတီတိ အတ္ထော။ ပုန အဟရဏီယံ ဗ္ရဟ္မဒေယ္ယံ ကတ္ဝာ။ မယ္ဟမ္ပီတိ မယ္ဟမ္ပိ အတ္ထာယ မံ ဥဒ္ဒိသ္သ ပုညကမ္မံ ကရောထ။ နီလုပ္ပလံ နာမ ဝိကသမာနံ ဥဒကတော ဥဂ္ဂန္တ္ဝာဝ ဝိကသတိ, ဧဝံ အဟုတ္ဝာ အန္တောဥဒကေ ပုပ္ဖိတံ နီလုပ္ပလံ ဝိယ။ အမ္ဟာကံ ပနိဒံ ပုညကမ္မံ ဘဝန္တရူပပတ္တိယာ ဝိနာ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပာကံ ဒေတီတိ ယောဇနာ။ စိန္တာမတ္တကမ္ပီတိ ဒောမနသ္သဝသေန စိန္တာမတ္တကမ္ပိ။

    Pisuṇesīti pisuṇakammamakāsi, tumhākaṃ antare mayhaṃ pesuññaṃ upasaṃharatīti attho. Puna aharaṇīyaṃ brahmadeyyaṃ katvā. Mayhampīti mayhampi atthāya maṃ uddissa puññakammaṃ karotha. Nīluppalaṃ nāma vikasamānaṃ udakato uggantvāva vikasati, evaṃ ahutvā antoudake pupphitaṃ nīluppalaṃ viya. Amhākaṃ panidaṃ puññakammaṃ bhavantarūpapattiyā vinā imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ detīti yojanā. Cintāmattakampīti domanassavasena cintāmattakampi.

    ပဂေဝာတိ ကာလသ္သေဝ, အတိဝိယ ပာတောတိ အတ္ထော။ ကဏ္ဏိကူပဂန္တိ ကဏ္ဏိကယောဂ္ယံ။ တစ္ဆေတ္ဝာ မဋ္ဌံ ကတ္ဝာ ကဏ္ဏိကာယ ကတ္တဗ္ဗံ သဗ္ဗံ နိဋ္ဌပေတ္ဝာ။ တထာ ဟိ သာ ဝတ္ထေန ဝေဌေတ္ဝာ ဌပိတာ။

    Pagevāti kālasseva, ativiya pātoti attho. Kaṇṇikūpaganti kaṇṇikayogyaṃ. Tacchetvā maṭṭhaṃ katvā kaṇṇikāya kattabbaṃ sabbaṃ niṭṭhapetvā. Tathā hi sā vatthena veṭhetvā ṭhapitā.

    စယဗန္ဓနံ သာလာယ အဓိဋ္ဌာနသဇ္ဇနံ။ ကဏ္ဏိကမဉ္စဗန္ဓနံ ကဏ္ဏိကာရောဟနကာလေ အာရုဟိတ္ဝာ အဝဋ္ဌာနအဋ္ဋကရဏံ။

    Cayabandhanaṃ sālāya adhiṭṭhānasajjanaṃ. Kaṇṇikamañcabandhanaṃ kaṇṇikārohanakāle āruhitvā avaṭṭhānaaṭṭakaraṇaṃ.

    ယသ္သ အတ္ထတေ ဖလကေ ယသ္သ ဖလကေ အတ္ထတေတိ ယောဇနာ။

    Yassa atthate phalake yassa phalake atthateti yojanā.

    အဝိဒူရေတိ သာလာယ, ကောဝိဠာရရုက္ခသ္သ စ အဝိဒူရေ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌိကာတိ သဗ္ဗာသံ တသ္သ ဘရိယာနံ ဇေဋ္ဌိကာ သုဇာတာ။

    Avidūreti sālāya, koviḷārarukkhassa ca avidūre. Sabbajeṭṭhikāti sabbāsaṃ tassa bhariyānaṃ jeṭṭhikā sujātā.

    တသ္သေဝာတိ သက္ကသ္သေဝ။ သန္တိကေတိ သမီပေ သန္တိကာဝစရာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဓဇေန သဒ္ဓိံ သဟသ္သယောဇနိကော ပာသာဒော။

    Tassevāti sakkasseva. Santiketi samīpe santikāvacarā hutvā nibbattā. Dhajena saddhiṃ sahassayojaniko pāsādo.

    ကက္ကဋကဝိဇ္ဈနသူလသဒိသန္တိ ကက္ကဋကေ ဂဏ္ဟိတုံ တသ္သ ဗိလပရိယန္တသ္သ ဝိဇ္ဈနသူစိသဒိသံ။

    Kakkaṭakavijjhanasūlasadisanti kakkaṭake gaṇhituṃ tassa bilapariyantassa vijjhanasūcisadisaṃ.

    မစ္ဆရူပေနာတိ မတမစ္ဆရူပေန။ ဩသရတီတိ ပိလဝန္တော ဂစ္ဆတိ။ တသ္သာပိ ဗကသကုဏိကာယ ပဉ္စ ဝသ္သသတာနိ အာယု အဟောသိ ဒေဝနေရယိကာနံ ဝိယ မနုသ္သပေတတိရစ္ဆာနာနံ အာယုနော အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။

    Maccharūpenāti matamaccharūpena. Osaratīti pilavanto gacchati. Tassāpi bakasakuṇikāya pañca vassasatāni āyu ahosi devanerayikānaṃ viya manussapetatiracchānānaṃ āyuno aparicchinnattā.

    ဥက္ကုဋ္ဌိမကာသီတိ ဥစ္စာသဒ္ဒမကာသိ။

    Ukkuṭṭhimakāsīti uccāsaddamakāsi.

    ပုဗ္ဗသန္နိဝာသေနာတိ ပုရိမဇာတီသု စိရသန္နိဝာသေန။ ဧဝဉ္ဟိ ဧကစ္စာနံ ဒိဋ္ဌမတ္တေနပိ သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ –

    Pubbasannivāsenāti purimajātīsu cirasannivāsena. Evañhi ekaccānaṃ diṭṭhamattenapi sineho uppajjati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝာသေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝာ။

    ‘‘Pubbeva sannivāsena, paccuppannahitena vā;

    ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ၊ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၂.၁၇၄)။

    Evaṃ taṃ jāyate pemaṃ, uppalaṃva yathodake’’ti. (jā. 1.2.174);

    အဝသေသေသူတိ အသုရေ, သက္ကံ ဌပေတ္ဝာ ဒ္ဝီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

    Avasesesūti asure, sakkaṃ ṭhapetvā dvīsu devalokesu deveva sandhāya vadati.

    အတ္ထနိသ္သိတန္တိ အတ္တနော, ပရေသဉ္စ အတ္ထမေဝ ဟိတမေဝ နိသ္သိတံ, တံ ပန ဟိတံ သုခသ္သ နိဒာနန္တိ အာဟ ‘‘ကာရဏနိသ္သိတ’’န္တိ။

    Atthanissitanti attano, paresañca atthameva hitameva nissitaṃ, taṃ pana hitaṃ sukhassa nidānanti āha ‘‘kāraṇanissita’’nti.

    ပဉ္ဟဝေယ္ယာကရဏဝဏ္ဏနာ

    Pañhaveyyākaraṇavaṇṇanā

    ၃၅၇. ကိံသံယောဇနာတိ ကီဒိသသံယောဇနာ။ သတ္တေ အနတ္ထေ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနီတိ အာဟ ‘‘ကိံဗန္ဓနာ, ကေန ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓာ’’တိ။ ပုထုကာယာတိ ဗဟူ သတ္တကာယာတိ အာဟ ‘‘ဗဟူ ဇနာ’’တိ။ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ဒောသောတိ အာဟ ‘‘အဝေရာတိ အပ္ပဋိဃာ’’တိ။ အာဝုဓေန သရီရေ ဒဏ္ဍော အာဝုဓဒဏ္ဍော, ဓနသ္သ ဒာပနတ္ထေန ဒဏ္ဍော ဓနဒဏ္ဍော, တဒုဘယာကရဏေန တတော ဝိနိမုတ္တော အဒဏ္ဍော, သမ္ပတ္တိဟရဏတော, သဟ အနတ္ထုပ္ပတ္တိတော စ သပတ္တော, ပဋိသတ္တူတိ အာဟ ‘‘အသပတ္တာတိ အပစ္စတ္ထိကာ’’တိ။ ဗ္ယာပဇ္ဈံ ဝုစ္စတိ စိတ္တဒုက္ခံ, တဗ္ဗိရဟိတာ အဗ္ယာပဇ္ဈာတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတဒောမနသ္သာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘အဝေရာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗဒ္ဓာဃာတကာဘာဝော ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဋိဃာ’’တိ။ ‘‘အဝေရိနော’’တိ ပန ဣမိနာပိ ကောပမတ္တသ္သပိ အနုပ္ပာဒနံ။ တေနာဟ ‘‘ကတ္ထစိ ကောပံ န ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ’’တိ။ ‘‘ဝိဟရေမူ’’တိ စ ပဒံ ပုရိမပဒေဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အဝေရာ ဝိဟရေမူ’’တိအာဒိနာ။ အယဉ္စ အဝေရာဒိဘာဝော သံဝိဘာဂေန ပာကဋော ဟောတီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အစ္ဆရာယာ’’တိ အာဒိံ ဝတ္ဝာ ‘‘ဣတိ စေ နေသံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တုပ္ပတ္တိ ဒဠ္ဟတရာပိ ဟုတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒာနံ ဒတ္ဝာ, ပူဇံ ကတ္ဝာ စ ပတ္ထယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ စေတိ စေ-သဒ္ဒော အန္ဝယသံသဂ္ဂေန ပရိကပ္ပေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝဉ္စ နေသ’’န္တိ။

    357.Kiṃsaṃyojanāti kīdisasaṃyojanā. Satte anatthe saṃyojenti bandhantīti saṃyojanānīti āha ‘‘kiṃbandhanā, kena bandhanena baddhā’’ti. Puthukāyāti bahū sattakāyāti āha ‘‘bahū janā’’ti. Veraṃ vuccati dosoti āha ‘‘averāti appaṭighā’’ti. Āvudhena sarīre daṇḍo āvudhadaṇḍo, dhanassa dāpanatthena daṇḍo dhanadaṇḍo, tadubhayākaraṇena tato vinimutto adaṇḍo, sampattiharaṇato, saha anatthuppattito ca sapatto, paṭisattūti āha ‘‘asapattāti apaccatthikā’’ti. Byāpajjhaṃ vuccati cittadukkhaṃ, tabbirahitā abyāpajjhāti āha ‘‘vigatadomanassā’’ti. Pubbe ‘‘averā’’ti padena sambaddhāghātakābhāvo vutto. Tenāha ‘‘appaṭighā’’ti. ‘‘Averino’’ti pana imināpi kopamattassapi anuppādanaṃ. Tenāha ‘‘katthaci kopaṃ na uppādetvā’’ti. ‘‘Viharemū’’ti ca padaṃ purimapadehipi yojetabbaṃ ‘‘averā viharemū’’tiādinā. Ayañca averādibhāvo saṃvibhāgena pākaṭo hotīti dassetuṃ ‘‘accharāyā’’ti ādiṃ vatvā ‘‘iti ce nesaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Cittuppatti daḷhatarāpi hutvā pavattatīti dassetuṃ ‘‘dānaṃ datvā, pūjaṃ katvā ca patthayantī’’ti vuttaṃ. Iti ceti ce-saddo anvayasaṃsaggena parikappetīti āha ‘‘evañca nesa’’nti.

    ယာယ ကာယစိ ပရေသံ သမ္ပတ္တိယာ ခီယနံ ဥသူယနံ အသဟနံ လက္ခဏံ ဧတိသ္သာတိ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ, ယဒဂ္ဂေန အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ အသဟနလက္ခဏံ, တဒဂ္ဂေနသ္သ ‘‘နိဂူဟနလက္ခဏ’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တထာ ဟိသ္သ ပောရာဏာ ‘‘မာ ဣဒံ အစ္ဆရိယံ အညေသံ ဟောတု, မယ္ဟမေဝ ဟောတူတိ မစ္ဆရိယ’’န္တိ နိဗ္ဗစနံ ဝဒန္တိ။ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယာ ပရလာဘသက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာသု ဣသ္သာ ဣသ္သာယနာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁၁၂၆) နိက္ခေပကဏ္ဍေ, ‘‘ယာ ဧတေသု ပရေသံ လာဘာဒီသု ကိံ ဣမိနာ ဣမေသ’’န္တိအာဒိနာ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ ဝုတ္တာနေဝ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။

    Yāya kāyaci paresaṃ sampattiyā khīyanaṃ usūyanaṃ asahanaṃ lakkhaṇaṃ etissāti parasampattikhīyanalakkhaṇā, yadaggena attasampattiyā parehi sādhāraṇabhāvaṃ asahanalakkhaṇaṃ, tadaggenassa ‘‘nigūhanalakkhaṇa’’ntipi vattabbaṃ. Tathā hissa porāṇā ‘‘mā idaṃ acchariyaṃ aññesaṃ hotu, mayhameva hotūti macchariya’’nti nibbacanaṃ vadanti. Abhidhamme ‘‘yā paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issā issāyanā’’tiādinā (dha. sa. 1126) nikkhepakaṇḍe, ‘‘yā etesu paresaṃ lābhādīsu kiṃ iminā imesa’’ntiādinā taṃsaṃvaṇṇanāyañca vuttāneva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbānīti adhippāyo.

    ယသ္မာ ပန ဣသ္သာမစ္ဆရိယာနိ ဗဟ္ဝာဒီနဝာနိ, တေသံ ဝိဘာဝနာ လောကသ္သ ဗဟုကာရာ , တသ္မာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁၁၂၅) ဝိဘာဝိတာနမ္ပိ တေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေပိ သမ္ပရာယိကေ ပိအာဒီနဝေ ဒသ္သေန္တော ‘‘အာဝာသမစ္ဆရိယေန ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဣသ္သာမစ္ဆရိယေသု, ဧတေသု ဝာ အာဝာသမစ္ဆရိယာဒီသု ပဉ္စသု မစ္ဆရိယေသု။ သင္ကာရံ သီသေန ဥက္ခိပိတ္ဝာဝ ဝိစရတိ တတ္ထ လဂ္ဂစိတ္တတာယ, နိဟီနဇ္ဈာသယတာယ စ။ မမာတိ မယာ, အယမေဝ ဝာ ပာဌော။ လောဟိတမ္ပိ မုခတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ စိတ္တဝိဃာတေန သံတတ္တဟဒယတာယ။ ကုစ္ဆိဝိရေစနမ္ပိ ဟောတိ အတိဇလဂ္ဂိနော။ အညော ဝိဘဝပဋိဝေဓဓမ္မော အရိယာနံယေဝ ဟောတိ, တေ စ တံ န မစ္ဆရာယန္တိ မစ္ဆရိယသ္သ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ။ ပဋိဝေဓဓမ္မေ မစ္ဆရိယသ္သ အသမ္ဘဝော ဧဝာတိ အာဟ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မမစ္ဆရိယေန စာ’’တိ။ ဝဏ္ဏမစ္ဆရိယေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, ဓမ္မမစ္ဆရိယေန ဧဠမူဂော ဒုပ္ပညော ဟောတိ။

    Yasmā pana issāmacchariyāni bahvādīnavāni, tesaṃ vibhāvanā lokassa bahukārā , tasmā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1125) vibhāvitānampi tesaṃ diṭṭhadhammikepi samparāyike piādīnave dassento ‘‘āvāsamacchariyena panā’’tiādimāha. Etthāti etesu issāmacchariyesu, etesu vā āvāsamacchariyādīsu pañcasu macchariyesu. Saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvāva vicarati tattha laggacittatāya, nihīnajjhāsayatāya ca. Mamāti mayā, ayameva vā pāṭho. Lohitampi mukhato uggacchati cittavighātena saṃtattahadayatāya. Kucchivirecanampi hoti atijalaggino. Añño vibhavapaṭivedhadhammo ariyānaṃyeva hoti, te ca taṃ na maccharāyanti macchariyassa sabbaso pahīnattā. Paṭivedhadhamme macchariyassa asambhavo evāti āha ‘‘pariyattidhammamacchariyena cā’’ti. Vaṇṇamacchariyena dubbaṇṇo, dhammamacchariyena eḷamūgo duppañño hoti.

    ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ပဉ္စန္နံ မစ္ဆရိယာနံ ဝသေန ကမ္မသရိက္ခကဝိပာကဒသ္သနံ။ အာဝာသမစ္ဆရိယေန လောဟဂေဟေ ပစ္စတိ ပရေသံ အာဝာသပစ္စယဟိတသုခနိသေဓနတော။ ကုလမစ္ဆရိယေန အပ္ပလာဘော ဟောတိ ပရေဟိ ကုလေသု လဒ္ဓဗ္ဗလာဘနိသေဓနတော, အပ္ပလာဘောတိ စ အလာဘောတိ အတ္ထော။ လာဘမစ္ဆရိယေန ဂူထနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ လာဘဟေတု ပရေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗသ္သ အသ္သာဒနိသေဓနတော။ သဗ္ဗထာပိ နိရသ္သာဒော ဟိ ဂူထနိရယော။ ဝဏ္ဏော နာမ န ဟောတီတိ သရီရဝဏ္ဏော, ဂုဏဝဏ္ဏောတိ ဒုဝိဓောပိ ဝဏ္ဏော နာမမတ္တေနပိ န ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနော ဝိရူပော ဧဝ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တိနိဂူဟနသဘာဝေန မစ္ဆရိယေန ဝိရူပိတေ သန္တာနေ ယေဘုယ္ယေန ဂုဏာ ပတိဋ္ဌမေဝ န လဘန္တိ, ယေ စ ပတိဋ္ဌဟေယ္ယုံ, တေသမ္ပိ ဝသေနသ္သ ဝဏ္ဏော န ဘဝေယ္ယ။ တေ ဟိ တသ္သ လောကေ ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ န ပညာယန္တိ။ ဓမ္မမစ္ဆရိယေန ကုက္ကုဠနိရယေ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ အပာယဂမနီယဘာဝတော။ ဝေရာဒီဟိ န ပရိမုစ္စန္တိယေဝ တပ္ပရိမုစ္စနာယ ဣစ္ဆာယ အပ္ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဇာတိအာဒိဓမ္မာနံ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒီဟိ ဝိယ။

    ‘‘Apicā’’tiādi pañcannaṃ macchariyānaṃ vasena kammasarikkhakavipākadassanaṃ. Āvāsamacchariyena lohagehe paccati paresaṃ āvāsapaccayahitasukhanisedhanato. Kulamacchariyena appalābho hoti parehi kulesu laddhabbalābhanisedhanato, appalābhoti ca alābhoti attho. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati lābhahetu parehi laddhabbassa assādanisedhanato. Sabbathāpi nirassādo hi gūthanirayo. Vaṇṇo nāma na hotīti sarīravaṇṇo, guṇavaṇṇoti duvidhopi vaṇṇo nāmamattenapi na hoti, tattha tattha nibbattamāno virūpo eva hoti. Sampattinigūhanasabhāvena macchariyena virūpite santāne yebhuyyena guṇā patiṭṭhameva na labhanti, ye ca patiṭṭhaheyyuṃ, tesampi vasenassa vaṇṇo na bhaveyya. Te hi tassa loke rattiṃ khittā sarā viya na paññāyanti. Dhammamacchariyenakukkuḷaniraye.Sotāpattimaggenapahīyati apāyagamanīyabhāvato. Verādīhi na parimuccantiyeva tapparimuccanāya icchāya appattabbattā jātiādidhammānaṃ sattānaṃ jātiādīhi viya.

    တိဏ္ဏာ မေတ္ထ ကင္ခာတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဧတသ္မိံ ပဉ္ဟေတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ကိံသံယောဇနာ နု ခော’’တိ ဧဝံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတေ အတ္ထေ။ တုမ္ဟာကံ ဝစနံ သုတ္ဝာတိ ‘‘ဣသ္သာမစ္ဆရိယသံယောဇနာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ တုမ္ဟာကံ ဝိသ္သဇ္ဇနဝစနံ သုတ္ဝာ။ ကင္ခာ တိဏ္ဏာတိ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ သံသယော တရိတော ဝိဂတော ဒေသနာနုသ္သရဏမတ္တေန, န သမုစ္ဆေဒဝသေနာတိ အာဟ ‘‘န မဂ္ဂဝသေနာ’’တိအာဒိ။ အယမ္ပိ ကထံကထာ ဝိဂတာတိ ကင္ခာယ ဝိဂတတ္တာ ဧဝ တသ္သာ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသဘူတာ ‘‘ဣဒံ ကထ ဣဒံ ကထ’’န္တိ အယမ္ပိ ကထံကထာ ဝိဂတာ အပဂတာ။

    Tiṇṇā mettha kaṅkhāti ma-kāro padasandhikaro. Etasmiṃ pañheti etasmiṃ ‘‘kiṃsaṃyojanā nu kho’’ti evaṃ ñātuṃ icchite atthe. Tumhākaṃ vacanaṃ sutvāti ‘‘issāmacchariyasaṃyojanā’’ti evaṃ pavattaṃ tumhākaṃ vissajjanavacanaṃ sutvā. Kaṅkhā tiṇṇāti yathāpucchite atthe saṃsayo tarito vigato desanānussaraṇamattena, na samucchedavasenāti āha ‘‘na maggavasenā’’tiādi. Ayampi kathaṃkathā vigatāti kaṅkhāya vigatattā eva tassā pavattiākāravisesabhūtā ‘‘idaṃ katha idaṃ katha’’nti ayampi kathaṃkathā vigatā apagatā.

    ၃၅၈. နိဒာနာဒီနိ မဟာနိဒာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၉၅) ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ပိယာနံ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟဘူတာနံ သတ္တသင္ခာရာနံ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝာသဟနဝသေန, နိဂူဟနဝသေန စ ပဝတ္တနတော ပိယသတ္တသင္ခာရနိဒာနံ မစ္ဆရိယံ, အပ္ပိယာနံ ပရိဂ္ဂဟဘူတာနံ သတ္တာနံ, သင္ခာရာနဉ္စ အသဟနဝသေန ပဝတ္တိယာ အပ္ပိယသတ္တသင္ခာရနိဒာနာ ဣသ္သာ။ ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ အပ္ပိယသမ္ဗန္ဓံ ဘဒ္ဒကမ္ပိ တံ ကောဓနသ္သ အပ္ပိယမေဝာတိ။ ဥဘယန္တိ မစ္ဆရိယံ, ဣသ္သာ စာတိ ဥဘယံ။ ဥဘယနိဒာနန္တိ ပိယနိဒာနဉ္စေဝ အပ္ပိယနိဒာနဉ္စ။ ပိယာတိ ဣဋ္ဌာ။ ကေဠာယိတာတိ ဓနာယိတာ။ မမာယိတာတိ မမတ္တံ ကတ္ဝာ ပရိဂ္ဂဟိတာ။ ဣသ္သံ ကရောတီတိ ‘‘ကိံ ဣမသ္သ ဣမိနာ’’တိ တသ္သ ပိယသတ္တလာဘာသဟနဝသေန ဥသ္သူယတိ, တမေဝ ပိယသတ္တံ ယာစိတော။ အဟော ဝတသ္သာတိ သာဓု ဝတ အသ္သ။ ‘‘ဣမသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဧဝရူပံ ပိယဝတ္ထု န ဘဝေယ္ယာ’’တိ ဣသ္သံ ကရောတိ ဥသူယံ ဥပ္ပာဒေတိ။ မမာယန္တာတိ ကေဠာယန္တာ။ အပ္ပိယေတိ အပ္ပိယေ သတ္တေ တေသံ သတာပတော။ အသ္သာတိ ပုဂ္ဂလသ္သ, ယေန တေ လဒ္ဓာ။ တေတိ သတ္တသင္ခာရာ, သစေပိ အမနာပာ ဟောန္တိ အပ္ပိယေဟိ သမုဒာဂတတ္တာ။ ဝိပရီတဝုတ္တိတာယာတိ အယာထာဝဂာဟိတာယ။ ကော အညော ဧဝရူပသ္သ လာဘီတိ တေန အတ္တာနံ သမ္ဘာဝေန္တော ဣသ္သံ ဝာ ကရောတိ။ အညသ္သ တာဒိသံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ‘‘အဟော ဝတသ္သ ဧဝရူပံ န ဘဝေယ္ယာ’’တိ ဣသ္သံ ဝာ ကရောတိ, အယဉ္စ နယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ န ဂဟိတော။

    358.Nidānādīni mahānidānasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.95) vuttatthāneva. Piyānaṃ attano pariggahabhūtānaṃ sattasaṅkhārānaṃ parehi sādhāraṇabhāvāsahanavasena, nigūhanavasena ca pavattanato piyasattasaṅkhāranidānaṃ macchariyaṃ, appiyānaṃ pariggahabhūtānaṃ sattānaṃ, saṅkhārānañca asahanavasena pavattiyā appiyasattasaṅkhāranidānā issā. Yañhi kiñci appiyasambandhaṃ bhaddakampi taṃ kodhanassa appiyamevāti. Ubhayanti macchariyaṃ, issā cāti ubhayaṃ. Ubhayanidānanti piyanidānañceva appiyanidānañca. Piyāti iṭṭhā. Keḷāyitāti dhanāyitā. Mamāyitāti mamattaṃ katvā pariggahitā. Issaṃ karotīti ‘‘kiṃ imassa iminā’’ti tassa piyasattalābhāsahanavasena ussūyati, tameva piyasattaṃ yācito. Aho vatassāti sādhu vata assa. ‘‘Imassa puggalassa evarūpaṃ piyavatthu na bhaveyyā’’ti issaṃ karoti usūyaṃ uppādeti. Mamāyantāti keḷāyantā. Appiyeti appiye satte tesaṃ satāpato. Assāti puggalassa, yena te laddhā. Teti sattasaṅkhārā, sacepi amanāpā honti appiyehi samudāgatattā. Viparītavuttitāyāti ayāthāvagāhitāya. Ko añño evarūpassa lābhīti tena attānaṃ sambhāvento issaṃ vā karoti. Aññassa tādisaṃ uppajjamānampi ‘‘aho vatassa evarūpaṃ na bhaveyyā’’ti issaṃ vā karoti, ayañca nayo heṭṭhā vuttanayattā na gahito.

    ဝတ္ထုကာမာနံ ပရိယေသနဝသေန ပဝတ္တော ဆန္ဒော ပရိယေသနဆန္ဒော။ ပဋိလာဘပစ္စယော ဆန္ဒော ပဋိလာဘဆန္ဒော။ ပရိဘုဉ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော ဆန္ဒော ပရိဘောဂဆန္ဒော။ ပဋိလဒ္ဓာနံ သန္နိဓာပနဝသေန, သင္ဂောပနဝသေန စ ပဝတ္တော ဆန္ဒော သန္နိဓိဆန္ဒော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမေဝ ပယောဇနံ စိန္တေတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော ဆန္ဒော ဝိသ္သဇ္ဇနဆန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ကတမော’’တိအာဒိ။

    Vatthukāmānaṃ pariyesanavasena pavatto chando pariyesanachando. Paṭilābhapaccayo chando paṭilābhachando. Paribhuñjanavasena pavatto chando paribhogachando. Paṭiladdhānaṃ sannidhāpanavasena, saṅgopanavasena ca pavatto chando sannidhichando. Diṭṭhadhammikameva payojanaṃ cintetvā vissajjanavasena pavatto chando vissajjanachando. Tenāha ‘‘katamo’’tiādi.

    အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ အတ္ထတော တဏ္ဟာယနမေဝာတိ အာဟ ‘‘တဏ္ဟာမတ္တမေဝာ’’တိ။

    Ayaṃ pañcavidhopi atthato taṇhāyanamevāti āha ‘‘taṇhāmattamevā’’ti.

    ဧဝံ ဝုတ္တော ‘‘လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဧဝံ မဟာနိဒာနသုတ္တေ (ဒီ. နိ. ၂.၁၀၃) ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယဝိတက္ကော ဝိတက္ကော နာမ, န ယော ကောစိ ဝိတက္ကော။ ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တံ ဝိနိစ္ဆယဝိတက္ကံ အတ္ထုဒ္ဓာရနယေန နီဟရိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသတန္တိ အဋ္ဌာဓိကံ သတံ, တဉ္စ ခော တဏ္ဟာဝိစရိတာနံ သတံ, န ယသ္သ ကသ္သစီတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တဏ္ဟာဝိစရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဏ္ဟာဝိနိစ္ဆယော နာမ တဏ္ဟာယ ဝသေန ဝက္ခမာနနယေန အာရမ္မဏသ္သ ဝိနိစ္ဆိနနတော။ ဒိဋ္ဌိဒသ္သနဝသေန ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃံ အည’’န္တိ ဝိနိစ္ဆိနနတော ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော နာမ။ ဣဋ္ဌံ ပဏီတံ, အနိဋ္ဌံ အပ္ပဏီတံ, ပိယာယိတဗ္ဗံ ပိယံ, အပ္ပိယာယိတဗ္ဗံ အပ္ပိယံ, တေသံ ဝဝတ္ထာနံ တဏ္ဟာဝသေန န ဟောတိ။ တဏ္ဟာဝသေန ဟိ ဧကစ္စော ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ပဏီတံ မညတိ, ဧကစ္စော ဟီနံ, ဧကစ္စော ပိယာယတိ, ဧကစ္စော နပ္ပိယာယတိ။ တေနာဟ ‘‘တဒေဝ ဟီ’’တိအာဒိ ။ ‘‘ဒသ္သာမီ’’တိ ဣဒံ ဝိသ္သဇ္ဇနဆန္ဒေ ဝုတ္တနယေန စေဝ ဝဋ္ဋူပနိသ္သယဒာနဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ တဏ္ဟာဆန္ဒဟေတုကန္တိ။

    Evaṃ vutto ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti evaṃ mahānidānasutte (dī. ni. 2.103) vutto vinicchayavitakko vitakko nāma, na yo koci vitakko. Idāni yathāvuttaṃ vinicchayavitakkaṃ atthuddhāranayena nīharitvā dassetuṃ ‘‘vinicchayo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhasatanti aṭṭhādhikaṃ sataṃ, tañca kho taṇhāvicaritānaṃ sataṃ, na yassa kassacīti dassetuṃ ‘‘taṇhāvicarita’’nti vuttaṃ. Taṇhāvinicchayo nāma taṇhāya vasena vakkhamānanayena ārammaṇassa vinicchinanato. Diṭṭhidassanavasena ‘‘idameva saccaṃ, moghaṃ añña’’nti vinicchinanato diṭṭhivinicchayo nāma. Iṭṭhaṃ paṇītaṃ, aniṭṭhaṃ appaṇītaṃ, piyāyitabbaṃ piyaṃ, appiyāyitabbaṃ appiyaṃ, tesaṃ vavatthānaṃ taṇhāvasena na hoti. Taṇhāvasena hi ekacco kiñci vatthuṃ paṇītaṃ maññati, ekacco hīnaṃ, ekacco piyāyati, ekacco nappiyāyati. Tenāha ‘‘tadeva hī’’tiādi . ‘‘Dassāmī’’ti idaṃ vissajjanachande vuttanayena ceva vaṭṭūpanissayadānavasena ca veditabbaṃ. Tampi hi taṇhāchandahetukanti.

    ယတ္ထ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ သန္တာနံ သံသာရေ ပပဉ္စေန္တိ ဝိတ္ထာရယန္တီတိ ပပဉ္စာ။ ယသ္သ စ ဥပ္ပန္နာ, တံ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝာ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝာ ‘‘မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌော’’တိ ဝာ ပပဉ္စေန္တိ ဗ္ယဉ္ဇေန္တီတိ ပပဉ္စာ။ ယသ္မာ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိယော အဓိမတ္တာ ဟုတ္ဝာ ပဝတ္တမာနာ တံသမင္ဂီပုဂ္ဂလံ ပမတ္တာကာရံ ပာပေန္တိ, မာနော ပန ဇာတိမဒာဒိ ဝသေန မတ္တာကာရမ္ပိ, တသ္မာ ‘‘မတ္တပမတ္တာကာရပာပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သင္ခာ ဝုစ္စတိ ကောဋ္ဌာသော ဘာဂသော သင္ခာယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ။ ယသ္မာ ပပဉ္စသညာ တံတံဒ္ဝာရဝသေန, အာရမ္မဏဝသေန စ ဘာဂသော ဝိတက္ကသ္သ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, န ကေဝလာ, တသ္မာ ပပဉ္စသညာသင္ခာနိဒာနော ဝိတက္ကော ဝုတ္တော, ပပဉ္စသညာနံ ဝာ အနေကဘေဒဘိန္နတ္တာ တံသမုဒာယော ‘‘ပပဉ္စသညာသင္ခာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပပဉ္စသညာသင္ခာဂ္ဂဟဏေန စ အနဝသေသော ဒုက္ခသမုဒယော ဝုတ္တော တံတံ နိမိတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သာတိ။

    Yattha sayaṃ uppajjanti, taṃ santānaṃ saṃsāre papañcenti vitthārayantīti papañcā. Yassa ca uppannā, taṃ ‘‘ratto’’ti vā ‘‘satto’’ti vā ‘‘micchābhiniviṭṭho’’ti vā papañcenti byañjentīti papañcā. Yasmā taṇhādiṭṭhiyo adhimattā hutvā pavattamānā taṃsamaṅgīpuggalaṃ pamattākāraṃ pāpenti, māno pana jātimadādi vasena mattākārampi, tasmā ‘‘mattapamattākārapāpanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Saṅkhā vuccati koṭṭhāso bhāgaso saṅkhāyati upaṭṭhātīti. Yasmā papañcasaññā taṃtaṃdvāravasena, ārammaṇavasena ca bhāgaso vitakkassa paccayā honti, na kevalā, tasmā papañcasaññāsaṅkhānidāno vitakko vutto, papañcasaññānaṃ vā anekabhedabhinnattā taṃsamudāyo ‘‘papañcasaññāsaṅkhā’’ti vutto. Papañcasaññāsaṅkhāggahaṇena ca anavaseso dukkhasamudayo vutto taṃtaṃ nimittattā vaṭṭadukkhassāti.

    ယော နိရောဓော ဝူပသမောတိ နိရောဓသစ္စမာဟ။ တသ္သ သာရုပ္ပန္တိ တသ္သ ပပဉ္စသညာသင္ခာယ နိရောဓသ္သ ဝူပသမသ္သ အဓိဂမုပာယတာယ သာရုပ္ပံ အနုစ္ဆဝိကံ, ဧတေန ဝိပသ္သနံ ဝဒတိ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တနိရောဓေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ တတ္ထဂာမိနီ, ဧတေန မဂ္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘သဟ ဝိပသ္သနာယ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

    Yo nirodho vūpasamoti nirodhasaccamāha. Tassa sāruppanti tassa papañcasaññāsaṅkhāya nirodhassa vūpasamassa adhigamupāyatāya sāruppaṃ anucchavikaṃ, etena vipassanaṃ vadati. Tattha yathāvuttanirodhe ārammaṇakaraṇavasena gacchati pavattatīti tatthagāminī, etena maggaṃ. Tenāha ‘‘saha vipassanāya maggaṃ pucchatī’’ti.

    ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

    Vedanākammaṭṭhānavaṇṇanā

    ၃၅၉. ပုစ္ဆိတမေဝ ကထိတံ။ ယသ္မာ သက္ကေန ဒေဝာနံ ဣန္ဒေန ပပဉ္စသညာသင္ခာနိရောဓဂာမိနိပဋိပဒာ ပုစ္ဆိတာဝ, ဘဂဝာ စ တဒဓိဂမုပာယံ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ တသ္သ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝေဒနာမုခေန ကထေန္တော တိသ္သော ဝေဒနာ အာရဘိ, ဣတိ ပုစ္ဆိတမေဝ ကထေန္တေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန သာနုသန္ဓိမေဝ စ ကထိတံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ အနနုသန္ဓိကာ ကထာ နာမ အတ္ထိ။ ဣဒာနိသ္သ ဝေဒနာမုခေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနသ္သေဝ ကထနေ ကာရဏံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒေဝတာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကရဇကာယသ္သ သုခုမတာဝစနေနေဝ အစ္စန္တမုဒုသုခုမာလဘာဝာပိ ဝုတ္တာ ဧဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကမ္မဇန္တိ ကမ္မဇတေဇံ။ တသ္သ ဗလဝဘာဝော ဥဠာရပုညကမ္မနိဗ္ဗတ္တတ္တာ, အတိဝိယ ဂရုမဓုရသိနိဒ္ဓသုဒ္ဓာဟာရဇီရဏတော စ။ ဧကာဟာရမ္ပီတိ ဧကာဟာရဝာရမ္ပိ။ ‘‘ဝိလီယန္တီ’’တိ ဧတေန ကရဇကာယသ္သ မန္ဒတာယ ကမ္မဇတေဇသ္သ ဗလဝဘာဝေန အာဟာရဝေလာတိက္ကမေန နေသံ ဗလဝတီ ဒုက္ခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သုပာကဋာ ဟောတီတိ ဒသ္သေတိ။ နိဒသ္သနမတ္တဉ္စေတံ , သုခဝေဒနာပိ ပန နေသံ ဥဠာရပဏီတေသု အာရမ္မဏေသု ဥပရူပရိ အနိဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တမာနာ သုပာကဋာ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိယေဝ။ ဥပေက္ခာပိ တေသံ ကဒာစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သန္တပဏီတရူပာ ဧဝ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဧဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တနတော။ တေနေဝာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

    359.Pucchitameva kathitaṃ. Yasmā sakkena devānaṃ indena papañcasaññāsaṅkhānirodhagāminipaṭipadā pucchitāva, bhagavā ca tadadhigamupāyaṃ arūpakammaṭṭhānaṃ tassa ajjhāsayavasena vedanāmukhena kathento tisso vedanā ārabhi, iti pucchitameva kathentena pucchānusandhivasena sānusandhimeva ca kathitaṃ. Na hi buddhānaṃ ananusandhikā kathā nāma atthi. Idānissa vedanāmukhena arūpakammaṭṭhānasseva kathane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘devatānañhī’’tiādi vuttaṃ. Karajakāyassa sukhumatāvacaneneva accantamudusukhumālabhāvāpi vuttā evāti daṭṭhabbaṃ. Kammajanti kammajatejaṃ. Tassa balavabhāvo uḷārapuññakammanibbattattā, ativiya garumadhurasiniddhasuddhāhārajīraṇato ca. Ekāhārampīti ekāhāravārampi. ‘‘Vilīyantī’’ti etena karajakāyassa mandatāya kammajatejassa balavabhāvena āhāravelātikkamena nesaṃ balavatī dukkhavedanā uppajjamānā supākaṭā hotīti dasseti. Nidassanamattañcetaṃ , sukhavedanāpi pana nesaṃ uḷārapaṇītesu ārammaṇesu uparūpari aniggahaṇavasena pavattamānā supākaṭā hutvā upaṭṭhātiyeva. Upekkhāpi tesaṃ kadāci uppajjamānā santapaṇītarūpā eva iṭṭhamajjhatte eva ārammaṇe pavattanato. Tenevāha ‘‘tasmā’’tiādi.

    ရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ရူပပရိဂ္ဂဟံ, ရူပမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသန္တိ အတ္ထော။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ရူပကမ္မဋ္ဌာနေန သမထာဘိနိဝေသောပိ သင္ဂယ္ဟတိ, ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ပန ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ရူပပရိဂ္ဂဟော အရူပပရိဂ္ဂဟောတိပိ ဧတဒေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဧတ္ထ ယေဘုယ္ယေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ ဝိတ္ထာရေန္တော ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဒသ္သေတ္ဝာဝ ကထေတိ ‘‘ဧဝံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုစ္စမာနံ သုဋ္ဌု ဝိဘူတံ ပာကဋံ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ ‘‘ဧတေန ဣဓာပိ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကဒေသေန ဝိဘာဝိတမေဝာ’’တိ ဝဒန္တိ။

    Rūpakammaṭṭhānanti rūpapariggahaṃ, rūpamukhena vipassanābhinivesanti attho. Arūpakammaṭṭhānanti etthāpi eseva nayo. Tattha rūpakammaṭṭhānena samathābhinivesopi saṅgayhati, vipassanābhiniveso pana idhādhippetoti dassento ‘‘rūpapariggaho arūpapariggahotipi etadeva vuccatī’’ti āha. Catudhātuvavatthānanti ettha yebhuyyena catudhātuvavatthānaṃ vitthārento rūpakammaṭṭhānaṃ kathetīti adhippāyo. Rūpakammaṭṭhānaṃ dassetvāva katheti ‘‘evaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ vuccamānaṃ suṭṭhu vibhūtaṃ pākaṭaṃ hutvā upaṭṭhātī’’ti. ‘‘Etena idhāpi rūpakammaṭṭhānaṃ ekadesena vibhāvitamevā’’ti vadanti.

    ကာမဉ္စေတ္ထ ဝေဒနာဝသေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ အာဂတံ, တဒညဓမ္မဝသေနပိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ လဗ္ဘတီတိ တံ ဝိဘာဂေန ဒသ္သေတုံ ‘‘တိဝိဓော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိနိဝေသောတိ အနုပ္ပဝေသော, အာရမ္ဘောတိ အတ္ထော။ အာရမ္ဘေ ဧဝ ဟိ အယံ ဝိဘာဂော, သမ္မသနံ ပန အနဝသေသတောဝ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တတီတိ။ ‘‘ပရိဂ္ဂဟိတေ ရူပကမ္မဋ္ဌာနေ’’တိ ဣဒံ ရူပမုခေန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အရူပမုခေန ပန ဝိပသ္သနာဘိနိဝေသော ယေဘုယ္ယေန သမထယာနိကသ္သ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, သော စ ပဌမံ ဈာနင္ဂာနိ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ တတော ပရံ သေသဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ပဌမာဘိနိပာတောတိ သဗ္ဗေ စေတသိကာ စိတ္တာယတ္တာ စိတ္တကိရိယာဘာဝေန ဝုစ္စန္တီတိ ဖသ္သော စိတ္တသ္သ ပဌမာဘိနိပာတော ဝုတ္တော။ တံ အာရမ္မဏန္တိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနသညိတံ အာရမ္မဏံ။ ဥပ္ပန္နဖသ္သော ပုဂ္ဂလော, စိတ္တစေတသိကရာသိ ဝာ အာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌော ဖသ္သသဟဇာတာယ ဝေဒနာယ တံသမကာလမေဝ ဝေဒေတိ, ဖသ္သော ပန ဩဘာသသ္သ ဝိယ ပဒီပော ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယဝိသေသော ဟောတီတိ ပုရိမကာလော ဝိယ ဝုစ္စတိ, ယာ တသ္သ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏတာ ဝုစ္စတိ။ ဖုသန္တောတိ အာရမ္မဏသ္သ ဖုသနာကာရေန။ အယဉ္ဟိ အရူပဓမ္မတ္တာ ဧကဒေသေန အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ, သဒ္ဒော ဝိယ စ သောတံ, စိတ္တံ, အာရမ္မဏဉ္စ ဖုသန္တော ဝိယ, သင္ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ စ ပဝတ္တတီတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သင္ဃဋ္ဋနရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Kāmañcettha vedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ āgataṃ, tadaññadhammavasenapi arūpakammaṭṭhānaṃ labbhatīti taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tividho hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhinivesoti anuppaveso, ārambhoti attho. Ārambhe eva hi ayaṃ vibhāgo, sammasanaṃ pana anavasesatova dhamme pariggahetvā pavattatīti. ‘‘Pariggahite rūpakammaṭṭhāne’’ti idaṃ rūpamukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ, arūpamukhena pana vipassanābhiniveso yebhuyyena samathayānikassa icchitabbo, so ca paṭhamaṃ jhānaṅgāni pariggahetvā tato paraṃ sesadhamme pariggaṇhāti. Paṭhamābhinipātoti sabbe cetasikā cittāyattā cittakiriyābhāvena vuccantīti phasso cittassa paṭhamābhinipāto vutto. Taṃ ārammaṇanti yathāpariggahitaṃ rūpakammaṭṭhānasaññitaṃ ārammaṇaṃ. Uppannaphasso puggalo, cittacetasikarāsi vā ārammaṇena phuṭṭho phassasahajātāya vedanāya taṃsamakālameva vedeti, phasso pana obhāsassa viya padīpo vedanādīnaṃ paccayaviseso hotīti purimakālo viya vuccati, yā tassa ārammaṇābhiniropanalakkhaṇatā vuccati. Phusantoti ārammaṇassa phusanākārena. Ayañhi arūpadhammattā ekadesena anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ, ārammaṇañca phusanto viya, saṅghaṭṭento viya ca pavattatīti. Tathā hesa ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti vuccati.

    အာရမ္မဏံ အနုဘဝန္တီတိ ဣသ္သရဝတာယ ဝိသဝိတာယ သာမိဘာဝေန အာရမ္မဏရသံ သံဝေဒေန္တီ။ ဖသ္သာဒီနဉ္ဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏေ ဧကဒေသေနေဝ ပဝတ္တိ ဖုသနာဒိမတ္တဘာဝတော, ဝေဒနာယ ပန ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော အာရမ္မဏေ နိပ္ပဒေသတော ပဝတ္တိ။ ဖုသနာဒိဘာဝေန ဟိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ဧကဒေသာနုဘဝနံ, ဝေဒယိတဘာဝေန ဂဟဏံ ယထာကာမံ သဗ္ဗာနုဘဝနံ, ဧဝံသဘာဝာနေဝ တာနိ ဂဟဏာနီတိ န ဝေဒနာယ ဝိယ ဖသ္သာဒီနမ္ပိ ယထာ သကကိစ္စကရဏေန သာမိဘာဝာနုဘဝနံ စောဒေတဗ္ဗံ။ ဝိဇာနန္တန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဝိသေသတော ဇာနန္တံ။ ဝိညာဏဉ္ဟိ မိနိတဗ္ဗဝတ္ထုံ နာဠိယာ မိနန္တော ပုရိသော ဝိယ အာရမ္မဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ, န သညာ ဝိယ သဉ္ဇာနနမတ္တံ ဟုတ္ဝာ။ တထာ ဟိ အနေန ကဒာစိ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနာပိ ဟောတိ, ဣမေသံ ပန ဖသ္သာဒီနံ တသ္သ တသ္သ ပာကဋဘာဝော ပစ္စယဝိသေသသိဒ္ဓသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂသ္သ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ārammaṇaṃ anubhavantīti issaravatāya visavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ saṃvedentī. Phassādīnañhi sampayuttadhammānaṃ ārammaṇe ekadeseneva pavatti phusanādimattabhāvato, vedanāya pana iṭṭhākārasambhogādivasena pavattanato ārammaṇe nippadesato pavatti. Phusanādibhāvena hi ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavanaṃ, vedayitabhāvena gahaṇaṃ yathākāmaṃ sabbānubhavanaṃ, evaṃsabhāvāneva tāni gahaṇānīti na vedanāya viya phassādīnampi yathā sakakiccakaraṇena sāmibhāvānubhavanaṃ codetabbaṃ. Vijānantanti paricchindanavasena visesato jānantaṃ. Viññāṇañhi minitabbavatthuṃ nāḷiyā minanto puriso viya ārammaṇaṃ paricchijja vibhāventaṃ pavattati, na saññā viya sañjānanamattaṃ hutvā. Tathā hi anena kadāci lakkhaṇattayavibhāvanāpi hoti, imesaṃ pana phassādīnaṃ tassa tassa pākaṭabhāvo paccayavisesasiddhassa pubbabhāgassa vasena veditabbo.

    ဧဝံ တသ္သ တသ္သေဝ ပာကဋဘာဝေပိ ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယ္ယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၄၆; ပဋိ. မ. ၁.၃), ‘‘သဗ္ဗဉ္စ ခော, ဘိက္ခဝေ, အဘိဇာန’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၂၇) စ ဧဝမာဒိ ဝစနတော သဗ္ဗေ သမ္မသနုပဂာ ဓမ္မာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ထ ယသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖသ္သပဉ္စမကေယေဝာတိ အဝဓာရဏံ တဒန္တောဂဓတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ။ ဖသ္သပဉ္စမကဂ္ဂဟဏဉ္ဟိ တသ္သ သဗ္ဗသ္သ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏဘာဝတော ။ တတ္ထ စ ဖသ္သစေတနာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသင္ခာရက္ခန္ဓဓမ္မသင္ဂဟော စေတနပ္ပဓာနတ္တာ တေသံ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင္ခာရက္ခန္ဓဝိဘင္ဂေ ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၂၁) စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ, ဣတရေ ပန ခန္ဓာ သရူပေနေဝ ဂဟိတာ။

    Evaṃ tassa tasseva pākaṭabhāvepi ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3), ‘‘sabbañca kho, bhikkhave, abhijāna’’nti (saṃ. ni. 4.27) ca evamādi vacanato sabbe sammasanupagā dhammā pariggahetabbāti dassento ‘‘tattha yassā’’tiādimāha. Tattha phassapañcamakeyevāti avadhāraṇaṃ tadantogadhattā taggahaṇeneva gahitattā catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ. Phassapañcamakaggahaṇañhi tassa sabbassa sabbacittuppādasādhāraṇabhāvato . Tattha ca phassacetanāggahaṇena sabbasaṅkhārakkhandhadhammasaṅgaho cetanappadhānattā tesaṃ. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhavibhaṅge ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā (vibha. 21) cetanāva vibhattā, itare pana khandhā sarūpeneva gahitā.

    ဝတ္ထုနိသ္သိတာတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထု-သဒ္ဒော ကရဇကာယဝိသယော, န ဆဗ္ဗတ္ထုဝိသယောတိ။ ကထမိဒံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကတ္ထ ပန ဝုတ္တံ? သာမညဖလသုတ္တေ။ သောတိ ကရဇကာယော။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ နာမရူပံ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ အညထာ ဟိ ခန္ဓဝိနိမုတ္တမ္ပိ နာမံ အတ္ထေဝာတိ။ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုကာတိ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟုပာဒာနာဒိဟေတုကာ။ ‘‘ဝိပသ္သနာပဋိပာဋိယာ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ သမ္မသန္တော ဝိစရတီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝဝိပသ္သနံ ဝတ္ဝာ ပုန တသ္သ ဥသ္သုက္ကာပနံ, ဝိသေသာဓိဂမဉ္စ ဒသ္သေန္တော ‘‘သော’’တိအာဒိမာဟ။

    Vatthunissitāti ettha vatthu-saddo karajakāyavisayo, na chabbatthuvisayoti. Kathamidaṃ viññāyatīti āha ‘‘yaṃ sandhāya vutta’’nti. Kattha pana vuttaṃ? Sāmaññaphalasutte. Soti karajakāyo. ‘‘Pañcakkhandhavinimuttaṃ nāmarūpaṃ natthī’’ti idaṃ adhikāravasena vuttaṃ. Aññathā hi khandhavinimuttampi nāmaṃ atthevāti. Avijjādihetukāti avijjātaṇhupādānādihetukā. ‘‘Vipassanāpaṭipāṭiyā aniccaṃ dukkhaṃ anattāti sammasanto vicaratī’’ti iminā balavavipassanaṃ vatvā puna tassa ussukkāpanaṃ, visesādhigamañca dassento ‘‘so’’tiādimāha.

    ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သက္ကပဉ္ဟသုတ္တေ။ ဝေဒနာဝသေန စေတ္ထ အရူပကမ္မဋ္ဌာနကထနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ ။ ယထာဝုတ္တေသု စ တီသု ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသေသု ဝေဒနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော သုကရော ဝေဒနာနံ ဝိဘူတဘာဝတောတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဖသ္သဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ပာကဋံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ သက္ကပမုခာနံ တေသံ ဒေဝာနံ ယထာ ဝေဒနာ ဝိဘူတာ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ, န ဧဝံ ဣတရဒ္ဝယန္တိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ ဝေဒနာယ ဧဝ စ နေသံ ဝိဘူတဘာဝော ဝေဒနာမုခေနေဝေတ္ထ ဘဂဝတာ ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ ‘‘ဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပာကဋတာယာ’’တိ ဣဒံ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တာသဉ္ဟိ ပဝတ္တိ ဩဠာရိကာ, န ဣတရာယ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏမုခေန ဝာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဣတရာယပိ ပဝတ္တိ ဝိညူနံ ပာကဋာ ဧဝာတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနဉ္ဟီ’’တိ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယဒာ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ သုခဝေဒနာယ ပာကဋဘာဝဝိဘာဝနံ, တယိဒံ အသမာဟိတဘူမိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘သကလံ သရီရံ ခော ဘန္တေ’’န္တိအာဒိနာ ကာမံ ပဝတ္တိဩဠာရိကတာယ အဝူပသန္တသဘာဝမေတံ သုခံ, သာတလက္ခဏတာယ ပန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ, နိသ္သယဉ္စ အနုဂ္ဂဏ္ဟန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘ယဒာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Idhāti imasmiṃ sakkapañhasutte. Vedanāvasena cettha arūpakammaṭṭhānakathane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayameva . Yathāvuttesu ca tīsu kammaṭṭhānābhinivesesu vedanāvasena kammaṭṭhānābhiniveso sukaro vedanānaṃ vibhūtabhāvatoti dassetuṃ ‘‘phassavasena hī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na pākaṭaṃ hotī’’ti idaṃ sakkapamukhānaṃ tesaṃ devānaṃ yathā vedanā vibhūtā hutvā upaṭṭhāti, na evaṃ itaradvayanti katvā vuttaṃ. Vedanāya eva ca nesaṃ vibhūtabhāvo vedanāmukhenevettha bhagavatā desanāya āraddhattā. ‘‘Vedanānaṃ uppattiyā pākaṭatāyā’’ti idaṃ sukhadukkhavedanānaṃ vasena vuttaṃ. Tāsañhi pavatti oḷārikā, na itarāya. Tadubhayaggahaṇamukhena vā gahetabbattā itarāyapi pavatti viññūnaṃ pākaṭā evāti sukhadukkhavedanānañhī’’ti visesaggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yadā sukhaṃ uppajjatī’’tiādi sukhavedanāya pākaṭabhāvavibhāvanaṃ, tayidaṃ asamāhitabhūmivasena veditabbaṃ. Tattha ‘‘sakalaṃ sarīraṃ kho bhante’’ntiādinā kāmaṃ pavattioḷārikatāya avūpasantasabhāvametaṃ sukhaṃ, sātalakkhaṇatāya pana sampayuttadhamme, nissayañca anuggaṇhantameva pavattatīti dasseti. ‘‘Yadā dukkhaṃ uppajjatī’’tiādīsu vuttavipariyāyena attho veditabbo.

    ဒုဒ္ဒီပနာတိ ဉာဏေန ဒီပေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယာ, ဒုဗ္ဗိညေယ္ယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အန္ဓကာရာ အဘိဘူတာ’’တိ။ အန္ဓကာရာတိ အန္ဓကာရဂတသဒိသီ, ဇာနိတုကာမေ စ အန္ဓကာရိနီ။ ပုဗ္ဗာပရံ သမံ သုကရေ သုပလက္ခိတမဂ္ဂဝသေန ပာသာဏတလေ မိဂဂတမဂ္ဂော ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနေဟိ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေသု အနုမိနိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ ‘‘သာ သုခဒုက္ခာနံ။ပေ.။ ပာကဋာ ဟောတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ နယတော ဂဏ္ဟန္တသ္သာတိ ဧတ္ထာယံ နယော – ယသ္မာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယာယ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိယာ အနုဘဝနတော နိဋ္ဌာမဇ္ဈတ္တဝိသယာ စ ဥပလဒ္ဓိ, တသ္မာ န တာယ နိရနုဘဝနာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, ယံ တတ္ထာနုဘဝနံ, သာ အဒုက္ခမသုခာ။ တထာ အနုပလဗ္ဘမာနံ ရူပာဒိအနုဘုယ္ယမာနံ ဒိဋ္ဌံ ဥပလဗ္ဘတိ, ယော ပန မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ တဗ္ဗိသယသ္သ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ, တသ္မာ အနနုဘုယ္ယမာနေန တေန န ဘဝိတဗ္ဗံ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ အနုဘဝမာနာ မဇ္ဈတ္တဝိသယုပလဒ္ဓိ ဥပလဒ္ဓိဘာဝတော။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယုပလဒ္ဓိဝိသယံ ပန နိရနုဘဝနံ တံ အနုပလဒ္ဓိသဘာဝမေဝ ဒိဋ္ဌံ, တံ ယထာရူပန္တိ။ နိဝတ္တေတ္ဝာတိ နီဟရိတ္ဝာ, ‘‘သောမနသ္သံပာဟ’’န္တိအာဒိနာ သမာနဇာတိယမ္ပိ ဘိန္ဒန္တော အညေဟိ အရူပဓမ္မေဟိ ဝိဝေစေတ္ဝာ အသံသဋ္ဌံ ကတ္ဝာတိ အတ္ထော။

    Duddīpanāti ñāṇena dīpetuṃ asakkuṇeyyā, dubbiññeyyāti attho. Tenāha ‘‘andhakārā abhibhūtā’’ti. Andhakārāti andhakāragatasadisī, jānitukāme ca andhakārinī. Pubbāparaṃ samaṃ sukare supalakkhitamaggavasena pāsāṇatale migagatamaggo viya iṭṭhāniṭṭhārammaṇesu sukhadukkhānubhavanehi majjhattārammaṇesu anuminitabbatāya vuttaṃ ‘‘sā sukhadukkhānaṃ…pe… pākaṭā hotī’’ti. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Nayato gaṇhantassāti etthāyaṃ nayo – yasmā iṭṭhāniṭṭhavisayāya ārammaṇūpaladdhiyā anubhavanato niṭṭhāmajjhattavisayā ca upaladdhi, tasmā na tāya niranubhavanāya bhavitabbaṃ, yaṃ tatthānubhavanaṃ, sā adukkhamasukhā. Tathā anupalabbhamānaṃ rūpādianubhuyyamānaṃ diṭṭhaṃ upalabbhati, yo pana majjhattārammaṇaṃ tabbisayassa viññāṇappavattiyaṃ, tasmā ananubhuyyamānena tena na bhavitabbaṃ. Sakkā hi vattuṃ anubhavamānā majjhattavisayupaladdhi upaladdhibhāvato. Iṭṭhāniṭṭhavisayupaladdhivisayaṃ pana niranubhavanaṃ taṃ anupaladdhisabhāvameva diṭṭhaṃ, taṃ yathārūpanti. Nivattetvāti nīharitvā, ‘‘somanassaṃpāha’’ntiādinā samānajātiyampi bhindanto aññehi arūpadhammehi vivecetvā asaṃsaṭṭhaṃ katvāti attho.

    အယဉ္စ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတ္ဝာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒနာဝသေန နိဝတ္တေတ္ဝာ ဒေသနာ တထာဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာပေက္ခာယ သုတ္တန္တရေသုပိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၇၃; မ. နိ. ၁.၁၀၆, ၃၉၀, ၄၁၃, ၄၅၀, ၄၆၅, ၄၆၇; မ. နိ. ၂.၃၀၆, ၂၀၉; ၃.၆၇, ၃၄၂; သံ. နိ. ၄.၂၄၈) အာဂတာ ဧဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ (ဒီ. နိ. ၂.၂၇၃) တထာ ဒေသနာယ အာဂတဘာဝော အနန္တရမေဝ အာဝိ ဘဝိသ္သတိ, မဇ္ဈိမနိကာယေ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာပိ (မ. နိ. ၁.၁၀၆) တာဒိသီ ဧဝ။ စူဠတဏ္ဟာသင္ခယေ ‘‘ဧဝံ စေတံ, ဒေဝာနံ ဣန္ဒ, ဘိက္ခုနော သုတံ ဟောတိ ‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’တိ, သော သဗ္ဗံ ဓမ္မံ အဘိဇာနာတိ , သဗ္ဗံ ဓမ္မံ အဘိညာယ သဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိဇာနာတိ, သဗ္ဗံ ဓမ္မံ ပရိညာယ ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝာ ဒုက္ခံ ဝာ အဒုက္ခမသုခံ ဝာ, သော တာသု ဝေဒနာသု အနိစ္စာနုပသ္သီ ဝိဟရတိ, ဝိရာဂာနုပသ္သီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၃၉၀) အာဂတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒနာဝသေန နိဝတ္တေတ္ဝာ ဒသ္သေသီ’’တိ။ မဟာတဏ္ဟာသင္ခယေ ပန ‘‘သော ဧဝံ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟီနော ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ သုခံ ဝာ ဒုက္ခံ ဝာ အဒုက္ခမသုခံ ဝာ, သော တံ ဝေဒနံ နာဘိနန္ဒတိ နာဘိဝဒတိ နာဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ။ တသ္သ တံ ဝေဒနံ အနဘိနန္ဒတော အနဘိဝဒတော အနဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော ယာ ဝေဒနာသု နန္ဒီ သာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၄၁၄) အာဂတံ။ စူဠဝေဒလ္လေ ‘‘ကတိ ပနာယ္ယေဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၄၆၅) အာဂတံ။ မဟာဝေဒလ္လေ ‘‘ဝေဒနာတိ, အာဝုသော, ဝုစ္စတိ, ကိတ္တာဝတာ နု ခော, အာဝုသော, ‘ဝေဒနာ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၄၅၀) အာဂတံ။ ဧဝံ ရဋ္ဌပာလသုတ္တာဒီသုပိ (မ. နိ. ၂.၃၀၅) ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနသ္သ အာဂတဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗံ။

    Ayañca rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā desanā tathāvinetabbapuggalāpekkhāya suttantaresupi (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106, 390, 413, 450, 465, 467; ma. ni. 2.306, 209; 3.67, 342; saṃ. ni. 4.248) āgatā evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha. Tattha mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.273) tathā desanāya āgatabhāvo anantarameva āvi bhavissati, majjhimanikāye satipaṭṭhānadesanāpi (ma. ni. 1.106) tādisī eva. Cūḷataṇhāsaṅkhaye ‘‘evaṃ cetaṃ, devānaṃ inda, bhikkhuno sutaṃ hoti ‘sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyā’ti, so sabbaṃ dhammaṃ abhijānāti , sabbaṃ dhammaṃ abhiññāya sabbaṃ dhammaṃ parijānāti, sabbaṃ dhammaṃ pariññāya yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so tāsu vedanāsu aniccānupassī viharati, virāgānupassī’’tiādinā (ma. ni. 1.390) āgataṃ. Tena vuttaṃ ‘‘arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesī’’ti. Mahātaṇhāsaṅkhaye pana ‘‘so evaṃ anurodhavirodhavippahīno yaṃ kiñci vedanaṃ vedeti sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, so taṃ vedanaṃ nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa taṃ vedanaṃ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato yā vedanāsu nandī sā nirujjhatī’’tiādinā (ma. ni. 1.414) āgataṃ. Cūḷavedalle ‘‘kati panāyyevedanā’’tiādinā (ma. ni. 1.465) āgataṃ. Mahāvedalle ‘‘vedanāti, āvuso, vuccati, kittāvatā nu kho, āvuso, ‘vedanā’ti vuccatī’’tiādinā (ma. ni. 1.450) āgataṃ. Evaṃ raṭṭhapālasuttādīsupi (ma. ni. 2.305) vedanākammaṭṭhānassa āgataṭṭhānaṃ uddharitvā vattabbaṃ.

    ‘‘ပဌမံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကထံ တမေတ္ထ ကထိတန္တိ အာဟ ‘‘ရူပကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ သင္ခိတ္တံ, ကထံ သင္ခိတ္တံ? ဝေဒနာယ အာရမ္မဏမတ္တကံယေဝ, ယေဘုယ္ယေန ဝေဒနာ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာ ပဉ္စဒ္ဝာရဝသေန ပဝတ္တနတော။ တေန စသ္သာ ပုရိမသိဒ္ဓာ ဧဝ အာရမ္မဏန္တိ ဝေဒနံ ဝဒန္တေန တသ္သာရမ္မဏဓမ္မာ အတ္ထတော ပဌမတရံ ဂဟိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ ဣမာယ အတ္ထာပတ္တိယာ ရူပကမ္မဋ္ဌာနသ္သေဝေတ္ထ ပဌမံ ဂဟိတတာ ဇောတိတာ, န သရူပေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ ပာဠိယံ နာရုဠ္ဟံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ။

    ‘‘Paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā’’ti vuttaṃ, kathaṃ tamettha kathitanti āha ‘‘rūpakammaṭṭhāna’’ntiādi. Saṅkhittaṃ, kathaṃ saṅkhittaṃ? Vedanāya ārammaṇamattakaṃyeva, yebhuyyena vedanā rūpadhammārammaṇā pañcadvāravasena pavattanato. Tena cassā purimasiddhā eva ārammaṇanti vedanaṃ vadantena tassārammaṇadhammā atthato paṭhamataraṃ gahitā eva nāma hontīti imāya atthāpattiyā rūpakammaṭṭhānassevettha paṭhamaṃ gahitatā jotitā, na sarūpeneva gahitattā. Tenāha ‘‘tasmā pāḷiyaṃ nāruḷhaṃ bhavissatī’’ti.

    ၃၆၀. ဒ္ဝီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီတိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဂေဟိ။ ဧဝရူပန္တိ ယံ အကုသလာနံ အဘိဗုဒ္ဓိယာ, ကုသလာနဉ္စ ပရိဟာနာယ သံဝတ္တတိ, ဧဝရူပံ, တံ ပန ကာမူပသဉ္ဟိတတာယ ‘‘ဂေဟနိသ္သိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂေဟသိတသောမနသ္သ’’န္တိ။ ဣဋ္ဌာနန္တိ ပိယာနံ။ ကန္တာနန္တိ ကမနီယာနံ။ မနာပာနန္တိ မနဝဍ္ဎနကာနံ။ တတော ဧဝ မနော ရမေန္တီတိ မနောရမာနံ။ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနန္တိ တဏ္ဟာသန္နိသ္သိတာနံ ကာမူပသဉ္ဟိတာနံ။ ပဋိလာဘတော သမနုပသ္သတောတိ ‘‘အဟော မယာ ဣမာနိ လဒ္ဓာနီ’’တိ ယထာလဒ္ဓာနိ ရူပာရမ္မဏာဒီနိ အသ္သာဒယတော။ အတီတန္တိ အတိက္ကန္တံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ နိရောဓပ္ပတ္တံ။ ဝိပရိဏတန္တိ သဘာဝဝိဂမေန ဝိဂတံ။ သမနုသ္သရတောတိ အသ္သာဒနဝသေန အနုစိန္တယတော။ ဂေဟသိတန္တိ ကာမဂုဏနိသ္သိတံ။ ကာမဂုဏာ ဟိ ကာမရာဂသ္သ ဂေဟသဒိသတ္တာ ဣဓ ‘‘ဂေဟ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။

    360.Dvīhi koṭṭhāsehīti sevitabbāsevitabbabhāgehi. Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānañca parihānāya saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehanissita’’nti vuccatīti āha ‘‘gehasitasomanassa’’nti. Iṭṭhānanti piyānaṃ. Kantānanti kamanīyānaṃ. Manāpānanti manavaḍḍhanakānaṃ. Tato eva mano ramentīti manoramānaṃ. Lokāmisapaṭisaṃyuttānanti taṇhāsannissitānaṃ kāmūpasañhitānaṃ. Paṭilābhato samanupassatoti ‘‘aho mayā imāni laddhānī’’ti yathāladdhāni rūpārammaṇādīni assādayato. Atītanti atikkantaṃ. Niruddhanti nirodhappattaṃ. Vipariṇatanti sabhāvavigamena vigataṃ. Samanussaratoti assādanavasena anucintayato. Gehasitanti kāmaguṇanissitaṃ. Kāmaguṇā hi kāmarāgassa gehasadisattā idha ‘‘geha’’nti adhippetā.

    ဧဝရူပန္တိ ယံ အကုသလာနံ ပရိဟာနာယ, ကုသလာနဉ္စ အဘိဗုဒ္ဓိယာ သံဝတ္တတိ, ဧဝရူပံ, တံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ နေက္ခမ္မူပသဉ္ဟိတန္တိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မသိတံ သောမနသ္သ’’န္တိ။ ဣဒာနိ တံ ပာဠိဝသေနေဝ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိပသ္သနာလက္ခဏေ နေက္ခမ္မေ ဒသ္သိတေ ဣတရာနိ တသ္သ ကာရဏတော, ဖလတော, အတ္ထတော စ ဒသ္သိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝိပသ္သနာလက္ခဏမေဝ တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ရူပာနန္တ္ဝေဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိပရိဏာမဝိရာဂနိရောဓန္တိ ဇရာယ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတဉ္စေဝ ဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနံ နိရုဇ္ဈနဉ္စ ဝိဒိတ္ဝာတိ ယောဇနာ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သောမနသ္သန္တိ ဝိပသ္သနာယ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ ကမေန ဥပ္ပန္နာနံ ပာမောဇ္ဇပီတိပသ္သဒ္ဓီနံ ဥပရိ အနပ္ပကံ သောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

    Evarūpanti yaṃ akusalānaṃ parihānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpaṃ, taṃ pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitanti āha ‘‘nekkhammasitaṃ somanassa’’nti. Idāni taṃ pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘tattha katamānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha vipassanālakkhaṇe nekkhamme dassite itarāni tassa kāraṇato, phalato, atthato ca dassitāneva hontīti vipassanālakkhaṇameva taṃ dassento ‘‘rūpānantvevā’’tiādimāha. Vipariṇāmavirāganirodhanti jarāya vipariṇāmetabbatañceva jarāmaraṇehi palujjanaṃ nirujjhanañca viditvāti yojanā. Uppajjati somanassanti vipassanāya vīthipaṭipattiyā kamena uppannānaṃ pāmojjapītipassaddhīnaṃ upari anappakaṃ somanassaṃ uppajjati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘သုညာဂာရံ ပဝိဋ္ဌသ္သ၊ သန္တစိတ္တသ္သ ဘိက္ခုနော။

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;

    အမာနုသီ ရတိ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပသ္သတော။

    Amānusī rati hoti, sammā dhammaṃ vipassato.

    ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ။

    Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    လဘတီ ပီတိပာမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၃၇၄) စ –

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374) ca –

    နေက္ခမ္မဝသေနာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိဝသေန။ ‘‘ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိတ္ထရိသ္သာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတုံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တသ္သ, ပဗ္ဗဇန္တသ္သ, စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလံ အနုတိဋ္ဌန္တသ္သ, တံ သောဓေန္တသ္သ, ဓုတဂုဏေ သမာဒာယ ဝတ္တန္တသ္သ, ကသိဏပရိကမ္မာဒီနိ ကရောန္တသ္သ စ ယာ ပဋိပတ္တိ, သဗ္ဗာ သာ ဣဓ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ။ ယေဘုယ္ယေန အနုသ္သတိယာ ဥပစာရဇ္ဈာနံ နိဋ္ဌာတီတိ ကတ္ဝာ ‘‘အနုသ္သတိဝသေနာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဃရဗန္ဓနတော နိက္ခမနဋ္ဌေန နေက္ခမ္မံ, ဧဝံ ဝိပသ္သနာဒယောပိ တံပဋိပက္ခတော။ တေနာဟ –

    Nekkhammavasenāti pabbajjādivasena. ‘‘Vaṭṭadukkhato nittharissāmī’’ti pabbajituṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ gacchantassa, pabbajantassa, catupārisuddhisīlaṃ anutiṭṭhantassa, taṃ sodhentassa, dhutaguṇe samādāya vattantassa, kasiṇaparikammādīni karontassa ca yā paṭipatti, sabbā sā idha ‘‘nekkhamma’’nti adhippetā. Yebhuyyena anussatiyā upacārajjhānaṃ niṭṭhātīti katvā ‘‘anussativasenā’’ti vatvā ‘‘paṭhamajjhānādivasenā’’ti vuttaṃ. Ettha ca yathā pabbajjā gharabandhanato nikkhamanaṭṭhena nekkhammaṃ, evaṃ vipassanādayopi taṃpaṭipakkhato. Tenāha –

    ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပသ္သနာ။

    ‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;

    သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ (ဣတိဝု. အဋ္ဌ. ၁၀၉)။

    Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti. (itivu. aṭṭha. 109);

    ယံ စေတိ ဧတ္ထ စေတိ နိပာတမတ္တံ သောမနသ္သသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ စတုက္ကနယဝသေနေဝ စ သုတ္တန္တေသု ဈာနကထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ။ ဒ္ဝီသူတိ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တေသု ဒ္ဝီသု သောမနသ္သေသု။

    Yaṃ ceti ettha ceti nipātamattaṃ somanassassa adhippetattā. Catukkanayavaseneva ca suttantesu jhānakathāti vuttaṃ ‘‘dutiyatatiyajjhānavasenā’’ti. Dvīsūti ‘‘savitakkaṃ savicāraṃ avitakkaṃ avicāra’’nti vuttesu dvīsu somanassesu.

    သဝိတက္ကသဝိစာရေ သောမနသ္သေတိ ပရိတ္တဘူမိကေ, ပဌမဇ္ဈာနေ ဝာ သောမနသ္သေ။ အဘိနိဝိဋ္ဌသောမနသ္သေသူတိ ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပိတသောမနသ္သေသု။ ပိ-သဒ္ဒေန သမ္မဋ္ဌသောမနသ္သေသု ပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ သောမနသ္သဝိပသ္သနာတောပီတိ သဝိတက္ကသဝိစာရသောမနသ္သပဝတ္တိဝိပသ္သနာတောပိ။ အဝိတက္ကအဝိစာရ ဝိပသ္သနာ ပဏီတတရာ သမ္မသိတဓမ္မဝသေနပိ ဝိပသ္သနာယ ဝိသေသသိဒ္ဓိတော, ယတော မဂ္ဂေပိ တထာရူပာ ဝိသေသာ ဣဇ္ဈန္တိ။ အယံ ပနတ္ထော ‘‘အရိယမဂ္ဂ ဗောဇ္ဈင္ဂာဒိဝိသေသံ ဝိပသ္သနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန မောရဝာပီဝာသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဝာဒေန ဒီပေတဗ္ဗော။

    Savitakkasavicāre somanasseti parittabhūmike, paṭhamajjhāne vā somanasse. Abhiniviṭṭhasomanassesūti vipassanaṃ paṭṭhapitasomanassesu. Pi-saddena sammaṭṭhasomanassesu pīti imamatthaṃ dasseti. Somanassavipassanātopīti savitakkasavicārasomanassapavattivipassanātopi. Avitakkaavicāra vipassanā paṇītatarā sammasitadhammavasenapi vipassanāya visesasiddhito, yato maggepi tathārūpā visesā ijjhanti. Ayaṃ panattho ‘‘ariyamagga bojjhaṅgādivisesaṃ vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyamentī’’ti evaṃ pavattena moravāpīvāsimahādattattheravādena dīpetabbo.

    ၃၆၁. ဂေဟသိတဒောမနသ္သံ နာမ ကာမဂုဏာနံ အပ္ပဋိလာဘနိမိတ္တံ, ဝိဂတနိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒောမနသ္သံ။ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပသ္သတောတိ အပ္ပဋိလာဘေန ‘‘အဟမေဝ န လဘာမီ’’တိ ပရိတသ္သနတော။ သမနုသ္သရတောတိ ‘‘အဟု ဝတ မေ တံ ဝတ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အနုသ္သရဏဝသေန စိန္တယတော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဆသု ဒ္ဝာရေသူ’’တိအာဒိ။

    361.Gehasitadomanassaṃ nāma kāmaguṇānaṃ appaṭilābhanimittaṃ, vigatanimittañca uppajjanakadomanassaṃ. Appaṭilābhato samanupassatoti appaṭilābhena ‘‘ahameva na labhāmī’’ti paritassanato. Samanussaratoti ‘‘ahu vata me taṃ vata natthī’’tiādinā anussaraṇavasena cintayato. Tenāha ‘‘evaṃ chasu dvāresū’’tiādi.

    အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသူတိ သုညတဖလာဒိအရိယဖလဝိမောက္ခေသု။ ပိဟန္တိ အပေက္ခံ, အာသန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ပန လောကုတ္တရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ အာသာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? န ခော ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ယံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တတ္ထ ပိဟာ ပဝတ္တတီ’’တိ အဝိသယတ္တာ, ပုဂ္ဂလသ္သ စ အနဓိဂတဘာဝတော။ အနုသ္သဝူပလဒ္ဓေ ပန အနုတ္တရဝိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသ္သ ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေန္တော ‘‘တတ္ထ ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ကုဒာသ္သု နာမာဟ’’န္တိအာဒိ။ ဆသု ဒ္ဝာရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပာထဂတေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’’တိ စ ဣမိနာ နယိဒံ ဒောမနသ္သံ သဘာဝတော အနိဋ္ဌဓမ္မေယေဝ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ, အထ ခော ဣစ္ဆိတာလာဘဟေတုကံ ဣစ္ဆာဘိဃာတဝသေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနကန္တိ ဒသ္သေတိ။ ဧဝံ ‘‘ကုဒာသ္သု နာမာဟ’’န္တိ ဝုတ္တာကာရေန ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတ္ဝာ ဧဝံ ဣမမ္ပိ ပက္ခံ။ပေ.။ နာသက္ခိန္တိ အနုသောစတောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ပက္ခေ, ဣမသ္မိံ မာသေ, ဣမသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ပဗ္ဗဇိတုံ နာလဒ္ဓံ, ကသိဏပရိကမ္မံ ကာတုံ နာလဒ္ဓ’’န္တိအာဒိဝသေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိပသ္သနာဝသေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Anuttaresu vimokkhesūti suññataphalādiariyaphalavimokkhesu. Pihanti apekkhaṃ, āsanti attho. Kathaṃ pana lokuttaradhamme ārabbha āsā uppajjatīti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘yaṃ ārammaṇakaraṇavasena tattha pihā pavattatī’’ti avisayattā, puggalassa ca anadhigatabhāvato. Anussavūpaladdhe pana anuttaravimokkhe uddissa pihaṃ upaṭṭhapento ‘‘tattha pihaṃ upaṭṭhapetī’’ti vutto. Tenāha ‘‘kudāssu nāmāha’’ntiādi. Chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvāti yojanā. ‘‘Iṭṭhārammaṇe’’ti ca iminā nayidaṃ domanassaṃ sabhāvato aniṭṭhadhammeyeva ārabbha uppajjanakaṃ, atha kho icchitālābhahetukaṃ icchābhighātavasena yattha katthaci ārammaṇe uppajjanakanti dasseti. Evaṃ ‘‘kudāssu nāmāha’’nti vuttākārena pihaṃ upaṭṭhapetvā evaṃ imampi pakkhaṃ…pe… nāsakkhinti anusocatoti yojanā. ‘‘Imasmiṃ pakkhe, imasmiṃ māse, imasmiṃ saṃvacchare pabbajituṃ nāladdhaṃ, kasiṇaparikammaṃ kātuṃ nāladdha’’ntiādivasena pavattiṃ sandhāya ‘‘nekkhammavasenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Vipassanāvasenā’’tiādīsupi iminā nayena yojanā veditabbā.

    ယတော ဧဝ-ကာရော, တတော အညတ္ထ နိယမောတိ ကတ္ဝာ ‘‘တသ္မိမ္ပိ။ပေ.။ ဂေဟသိတဒောမနသ္သမေဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟေတ္ထ ဂေဟသိတဒောမနသ္သတာ သဝိတက္ကသဝိစာရေ နိယတာ, အထ ခော ဂေဟသိတဒောမနသ္သေ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ နိယတာ ပဋိယောဂိနိဝတ္တနတ္ထတ္တာ ဧဝ-ကာရသ္သ။ ‘‘ဂေဟသိတဒောမနသ္သံ သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ, န အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ။ နေက္ခမ္မသိတဒောမနသ္သံ ပန သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ, သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရံ။ သဝိတက္ကသဝိစာရသ္သေဝ ကာရဏဘူတံ ဒောမနသ္သံ သဝိတက္ကသဝိစာရဒောမနသ္သံ။ ကိံ တံ? ဂေဟသိတဒောမနသ္သံ , ယံ ပန နေက္ခမ္မာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နံ, တံ အဝိတက္ကအဝိစာရသ္သ ကာရဏဘူတံ အဝိတက္ကအဝိစာရဒောမနသ္သန္တိ။ အယဉ္စ နယော ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ယံ စေ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ပာဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္သ ပနာ’’တိအာဒိ။ မညနဝသေနာတိ ပရိကပ္ပနဝသေန။ ဝုတ္တံ ပာဠိယံ။

    Yato eva-kāro, tato aññattha niyamoti katvā ‘‘tasmimpi…pe… gehasitadomanassamevā’’ti vuttaṃ. Na hettha gehasitadomanassatā savitakkasavicāre niyatā, atha kho gehasitadomanasse savitakkasavicāratā niyatā paṭiyoginivattanatthattā eva-kārassa. ‘‘Gehasitadomanassaṃ savitakkasavicārameva, na avitakkaavicāra’’nti. Nekkhammasitadomanassaṃ pana siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkaavicāraṃ. Savitakkasavicārasseva kāraṇabhūtaṃ domanassaṃ savitakkasavicāradomanassaṃ. Kiṃ taṃ? Gehasitadomanassaṃ , yaṃ pana nekkhammādivasena uppannaṃ, taṃ avitakkaavicārassa kāraṇabhūtaṃ avitakkaavicāradomanassanti. Ayañca nayo pariyāyavasena vuttoti āha ‘‘nippariyāyena panā’’tiādi. Yadi evaṃ kasmā ‘‘yaṃ ce avitakkaṃ avicāra’’nti pāḷiyaṃ vuttanti āha ‘‘etassa panā’’tiādi. Maññanavasenāti parikappanavasena. Vuttaṃ pāḷiyaṃ.

    တတ္ရာတိ တသ္မိံ မညနေ။ အယံ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနော နယော။ ဒောမနသ္သပစ္စယဘူတေတိ ဒောမနသ္သသ္သ ပစ္စယဘူတေ။ ဥပစာရဇ္ဈာနဉ္ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝာ ပာဒကာနိ ကတ္ဝာ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတုကာမသ္သ တေသံ အလာဘေ ဒောမနသ္သသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနေ တာနိ တသ္သ ပစ္စယာ နာမ ဟောန္တိ ဣတိ တေ ဓမ္မာ ဖလူပစာရေန ‘‘ဒောမနသ္သ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ယော ပန တထာ ဥပ္ပန္နဒောမနသ္သော ဓုရနိက္ခေပံ အကတ္ဝာ အနုက္ကမေန ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ မဂ္ဂဖလဓမ္မေ နိဗ္ဗတ္တေတိ, တေ ကာရဏူပစာရေန ‘‘ဒောမနသ္သ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု ဧတသ္သ တဒာ ဒောမနသ္သမေဝ ဥပ္ပန္နံ, န ဒောမနသ္သဟေတုကာ ဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဥပ္ပန္နာ, တတ္ထ ကထံ ဒောမနသ္သသမညံ အာရောပေတ္ဝာ ဝောဟရတီတိ အာဟ ‘‘အညေသံ ပဋိပတ္တိဒသ္သနဝသေန ဒောမနသ္သန္တိ ဂဟေတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ သဝိတက္ကသဝိစာရဒောမနသ္သေတိ သဝိတက္ကသဝိစာရနိမိတ္တေ ဒောမနသ္သေ။ တီဟိ မာသေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ တေမာသိကာ, တံ တေမာသိကံ။ ဣမာ စ တေမာသိကာဒယော ပဋိပဒာ တထာပဝတ္တဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမမုဒိန္ဒ္ရိယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဓိကမဇ္ဈိမမုဒုသ္သာဟဝသေန ဝာ။ ဇဂ္ဂတီတိ ဇာဂရိကံ အနုယုဉ္ဇတိ။

    Tatrāti tasmiṃ maññane. Ayaṃ idāni vuccamāno nayo. Domanassapaccayabhūteti domanassassa paccayabhūte. Upacārajjhānañhi paṭhamajjhānādīni vā pādakāni katvā maggaphalāni nibbattetukāmassa tesaṃ alābhe domanassassa uppajjane tāni tassa paccayā nāma honti iti te dhammā phalūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttā. Yo pana tathā uppannadomanasso dhuranikkhepaṃ akatvā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaphaladhamme nibbatteti, te kāraṇūpacārena ‘‘domanassa’’nti vuttāti imamatthaṃ dassento ‘‘idha bhikkhū’’tiādimāha. Nanu etassa tadā domanassameva uppannaṃ, na domanassahetukā vipassanāmaggaphaladhammā uppannā, tattha kathaṃ domanassasamaññaṃ āropetvā voharatīti āha ‘‘aññesaṃ paṭipattidassanavasena domanassanti gahetvā’’tiādi. Savitakkasavicāradomanasseti savitakkasavicāranimitte domanasse. Tīhi māsehi nibbattetabbā temāsikā, taṃ temāsikaṃ. Imā ca temāsikādayo paṭipadā tathāpavattaukkaṭṭhamajjhimamudindriyavasena veditabbā, adhikamajjhimamudussāhavasena vā. Jaggatīti jāgarikaṃ anuyuñjati.

    မဟာသိဝတ္ထေရဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

    Mahāsivattheravatthuvaṇṇanā

    သဟသ္သဒ္ဝိသဟသ္သသင္ခ္ယတ္တာ မဟာဂဏေ။

    Sahassadvisahassasaṅkhyattā mahāgaṇe.

    အဋ္ဌကထာထေရာတိ အဋ္ဌကထာယ အတ္ထပဋိပုစ္ဆနကထေရာ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဘိက္ခံ ဂဟေတ္ဝာ ဂာမတော ဝိဟာရံ ပဋိဂမနမဂ္ဂေ ။ တယော။ပေ.။ ဂာဟာပေတ္ဝာတိ တီဏိ စတ္တာရိ ဥဏ္ဟာပနာနိ။

    Aṭṭhakathātherāti aṭṭhakathāya atthapaṭipucchanakatherā. Antarāmaggeti bhikkhaṃ gahetvā gāmato vihāraṃ paṭigamanamagge . Tayo…pe… gāhāpetvāti tīṇi cattāri uṇhāpanāni.

    ကေနစိ ပပဉ္စေနာတိ ကေနစိ သရီရကိစ္စဘူတေန ပပဉ္စေန။ သညံ အကာသိ ရတ္တိယံ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တံ အသလ္လက္ခေန္တော။

    Kenacipapañcenāti kenaci sarīrakiccabhūtena papañcena. Saññaṃ akāsi rattiyaṃ pacchato gacchantaṃ asallakkhento.

    ကသ္မာ ပန ထေရော အန္တေဝာသိကာနံ အနာရောစေတ္ဝာဝ ဂတောတိ အာဟ ‘‘ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ။ အရဟတ္တံ နာမ ကိန္တိ တဒဓိဂမသ္သ အဒုက္ကရဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟီတိ စတူဟိပိ ဣရိယာပထေဟိ ပဝတ္တမာနသ္သ, တသ္မာ ယာဝ အရဟတ္တာဓိဂမာ သယနံ ပဋိက္ခိပာမီတိ အဓိပ္ပာယော။

    Kasmā pana thero antevāsikānaṃ anārocetvāva gatoti āha ‘‘thero kirā’’tiādi. Arahattaṃ nāma kinti tadadhigamassa adukkarabhāvaṃ sandhāya vadati. Catūhi iriyāpathehīti catūhipi iriyāpathehi pavattamānassa, tasmā yāva arahattādhigamā sayanaṃ paṭikkhipāmīti adhippāyo.

    ‘‘အနုစ္ဆဝိကံ နု ခော တေ ဧတ’’န္တိ သံဝေဂဇာတော ဝီရိယံ သမုတ္တေဇေန္တော အရဟတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝိပသ္သနာယ သုစိဏ္ဏဘာဝတော ဉာဏသ္သ ပရိပာကံ ဂတတ္တာ။

    ‘‘Anucchavikaṃ nu kho te eta’’nti saṃvegajāto vīriyaṃ samuttejento arahattaṃ aggahesi ettakaṃ kālaṃ vipassanāya suciṇṇabhāvato ñāṇassa paripākaṃ gatattā.

    ပရိမဇ္ဇီတိ ပရိမသိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိမဇ္ဇီတိ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ထေရေန ဓောဝိယမာနံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဓောဝီ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။

    Parimajjīti parimasi. Keci pana ‘‘parimajjīti parivattetvā therena dhoviyamānaṃ pariggahetvā dhovī’’ti atthaṃ vadanti.

    ဝိပသ္သနာယ အာရမ္မဏံ နာမ ဥပစာရဇ္ဈာနပဌမဇ္ဈာနာဒိ။

    Vipassanāya ārammaṇaṃ nāma upacārajjhānapaṭhamajjhānādi.

    ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရဒောမနသ္သေ’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ သောမနသ္သေသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    ‘‘Savitakkasavicāradomanasse’’tiādīsu vattabbaṃ somanassesu vuttanayānusārena veditabbaṃ.

    ၃၆၂. ဧဝရူပာတိ ယာ အကုသလာနံ အဘိဗုဒ္ဓိယာ, ကုသလာနံ ပရိဟာနာယ စ သံဝတ္တတိ, ဧဝရူပာ, သာ ပန ကာမူပသဉ္ဟိတတာယ ‘‘ဂေဟသိတာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂေဟသိတဥပေက္ခာ’’တိ။ ‘‘ဗာလသ္သာ’’တိအာဒီသု ဗာလကရဓမ္မယောဂတော ဗာလသ္သ အတ္တဟိတပရဟိတဗ္ယာမူဠ္ဟတာယ မူဠ္ဟသ္သ ပုထူနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနသ္သ ကိလေသောဓီနံ မဂ္ဂောဓီဟိ အဇိတတ္တာ အနောဓိဇိနသ္သ, ဩဓိဇိနော ဝာယပေက္ခာ, ဩဓိသော စ ကိလေသာနံ ဇိတတ္တာ, တေနသ္သ သေက္ခဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတ္တမဘဝာဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနဝိပာကသ္သ အဇိတတ္တာ အဝိပာကဇိနသ္သ, ဝိပာကဇိနာ ဝာ အရဟန္တော အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ, တေနသ္သ အသေက္ခတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။ အနေကာဒီနဝေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပာပဓမ္မာနံ မူလဘူတေ သမ္မောဟေ အာဒီနဝာနံ အဒသ္သနသီလတာယ အနာဒီနဝဒသ္သာဝိနော။ အာဂမာဓိဂမာဘာဝာ အသ္သုတဝတော။ ဧဒိသော ဧကံသေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနော နာမ ဟောတီတိ တသ္သ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ပုနပိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သမ္မောဟပုဗ္ဗိကာ။ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတီတိ ရူပာနံ သမတိက္ကမနာယ ကာရဏံ န ဟောတိ, ရူပာရမ္မဏေ ကိလေသေ နာတိက္ကမတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညာဏာဝိဘူတတာယ အာရမ္မဏေ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တမာနာ လောဘသမ္ပယုတ္တဥပေက္ခာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တသ္သ လောဘသ္သ အနုစ္ဆဝိကမေဝ အာရမ္မဏံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’’တိ အာဟ။ အနတိဝတ္တမာနာ အနာဒီနဝဒသ္သိတာယ။ တတော ဧဝ အသ္သာဒာနုပသ္သနတော တတ္ထေဝ လဂ္ဂာ။ အဘိသင္ဂသ္သ လောဘသ္သ ဝသေန, ဒုမ္မောစနီယတာယ စ တေန လဂ္ဂိတာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပန္နာ။

    362.Evarūpāti yā akusalānaṃ abhibuddhiyā, kusalānaṃ parihānāya ca saṃvattati, evarūpā, sā pana kāmūpasañhitatāya ‘‘gehasitā’’ti vuccatīti āha ‘‘gehasitaupekkhā’’ti. ‘‘Bālassā’’tiādīsu bālakaradhammayogato bālassa attahitaparahitabyāmūḷhatāya mūḷhassa puthūnaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjanassa kilesodhīnaṃ maggodhīhi ajitattā anodhijinassa, odhijino vāyapekkhā, odhiso ca kilesānaṃ jitattā, tenassa sekkhabhāvaṃ paṭikkhipati. Sattamabhavādito uddhaṃ pavattanavipākassa ajitattā avipākajinassa, vipākajinā vā arahanto appaṭisandhikattā, tenassa asekkhattaṃ paṭikkhipati. Anekādīnave sabbesampi pāpadhammānaṃ mūlabhūte sammohe ādīnavānaṃ adassanasīlatāya anādīnavadassāvino. Āgamādhigamābhāvā assutavato. Ediso ekaṃsena andhaputhujjano nāma hotīti tassa andhaputhujjanabhāvaṃ dassetuṃ punapi ‘‘puthujjanassā’’ti vuttaṃ. Evarūpāti vuttappakārā sammohapubbikā. Rūpaṃ sā nātivattatīti rūpānaṃ samatikkamanāya kāraṇaṃ na hoti, rūpārammaṇe kilese nātikkamatīti adhippāyo. Aññāṇāvibhūtatāya ārammaṇe ajjhupekkhanavasena pavattamānā lobhasampayuttaupekkhā idhādhippetāti tassa lobhassa anucchavikameva ārammaṇaṃ dassento ‘‘iṭṭhārammaṇe’’ti āha. Anativattamānā anādīnavadassitāya. Tato eva assādānupassanato tattheva laggā. Abhisaṅgassa lobhassa vasena, dummocanīyatāya ca tena laggitā viya hutvā uppannā.

    ဧဝရူပာတိ ယာ အကုသလာနံ ပဟာနာယ, ကုသလာနဉ္စ အဘိဗုဒ္ဓိယာ သံဝတ္တတိ, ဧဝရူပာ, သာ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ နေက္ခမ္မူပသဉ္ဟိတာတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မသိတာ’’တိ။ ဣဒာနိ တံ ပာဠိဝသေန ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္သတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရူပံ သာ အတိဝတ္တတီတိ ရူပသ္မိံ သမ္မဒေဝ အာဒီနဝဒသ္သနတော။ ရူပနိယာတာတိ ကိလေသေဟိ အနဘိဘဝနီယတော။ ဣဋ္ဌေတိ သဘာဝတော, သင္ကပ္ပတော စ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ။ အရဇ္ဇန္တသ္သာတိ န ရဇ္ဇန္တသ္သ ရာဂံ အနုပ္ပာဒေန္တသ္သ။ အနိဋ္ဌေ အဒုသ္သန္တသ္သာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမံ သမ္မာ ယောနိသော န ပေက္ခနံ အသမပေက္ခနံ, တံ ပန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသုပိ ဗာလသ္သ ဟောတီတိ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ’’တိ အဝတ္ဝာ ‘‘အသမပေက္ခနေန အသမ္မုယ္ဟန္တသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ, တိဝိဓေပိ အာရမ္မဏေ အသမပေက္ခနဝသေန မုယ္ဟန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ ဝိပသ္သနာဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဥပေက္ခာ။ နေက္ခမ္မသိတာ ဥပေက္ခာ ဝေဒနာသဘာဂာတိ ဥဒာသိနာကာရေန ပဝတ္တိယာ, ဥပေက္ခာ ဝေဒနာယ စ သဘာဂာ။ ဧတ္ထ ဥပေက္ခာ ဝာတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ဥပေက္ခာနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဂဟိတာ ဧဝ။ တသ္မာတိ တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယပိ ဣဓ ဥပေက္ခာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ တဉ္ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ပဌမဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဥပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Evarūpāti yā akusalānaṃ pahānāya, kusalānañca abhibuddhiyā saṃvattati, evarūpā, sā pana pabbajjādivasena pavattiyā nekkhammūpasañhitāti āha ‘‘nekkhammasitā’’ti. Idāni taṃ pāḷivasena dassetuṃ ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ, tassattho heṭṭhā vuttanayānusārena veditabbo. Rūpaṃ sā ativattatīti rūpasmiṃ sammadeva ādīnavadassanato. Rūpaniyātāti kilesehi anabhibhavanīyato. Iṭṭheti sabhāvato, saṅkappato ca iṭṭhe ārammaṇe. Arajjantassāti na rajjantassa rāgaṃ anuppādentassa. Aniṭṭhe adussantassāti ettha vuttanayena attho veditabbo. Samaṃ sammā yoniso na pekkhanaṃ asamapekkhanaṃ, taṃ pana iṭṭhāniṭṭhamajjhatte viya iṭṭhāniṭṭhesupi bālassa hotīti ‘‘iṭṭhāniṭṭhamajjhatte’’ti avatvā ‘‘asamapekkhanena asammuyhantassā’’ti vuttaṃ, tividhepi ārammaṇe asamapekkhanavasena muyhantassāti attho. Vipassanāñāṇasampayuttā upekkhā. Nekkhammasitā upekkhā vedanāsabhāgāti udāsinākārena pavattiyā, upekkhā vedanāya ca sabhāgā. Ettha upekkhā vāti ettha etasmiṃ upekkhāniddese ‘‘upekkhā’’ti gahitā eva. Tasmāti tatramajjhattupekkhāyapi idha upekkhāggahaṇena gahitattā. Tañhi sandhāya ‘‘paṭhamadutiyatatiyacatutthajjhānavasena uppajjanakaupekkhā’’ti vuttaṃ.

    တာယပိ နေက္ခမ္မသိတဥပေက္ခာယာတိ နိဒ္ဓာရဏေ ဘုမ္မံ။ ‘‘ယံ နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာ နတ္ထမေဝ။

    Tāyapi nekkhammasitaupekkhāyāti niddhāraṇe bhummaṃ. ‘‘Yaṃ nekkhammavasenā’’tiādi heṭṭhā vuttanayattā uttā natthameva.

    ၃၆၃. ယဒိ သက္ကသ္သ တဒာ သောတာပတ္တိဖလပတ္တိယာဝ ဥပနိသ္သယော, အထ ကသ္မာ ဘဂဝာ ယာဝ အရဟတ္တံ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေသီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟီ’’တိအာဒိ။ တရုဏသက္ကောတိ အဘိနဝော အဓုနာ ပာတုဘူတော သက္ကော။ သမ္ပတိ ပာတုဘာဝဉ္ဟိ သန္ဓာယ ‘‘တရုဏသက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ, န တသ္သ ကုမာရတာ, ဝုဒ္ဓတာ ဝာ အတ္ထိ။ ဂတာဂတဋ္ဌာနန္တိ ဂမနာဂမနကာရဏံ။ န ပညာယတိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဂဗ္ဘသေယ္ယကာနဉ္ဟိ စဝန္တာနံ ကမ္မဇရူပံ ဝိဂစ္ဆတိ အနုဒေဝ စိတ္တဇံ, အာဟာရဇဉ္စ ပစ္စယာဘာဝတော, ဥတုဇံ ပန သုစိရမ္ပိ ကာလံ ပဝေဏိံ ဃဋ္ဋေန္တံ ဘသ္သန္တံ ဝာ သောသန္တံ ဝာ ကိလေသန္တံ ဝာ ဝိဋ္ဌတံ ဝာ ဟောတိ, န ဧဝံ ဒေဝာနံ။ တေသဉ္ဟိ ဩပပာတိကတ္တာ ကမ္မဇရူပေ အန္တရဓာယန္တေ သေသတိသန္တတိရူပမ္ပိ တေန သဒ္ဓိံ အန္တရဓာယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒီပသိခာဂမနံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ သေသဒေဝတာ န ဇာနိံသု ပုနပိ သက္ကတ္တဘာဝေန တသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ တီသု ဌာနေသူတိ သောမနသ္သဒောမနသ္သဥပေက္ခာဝိသ္သဇ္ဇနာဝသာနဋ္ဌာနေသု။ နိဗ္ဗတ္တိတဖလမေဝာတိ သပ္ပိမ္ဟာ သပ္ပိမဏ္ဍော ဝိယ အာဂမနီယပဋိပဒာယ နိဗ္ဗတ္တိတဖလဘူတံ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလမေဝ ကထိတံ။ သကုဏိကာယ ဝိယ ကိဉ္စိ ဂယ္ဟူပဂံ ဥပ္ပတိတ္ဝာ ဥဍ္ဍေတ္ဝာ ဥလ္လင္ဃိတ္ဝာ။ အသ္သာတိ မဂ္ဂဖလသညိတသ္သ အရိယသ္သ ဓမ္မသ္သ။

    363. Yadi sakkassa tadā sotāpattiphalapattiyāva upanissayo, atha kasmā bhagavā yāva arahattaṃ desanaṃ vaḍḍhesīti āha ‘‘buddhānañhī’’tiādi. Taruṇasakkoti abhinavo adhunā pātubhūto sakko. Sampati pātubhāvañhi sandhāya ‘‘taruṇasakko’’ti vuttaṃ, na tassa kumāratā, vuddhatā vā atthi. Gatāgataṭṭhānanti gamanāgamanakāraṇaṃ. Na paññāyati na upalabbhati. Gabbhaseyyakānañhi cavantānaṃ kammajarūpaṃ vigacchati anudeva cittajaṃ, āhārajañca paccayābhāvato, utujaṃ pana sucirampi kālaṃ paveṇiṃ ghaṭṭentaṃ bhassantaṃ vā sosantaṃ vā kilesantaṃ vā viṭṭhataṃ vā hoti, na evaṃ devānaṃ. Tesañhi opapātikattā kammajarūpe antaradhāyante sesatisantatirūpampi tena saddhiṃ antaradhāyati. Tenāha ‘‘dīpasikhāgamanaṃ viya hotī’’ti. Sesadevatā na jāniṃsu punapi sakkattabhāvena tasmiṃyeva ṭhāne nibbattattā. Tīsu ṭhānesūti somanassadomanassaupekkhāvissajjanāvasānaṭṭhānesu. Nibbattitaphalamevāti sappimhā sappimaṇḍo viya āgamanīyapaṭipadāya nibbattitaphalabhūtaṃ lokuttaramaggaphalameva kathitaṃ. Sakuṇikāya viya kiñci gayhūpagaṃ uppatitvā uḍḍetvā ullaṅghitvā. Assāti maggaphalasaññitassa ariyassa dhammassa.

    ပာတိမောက္ခသံဝရဝဏ္ဏနာ

    Pātimokkhasaṃvaravaṇṇanā

    ၃၆၄. ပာတိမောက္ခသံဝရာယာတိ ပာတိမောက္ခဘူတသီလသံဝရာယာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဇေဋ္ဌကသီလသံဝရာယာ’’တိ။ ‘‘ပာတိမောက္ခသီလဉ္ဟိ သဗ္ဗသီလတော ဇေဋ္ဌကသီလ’’န္တိ ဒီဃဝာပီဝိဟာရဝာသိ သုမတ္ထေရော ဝဒတိ, အန္တေဝာသိကော ပနသ္သ တေပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ‘‘ပာတိမောက္ခသံဝရော ဧဝ သီလံ, ဣတရာနိ ပန ‘သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီ’တိ အနနုဇာနန္တော ဣန္ဒ္ရိယသံဝရော နာမ ဆဒ္ဝာရရက္ခာမတ္တကံ, အာဇီဝပာရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပာဒနမတ္တကံ, ပစ္စယသန္နိသ္သိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ‘ဣဒ မတ္ထ’န္တိ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တကံ, နိပ္ပရိယာယေန ပာတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ တထာ ဟိ ယသ္သ သော ဘိန္နော, သော ဣတရာနိ ရက္ခိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ အသီလော ဟောတိ။ ယသ္သ ပန သဗ္ဗသော အရောဂော သေသာနံ ရက္ခိတုံ ဘဗ္ဗတ္တာ သမ္ပန္နသီလော’’တိ ဝဒတိ, တသ္မာ ဣတရေသံ တသ္သ ပရိဝာရဘာဝတော, သဗ္ဗသော ဧကဒေသေန စ တဒန္တောဂဓဘာဝတော တဒေဝ ပဓာနသီလံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဇေဋ္ဌကသီလသံဝရာယာ’’တိ။ တတ္ထ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ပပဉ္စသညာသင္ခာနိရောဓသာရုပ္ပဂာမိနိံ ပဋိပဒံ ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ပပဉ္စသညာနံ, ပဋိပဒာယ စ မူလဘူတံ ဝေဒနံ ဝိဘဇိတ္ဝာ ပဋိပဒာ ဒေသိတာ သက္ကသ္သ အဇ္ဈာသယဝသေန သံကိလေသဓမ္မပ္ပဟာနမုခေန ဝောဒာနဓမ္မပာရိပူရီတိ, ဧဝံ တသ္သာ ဧဝ ပဋိပဒာယ မူလဘူတမ္ပိ သီလသံဝရံ ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ယတော သော ဝိသုဇ္ဈတိ, ယထာ စ ဝိသုဇ္ဈတိ, တဒုဘယံ သက္ကသ္သ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကာယသမာစာရမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သံကိလေသဓမ္မပ္ပဟာနမုခေန ဝောဒာနဓမ္မပာရိပူရီတိ ကတ္ဝာ။ သီလကထာယံ အသေဝိတဗ္ဗကာယသမာစာရာဒိကထနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ, တသ္မာ ကမ္မပထဝသေနာတိ ကုသလာကုသလကမ္မပထဝသေန။

    364.Pātimokkhasaṃvarāyāti pātimokkhabhūtasīlasaṃvarāyāti ayamettha atthoti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. ‘‘Pātimokkhasīlañhi sabbasīlato jeṭṭhakasīla’’nti dīghavāpīvihāravāsi sumatthero vadati, antevāsiko panassa tepiṭakacūḷanāgatthero ‘‘pātimokkhasaṃvaro eva sīlaṃ, itarāni pana ‘sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthī’ti ananujānanto indriyasaṃvaro nāma chadvārarakkhāmattakaṃ, ājīvapārisuddhi dhammena samena paccayuppādanamattakaṃ, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘ida mattha’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattakaṃ, nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Tathā hi yassa so bhinno, so itarāni rakkhituṃ abhabbattā asīlo hoti. Yassa pana sabbaso arogo sesānaṃ rakkhituṃ bhabbattā sampannasīlo’’ti vadati, tasmā itaresaṃ tassa parivārabhāvato, sabbaso ekadesena ca tadantogadhabhāvato tadeva padhānasīlaṃ nāmāti āha ‘‘uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāyā’’ti. Tattha yathā heṭṭhā papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ pucchitena bhagavatā papañcasaññānaṃ, paṭipadāya ca mūlabhūtaṃ vedanaṃ vibhajitvā paṭipadā desitā sakkassa ajjhāsayavasena saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti, evaṃ tassā eva paṭipadāya mūlabhūtampi sīlasaṃvaraṃ pucchitena bhagavatā yato so visujjhati, yathā ca visujjhati, tadubhayaṃ sakkassa ajjhāsayavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kāyasamācārampī’’tiādi vuttaṃ saṃkilesadhammappahānamukhena vodānadhammapāripūrīti katvā. Sīlakathāyaṃ asevitabbakāyasamācārādikathane kāraṇaṃ vuttameva, tasmā kammapathavasenāti kusalākusalakammapathavasena.

    ကမ္မပထဝသေနာတိ စ ကမ္မပထဝိစာရဝသေန ။ ကမ္မပထဘာဝံ အပတ္တာနမ္ပိ ဟိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အသေဝိတဗ္ဗကာဒီနံ အသေဝိတဗ္ဗကာယသမာစာရာဒိဘာဝော ဣဓ ဝုစ္စတီတိ။ ပဏ္ဏတ္တိဝသေနာတိ သိက္ခာပဒပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ ယတော ယတော ဟိ ယာ ယာ ဝေရမဏီ, တဒုဘယေပိ ဝိဘာဝေန္တော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ကထေတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ကာယဒ္ဝာရေ’’တိအာဒိ။ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမော, သိက္ခာပဒသ္သ ဝီတိက္ကမနာကာရေန ပဝတ္တော အကုသလဓမ္မော ယံ, တသ္သ အသေဝိတဗ္ဗကာယသမာစာရာဒိတာ။ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခော အဝီတိက္ကမော, န ဝီတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ အဝီတိက္ကမော, သီလံ။

    Kammapathavasenāti ca kammapathavicāravasena . Kammapathabhāvaṃ apattānampi hi kāyaduccaritādīnaṃ asevitabbakādīnaṃ asevitabbakāyasamācārādibhāvo idha vuccatīti. Paṇṇattivasenāti sikkhāpadapaṇṇattivasena. Yato yato hi yā yā veramaṇī, tadubhayepi vibhāvento paṇṇattivasena katheti nāma. Tenāha ‘‘kāyadvāre’’tiādi. Sikkhāpadaṃ vītikkamati etenāti sikkhāpadavītikkamo, sikkhāpadassa vītikkamanākārena pavatto akusaladhammo yaṃ, tassa asevitabbakāyasamācārāditā. Vītikkamapaṭipakkho avītikkamo, na vītikkamati etenāti avītikkamo, sīlaṃ.

    မိစ္ဆာ သမ္မာ စ ပရိယေသတိ ဧတာယာတိ ပရိယေသနာ, အာဇီဝော, အတ္ထတော ပစ္စယဂဝေသနဗ္ယာပာရော ကာယဝစီဒ္ဝာရိကော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ ။ အရိယာ နိဒ္ဒောသာ ပရိယေသနာ ဂဝေသနာတိ အရိယပရိယေသနာ, အရိယေဟိ သာဓူဟိ ပရိယေသိတဗ္ဗာတိပိ အရိယပရိယေသနာတိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော အနရိယပရိယေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Micchā sammā ca pariyesati etāyāti pariyesanā, ājīvo, atthato paccayagavesanabyāpāro kāyavacīdvāriko. Yadi evaṃ kasmā visuṃ gahaṇanti āha ‘‘yasmā’’tiādi . Ariyā niddosā pariyesanā gavesanāti ariyapariyesanā, ariyehi sādhūhi pariyesitabbātipi ariyapariyesanāti. Vuttavipariyāyato anariyapariyesanā veditabbā.

    ဇာတိဓမ္မောတိ ဇာယနသဘာဝော ဇာယနပကတိကော။ ဇရာဓမ္မောတိ ဇီရဏသဘာဝော။ ဗ္ယာဓိဓမ္မောတိ ဗ္ယာဓိသဘာဝော။ မရဏဓမ္မောတိ မီယနသဘာဝော။ သောကဓမ္မောတိ သောစနကသဘာဝော။ သံကိလေသဓမ္မောတိ သံကိလိသ္သနသဘာဝော။

    Jātidhammoti jāyanasabhāvo jāyanapakatiko. Jarādhammoti jīraṇasabhāvo. Byādhidhammoti byādhisabhāvo. Maraṇadhammoti mīyanasabhāvo. Sokadhammoti socanakasabhāvo. Saṃkilesadhammoti saṃkilissanasabhāvo.

    ပုတ္တဘရိယန္တိ ပုတ္တာ စ ဘရိယာ စ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဒ္ဝန္ဒေကတ္တဝသေန တေသံ နိဒ္ဒေသော။ ဇာတရူပရဇတန္တိ ဧတ္ထ ပန ယတော ဝိကာရံ အနာပဇ္ဇိတ္ဝာ သဗ္ဗံ ဇာတရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတရူပံ နာမ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရဇတီတိ ရဇတံ, ရူပိယံ။ ဣဓ ပန သုဝဏ္ဏံ ဌပေတ္ဝာ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂပရိဘောဂာရဟံ ‘‘ရဇတ’’န္တ္ဝေဝ ဂဟိတံ ဝောဟာရူပဂမာသကာဒိ။ ဇာတိဓမ္မာ ဟေတေ, ဘိက္ခဝေ, ဥပဓယောတိ ဧတေ ကာမဂုဏူပဓယော နာမ ဟောန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ ဇာတိဓမ္မာတိ ဒသ္သေတိ။

    Puttabhariyanti puttā ca bhariyā ca. Esa nayo sabbattha. Dvandekattavasena tesaṃ niddeso. Jātarūparajatanti ettha pana yato vikāraṃ anāpajjitvā sabbaṃ jātarūpameva hotīti jātarūpaṃ nāma suvaṇṇaṃ. Dhavalasabhāvatāya rajatīti rajataṃ, rūpiyaṃ. Idha pana suvaṇṇaṃ ṭhapetvā yaṃ kiñci upabhogaparibhogārahaṃ ‘‘rajata’’ntveva gahitaṃ vohārūpagamāsakādi. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayoti ete kāmaguṇūpadhayo nāma honti, te sabbepi jātidhammāti dasseti.

    ဗ္ယာဓိဓမ္မဝာရာဒီသု ဇာတရူပရဇတံ န ဂဟိတံ။ န ဟေတသ္သ သီသရောဂာဒယော ဗ္ယာဓယော နာမ သန္တိ, န သတ္တာနံ ဝိယ စုတိသင္ခာတံ မရဏံ, န သောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စုတိသင္ခာတံ မရဏန္တိ စ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓနိရောဓော, သော တသ္သ နတ္ထိ, ခဏိကနိရောဓော ပန ခဏေ ခဏေ လဗ္ဘတေဝ။ ရာဂာဒီဟိ ပန သံကိလေသေဟိ သံကိလိသ္သတီတိ သံကိလေသဓမ္မဝာရေ ဂဟိတံ ဇာတရူပံ, တထာ ဥတုသမုဋ္ဌာနတ္တာ ဇာတိဓမ္မဝာရေ, မလံ ဂဟေတ္ဝာ ဇီရဏတော ဇရာဓမ္မဝာရေ စ။ အရိယေဟိ န အရဏီယာ, ပရိယေသနာတိပိ အနရိယပရိယေသနာ။

    Byādhidhammavārādīsu jātarūparajataṃ na gahitaṃ. Na hetassa sīsarogādayo byādhayo nāma santi, na sattānaṃ viya cutisaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na soke uppajjati, cutisaṅkhātaṃ maraṇanti ca ekabhavapariyāpannakhandhanirodho, so tassa natthi, khaṇikanirodho pana khaṇe khaṇe labbhateva. Rāgādīhi pana saṃkilesehi saṃkilissatīti saṃkilesadhammavāre gahitaṃ jātarūpaṃ, tathā utusamuṭṭhānattā jātidhammavāre, malaṃ gahetvā jīraṇato jarādhammavāre ca. Ariyehi na araṇīyā, pariyesanātipi anariyapariyesanā.

    ဣဒာနိ အနေသနာဝသေနာပိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သုက္ကပက္ခေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Idāni anesanāvasenāpi taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Iminā nayena sukkapakkhepi attho veditabbo.

    သမ္ဘာရပရိယေသနံ ပဟရဏဝိသာဒိဂဝေသနံ, ပယောဂဝသေန ပယောဂကရဏံ တဇ္ဇာဝာယာမဇနနံ တာဒိသံ ဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တနံ, ပာဏာတိပာတာဒိအတ္ထံ ဂမနံ, ပစ္စေကံ ကာလ-သဒ္ဒော ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္ဘာရပရိယေသနကာလတော ပဋ္ဌာယ, ပယောဂကရဏကာလတော ပဋ္ဌာယ, ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဣတရောတိ ‘‘သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တကာယသမာစာရာဒိကော။ စိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ တထာ ဥပ္ပာဒိတစိတ္တော ဟိ သတိ ပစ္စယသမဝာယေ တာဒိသံ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောန္တော ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကံ ဂဏ္ဟာတိ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမ္ပိ ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလေသု ဓမ္မေသု ဗဟုပကာရံ ဝဒာမီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၈၄)။

    Sambhārapariyesanaṃ paharaṇavisādigavesanaṃ, payogavasena payogakaraṇaṃ tajjāvāyāmajananaṃ tādisaṃ upakkamanibbattanaṃ, pāṇātipātādiatthaṃ gamanaṃ, paccekaṃ kāla-saddo yojetabbo ‘‘sambhārapariyesanakālato paṭṭhāya, payogakaraṇakālato paṭṭhāya, gamanakālato paṭṭhāyā’’ti. Itaroti ‘‘sevitabbo’’ti vuttakāyasamācārādiko. Cittampi uppādetabbaṃ. Tathā uppāditacitto hi sati paccayasamavāye tādisaṃ payogaṃ parakkamaṃ karonto paṭipattiyā matthakaṃ gaṇhāti. Tenāha ‘‘cittuppādampi kho ahaṃ, bhikkhave, kusalesu dhammesu bahupakāraṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 1.84).

    ဣဒာနိ တံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ အသေဝိတဗ္ဗံ, သေဝိတဗ္ဗဉ္စ ဒသ္သေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင္ဃဘေဒာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဟိတုပ္ပာဒနာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဗုဒ္ဓရတနသင္ဃရတနုပဋ္ဌာနေဟေဝ ဓမ္မရတနုပဋ္ဌာနသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဒိဝသသ္သ ဒ္ဝတ္တိက္ခတ္တုံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဥပဋ္ဌာနဂမနာဒိဝသေနာ’’တိ ။ ဓနုဂ္ဂဟပေသနံ ဓနုဂ္ဂဟပုရိသာနံ ဥယ္ယောဇနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဉ္စဝရယာစနာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ‘‘အဇာတသတ္တုံ ပသာဒေတ္ဝာ လာဘုပ္ပာဒဝသေန ပရိဟီနလာဘသက္ကာရသ္သ ကုလေသု ဝိညာပန’’န္တိ ဧဝမာဒိံ အနရိယပရိယေသနံ ပရိယေသန္တာနံ။

    Idāni taṃ matthakappattaṃ asevitabbaṃ, sevitabbañca dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Saṅghabhedādīnanti ādi-saddena lohituppādanādiṃ saṅgaṇhāti. Buddharatanasaṅgharatanupaṭṭhāneheva dhammaratanupaṭṭhānasiddhīti āha ‘‘divasassa dvattikkhattuṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ upaṭṭhānagamanādivasenā’’ti . Dhanuggahapesanaṃ dhanuggahapurisānaṃ uyyojanaṃ. Ādi-saddena pañcavarayācanādiṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ajātasattuṃ pasādetvā lābhuppādavasena parihīnalābhasakkārassa kulesu viññāpana’’nti evamādiṃ anariyapariyesanaṃ pariyesantānaṃ.

    ပာရိပူရိယာတိ ပာရိပူရိအတ္ထံ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဝသေနေဝ ဟိ သေဝိတဗ္ဗာနံ ပာရိပူရီတိ တဒတ္ထံ သဗ္ဗာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ, ပာတိမောက္ခသံဝရောပိ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတီတိ တဒတ္ထံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဝတ္ဝာ နိဂမေန္တော ‘‘ပာတိမောက္ခော။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ အာဟ။

    Pāripūriyāti pāripūriatthaṃ. Aggamaggaphalavaseneva hi sevitabbānaṃ pāripūrīti tadatthaṃ sabbā pubbabhāgapaṭipadā, pātimokkhasaṃvaropi aggamaggeneva paripuṇṇo hotīti tadatthaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ vatvā nigamento ‘‘pātimokkho…pe… hotī’’ti āha.

    ဣန္ဒ္ရိယသံဝရဝဏ္ဏနာ

    Indriyasaṃvaravaṇṇanā

    ၃၆၅. ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပိဓာနာယာတိ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပိဒဟနတ္ထာယ။ ဣန္ဒ္ရိယာနိ စ စက္ခာဒီနိ ဒ္ဝာရာနိ, တေသံ ပိဓာနံ သံဝရဏံ အကုသလုပ္ပတ္တိတော ဂောပနာတိ အာဟ ‘‘ဂုတ္တဒ္ဝာရတာယာ’’တိ။ အသေဝိတဗ္ဗရူပာဒိဝသေန ဣန္ဒ္ရိယေသု အဂုတ္တဒ္ဝာရတာ အသံဝရော, သံကိလေသဓမ္မဝိပ္ပဟာနဝသေန ဝောဒာနဓမ္မပာရိသုဒ္ဓီတိ။ ကာမံ ပာဠိယံ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပိ ရူပာဒိ ဒသ္သိတံ, သက္ကေန ပန ဣန္ဒ္ရိယသံဝရာယ ပဋိပတ္တိ ပုစ္ဆိတာတိ တမေဝ နိဝတ္တေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ အဋ္ဌကထာယံဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုဝိညေယ္ယံ ရူပမ္ပီတိအာဒိ သေဝိတဗ္ဗရူပာဒိဝသေန ဣန္ဒ္ရိယသံဝရဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တုဏ္ဟီ အဟောသီ’’တိ ဝတ္ဝာ တုဏ္ဟီဘာဝသ္သ ကာရဏံ ဗ္ယတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကထေတုကာမောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယန္တိ သက္ကော ဒေဝာနံ ဣန္ဒော။

    365.Indriyānaṃ pidhānāyāti indriyānaṃ pidahanatthāya. Indriyāni ca cakkhādīni dvārāni, tesaṃ pidhānaṃ saṃvaraṇaṃ akusaluppattito gopanāti āha ‘‘guttadvāratāyā’’ti. Asevitabbarūpādivasena indriyesu aguttadvāratā asaṃvaro, saṃkilesadhammavippahānavasena vodānadhammapārisuddhīti. Kāmaṃ pāḷiyaṃ asevitabbampi rūpādi dassitaṃ, sakkena pana indriyasaṃvarāya paṭipatti pucchitāti tameva nivattetvā dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃvuttaṃ ‘‘cakkhuviññeyyaṃ rūpampītiādi sevitabbarūpādivasena indriyasaṃvaradassanatthaṃ vutta’’nti. ‘‘Tuṇhī ahosī’’ti vatvā tuṇhībhāvassa kāraṇaṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘kathetukāmopī’’tiādi vuttaṃ. Ayanti sakko devānaṃ indo.

    ရူပန္တိ ရူပာယတနံ, တသ္သ အသေဝနံ နာမ အဒသ္သနံ ဧဝာတိ အာဟ ‘‘န သေဝိတဗ္ဗံ န ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယံ ပန သတ္တသန္တာနဂတံ ရူပံ ပသ္သတော ပဋိကူလမနသိကာရဝသေန, အသုဘသညာ ဝာ သဏ္ဌာတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယဝသေန။ အထ ဝာ ကမ္မဖလသဒ္ဒဟနဝသေန ပသာဒော ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟုတ္ဝာ အဘာဝာကာရသလ္လက္ခဏေန အနိစ္စသညာပဋိလာဘော ဝာ ဟောတိ။

    Rūpanti rūpāyatanaṃ, tassa asevanaṃ nāma adassanaṃ evāti āha ‘‘na sevitabbaṃ na daṭṭhabba’’nti. Yaṃ pana sattasantānagataṃ rūpaṃ passato paṭikūlamanasikāravasena, asubhasaññā vā saṇṭhāti dassanānuttariyavasena. Atha vā kammaphalasaddahanavasena pasādo vā uppajjati. Hutvā abhāvākārasallakkhaṇena aniccasaññāpaṭilābho vā hoti.

    ပရိယာယက္ခရဏတော အက္ခရံ, ဝဏ္ဏော, သော ဧဝ နိရန္တရုပ္ပတ္တိယာ သမုဒ္ဒိတော ပဒဝာက္ယသညိတော, အဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗ္ယဉ္ဇေတီတိ ဗ္ယဉ္ဇနံ, တယိဒံ ကာဗ္ယနာဋကာဒိဂတဝေဝစနဝသေန, ဥစ္စာရဏဝသေန စ ဝိစိတ္တသန္နိဝေသတာယ တထာပဝတ္တဝိကပ္ပနဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌနကံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယံ စိတ္တက္ခရံ စိတ္တဗ္ယဉ္ဇနမ္ပိ သဒ္ဒံ သုဏတော ရာဂာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ။ အတ္ထနိသ္သိတန္တိ သမ္ပရာယိကတ္ထနိသ္သိတံ။ ဓမ္မနိသ္သိတန္တိ ဝိဝဋ္ဋဓမ္မနိသ္သိတံ, လောကုတ္တရရတနတ္တယဓမ္မနိသ္သိတံ ဝာ။ ပသာဒောတိ ရတနတ္တယသဒ္ဓာ, ကမ္မဖလသဒ္ဓာပိ။ နိဗ္ဗိဒာ ဝာတိ အနိစ္စသညာဒိဝသေန ဝဋ္ဋတော ဥက္ကဏ္ဌာ ဝာ။

    Pariyāyakkharaṇato akkharaṃ, vaṇṇo, so eva nirantaruppattiyā samuddito padavākyasaññito, adhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, tayidaṃ kābyanāṭakādigatavevacanavasena, uccāraṇavasena ca vicittasannivesatāya tathāpavattavikappanavasena cittavicittabhāvena upatiṭṭhanakaṃ sandhāyāha ‘‘yaṃ cittakkharaṃ cittabyañjanampi saddaṃ suṇato rāgādayo uppajjantī’’ti. Atthanissitanti samparāyikatthanissitaṃ. Dhammanissitanti vivaṭṭadhammanissitaṃ, lokuttararatanattayadhammanissitaṃ vā. Pasādoti ratanattayasaddhā, kammaphalasaddhāpi. Nibbidā vāti aniccasaññādivasena vaṭṭato ukkaṇṭhā vā.

    ဂန္ဓရသာဝိပရောဓာဒိဝသေန သေဝိယမာနံ အယောနိသော ပဋိပန္နတ္တာ အသေဝိတဗ္ဗံ နာမ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ သေဝိယမာနံ သမ္ပဇညဝသေန ဂဟဏတော သေဝိတဗ္ဗံ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဂန္ဓံ ဃာယတော’’တိအာဒိ။

    Gandharasāviparodhādivasena seviyamānaṃ ayoniso paṭipannattā asevitabbaṃ nāma. Yoniso paccavekkhitvā seviyamānaṃ sampajaññavasena gahaṇato sevitabbaṃ nāma. Tena vuttaṃ ‘‘yaṃ gandhaṃ ghāyato’’tiādi.

    ယံ ပန ဖုသတောတိ ယံ ပန သေဝိတဗ္ဗံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အနိပ္ဖန္နသ္သေဝ ဖုသတော။ အာသဝက္ခယော စေဝ ဟောတိ ဇာဂရိယာနုယောဂသ္သ မတ္ထကပ္ပတ္တိတော။ ဝီရိယဉ္စ သုပဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ စတုတ္ထသ္သ အရိယဝံသသ္သ ဥက္ကံသနတော။ ပစ္ဆိမာ စ။ပေ.။ အနုဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇနတော။

    Yaṃpana phusatoti yaṃ pana sevitabbaṃ phoṭṭhabbaṃ anipphannasseva phusato. Āsavakkhayo ceva hoti jāgariyānuyogassa matthakappattito. Vīriyañca supaggahitaṃ hoti catutthassa ariyavaṃsassa ukkaṃsanato. Pacchimā ca…pe… anuggahitā hoti sammāpaṭipattiyaṃ niyojanato.

    ယေ မနောဝိညေယ္ယေ ဓမ္မေ ဣဋ္ဌာဒိဘေဒေ သမန္နာဟရန္တသ္သ အာဝဇ္ဇန္တသ္သ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘မနောဝိညေယ္ယာ ဓမ္မာ’’တိ ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ, မေတ္တာဒိဝသေန သမန္နာဟရန္တသ္သ ယေ မနောဝိညေယ္ယာ ဓမ္မာ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တိ, ဧဝရူပာ သေဝိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကရုဏာဒီနဉ္စေဝ အနိစ္စာဒီနဉ္စ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ထေရာနံ ဓမ္မာတိ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနပဋိပတ္တီနံ တိဏ္ဏံ ထေရာနံ မနောဝိညေယ္ယာ ဓမ္မာ။ ဗဟိ ဓာဝိတုံ န အဒာသိန္တိ အန္တောပရိဝေဏံ အာဂတမေဝ ရူပာဒိံ အာရဗ္ဘ ဣမသ္မိံ တေမာသေ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တံ စိတ္တံ ကဒာစိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ, အန္တောပရိဝေဏေ စ ဝိသဘာဂရူပာဒီနံ အသမ္ဘဝော ဧဝ, တသ္မာ ဝိသဋဝိတက္ကဝသေန စိတ္တံ ဗဟိ ဓာဝိတုံ န အဒာသိန္တိ ဒသ္သေတိ။ နိဝာသဂေဟတော နိဝာသနဂဗ္ဘတော။ နိယကဇ္ဈတ္တခန္ဓပဉ္စကတော ဝိပသ္သနာဂောစရတော။ ထေရော ကိရ သဗ္ဗမ္ပိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိရိယံ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ပဋိပဇ္ဇတိ။

    Ye manoviññeyye dhamme iṭṭhādibhede samannāharantassa āvajjantassa āpāthaṃ āgacchanti. ‘‘Manoviññeyyā dhammā’’ti vibhatti vipariṇāmetabbā, mettādivasena samannāharantassa ye manoviññeyyā dhammā āpāthaṃ āgacchanti, evarūpā sevitabbāti yojanā. Ādi-saddena karuṇādīnañceva aniccādīnañca saṅgaho daṭṭhabbo. Tiṇṇaṃ therānaṃ dhammāti idāni vuccamānapaṭipattīnaṃ tiṇṇaṃ therānaṃ manoviññeyyā dhammā. Bahi dhāvituṃ na adāsinti antopariveṇaṃ āgatameva rūpādiṃ ārabbha imasmiṃ temāse kammaṭṭhānavinimuttaṃ cittaṃ kadāci uppannapubbaṃ, antopariveṇe ca visabhāgarūpādīnaṃ asambhavo eva, tasmā visaṭavitakkavasena cittaṃ bahi dhāvituṃ na adāsinti dasseti. Nivāsagehato nivāsanagabbhato. Niyakajjhattakhandhapañcakato vipassanāgocarato. Thero kira sabbampi attanā kātabbakiriyaṃ kammaṭṭhānasīseneva paṭipajjati.

    ၃၆၆. အသမ္မောဟသမ္ပဇညဝသေန အဒ္ဝေဇ္ဈာဘာဝတော ဧကော အန္တော ဧတသ္သာတိ ဧကန္တော, ဧကန္တော ဝာဒော ဧတေသန္တိ ဧကန္တဝာဒာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကံယေဝ ဝဒန္တီ’’တိ, အဘိန္နဝာဒာတိ အတ္ထော။ ဧကာစာရာတိ သမာနာစာရာ။ ဧကလဒ္ဓိကာတိ သမာနလဒ္ဓိကာ။ ဧကပရိယောသာနာတိ သမာနနိဋ္ဌာနာ။

    366. Asammohasampajaññavasena advejjhābhāvato eko anto etassāti ekanto, ekanto vādo etesanti ekantavādā. Tenāha ‘‘ekaṃyeva vadantī’’ti, abhinnavādāti attho. Ekācārāti samānācārā. Ekaladdhikāti samānaladdhikā. Ekapariyosānāti samānaniṭṭhānā.

    ဣတိ သက္ကော ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ သုတံ ပုထုသမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ နာနာဝာဒာ စာရလဒ္ဓိနိဋ္ဌာနံ ဣဒာနိ သစ္စပဋိဝေဓေန အသာရတော ဉတ္ဝာ ဌိတော, တသ္သ ကာရဏံ ဉာတုကာမော တမေဝ တာဝ ဗ္ယတိရေကမုခေန ပုစ္ဆတိ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ နု ခော’’တိအာဒိနာ။

    Iti sakko pubbe attanā sutaṃ puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ nānāvādā cāraladdhiniṭṭhānaṃ idāni saccapaṭivedhena asārato ñatvā ṭhito, tassa kāraṇaṃ ñātukāmo tameva tāva byatirekamukhena pucchati ‘‘sabbeva dhammā nu kho’’tiādinā.

    ဓာတူတိ အဇ္ဈာသယဓာတု ဥတ္တရပဒလောပေန ဝုတ္တာ, အဇ္ဈာသယဓာတူတိ စ အတ္ထတော အဇ္ဈာသယော ဧဝာတိ အာဟ ‘‘အနေကဇ္ဈာသယော နာနဇ္ဈာသယော’’တိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဂန္တုကာမေ ဧကော ဌာတုကာမော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ နိဒသ္သနဝသေန ဝုတ္တံ ဣရိယာပထေပိ နာမ သတ္တာ ဧကဇ္ဈာသယာ ဒုလ္လဘာ, ပဂေဝ လဒ္ဓီသူတိ ဒသ္သနတ္ထံ။ ယံ ယဒေဝ အဇ္ဈာသယန္တိ ယံ ယမေဝ သသ္သတာဒိအဇ္ဈာသယံ။ အဘိနိဝိသန္တီတိ တံ တံ လဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန အဘိမုခာ ဟုတ္ဝာ ဒုပ္ပဋိနိသ္သဂ္ဂိဘာဝေန နိဝိသန္တိ, အာဒာနဂ္ဂာဟံ ဂဏ္ဟန္တိ။ ထာမေန စ ပရာမာသေန စာတိ ဒိဋ္ဌိထာမေန စ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန စ။ သုဋ္ဌု ဂဏ္ဟိတ္ဝာတိ အတိဝိယ ဒဠ္ဟဂ္ဂာဟံ ဂဏ္ဟိတ္ဝာ။ ဝောဟရန္တီတိ ယထာဘိနိဝိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌိဝာဒံ ပညာပေန္တိ ပရေ ဟိ ဂာဟေန္တိ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ ကိတ္တေန္တီ’’တိ, ဥဂ္ဃောသေန္တီတိ အတ္ထော။

    Dhātūti ajjhāsayadhātu uttarapadalopena vuttā, ajjhāsayadhātūti ca atthato ajjhāsayo evāti āha ‘‘anekajjhāsayo nānajjhāsayo’’ti. ‘‘Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hotī’’ti idaṃ nidassanavasena vuttaṃ iriyāpathepi nāma sattā ekajjhāsayā dullabhā, pageva laddhīsūti dassanatthaṃ. Yaṃ yadeva ajjhāsayanti yaṃ yameva sassatādiajjhāsayaṃ. Abhinivisantīti taṃ taṃ laddhiṃ diṭṭhābhinivesavasena abhimukhā hutvā duppaṭinissaggibhāvena nivisanti, ādānaggāhaṃ gaṇhanti. Thāmena ca parāmāsena cāti diṭṭhithāmena ca diṭṭhiparāmāsena ca. Suṭṭhu gaṇhitvāti ativiya daḷhaggāhaṃ gaṇhitvā. Voharantīti yathābhiniviṭṭhaṃ diṭṭhivādaṃ paññāpenti pare hi gāhenti patiṭṭhapenti. Tenāha ‘‘kathenti dīpenti kittentī’’ti, ugghosentīti attho.

    အန္တံ အတီတာ အစ္စန္တာ, အစ္စန္တာ နိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ အစ္စန္တနိဋ္ဌာ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ။ ယောဂက္ခေမောတိပိ နိဗ္ဗာနံ စတူဟိပိ ယောဂေဟိ အနုပ္ပဒုဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘အစ္စန္တယောဂက္ခေမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဣ-ကာရေန နိဒ္ဒေသေန ‘‘အစ္စန္တယောဂက္ခေမီ’’တိ ဝုတ္တံ, အစ္စန္တယောဂက္ခေမော ဝာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အစ္စန္တယောဂက္ခေမီတိ။ စရန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ, အဓိဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိယသ္သတိ ပရိက္ခိသ္သတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခန္တံ အာဂမ္မာတိ ပရိယောသာနန္တိပိ နိဗ္ဗာနသ္သ နာမံ။

    Antaṃ atītā accantā, accantā niṭṭhā etesanti accantaniṭṭhā. Sabbesanti sabbesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Yogakkhemotipi nibbānaṃ catūhipi yogehi anuppaduṭṭhattā. ‘‘Accantayogakkhemā’’ti vattabbe i-kārena niddesena ‘‘accantayogakkhemī’’ti vuttaṃ, accantayogakkhemo vā etesaṃ atthīti accantayogakkhemīti. Caranti upagacchanti, adhigacchantīti attho. Pariyassati parikkhissati vaṭṭadukkhantaṃ āgammāti pariyosānantipi nibbānassa nāmaṃ.

    သင္ခိဏာတီတိ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ခေပေတိ။ ဝိနာသေတီတိ တတော ဧဝ သဗ္ဗသော အဒသ္သနံ ပာပေတိ။ ဝိမုတ္တာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော အစ္စန္တနိဂ္ဂမေန ဝိသေသေန မုတ္တာ။

    Saṅkhiṇātīti samucchindanena khepeti. Vināsetīti tato eva sabbaso adassanaṃ pāpeti. Vimuttāti vaṭṭadukkhato accantaniggamena visesena muttā.

    ‘‘ဣသ္သာမစ္ဆရိယံ ဧကော ပဉ္ဟော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဣသ္သာမစ္ဆရိယံ ဝိသ္သဇ္ဇနန္တိ? သစ္စမေတံ, ယော ပန ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော, သော ပဉ္ဟော။ သော ဧဝ စ ဝိသ္သဇ္ဇီယတီတိ နာယံ ဒောသော, အညထာ အမ္ဗံ ပုဋ္ဌသ္သ လဗုဇံ ဗ္ယာကရဏံ ဝိယ သိယာ, ဧဝံ ပဉ္ဟသီသေန ပဉ္ဟဗ္ယာကရဏံ ဝဒတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပိယာပ္ပိယ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသ္သဇ္ဇနပဒာနေဝ ဂဟိတာနိ, ‘‘ပိယာပ္ပိယံ ဧကော’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပပဉ္စသညာတိ သညာသီသေန ပပဉ္စာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပပဉ္စော ဧကော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ပာတိမောက္ခသံဝရပုစ္ဆာ ကာယသမာစာရာဒိဝိဘာဂေန ဝိသ္သဇ္ဇိတတ္တာ တယော ပဉ္ဟာ ဇာတာ, ဧဝံ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရပုစ္ဆာ ရူပာဒိဝိဘာဂေန ဝိသ္သဇ္ဇိတတ္တာ ဆ ပဉ္ဟာ သိယုံ။ တထာ သတိ ဧကူနဝီသတိ ပုစ္ဆာ သိယုံ, အထ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရတာသာမညေန ဧကောဝ ပဉ္ဟော ကတော, ဧဝံ သတိ ပာတိမောက္ခသံဝရပုစ္ဆာဘာဝသာမညေန တေပိ တယော ဧကောဝ ပဉ္ဟောတိ သဗ္ဗေဝ ဒ္ဝာဒသေဝ ပဉ္ဟာ ဘဝေယ္ယုန္တိ? နယိဒမေဝံ။ ယသ္မာ ကာယသမာစာရာဒီသု ဝိဘဇ္ဇ ဝုစ္စမာနေသု မဟာဝိသယတာယ အပရိမာဏော ဝိဘာဂော သမ္ဘဝတိ ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ။ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ တသ္သ နိဒ္ဒေသော။ ရူပာဒီသု ပန ဝိဘဇ္ဇ ဝုစ္စမာနေသု အပ္ပဝိသယတာယ န တာဒိသော ဝိဘာဂော သမ္ဘဝတိ ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ။ ဣတိ မဟာဝိသယတာယ ပာတိမောက္ခသံဝရပုစ္ဆာ တယော ပဉ္ဟာ ကတာ, ဣန္ဒ္ရိယသံဝရပုစ္ဆာ ပန အပ္ပဝိသယတာယ ဧကောဝ ပဉ္ဟော ကတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စုဒ္ဒသ မဟာပဉ္ဟာ’’တိ။

    ‘‘Issāmacchariyaṃ eko pañho’’ti kasmā vuttaṃ, nanu issāmacchariyaṃ vissajjananti? Saccametaṃ, yo pana ñātuṃ icchito attho, so pañho. So eva ca vissajjīyatīti nāyaṃ doso, aññathā ambaṃ puṭṭhassa labujaṃ byākaraṇaṃ viya siyā, evaṃ pañhasīsena pañhabyākaraṇaṃ vadati. Tathā hi ‘‘piyāppiya’’ntiādinā vissajjanapadāneva gahitāni, ‘‘piyāppiyaṃ eko’’tiādīsupi eseva nayo. Papañcasaññāti saññāsīsena papañcā eva vuttāti āha ‘‘papañco eko’’ti. Ettha ca yathā pātimokkhasaṃvarapucchā kāyasamācārādivibhāgena vissajjitattā tayo pañhā jātā, evaṃ indriyasaṃvarapucchā rūpādivibhāgena vissajjitattā cha pañhā siyuṃ. Tathā sati ekūnavīsati pucchā siyuṃ, atha indriyasaṃvaratāsāmaññena ekova pañho kato, evaṃ sati pātimokkhasaṃvarapucchābhāvasāmaññena tepi tayo ekova pañhoti sabbeva dvādaseva pañhā bhaveyyunti? Nayidamevaṃ. Yasmā kāyasamācārādīsu vibhajja vuccamānesu mahāvisayatāya aparimāṇo vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Sakalampi vinayapiṭakaṃ tassa niddeso. Rūpādīsu pana vibhajja vuccamānesu appavisayatāya na tādiso vibhāgo sambhavati vissajjetuṃ. Iti mahāvisayatāya pātimokkhasaṃvarapucchā tayo pañhā katā, indriyasaṃvarapucchā pana appavisayatāya ekova pañho kato. Tena vuttaṃ ‘‘cuddasa mahāpañhā’’ti.

    ၃၆၇. စလနဋ္ဌေနာတိ ကမ္ပနဋ္ဌေန။ တဏ္ဟာ ဟိ ကာမရာဂရူပရာဂအရူပရာဂာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ အနဝဋ္ဌိတတာယ သယမ္ပိ စလတိ, ယတ္ထ ဥပ္ပန္နာ, တမ္ပိ သန္တာနံ ဘဝာဒီသု ပရိကဍ္ဎနေန စာလေတိ, တသ္မာ စလနဋ္ဌေန တဏ္ဟာ ဧဇာ နာမ။ ပီဠနဋ္ဌေနာတိ ဝိဗာဓနဋ္ဌေန တသ္သ တသ္သ ဒုက္ခသ္သ ဟေတုဘာဝေန။ ပဒုသ္သနဋ္ဌေနာတိ အဓမ္မရာဂာဒိဘာဝေန, သမ္မုခပရံမုခေန, ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏေန စ ပကာရတော ဒုသ္သနဋ္ဌေန ဂဏ္ဍော။ အနုပ္ပဝိဋ္ဌဋ္ဌေနာတိ အာသယသ္သ ဒုန္နီဟရဏီယဘာဝေန အနုပ္ပဝိသနဋ္ဌေန။ ကဍ္ဎတိ အတ္တနော စ ရုစိယာ ဥပနေတိ။ ဥစ္စာဝစန္တိ ပဏီတဘာဝံ, နိဟီနဘာဝဉ္စ။ ယေသု သမဏဗ္ရာဟ္မဏေသု။ ‘‘ယေသာဟ’’န္တိပိ ပာဠိ, တသ္သာ ကေစိ ‘‘ယေသံ အဟ’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဧဝန္တိ သုတာနုရူပံ, ဥဂ္ဂဟာနုရူပဉ္စ။ ‘‘အဟံ ခော ပန ဘန္တေ အညေသံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဓမ္မာစရိယော ဟောန္တောပိ ဘဂဝတော သာဝကော။ပေ.။ သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သောတာပန္နဘာဝံ ဇာနာပေတိ။

    367.Calanaṭṭhenāti kampanaṭṭhena. Taṇhā hi kāmarāgarūparāgaarūparāgādivasena pavattiyā anavaṭṭhitatāya sayampi calati, yattha uppannā, tampi santānaṃ bhavādīsu parikaḍḍhanena cāleti, tasmā calanaṭṭhena taṇhā ejā nāma. Pīḷanaṭṭhenāti vibādhanaṭṭhena tassa tassa dukkhassa hetubhāvena. Padussanaṭṭhenāti adhammarāgādibhāvena, sammukhaparaṃmukhena, kilesāsucipaggharaṇena ca pakārato dussanaṭṭhena gaṇḍo. Anuppaviṭṭhaṭṭhenāti āsayassa dunnīharaṇīyabhāvena anuppavisanaṭṭhena. Kaḍḍhati attano ca ruciyā upaneti. Uccāvacanti paṇītabhāvaṃ, nihīnabhāvañca. Yesu samaṇabrāhmaṇesu. ‘‘Yesāha’’ntipi pāḷi, tassā keci ‘‘yesaṃ aha’’nti atthaṃ vadanti. Evanti sutānurūpaṃ, uggahānurūpañca. ‘‘Ahaṃ kho pana bhante aññesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ dhammācariyo hontopi bhagavato sāvako…pe… sambodhiparāyaṇo’’ti evaṃ attano sotāpannabhāvaṃ jānāpeti.

    သောမနသ္သပဋိလာဘကထာဝဏ္ဏနာ

    Somanassapaṭilābhakathāvaṇṇanā

    ၃၆၈. သမာပန္နောတိ သမောဂာဠ္ဟော ပဝတ္တသမ္ပဟာရော ဝိယာတိဗ္ယူဠ္ဟော။ ဇိနိံသူတိ ယထာ အသုရာ ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ နာသက္ခိံသု, ဧဝံ ဒေဝာ ဝိဇိနိံသုယေဝာတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဒေဝာ ပုန အပစ္စာဂမနာယ အသုရေ ဇိနိံသူ’’တိ။ တာဒိသော ဟိသ္သ ဇယော သာတိသယံ ဝေဒပဋိလာဘာယ အဟောသိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဩဇန္တိ ဒိဗ္ဗံ, အသုရံ စာတိ ဒ္ဝိပ္ပကာရမ္ပိ ဩဇံ။ ဒေဝာယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိသ္သန္တိ အသုရာနံ ပဝေသာဘာဝတော။ ဒဏ္ဍသ္သ အဝစရဏံ အာဝရဏံ ဒဏ္ဍာဝစရော, သဟ ဒဏ္ဍာဝစရေနာတိ သဒဏ္ဍာဝစရော, ဒဏ္ဍေန ပဟရိတ္ဝာ ဝာ အာဝရိတ္ဝာ ဝာ သာဓေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

    368.Samāpannoti samogāḷho pavattasampahāro viyātibyūḷho. Jiniṃsūti yathā asurā puna sīsaṃ ukkhipituṃ nāsakkhiṃsu, evaṃ devā vijiniṃsuyevāti dassento āha ‘‘devā puna apaccāgamanāya asure jiniṃsū’’ti. Tādiso hissa jayo sātisayaṃ vedapaṭilābhāya ahosi. Duvidhampiojanti dibbaṃ, asuraṃ cāti dvippakārampi ojaṃ. Devāyeva paribhuñjissanti asurānaṃ pavesābhāvato. Daṇḍassa avacaraṇaṃ āvaraṇaṃ daṇḍāvacaro, saha daṇḍāvacarenāti sadaṇḍāvacaro, daṇḍena paharitvā vā āvaritvā vā sādhetabbanti attho.

    ၃၆၉. ဣမသ္မိံယေဝ ဩကာသေတိ ဣမိသ္သမေဝ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ။ ဒေဝဘူတသ္သ မေတိ ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဘူတသ္သ သက္ကသ္သေဝ မေ ဘူတသ္သ။ သတောတိ ဣဒာနိပိ သက္ကသ္သေဝ သတော ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓော။

    369.Imasmiṃyevaokāseti imissameva indasālaguhāyaṃ. Devabhūtassa meti pubbepi devabhūtassa sakkasseva me bhūtassa. Satoti idānipi sakkasseva sato punarāyu ca me laddho.

    ဒိဝိယာ ကာယာတိ ဒိဗ္ဗာ, ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတာ ကာယာတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗာ အတ္တဘာဝာ’’တိ။ ‘‘အမူဠ္ဟော ဂဗ္ဘံ ဧသ္သာမီ’’တိ ဣမိနာ အရိယသာဝကာနံ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိယ သမ္မောဟမရဏံ, အသမ္ပဇာနဂဗ္ဘောက္ကမနဉ္စ နတ္ထိ, အထ ခော အသမ္မောဟမရဏဉ္စေဝ သမ္ပဇာနဂဗ္ဘောက္ကမနဉ္စ ဟောတီတိ ဒသ္သေတိ။ အရိယသာဝကာ နိယတဂတိကတ္တာ သုဂတီသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထာပိ မနုသ္သေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ ဥဠာရေသု ဧဝ ကုလေသု ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိသ္သန္တိ, သက္ကသ္သာပိ တာဒိသော အဇ္ဈာသယော။ တေန ဝုတ္တံ ပာဠိယံ ‘‘ယတ္ထ မေ ရမတီ မနော’’တိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယတ္ထ မေ’’တိအာဒိ။ သက္ကော ပန အတ္တနော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေနာပိ တာဒိသံ ဇာနိတုံ သက္ကောတိယေဝ။

    Diviyā kāyāti dibbā, khandhapañcakasaṅkhātā kāyāti āha ‘‘dibbā attabhāvā’’ti. ‘‘Amūḷho gabbhaṃ essāmī’’ti iminā ariyasāvakānaṃ andhaputhujjanānaṃ viya sammohamaraṇaṃ, asampajānagabbhokkamanañca natthi, atha kho asammohamaraṇañceva sampajānagabbhokkamanañca hotīti dasseti. Ariyasāvakā niyatagatikattā sugatīsu eva uppajjanti, tatthāpi manussesu uppajjantā uḷāresu eva kulesu paṭisandhiṃ gaṇhissanti, sakkassāpi tādiso ajjhāsayo. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘yattha me ramatī mano’’ti, taṃ sandhāyāha ‘‘yattha me’’tiādi. Sakko pana attano dibbānubhāvenāpi tādisaṃ jānituṃ sakkotiyeva.

    ကာရဏေနာတိ ယုတ္တေန အရိယသာဝကဘာဝသ္သ အနုစ္ဆဝိကေန။ တေနာဟ ‘‘သမေနာ’’တိ။

    Kāraṇenāti yuttena ariyasāvakabhāvassa anucchavikena. Tenāha ‘‘samenā’’ti.

    သကဒာဂာမိမဂ္ဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဆဋ္ဌေ အတ္ထဝသေ အနာဂာမိမဂ္ဂသ္သ ဝက္ခမာနတ္တာ။ အာဇာနိတုကာမောတိ အပ္ပတ္တံ ဝိသေသံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုကာမော။ မနုသ္သလောကေ အန္တော ဘဝိသ္သတိ ပုန မာနုသ္သူပပတ္တိယာ အဘာဝတော။

    Sakadāgāmimaggaṃ sandhāya vadati chaṭṭhe atthavase anāgāmimaggassa vakkhamānattā. Ājānitukāmoti appattaṃ visesaṃ paṭivijjhitukāmo. Manussaloke anto bhavissati puna mānussūpapattiyā abhāvato.

    ပုနဒေဝာတိ မနုသ္သေသု ဥပ္ပန္နော တတော စဝိတ္ဝာ ပုနဒေဝ ။ ဣမသ္မိံ တာဝတိံသဒေဝလောကသ္မိံ။ ဥတ္တမော, ကီဒိသောတိ အာဟ ‘‘သက္ကော’’တိအာဒိ။

    Punadevāti manussesu uppanno tato cavitvā punadeva . Imasmiṃ tāvatiṃsadevalokasmiṃ. Uttamo, kīdisoti āha ‘‘sakko’’tiādi.

    အန္တိမေ ဘဝေတိ မမ သဗ္ဗဘဝေသု အန္တိမေ သဗ္ဗပရိယောသာနေ ဘဝေ။ ‘‘အာယုနာ’’တိ ဣမိနာ စ တံသဟဘာဝိနော သဗ္ဗေပိ ဝဏ္ဏာဒိကေ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ‘‘ပညာယာ’’တိ စ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ သဒ္ဓာသတိဝီရိယာဒိကေ။ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေတိ တသ္မိံ သဗ္ဗန္တိမေ သက္ကတ္တဘာဝေ။ အကနိဋ္ဌဂာမီ ဟုတ္ဝာတိ အန္တရာယပရိနိဗ္ဗာယိအာဒိဘာဝံ အနုပဂန္တ္ဝာ ဧကံသတော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ ဧဝ ဟုတ္ဝာ။ တတော ဧဝ အနုက္ကမေန အဝိဟာဒီသု နိဗ္ဗတ္တန္တော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘သော နိဝာသော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဧဝမာဟ။ ‘‘အဝိဟာဒီသု။ပေ.။ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတီ’’တိ သင္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ နယော န ကေဝလံ သက္ကသ္သေဝ, အထ ခော မဟာသေဋ္ဌိမဟာဥပာသိကာနမ္ပိ ဟောတိယေဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘သက္ကော ဒေဝရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။

    Antime bhaveti mama sabbabhavesu antime sabbapariyosāne bhave. ‘‘Āyunā’’ti iminā ca taṃsahabhāvino sabbepi vaṇṇādike saṅgaṇhāti. ‘‘Paññāyā’’ti ca iminā sabbepi saddhāsativīriyādike. Tasmiṃ attabhāveti tasmiṃ sabbantime sakkattabhāve. Akaniṭṭhagāmī hutvāti antarāyaparinibbāyiādibhāvaṃ anupagantvā ekaṃsato uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī eva hutvā. Tato eva anukkamena avihādīsu nibbattanto. Evamāhāti ‘‘so nivāso bhavissatī’’ti evamāha. ‘‘Avihādīsu…pe… nibbattissatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘esa kirā’’tiādi vuttaṃ. Ayañca nayo na kevalaṃ sakkasseva, atha kho mahāseṭṭhimahāupāsikānampi hotiyevāti dassento ‘‘sakko devarājā’’tiādimāha.

    ၃၇၀. ဘဝသမ္ပတ္တိနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီနံ ဝသေန အပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယတာယ အနိဋ္ဌိတမနောရထော တံ တံ ပတ္တုကာမောယေဝ ဟုတ္ဝာ ဌိတော။ ယေ စ သမဏေတိ ယေ စ ပဗ္ဗဇိတေ။ ပဝိဝိတ္တဝိဟာရိနောတိ ‘‘အနေကဝိဝေကတ္တယံ ပရိဗ္ရူဟေတ္ဝာ ဝိဟရန္တီ’’တိ မညာမိ။

    370. Bhavasampattinibbānasampattīnaṃ vasena aparipuṇṇajjhāsayatāya aniṭṭhitamanoratho taṃ taṃ pattukāmoyeva hutvā ṭhito. Ye ca samaṇeti ye ca pabbajite. Pavivittavihārinoti ‘‘anekavivekattayaṃ paribrūhetvā viharantī’’ti maññāmi.

    သမ္ပာဒနာတိ မဂ္ဂသ္သ ဥပသမ္ပာဒနံ တသ္သ သမ္ပာပနံ သမ္မဒေဝ ပာပနံ။ ဝိရာဓနာတိ အနာရာဓနာ အနုပာယပဋိပတ္တိ။ န သမ္ဘောန္တီတိ အနဘိသမ္ဘုဏန္တိ။ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ အနဘိသမ္ဘုဏနံ နာမ သမ္မာ ကထေတုံ အသမတ္ထတာ ဧဝာတိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတ္ဝာ ကထေတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။

    Sampādanāti maggassa upasampādanaṃ tassa sampāpanaṃ sammadeva pāpanaṃ. Virādhanāti anārādhanā anupāyapaṭipatti. Na sambhontīti anabhisambhuṇanti. Yathāpucchite atthe anabhisambhuṇanaṃ nāma sammā kathetuṃ asamatthatā evāti āha ‘‘sampādetvā kathetuṃ na sakkontī’’ti.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ အာဒိစ္စေန သမာနဂောတ္တတာယ။ တေနေဝာဟ ‘‘အာဒိစ္စ နာမ ဂောတ္တေနာ’’တိ, တသ္မာ ။ အာဒိစ္စော ဗန္ဓု ဧတသ္သာတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု, အထ ဝာ အာဒိစ္စသ္သ ဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု, ဘဂဝာ, တံ အာဒိစ္စဗန္ဓုနံ။ အာဒိစ္စော ဟိ သောတာပန္နတာယ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တော။ တေနေဝာဟ –

    Tasmāti yasmā ādiccena samānagottatāya. Tenevāha ‘‘ādicca nāma gottenā’’ti, tasmā . Ādicco bandhu etassāti ādiccabandhu, atha vā ādiccassa bandhūti ādiccabandhu, bhagavā, taṃ ādiccabandhunaṃ. Ādicco hi sotāpannatāya bhagavato orasaputto. Tenevāha –

    ‘‘ယော အန္ဓကာရေ တမသိ ပဘင္ကရော၊

    ‘‘Yo andhakāre tamasi pabhaṅkaro,

    ဝေရောစနော မဏ္ဍလီ ဥဂ္ဂတေဇော။

    Verocano maṇḍalī uggatejo;

    မာ ရာဟု ဂိလီ စရံ အန္တလိက္ခေ၊

    Mā rāhu gilī caraṃ antalikkhe,

    ပဇံ မမံ ရာဟု ပမုဉ္စ သူရိယ’’န္တိ။ (သံ. နိ. ၁.၉၁)။

    Pajaṃ mamaṃ rāhu pamuñca sūriya’’nti. (saṃ. ni. 1.91);

    သာမန္တိ သာမံပယောဂံ, သတ္ထု ပန သာဝကသ္သ သာမံပယောဂော နာမ သနိပာတော ဧဝာတိ အာဟ ‘‘နမက္ကာရံ ကရောမာ’’တိ။

    Sāmanti sāmaṃpayogaṃ, satthu pana sāvakassa sāmaṃpayogo nāma sanipāto evāti āha ‘‘namakkāraṃ karomā’’ti.

    ၃၇၁. ပရာမသိတ္ဝာတိ ‘‘ဣမာယ နာမ ပထဝိယံ နိသိန္နေန မယာ အယံ အစ္ဆရိယဓမ္မော အဓိဂတော’’တိ သောမနသ္သဇာတော, ‘‘ဣမာယ နာမ ပထဝိယံ ဧဝံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ဗုဒ္ဓရတနံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော စ ပထဝိံ ပရာမသိတ္ဝာ။ ပတ္ထိတပဉ္ဟာတိ ဒီဃရတ္တာနုသယိတသံသယသမုဂ္ဃာတတ္ထံ ‘‘ကဒာ နု ခော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိတုံ လဘာမီ’’တိ ဧဝံ အဘိပတ္ထိတပဉ္ဟာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝာတိ။

    371.Parāmasitvāti ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ nisinnena mayā ayaṃ acchariyadhammo adhigato’’ti somanassajāto, ‘‘imāya nāma pathaviyaṃ evaṃ acchariyabbhutaṃ buddharatanaṃ uppanna’’nti acchariyabbhutacittajāto ca pathaviṃ parāmasitvā. Patthitapañhāti dīgharattānusayitasaṃsayasamugghātatthaṃ ‘‘kadā nu kho bhagavantaṃ pucchituṃ labhāmī’’ti evaṃ abhipatthitapañhā. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.

    သက္ကပဉ္ဟသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

    Sakkapañhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ဒီဃနိကာယ • Dīghanikāya / ၈. သက္ကပဉ္ဟသုတ္တံ • 8. Sakkapañhasuttaṃ

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဒီဃ နိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ၈. သက္ကပဉ္ဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact