| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
6. සන්‌දකසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Sandakasuttavaṇṇanā
223. එවං මෙ සුතන්‌ති සන්‌දකසුත්‌තං. තත්‌ථ පිලක්‌ඛගුහායන්‌ති තස්‌සා ගුහාය ද්‌වාරෙ පිලක්‌ඛරුක්‌ඛො අහොසි, තස්‌මා පිලක්‌ඛගුහාත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගතා. පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතොති විවෙකතො වුට්‌ඨිතො. දෙවකතසොබ්‌භොති වස්‌සොදකෙනෙව තින්‌නට්‌ඨානෙ ජාතො මහාඋදකරහදො. ගුහාදස්‌සනායාති එත්‌ථ ගුහාති පංසුගුහා. සා උන්‌නමෙ උදකමුත්‌තට්‌ඨානෙ අහොසි, එකතො උමඞ්‌ගං කත්‌වා ඛාණුකෙ ච පංසුඤ්‌ච නීහරිත්‌වා අන්‌තො ථම්‌භෙ උස්‌සාපෙත්‌වා මත්‌ථකෙ පදරච්‌ඡන්‌නගෙහසඞ්‌ඛෙපෙන කතා, තත්‌ථ තෙ පරිබ්‌බාජකා වසන්‌ති. සා වස්‌සානෙ උදකපුණ්‌ණා තිට්‌ඨති, නිදාඝෙ තත්‌ථ වසන්‌ති. තං සන්‌ධාය ‘‘ගුහාදස්‌සනායා’’ති ආහ. විහාරදස්‌සනත්‌ථඤ්‌හි අනමතග්‌ගියං පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා සමුද්‌දපබ්‌බතදස්‌සනත්‌ථං වාපි ගන්‌තුං වට්‌ටතීති.
223.Evaṃme sutanti sandakasuttaṃ. Tattha pilakkhaguhāyanti tassā guhāya dvāre pilakkharukkho ahosi, tasmā pilakkhaguhātveva saṅkhaṃ gatā. Paṭisallānā vuṭṭhitoti vivekato vuṭṭhito. Devakatasobbhoti vassodakeneva tinnaṭṭhāne jāto mahāudakarahado. Guhādassanāyāti ettha guhāti paṃsuguhā. Sā unname udakamuttaṭṭhāne ahosi, ekato umaṅgaṃ katvā khāṇuke ca paṃsuñca nīharitvā anto thambhe ussāpetvā matthake padaracchannagehasaṅkhepena katā, tattha te paribbājakā vasanti. Sā vassāne udakapuṇṇā tiṭṭhati, nidāghe tattha vasanti. Taṃ sandhāya ‘‘guhādassanāyā’’ti āha. Vihāradassanatthañhi anamataggiyaṃ paccavekkhitvā samuddapabbatadassanatthaṃ vāpi gantuṃ vaṭṭatīti.
උන්‌නාදිනියාති උච්‌චං නදමානාය. එවං නදමානාය චස්‌සා උද්‌ධඞ්‌ගමනවසෙන උච්‌චො, දිසාසු පත්‌ථටවසෙන මහාසද්‌දොති උච්‌චාසද්‌දමහාසද්‌දො, තාය උච්‌චාසද්‌දමහාසද්‌දාය. තෙසං පරිබ්‌බාජකානං පාතොව උට්‌ඨාය කත්‌තබ්‌බං නාම චෙතියවත්‌තං වා බොධිවත්‌තං වා ආචරියුපජ්‌ඣායවත්‌තං වා යොනිසොමනසිකාරො වා නත්‌ථි. තෙන තෙ පාතොව උට්‌ඨාය බාලාතපෙ නිසින්‌නා, සායං වා කථාය ඵාසුකත්‌ථාය සන්‌නිපතිතා ‘‘ඉමස්‌ස හත්‌ථො සොභණො ඉමස්‌ස පාදො’’ති එවං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස හත්‌ථපාදාදීනි වා ආරබ්‌භ ඉත්‌ථිපුරිසදාරකදාරිකාවණ්‌ණෙ වා අඤ්‌ඤං වා කාමස්‌සාදභවස්‌සාදාදිවත්‌ථුං ආරබ්‌භ කථං පට්‌ඨපෙත්‌වා අනුපුබ්‌බෙන රාජකථාදිඅනෙකවිධං තිරච්‌ඡානකථං කථෙන්‌ති. සා හි අනිය්‍යානිකත්‌තා සග්‌ගමොක්‌ඛමග්‌ගානං තිරච්‌ඡානභූතා කථාති තිරච්‌ඡානකථා. තත්‌ථ රාජානං ආරබ්‌භ ‘‘මහාසම්‌මතො මන්‌ධාතා ධම්‌මාසොකො එවංමහානුභාවො’’තිආදිනා නයෙන පවත්‌තා කථා රාජකථා. එස නයො චොරකථාදීසු.
Unnādiniyāti uccaṃ nadamānāya. Evaṃ nadamānāya cassā uddhaṅgamanavasena ucco, disāsu patthaṭavasena mahāsaddoti uccāsaddamahāsaddo, tāya uccāsaddamahāsaddāya. Tesaṃ paribbājakānaṃ pātova uṭṭhāya kattabbaṃ nāma cetiyavattaṃ vā bodhivattaṃ vā ācariyupajjhāyavattaṃ vā yonisomanasikāro vā natthi. Tena te pātova uṭṭhāya bālātape nisinnā, sāyaṃ vā kathāya phāsukatthāya sannipatitā ‘‘imassa hattho sobhaṇo imassa pādo’’ti evaṃ aññamaññassa hatthapādādīni vā ārabbha itthipurisadārakadārikāvaṇṇe vā aññaṃ vā kāmassādabhavassādādivatthuṃ ārabbha kathaṃ paṭṭhapetvā anupubbena rājakathādianekavidhaṃ tiracchānakathaṃ kathenti. Sā hi aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā kathāti tiracchānakathā. Tattha rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃmahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattā kathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu.
තෙසු ‘‘අසුකො රාජා අභිරූපො දස්‌සනීයො’’තිආදිනා නයෙන ගෙහස්‌සිතකථාව තිරච්‌ඡානකථා හොති. ‘‘සොපි නාම එවං මහානුභාවො ඛයං ගතො’’ති එවං පවත්‌තා පන කම්‌මට්‌ඨානභාවෙ තිට්‌ඨති. චොරෙසුපි ‘‘මූලදෙවො එවංමහානුභාවො, මෙඝමාලො එවංමහානුභාවො’’ති තෙසං කම්‌මං පටිච්‌ච අහො සූරාති ගෙහස්‌සිතකථාව තිරච්‌ඡානකථා. යුද්‌ධෙපි භාරතයුද්‌ධාදීසු ‘‘අසුකෙන අසුකො එවං මාරිතො එවං විද්‌ධො’’ති කාමස්‌සාදවසෙනෙව කථා තිරච්‌ඡානකථා. ‘‘තෙපි නාම ඛයං ගතා’’ති එවං පවත්‌තා පන සබ්‌බත්‌ථ කථා කම්‌මට්‌ඨානමෙව හොති. අපිච අන්‌නාදීසු ‘‘එවං වණ්‌ණවන්‌තං ගන්‌ධවන්‌තං රසවන්‌තං ඵස්‌සසම්‌පන්‌නං ඛාදිම්‌හ භුඤ්‌ජිම්‌හ පිවිම්‌හ පරිභුඤ්‌ජිම්‌හා’’ති කාමස්‌සාදවසෙන කථෙතුං න වට්‌ටති, සාත්‌ථකං පන කත්‌වා – ‘‘පුබ්‌බෙ එවං වණ්‌ණාදිසම්‌පන්‌නං අන්‌නං පානං වත්‌ථං සයනං මාලං ගන්‌ධං සීලවන්‌තානං අදම්‌හ, චෙතියෙ පූජං අකරිම්‌හා’’ති කථෙතුං වට්‌ටති.
Tesu ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā nayena gehassitakathāva tiracchānakathā hoti. ‘‘Sopi nāma evaṃ mahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃmahānubhāvo, meghamālo evaṃmahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca aho sūrāti gehassitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bhāratayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā. ‘‘Tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kathā kammaṭṭhānameva hoti. Apica annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā – ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālaṃ gandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiye pūjaṃ akarimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati.
ඤාතිකථාදීසුපි ‘‘අම්‌හාකං ඤාතකා සූරා සමත්‌ථා’’ති වා ‘‘පුබ්‌බෙ මයං එවං විචිත්‍රෙහි යානෙහි චරිම්‌හා’’ති වා අස්‌සාදවසෙන වත්‌තුං න වට්‌ටති, සාත්‌ථකං පන කත්‌වා ‘‘තෙපි නො ඤාතකා ඛයං ගතා’’ති වා ‘‘පුබ්‌බෙ මයං එවරූපා උපාහනා සඞ්‌ඝස්‌ස අදම්‌හා’’ති වා කථෙතබ්‌බා. ගාමකථාපි සුනිවිට්‌ඨදුන්‌නිවිට්‌ඨසුභික්‌ඛදුබ්‌භික්‌ඛාදිවසෙන වා ‘‘අසුකගාමවාසිනො සූරා සමත්‌ථා’’ති වා එවං අස්‌සාදවසෙන න වට්‌ටති, සාත්‌ථකං පන කත්‌වා සද්‌ධා පසන්‌නාති වා ඛයවයං ගතාති වා වත්‌තුං වට්‌ටති. නිගමනගරජනපදකථාසුපි එසෙව නයො. ඉත්‌ථිකථාපි වණ්‌ණසණ්‌ඨානාදීනි පටිච්‌ච අස්‌සාදවසෙන න වට්‌ටති, සද්‌ධා පසන්‌නා ඛයං ගතාති එවමෙව වට්‌ටති. සූරකථාපි නන්‌දිමිත්‌තො නාම යොධො සූරො අහොසීති අස්‌සාදවසෙනෙව න වට්‌ටති, සද්‌ධො පසන්‌නො අහොසි ඛයං ගතොති එවමෙව වට්‌ටති. විසිඛාකථාපි අසුකා විසිඛා සුනිවිට්‌ඨා දුන්‌නිවිට්‌ඨා සූරා සමත්‌ථාති අස්‌සාදවසෙනෙව න වට්‌ටති, සද්‌ධා පසන්‌නා ඛයං ගතා ඉච්‌චෙවං වට්‌ටති.
Ñātikathādīsupi ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi carimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetabbā. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena vā ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā saddhā pasannāti vā khayavayaṃ gatāti vā vattuṃ vaṭṭati. Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo. Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, saddhā pasannā khayaṃ gatāti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi nandimitto nāma yodho sūro ahosīti assādavaseneva na vaṭṭati, saddho pasanno ahosi khayaṃ gatoti evameva vaṭṭati. Visikhākathāpi asukā visikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthāti assādavaseneva na vaṭṭati, saddhā pasannā khayaṃ gatā iccevaṃ vaṭṭati.
කුම්‌භට්‌ඨානකථාති කුම්‌භට්‌ඨානඋදකතිත්‌ථකථා වා වුච්‌චති කුම්‌භදාසිකථා වා. සාපි ‘‘පාසාදිකා නච්‌චිතුං ගායිතුං ඡෙකා’’ති අස්‌සාදවසෙන න වට්‌ටති, සද්‌ධා පසන්‌නාතිආදිනා නයෙනෙව වට්‌ටති. පුබ්‌බපෙතකථාති අතීතඤාතිකථා. තත්‌ථ වත්‌තමානඤාතිකථාසදිසොව විනිච්‌ඡයො.
Kumbhaṭṭhānakathāti kumbhaṭṭhānaudakatitthakathā vā vuccati kumbhadāsikathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, saddhā pasannātiādinā nayeneva vaṭṭati. Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo.
නානත්‌තකථාති පුරිමපච්‌ඡිමකථාවිමුත්‌තා අවසෙසා නානාසභාවා නිරත්‌ථකකථා. ලොකක්‌ඛායිකාති අයං ලොකො කෙන නිම්‌මිතො, අසුකෙන නාම නිම්‌මිතො, කාකා සෙතා අට්‌ඨීනං සෙතත්‌තා, බකා රත්‌තා ලොහිතස්‌ස රත්‌තත්‌තාති එවමාදිකා ලොකායතවිතණ්‌ඩසල්‌ලාපකථා.
Nānattakathāti purimapacchimakathāvimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ayaṃ loko kena nimmito, asukena nāma nimmito, kākā setā aṭṭhīnaṃ setattā, bakā rattā lohitassa rattattāti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā.
සමුද්‌දක්‌ඛායිකා නාම කස්‌මා සමුද්‌දො සාගරො, සාගරදෙවෙන ඛණිතත්‌තා සාගරො, ඛතො මෙති හත්‌ථමුද්‌දාය නිවෙදිතත්‌තා සමුද්‌දොති එවමාදිකා නිරත්‌ථකා සමුද්‌දක්‌ඛායිකකථා. ඉති භවො, ඉති අභවොති යං වා තං වා නිරත්‌ථකකාරණං වත්‌වා පවත්‌තිතකථා ඉතිභවාභවකථා. එත්‌ථ ච භවොති සස්‌සතං, අභවොති උච්‌ඡෙදං. භවොති වඩ්‌ඪි, අභවොති හානි. භවොති කාමසුඛං, අභවොති අත්‌තකිලමථො. ඉති ඉමාය ඡබ්‌බිධාය ඉතිභවාභවකථාය සද්‌ධිං බාත්‌තිංසතිරච්‌ඡානකථා නාම හොති. එවරූපිං තිරච්‌ඡානකථං කථෙන්‌තියා නිසින්‌නො හොති.
Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaro, sāgaradevena khaṇitattā sāgaro, khato meti hatthamuddāya niveditattā samuddoti evamādikā niratthakā samuddakkhāyikakathā. Iti bhavo, iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā. Ettha ca bhavoti sassataṃ, abhavoti ucchedaṃ. Bhavoti vaḍḍhi, abhavoti hāni. Bhavoti kāmasukhaṃ, abhavoti attakilamatho. Iti imāya chabbidhāya itibhavābhavakathāya saddhiṃ bāttiṃsatiracchānakathā nāma hoti. Evarūpiṃ tiracchānakathaṃ kathentiyā nisinno hoti.
තතො සන්‌දකො පරිබ්‌බාජකො තෙ පරිබ්‌බාජකෙ ඔලොකෙත්‌වා – ‘‘ඉමෙ පරිබ්‌බාජකා අතිවිය අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අගාරවා අප්‌පතිස්‌සා, මයඤ්‌ච සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස පාතුභාවතො පට්‌ඨාය සූරියුග්‌ගමනෙ ඛජ්‌ජොපනකූපමා ජාතා, ලාභසක්‌කාරොපි නො පරිහීනො. සචෙ පන ඉමං ඨානං සමණො ගොතමො ගොතමසාවකො වා ගිහිඋපට්‌ඨාකොපි වාස්‌ස ආගච්‌ඡෙය්‍ය, අතිවිය ලජ්‌ජනීයං භවිස්‌සති. පරිසදොසො ඛො පන පරිසජෙට්‌ඨකස්‌සෙව උපරි ආරොහතී’’ති ඉතො චිතො ච විලොකෙන්‌තො ථෙරං අද්‌දස. තෙන වුත්‌තං අද්‌දසා ඛො සන්‌දකො පරිබ්‌බාජකො…පෙ.… තුණ්‌හී අහෙසුන්‌ති.
Tato sandako paribbājako te paribbājake oloketvā – ‘‘ime paribbājakā ativiya aññamaññaṃ agāravā appatissā, mayañca samaṇassa gotamassa pātubhāvato paṭṭhāya sūriyuggamane khajjopanakūpamā jātā, lābhasakkāropi no parihīno. Sace pana imaṃ ṭhānaṃ samaṇo gotamo gotamasāvako vā gihiupaṭṭhākopi vāssa āgaccheyya, ativiya lajjanīyaṃ bhavissati. Parisadoso kho pana parisajeṭṭhakasseva upari ārohatī’’ti ito cito ca vilokento theraṃ addasa. Tena vuttaṃ addasā kho sandako paribbājako…pe… tuṇhī ahesunti.
තත්‌ථ සණ්‌ඨපෙසීති සික්‌ඛාපෙසි, වජ්‌ජමස්‌සා පටිච්‌ඡාදෙසි. යථා සුට්‌ඨපිතා හොති, තථා නං ඨපෙසි. යථා නාම පරිසමජ්‌ඣං පවිසන්‌තො පුරිසො වජ්‌ජපටිච්‌ඡාදනත්‌ථං නිවාසනං සණ්‌ඨපෙති, පාරුපනං සණ්‌ඨපෙති, රජොකිණ්‌ණට්‌ඨානං පුඤ්‌ඡති, එවමස්‌සා වජ්‌ජපටිච්‌ඡාදනත්‌ථං ‘‘අප්‌පසද්‌දා භොන්‌තො’’ති සික්‌ඛාපෙන්‌තො යථා සුට්‌ඨපිතා හොති, තථා නං ඨපෙසීති අත්‌ථො. අප්‌පසද්‌දකාමාති අප්‌පසද්‌දං ඉච්‌ඡන්‌ති, එකකා නිසීදන්‌ති, එකකා තිට්‌ඨන්‌ති, න ගණසඞ්‌ගණිකාය යාපෙන්‌ති. අප්‌පසද්‌දවිනීතාති අප්‌පසද්‌දෙන නිරවෙන බුද්‌ධෙන විනීතා. අප්‌පසද්‌දස්‌ස වණ්‌ණවාදිනොති යං ඨානං අප්‌පසද්‌දං නිස්‌සද්‌දං. තස්‌ස වණ්‌ණවාදිනො. උපසඞ්‌කමිතබ්‌බං මඤ්‌ඤෙය්‍යාති ඉධාගන්‌තබ්‌බං මඤ්‌ඤෙය්‍ය.
Tattha saṇṭhapesīti sikkhāpesi, vajjamassā paṭicchādesi. Yathā suṭṭhapitā hoti, tathā naṃ ṭhapesi. Yathā nāma parisamajjhaṃ pavisanto puriso vajjapaṭicchādanatthaṃ nivāsanaṃ saṇṭhapeti, pārupanaṃ saṇṭhapeti, rajokiṇṇaṭṭhānaṃ puñchati, evamassā vajjapaṭicchādanatthaṃ ‘‘appasaddā bhonto’’ti sikkhāpento yathā suṭṭhapitā hoti, tathā naṃ ṭhapesīti attho. Appasaddakāmāti appasaddaṃ icchanti, ekakā nisīdanti, ekakā tiṭṭhanti, na gaṇasaṅgaṇikāya yāpenti. Appasaddavinītāti appasaddena niravena buddhena vinītā. Appasaddassavaṇṇavādinoti yaṃ ṭhānaṃ appasaddaṃ nissaddaṃ. Tassa vaṇṇavādino. Upasaṅkamitabbaṃ maññeyyāti idhāgantabbaṃ maññeyya.
කස්‌මා පනෙස ථෙරස්‌ස උපසඞ්‌කමනං පච්‌චාසීසතීති. අත්‌තනො වුද්‌ධිං පත්‌ථයමානො. පරිබ්‌බාජකා කිර බුද්‌ධෙසු වා බුද්‌ධසාවකෙසු වා අත්‌තනො සන්‌තිකං ආගතෙසු – ‘‘අජ්‌ජ අම්‌හාකං සන්‌තිකං සමණො ගොතමො ආගතො, සාරිපුත්‌තො ආගතො, න ඛො පනෙතෙ යස්‌ස වා තස්‌ස වා සන්‌තිකං ගච්‌ඡන්‌ති, පස්‌සථ අම්‌හාකං උත්‌තමභාව’’න්‌ති අත්‌තනො උපට්‌ඨාකානං සන්‌තිකෙ අත්‌තානං උක්‌ඛිපන්‌ති උච්‌චෙ ඨානෙ ඨපෙන්‌ති. භගවතොපි උපට්‌ඨාකෙ ගණ්‌හිතුං වායමන්‌ති. තෙ කිර භගවතො උපට්‌ඨාකෙ දිස්‌වා එවං වදන්‌ති – ‘‘තුම්‌හාකං සත්‌ථා භවං ගොතමොපි ගොතමස්‌ස සාවකාපි අම්‌හාකං සන්‌තිකං ආගච්‌ඡන්‌ති, මයං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං සමග්‌ගා. තුම්‌හෙ පන අම්‌හෙ අක්‌ඛීහි පස්‌සිතුං න ඉච්‌ඡථ, සාමීචිකම්‌මං න කරොථ, කිං වො අම්‌හෙහි අපරද්‌ධ’’න්‌ති. අප්‌පෙකච්‌චෙ මනුස්‌සා – ‘‘බුද්‌ධාපි එතෙසං සන්‌තිකං ගච්‌ඡන්‌ති, කිං අම්‌හාක’’න්‌ති තතො පට්‌ඨාය තෙ දිස්‌වා නප්‌පමජ්‌ජන්‌ති. තුණ්‌හී අහෙසුන්‌ති සන්‌දකං පරිවාරෙත්‌වා නිස්‌සද්‌දා නිසීදිංසු.
Kasmā panesa therassa upasaṅkamanaṃ paccāsīsatīti. Attano vuddhiṃ patthayamāno. Paribbājakā kira buddhesu vā buddhasāvakesu vā attano santikaṃ āgatesu – ‘‘ajja amhākaṃ santikaṃ samaṇo gotamo āgato, sāriputto āgato, na kho panete yassa vā tassa vā santikaṃ gacchanti, passatha amhākaṃ uttamabhāva’’nti attano upaṭṭhākānaṃ santike attānaṃ ukkhipanti ucce ṭhāne ṭhapenti. Bhagavatopi upaṭṭhāke gaṇhituṃ vāyamanti. Te kira bhagavato upaṭṭhāke disvā evaṃ vadanti – ‘‘tumhākaṃ satthā bhavaṃ gotamopi gotamassa sāvakāpi amhākaṃ santikaṃ āgacchanti, mayaṃ aññamaññaṃ samaggā. Tumhe pana amhe akkhīhi passituṃ na icchatha, sāmīcikammaṃ na karotha, kiṃ vo amhehi aparaddha’’nti. Appekacce manussā – ‘‘buddhāpi etesaṃ santikaṃ gacchanti, kiṃ amhāka’’nti tato paṭṭhāya te disvā nappamajjanti. Tuṇhī ahesunti sandakaṃ parivāretvā nissaddā nisīdiṃsu.
224. ස්‌වාගතං භොතො ආනන්‌දස්‌සාති සුආගමනං භොතො ආනන්‌දස්‌ස. භවන්‌තෙ හි නො ආගතෙ ආනන්‌දො හොති, ගතෙ සොකොති දීපෙති. චිරස්‌සං ඛොති පියසමුදාචාරවචනමෙතං. ථෙරො පන කාලෙන කාලං පරිබ්‌බාජකාරාමං චාරිකත්‌ථාය ගච්‌ඡතීති පුරිමගමනං ගහෙත්‌වා එවමාහ. එවඤ්‌ච පන වත්‌වා න මානත්‌ථද්‌ධො හුත්‌වා නිසීදි, අත්‌තනො පන ආසනා වුට්‌ඨාය තං ආසනං පප්‌ඵොටෙත්‌වා ථෙරං ආසනෙන නිමන්‌තෙන්‌තො නිසීදතු භවං ආනන්‌දො, ඉදමාසනං පඤ්‌ඤත්‌තන්‌ති ආහ.
224.Svāgataṃ bhoto ānandassāti suāgamanaṃ bhoto ānandassa. Bhavante hi no āgate ānando hoti, gate sokoti dīpeti. Cirassaṃ khoti piyasamudācāravacanametaṃ. Thero pana kālena kālaṃ paribbājakārāmaṃ cārikatthāya gacchatīti purimagamanaṃ gahetvā evamāha. Evañca pana vatvā na mānatthaddho hutvā nisīdi, attano pana āsanā vuṭṭhāya taṃ āsanaṃ papphoṭetvā theraṃ āsanena nimantento nisīdatu bhavaṃ ānando, idamāsanaṃ paññattanti āha.
අන්‌තරාකථා විප්‌පකතාති නිසින්‌නානං වො ආරම්‌භතො පට්‌ඨාය යාව මමාගමනං එතස්‌මිං අන්‌තරෙ කා නාම කථා විප්‌පකතා, මමාගමනපච්‌චයා කතමා කථා පරියන්‌තං න ගතාති පුච්‌ඡති.
Antarākathāvippakatāti nisinnānaṃ vo ārambhato paṭṭhāya yāva mamāgamanaṃ etasmiṃ antare kā nāma kathā vippakatā, mamāgamanapaccayā katamā kathā pariyantaṃ na gatāti pucchati.
අථ පරිබ්‌බාජකො ‘‘නිරත්‌ථකකථාව එසා නිස්‌සාරා වට්‌ටසන්‌නිස්‌සිතා, න තුම්‌හාකං පුරතො වත්‌තබ්‌බතං අරහතී’’ති දීපෙන්‌තො තිට්‌ඨතෙසා, භොතිආදිමාහ. නෙසා භොතොති සචෙ භවං සොතුකාමො භවිස්‌සති, පච්‌ඡාපෙසා කථා න දුල්‌ලභා භවිස්‌සති, අම්‌හාකං පනිමාය අත්‌ථො නත්‌ථි. භොතො පන ආගමනං ලභිත්‌වා අඤ්‌ඤදෙව සුකාරණං කථං සොතුකාමම්‌හාති දීපෙති. තතො ධම්‌මදෙසනං යාචන්‌තො සාධු වත භවන්‌තං යෙ වාතිආදිමාහ. තත්‌ථ ආචරියකෙති ආචරියසමයෙ. අනස්‌සාසිකානීති අස්‌සාසවිරහිතානි. සසක්‌කන්‌ති එකංසත්‌ථෙ නිපාතො, විඤ්‌ඤූ පුරිසො එකංසෙනෙව න වසෙය්‍යාති අත්‌ථො. වසන්‌තො ච නාරාධෙය්‍යාති න සම්‌පාදෙය්‍ය, න පරිපූරෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති. ඤායං ධම්‌මං කුසලන්‌ති කාරණභූතං අනවජ්‌ජට්‌ඨෙන කුසලං ධම්‌මං.
Atha paribbājako ‘‘niratthakakathāva esā nissārā vaṭṭasannissitā, na tumhākaṃ purato vattabbataṃ arahatī’’ti dīpento tiṭṭhatesā, bhotiādimāha. Nesā bhototi sace bhavaṃ sotukāmo bhavissati, pacchāpesā kathā na dullabhā bhavissati, amhākaṃ panimāya attho natthi. Bhoto pana āgamanaṃ labhitvā aññadeva sukāraṇaṃ kathaṃ sotukāmamhāti dīpeti. Tato dhammadesanaṃ yācanto sādhu vata bhavantaṃ ye vātiādimāha. Tattha ācariyaketi ācariyasamaye. Anassāsikānīti assāsavirahitāni. Sasakkanti ekaṃsatthe nipāto, viññū puriso ekaṃseneva na vaseyyāti attho. Vasanto ca nārādheyyāti na sampādeyya, na paripūreyyāti vuttaṃ hoti. Ñāyaṃ dhammaṃ kusalanti kāraṇabhūtaṃ anavajjaṭṭhena kusalaṃ dhammaṃ.
225. ඉධාති ඉමස්‌මිං ලොකෙ. නත්‌ථි දින්‌නන්‌තිආදීනි සාලෙය්‍යකසුත්‌තෙ (ම. නි. 1.440) වුත්‌තානි. චාතුමහාභූතිකොති චතුමහාභූතමයො. පථවී පථවීකායන්‌ති අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු බාහිරපථවීධාතුං. අනුපෙතීති අනුයාති. අනුපගච්‌ඡතීති තස්‌සෙව වෙවචනං, අනුගච්‌ඡතීතිපි අත්‌ථො, උභයෙනාපි උපෙති උපගච්‌ඡතීති දස්‌සෙති. ආපාදීසුපි එසෙව නයො. ඉන්‌ද්‍රියානීති මනච්‌ඡට්‌ඨානි ඉන්‌ද්‍රියානි ආකාසං පක්‌ඛන්‌දන්‌ති. ආසන්‌දිපඤ්‌චමාති නිපන්‌නමඤ්‌චෙන පඤ්‌චමා, මඤ්‌චො චෙව, චත්‌තාරො මඤ්‌චපාදෙ ගහෙත්‌වා ඨිතා චත්‌තාරො පුරිසා චාති අත්‌ථො. යාවාළාහනාති යාව සුසානා. පදානීති අයං එවං සීලවා අහොසි, එවං දුස්‌සීලොතිආදිනා නයෙන පවත්‌තානි ගුණපදානි. සරීරමෙව වා එත්‌ථ පදානීති අධිප්‌පෙතං. කාපොතකානීති කපොතකවණ්‌ණානි, පාරාවතපක්‌ඛවණ්‌ණානීති අත්‌ථො.
225.Idhāti imasmiṃ loke. Natthi dinnantiādīni sāleyyakasutte (ma. ni. 1.440) vuttāni. Cātumahābhūtikoti catumahābhūtamayo. Pathavī pathavīkāyanti ajjhattikā pathavīdhātu bāhirapathavīdhātuṃ. Anupetīti anuyāti. Anupagacchatīti tasseva vevacanaṃ, anugacchatītipi attho, ubhayenāpi upeti upagacchatīti dasseti. Āpādīsupi eseva nayo. Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni ākāsaṃ pakkhandanti. Āsandipañcamāti nipannamañcena pañcamā, mañco ceva, cattāro mañcapāde gahetvā ṭhitā cattāro purisā cāti attho. Yāvāḷāhanāti yāva susānā. Padānīti ayaṃ evaṃ sīlavā ahosi, evaṃ dussīlotiādinā nayena pavattāni guṇapadāni. Sarīrameva vā ettha padānīti adhippetaṃ. Kāpotakānīti kapotakavaṇṇāni, pārāvatapakkhavaṇṇānīti attho.
භස්‌සන්‌තාති භස්‌මන්‌තා, අයමෙව වා පාළි. ආහුතියොති යං පහෙණකසක්‌කාරාදිභෙදං දින්‌නදානං, සබ්‌බං තං ඡාරිකාවසානමෙව හොති, න තතො පරං ඵලදායකං හුත්‌වා ගච්‌ඡතීති අත්‌ථො. දත්‌තුපඤ්‌ඤත්‌තන්‌ති දත්‌තූහි බාලමනුස්‌සෙහි පඤ්‌ඤත්‌තං. ඉදං වුත්‌තං හොති – බාලෙහි අබුද්‌ධීහි පඤ්‌ඤත්‌තමිදං දානං, න පණ්‌ඩිතෙහි. බාලා දෙන්‌ති, පණ්‌ඩිතා ගණ්‌හන්‌තීති දස්‌සෙති. අත්‌ථිකවාදන්‌ති අත්‌ථි දින්‌නං දින්‌නඵලන්‌ති ඉමං අත්‌ථිකවාදංයෙව වදන්‌ති තෙසං තුච්‌ඡං වචනං මුසාවිලාපො. බාලෙ ච පණ්‌ඩිතෙ චාති බාලා ච පණ්‌ඩිතා ච.
Bhassantāti bhasmantā, ayameva vā pāḷi. Āhutiyoti yaṃ paheṇakasakkārādibhedaṃ dinnadānaṃ, sabbaṃ taṃ chārikāvasānameva hoti, na tato paraṃ phaladāyakaṃ hutvā gacchatīti attho. Dattupaññattanti dattūhi bālamanussehi paññattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – bālehi abuddhīhi paññattamidaṃ dānaṃ, na paṇḍitehi. Bālā denti, paṇḍitā gaṇhantīti dasseti. Atthikavādanti atthi dinnaṃ dinnaphalanti imaṃ atthikavādaṃyeva vadanti tesaṃ tucchaṃ vacanaṃ musāvilāpo. Bāleca paṇḍite cāti bālā ca paṇḍitā ca.
අකතෙන මෙ එත්‌ථ කතන්‌ති මය්‌හං අකතෙනෙව සමණකම්‌මෙන එත්‌ථ එතස්‌ස සමයෙ කම්‌මං කතං නාම හොති, අවුසිතෙනෙව බ්‍රහ්‌මචරියෙන වුසිතං නාම හොති. එත්‌ථාති එතස්‌මිං සමණධම්‌මෙ. සමසමාති අතිවිය සමා, සමෙන වා ගුණෙන සමා. සාමඤ්‌ඤං පත්‌තාති සමානභාවං පත්‌තා.
Akatena me ettha katanti mayhaṃ akateneva samaṇakammena ettha etassa samaye kammaṃ kataṃ nāma hoti, avusiteneva brahmacariyena vusitaṃ nāma hoti. Etthāti etasmiṃ samaṇadhamme. Samasamāti ativiya samā, samena vā guṇena samā. Sāmaññaṃ pattāti samānabhāvaṃ pattā.
226. කරතොතිආදීනි අපණ්‌ණකසුත්‌තෙ වුත්‌තානි. තථා නත්‌ථි හෙතූතිආදීනි.
226.Karatotiādīni apaṇṇakasutte vuttāni. Tathā natthi hetūtiādīni.
228. චතුත්‌ථබ්‍රහ්‌මචරියවාසෙ අකටාති අකතා. අකටවිධාති අකතවිධානා, එවං කරොහීති කෙනචි කාරාපිතා න හොන්‌තීති අත්‌ථො. අනිම්‌මිතාති ඉද්‌ධියාපි න නිම්‌මිතා. අනිම්‌මාතාති අනිම්‌මාපිතා. කෙචි අනිම්‌මිතබ්‌බාති පදං වදන්‌ති, තං නෙව පාළියං, න අට්‌ඨකථායං සන්‌දිස්‌සති. වඤ්‌ඣාති වඤ්‌ඣපසුවඤ්‌ඣතාලාදයො විය අඵලා, කස්‌සචි අජනකාති අත්‌ථො. එතෙන පථවීකායාදීනං රූපාදිජනකභාවං පටික්‌ඛිපති. පබ්‌බතකූටා විය ඨිතාති කූටට්‌ඨා. ඊසිකට්‌ඨායිට්‌ඨිතාති මුඤ්‌ජෙ ඊසිකා විය ඨිතා. තත්‍රායමධිප්‌පායො – යමිදං ජායතීති වුච්‌චති, තං මුඤ්‌ජතො ඊසිකා විය විජ්‌ජමානමෙව නික්‌ඛමතීති. ‘‘එසිකට්‌ඨායිට්‌ඨිතා’’තිපි පාඨො, සුනිඛාතො එසිකත්‌ථම්‌භො නිච්‌චලො තිට්‌ඨති, එවං ඨිතාති අත්‌ථො. උභයෙනපි තෙසං විනාසාභාවං දීපෙති. න ඉඤ්‌ජන්‌තීති එසිකත්‌ථම්‌භො විය ඨිතත්‌තා න චලන්‌ති. න විපරිණාමෙන්‌තීති පකතිං න ජහන්‌ති. න අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං බ්‍යාබාධෙන්‌තීති අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං න උපහනන්‌ති. නාලන්‌ති න සමත්‌ථා.
228. Catutthabrahmacariyavāse akaṭāti akatā. Akaṭavidhāti akatavidhānā, evaṃ karohīti kenaci kārāpitā na hontīti attho. Animmitāti iddhiyāpi na nimmitā. Animmātāti animmāpitā. Keci animmitabbāti padaṃ vadanti, taṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ sandissati. Vañjhāti vañjhapasuvañjhatālādayo viya aphalā, kassaci ajanakāti attho. Etena pathavīkāyādīnaṃ rūpādijanakabhāvaṃ paṭikkhipati. Pabbatakūṭā viya ṭhitāti kūṭaṭṭhā. Īsikaṭṭhāyiṭṭhitāti muñje īsikā viya ṭhitā. Tatrāyamadhippāyo – yamidaṃ jāyatīti vuccati, taṃ muñjato īsikā viya vijjamānameva nikkhamatīti. ‘‘Esikaṭṭhāyiṭṭhitā’’tipi pāṭho, sunikhāto esikatthambho niccalo tiṭṭhati, evaṃ ṭhitāti attho. Ubhayenapi tesaṃ vināsābhāvaṃ dīpeti. Na iñjantīti esikatthambho viya ṭhitattā na calanti. Na vipariṇāmentīti pakatiṃ na jahanti. Na aññamaññaṃ byābādhentīti aññamaññaṃ na upahananti. Nālanti na samatthā.
පථවීකායොතිආදීසු පථවීයෙව පථවීකායො, පථවීසමූහො වා. තත්‌ථාති තෙසු ජීවසත්‌තමෙසු කායෙසු. නත්‌ථි හන්‌තා වාති හන්‌තුං වා ඝාතෙතුං වා සොතුං වා සාවෙතුං වා ජානිතුං වා ජානාපෙතුං වා සමත්‌ථො නාම නත්‌ථීති දීපෙති. සත්‌තන්‌නංත්‌වෙව කායානන්‌ති යථා මුග්‌ගරාසිආදීසු පහටං සත්‌ථං මුග්‌ගරාසිආදීනං අන්‌තරෙන පවිසති, එවං සත්‌තන්‌නං කායානං අන්‌තරෙන ඡිද්‌දෙන විවරෙන සත්‌ථං පවිසති. තත්‌ථ ‘‘අහං ඉමං ජීවිතා වොරොපෙමී’’ති කෙවලං සඤ්‌ඤාමත්‌තමෙව හොතීති දස්‌සෙති. යොනිපමුඛසතසහස්‌සානීති පමුඛයොනීනං උත්‌තමයොනීනං චුද්‌දසසතසහස්‌සානි අඤ්‌ඤානි ච සට්‌ඨිසතානි අඤ්‌ඤානි ච ඡසතානි. පඤ්‌ච ච කම්‌මුනො සතානීති පඤ්‌ච කම්‌මසතානි ච, කෙවලං තක්‌කමත්‌තකෙන නිරත්‌ථකං දිට්‌ඨිං දීපෙති. පඤ්‌ච ච කම්‌මානි තීණි ච කම්‌මානීතිආදීසුපි එසෙව නයො. කෙචි පනාහු පඤ්‌ච කම්‌මානීති පඤ්‌චින්‌ද්‍රියවසෙන භණති. තීණීති කායකම්‌මාදිවසෙනාති. කම්‌මෙ ච අඩ්‌ඪකම්‌මෙ චාති එත්‌ථ පනස්‌ස කායකම්‌මඤ්‌ච වචීකම්‌මඤ්‌ච කම්‌මන්‌ති ලද්‌ධි, මනොකම්‌මං උපඩ්‌ඪකම්‌මන්‌ති. ද්‌වට්‌ඨිපටිපදාති ද්‌වාසට්‌ඨි පටිපදාති වදති. ද්‌වට්‌ඨන්‌තරකප්‌පාති එකස්‌මිං කප්‌පෙ චතුසට්‌ඨි අන්‌තරකප්‌පා නාම හොන්‌ති, අයං පන අඤ්‌ඤෙ ද්‌වෙ අජානන්‌තො එවමාහ. ඡළාභිජාතියො අපණ්‌ණකසුත්‌තෙ විත්‌ථාරිතා.
Pathavīkāyotiādīsu pathavīyeva pathavīkāyo, pathavīsamūho vā. Tatthāti tesu jīvasattamesu kāyesu. Natthi hantā vāti hantuṃ vā ghātetuṃ vā sotuṃ vā sāvetuṃ vā jānituṃ vā jānāpetuṃ vā samattho nāma natthīti dīpeti. Sattannaṃtveva kāyānanti yathā muggarāsiādīsu pahaṭaṃ satthaṃ muggarāsiādīnaṃ antarena pavisati, evaṃ sattannaṃ kāyānaṃ antarena chiddena vivarena satthaṃ pavisati. Tattha ‘‘ahaṃ imaṃ jīvitā voropemī’’ti kevalaṃ saññāmattameva hotīti dasseti. Yonipamukhasatasahassānīti pamukhayonīnaṃ uttamayonīnaṃ cuddasasatasahassāni aññāni ca saṭṭhisatāni aññāni ca chasatāni. Pañca ca kammuno satānīti pañca kammasatāni ca, kevalaṃ takkamattakena niratthakaṃ diṭṭhiṃ dīpeti. Pañca ca kammāni tīṇi ca kammānītiādīsupi eseva nayo. Keci panāhu pañca kammānīti pañcindriyavasena bhaṇati. Tīṇīti kāyakammādivasenāti. Kamme ca aḍḍhakamme cāti ettha panassa kāyakammañca vacīkammañca kammanti laddhi, manokammaṃ upaḍḍhakammanti. Dvaṭṭhipaṭipadāti dvāsaṭṭhi paṭipadāti vadati. Dvaṭṭhantarakappāti ekasmiṃ kappe catusaṭṭhi antarakappā nāma honti, ayaṃ pana aññe dve ajānanto evamāha. Chaḷābhijātiyo apaṇṇakasutte vitthāritā.
අට්‌ඨ පුරිසභූමියොති මන්‌දභූමි ඛිඩ්‌ඩාභූමි වීමංසකභූමි උජුගතභූමි සෙක්‌ඛභූමි සමණභූමි ජිනභූමි පන්‌නභූමීති ඉමා අට්‌ඨ පුරිසභූමියොති වදති. තත්‌ථ ජාතදිවසතො පට්‌ඨාය සත්‌තදිවසෙ සම්‌බාධට්‌ඨානතො නික්‌ඛන්‌තත්‌තා සත්‌තා මන්‌දා හොන්‌ති මොමූහා. අයං මන්‌දභූමීති වදති. යෙ පන දුග්‌ගතිතො ආගතා හොන්‌ති, තෙ අභිණ්‌හං රොදන්‌ති චෙව විරවන්‌ති ච. සුගතිතො ආගතා තං අනුස්‌සරිත්‌වා අනුස්‌සරිත්‌වා හසන්‌ති. අයං ඛිඩ්‌ඩාභූමි නාම. මාතාපිතූනං හත්‌ථං වා පාදං වා මඤ්‌චං වා පීඨං වා ගහෙත්‌වා භූමියං පදනික්‌ඛිපනං වීමංසකභූමි නාම. පදසාව ගන්‌තුං සමත්‌ථකාලො උජුගතභූමි නාම. සිප්‌පානං සික්‌ඛනකාලො සෙක්‌ඛභූමි නාම. ඝරා නික්‌ඛම්‌ම පබ්‌බජනකාලො සමණභූමි නාම. ආචරියං සෙවිත්‌වා ජානනකාලො ජිනභූමි නාම. භික්‌ඛු ච පන්‌නකො ජිනො න කිඤ්‌චි ආහාති එවං අලාභිං සමණං පන්‌නභූමීති වදති.
Aṭṭha purisabhūmiyoti mandabhūmi khiḍḍābhūmi vīmaṃsakabhūmi ujugatabhūmi sekkhabhūmi samaṇabhūmi jinabhūmi pannabhūmīti imā aṭṭha purisabhūmiyoti vadati. Tattha jātadivasato paṭṭhāya sattadivase sambādhaṭṭhānato nikkhantattā sattā mandā honti momūhā. Ayaṃ mandabhūmīti vadati. Ye pana duggatito āgatā honti, te abhiṇhaṃ rodanti ceva viravanti ca. Sugatito āgatā taṃ anussaritvā anussaritvā hasanti. Ayaṃ khiḍḍābhūmi nāma. Mātāpitūnaṃ hatthaṃ vā pādaṃ vā mañcaṃ vā pīṭhaṃ vā gahetvā bhūmiyaṃ padanikkhipanaṃ vīmaṃsakabhūmi nāma. Padasāva gantuṃ samatthakālo ujugatabhūmi nāma. Sippānaṃ sikkhanakālo sekkhabhūmi nāma. Gharā nikkhamma pabbajanakālo samaṇabhūmi nāma. Ācariyaṃ sevitvā jānanakālo jinabhūmi nāma. Bhikkhu ca pannako jino na kiñci āhāti evaṃ alābhiṃ samaṇaṃ pannabhūmīti vadati.
එකූනපඤ්‌ඤාස ආජීවසතෙති එකූනපඤ්‌ඤාස ආජීවවුත්‌තිසතානි. පරිබ්‌බාජකසතෙති පරිබ්‌බාජකපබ්‌බජ්‌ජසතානි. නාගාවාසසතෙති නාගමණ්‌ඩලසතානි. වීසෙ ඉන්‌ද්‍රියසතෙති වීස ඉන්‌ද්‍රියසතානි. තිංසෙ නිරයසතෙති තිංස නිරයසතානි. රජොධාතුයොති රජඔකිරණට්‌ඨානානි. හත්‌ථපිට්‌ඨිපාදපිට්‌ඨාදීනි සන්‌ධාය වදති. සත්‌ත සඤ්‌ඤීගබ්‌භාති ඔට්‌ඨගොණගද්‍රභඅජපසුමිගමහිංසෙ සන්‌ධාය වදති. අසඤ්‌ඤීගබ්‌භාති සාලියවගොධුමමුග්‌ගකඞ්‌ගුවරකකුද්‍රූසකෙ සන්‌ධාය වදති. නිගණ්‌ඨිගබ්‌භාති නිගණ්‌ඨිම්‌හි ජාතගබ්‌භා, උච්‌ඡුවෙළුනළාදයො සන්‌ධාය වදති. සත්‌ත දෙවාති බහූ දෙවා, සො පන සත්‌තාති වදති. මානුසාපි අනන්‌තා, සො සත්‌තාති වදති. සත්‌ත පිසාචාති පිසාචා මහන්‌තා, සත්‌තාති වදති.
Ekūnapaññāsaājīvasateti ekūnapaññāsa ājīvavuttisatāni. Paribbājakasateti paribbājakapabbajjasatāni. Nāgāvāsasateti nāgamaṇḍalasatāni. Vīse indriyasateti vīsa indriyasatāni. Tiṃse nirayasateti tiṃsa nirayasatāni. Rajodhātuyoti rajaokiraṇaṭṭhānāni. Hatthapiṭṭhipādapiṭṭhādīni sandhāya vadati. Satta saññīgabbhāti oṭṭhagoṇagadrabhaajapasumigamahiṃse sandhāya vadati. Asaññīgabbhāti sāliyavagodhumamuggakaṅguvarakakudrūsake sandhāya vadati. Nigaṇṭhigabbhāti nigaṇṭhimhi jātagabbhā, ucchuveḷunaḷādayo sandhāya vadati. Satta devāti bahū devā, so pana sattāti vadati. Mānusāpi anantā, so sattāti vadati. Satta pisācāti pisācā mahantā, sattāti vadati.
සරාති මහාසරා. කණ්‌ණමුණ්‌ඩ-රථකාර-අනොතත්‌ත-සීහපපාතකුළිර-මුචලින්‌ද-කුණාලදහෙ ගහෙත්‌වා වදති. පවුටාති ගණ්‌ඨිකා. පපාතාති මහාපපාතා. පපාතසතානීති ඛුද්‌දකපපාතසතානි. සුපිනාති මහාසුපිනා. සුපිනසතානීති ඛුද්‌දකසුපිනසතානි. මහාකප්‌පිනොති මහාකප්‌පානං. එත්‌ථ එකම්‌හා සරා වස්‌සසතෙ වස්‌සසතෙ කුසග්‌ගෙන එකං උදකබින්‌දුං නීහරිත්‌වා නීහරිත්‌වා සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං තම්‌හි සරෙ නිරුදකෙ කතෙ එකො මහාකප්‌පොති වදති. එවරූපානං මහාකප්‌පානං චතුරාසීතිසතසහස්‌සානි ඛෙපෙත්‌වා බාලා ච පණ්‌ඩිතා ච දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරොන්‌තීති අයමස්‌ස ලද්‌ධි. පණ්‌ඩිතොපි කිර අන්‌තරා සුජ්‌ඣිතුං න සක්‌කොති, බාලොපි තතො උද්‌ධං න ගච්‌ඡති.
Sarāti mahāsarā. Kaṇṇamuṇḍa-rathakāra-anotatta-sīhapapātakuḷira-mucalinda-kuṇāladahe gahetvā vadati. Pavuṭāti gaṇṭhikā. Papātāti mahāpapātā. Papātasatānīti khuddakapapātasatāni. Supināti mahāsupinā. Supinasatānīti khuddakasupinasatāni. Mahākappinoti mahākappānaṃ. Ettha ekamhā sarā vassasate vassasate kusaggena ekaṃ udakabinduṃ nīharitvā nīharitvā sattakkhattuṃ tamhi sare nirudake kate eko mahākappoti vadati. Evarūpānaṃ mahākappānaṃ caturāsītisatasahassāni khepetvā bālā ca paṇḍitā ca dukkhassantaṃ karontīti ayamassa laddhi. Paṇḍitopi kira antarā sujjhituṃ na sakkoti, bālopi tato uddhaṃ na gacchati.
සීලෙනාති අචෙලකසීලෙන වා අඤ්‌ඤෙන වා යෙන කෙනචි. වතෙනාති තාදිසෙන වතෙන. තපෙනාති තපොකම්‌මෙන. අපරිපක්‌කං පරිපාචෙති නාම යො ‘‘අහං පණ්‌ඩිතො’’ති අන්‌තරා විසුජ්‌ඣති. පරිපක්‌කං ඵුස්‌ස ඵුස්‌ස බ්‍යන්‌තිං කරොති නාම යො ‘‘අහං බාලො’’ති වුත්‌තපරිමාණං කාලං අතික්‌කමිත්‌වා යාති. හෙවං නත්‌ථීති එවං නත්‌ථි. තඤ්‌හි උභයම්‌පි න සක්‌කා කාතුන්‌ති දීපෙති. දොණමිතෙති දොණෙන මිතං විය. සුඛදුක්‌ඛෙති සුඛදුක්‌ඛං. පරියන්‌තකතෙති වුත්‌තපරිමාණෙන කාලෙන කතපරියන්‌තො. නත්‌ථි හායනවඩ්‌ඪනෙති නත්‌ථි හායනවඩ්‌ඪනානි. න සංසාරො පණ්‌ඩිතස්‌ස හායති, න බාලස්‌ස වඩ්‌ඪතීති අත්‌ථො. උක්‌කංසාවකංසෙති උක්‌කංසාවකංසා, හාපනවඩ්‌ඪනානමෙවෙතං වෙවචනං. ඉදානි තමත්‌ථං උපමාය සාධෙන්‌තො සෙය්‍යථාපි නාමාතිආදිමාහ. තත්‌ථ සුත්‌තගුළෙති වෙඨෙත්‌වා කතසුත්‌තගුළං. නිබ්‌බෙඨියමානමෙව පලෙතීති පබ්‌බතෙ වා රුක්‌ඛග්‌ගෙ වා ඨත්‌වා ඛිත්‌තං සුත්‌තපමාණෙන නිබ්‌බෙඨියමානං ගච්‌ඡති, සුත්‌තෙ ඛීණෙ තත්‌ථ තිට්‌ඨති න ගච්‌ඡති. එවමෙවං වුත්‌තකාලතො උද්‌ධං න ගච්‌ඡතීති දස්‌සෙති.
Sīlenāti acelakasīlena vā aññena vā yena kenaci. Vatenāti tādisena vatena. Tapenāti tapokammena. Aparipakkaṃ paripāceti nāma yo ‘‘ahaṃ paṇḍito’’ti antarā visujjhati. Paripakkaṃ phussa phussa byantiṃ karoti nāma yo ‘‘ahaṃ bālo’’ti vuttaparimāṇaṃ kālaṃ atikkamitvā yāti. Hevaṃ natthīti evaṃ natthi. Tañhi ubhayampi na sakkā kātunti dīpeti. Doṇamiteti doṇena mitaṃ viya. Sukhadukkheti sukhadukkhaṃ. Pariyantakateti vuttaparimāṇena kālena katapariyanto. Natthi hāyanavaḍḍhaneti natthi hāyanavaḍḍhanāni. Na saṃsāro paṇḍitassa hāyati, na bālassa vaḍḍhatīti attho. Ukkaṃsāvakaṃseti ukkaṃsāvakaṃsā, hāpanavaḍḍhanānamevetaṃ vevacanaṃ. Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento seyyathāpi nāmātiādimāha. Tattha suttaguḷeti veṭhetvā katasuttaguḷaṃ. Nibbeṭhiyamānameva paletīti pabbate vā rukkhagge vā ṭhatvā khittaṃ suttapamāṇena nibbeṭhiyamānaṃ gacchati, sutte khīṇe tattha tiṭṭhati na gacchati. Evamevaṃ vuttakālato uddhaṃ na gacchatīti dasseti.
229. කිමිදන්‌ති කිමිදං තව අඤ්‌ඤාණං, කිං සබ්‌බඤ්‌ඤු නාම ත්‌වන්‌ති එවං පුට්‌ඨො සමානො නියතිවාදෙ පක්‌ඛිපන්‌තො සුඤ්‌ඤං මෙ අගාරන්‌තිආදිමාහ.
229.Kimidanti kimidaṃ tava aññāṇaṃ, kiṃ sabbaññu nāma tvanti evaṃ puṭṭho samāno niyativāde pakkhipanto suññaṃ me agārantiādimāha.
230. අනුස්‌සවිකො හොතීති අනුස්‌සවනිස්‌සිතො හොති. අනුස්‌සවසච්‌චොති සවනං සච්‌චතො ගහෙත්‌වා ඨිතො. පිටකසම්‌පදායාති වග්‌ගපණ්‌ණාසකාය පිටකගන්‌ථසම්‌පත්‌තියා.
230.Anussaviko hotīti anussavanissito hoti. Anussavasaccoti savanaṃ saccato gahetvā ṭhito. Piṭakasampadāyāti vaggapaṇṇāsakāya piṭakaganthasampattiyā.
232. මන්‌දොති මන්‌දපඤ්‌ඤො. මොමූහොති අතිමූළ්‌හො. වාචාවික්‌ඛෙපං ආපජ්‌ජතීති වාචාය වික්‌ඛෙපං ආපජ්‌ජති. කීදිසං? අමරාවික්‌ඛෙපං, අපරියන්‌තවික්‌ඛෙපන්‌ති අත්‌ථො. අථ වා අමරා නාම මච්‌ඡජාති. සා උම්‌මුජ්‌ජනනිම්‌මුජ්‌ජනාදිවසෙන උදකෙ සන්‌ධාවමානා ගහෙතුං න සක්‌කාති එවමෙව අයම්‌පි වාදො ඉතො චිතො ච සන්‌ධාවති, ගාහං න උපගච්‌ඡතීති අමරාවික්‌ඛෙපොති වුච්‌චති. තං අමරාවික්‌ඛෙපං.
232.Mandoti mandapañño. Momūhoti atimūḷho. Vācāvikkhepaṃ āpajjatīti vācāya vikkhepaṃ āpajjati. Kīdisaṃ? Amarāvikkhepaṃ, apariyantavikkhepanti attho. Atha vā amarā nāma macchajāti. Sā ummujjananimmujjanādivasena udake sandhāvamānā gahetuṃ na sakkāti evameva ayampi vādo ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāvikkhepoti vuccati. Taṃ amarāvikkhepaṃ.
එවන්‌තිපි මෙ නොතිආදීසු ඉදං කුසලන්‌ති පුට්‌ඨො ‘‘එවන්‌තිපි මෙ නො’’ති වදති, තතො කිං අකුසලන්‌ති වුත්‌තෙ ‘‘තථාතිපි මෙ නො’’ති වදති, කිං උභයතො අඤ්‌ඤථාති වුත්‌තෙ ‘‘අඤ්‌ඤථාතිපි මෙ නො’’ති වදති, තතො තිවිධෙනාපි න හොතීති තෙ ලද්‌ධීති වුත්‌තෙ ‘‘නොතිපි මෙ නො’’ති වදති, තතො කිං නො නොති තෙ ලද්‌ධීති වුත්‌තෙ ‘‘නො නොතිපි මෙ නො’’ති වික්‌ඛෙපමාපජ්‌ජති, එකස්‌මිම්‌පි පක්‌ඛෙ න තිට්‌ඨති. නිබ්‌බිජ්‌ජ පක්‌කමතීති අත්‌තනොපි එස සත්‌ථා අවස්‌සයො භවිතුං න සක්‌කොති, මය්‌හං කිං සක්‌ඛිස්‌සතීති නිබ්‌බින්‌දිත්‌වා පක්‌කමති. පුරිමෙසුපි අනස්‌සාසිකෙසු එසෙව නයො.
Evantipi me notiādīsu idaṃ kusalanti puṭṭho ‘‘evantipi me no’’ti vadati, tato kiṃ akusalanti vutte ‘‘tathātipi me no’’ti vadati, kiṃ ubhayato aññathāti vutte ‘‘aññathātipi me no’’ti vadati, tato tividhenāpi na hotīti te laddhīti vutte ‘‘notipi me no’’ti vadati, tato kiṃ no noti te laddhīti vutte ‘‘no notipi me no’’ti vikkhepamāpajjati, ekasmimpi pakkhe na tiṭṭhati. Nibbijja pakkamatīti attanopi esa satthā avassayo bhavituṃ na sakkoti, mayhaṃ kiṃ sakkhissatīti nibbinditvā pakkamati. Purimesupi anassāsikesu eseva nayo.
234. සන්‌නිධිකාරකං කාමෙ පරිභුඤ්‌ජිතුන්‌ති යථා පුබ්‌බෙ ගිහිභූතො සන්‌නිධිං කත්‌වා වත්‌ථුකාමෙ පරිභුඤ්‌ජති, එවං තිලතණ්‌ඩුලසප්‌පිනවනීතාදීනි සන්‌නිධිං කත්‌වා ඉදානි පරිභුඤ්‌ජිතුං අභබ්‌බොති අත්‌ථො. නනු ච ඛීණාසවස්‌ස වසනට්‌ඨානෙ තිලතණ්‌ඩුලාදයො පඤ්‌ඤායන්‌තීති. නො න පඤ්‌ඤායන්‌ති, න පනෙස තෙ අත්‌තනො අත්‌ථාය ඨපෙති, අඵාසුකපබ්‌බජිතාදීනං අත්‌ථාය ඨපෙති. අනාගාමිස්‌ස කථන්‌ති. තස්‌සාපි පඤ්‌ච කාමගුණා සබ්‌බසොව පහීනා, ධම්‌මෙන පන ලද්‌ධං විචාරෙත්‌වා පරිභුඤ්‌ජති.
234.Sannidhikārakaṃ kāme paribhuñjitunti yathā pubbe gihibhūto sannidhiṃ katvā vatthukāme paribhuñjati, evaṃ tilataṇḍulasappinavanītādīni sannidhiṃ katvā idāni paribhuñjituṃ abhabboti attho. Nanu ca khīṇāsavassa vasanaṭṭhāne tilataṇḍulādayo paññāyantīti. No na paññāyanti, na panesa te attano atthāya ṭhapeti, aphāsukapabbajitādīnaṃ atthāya ṭhapeti. Anāgāmissa kathanti. Tassāpi pañca kāmaguṇā sabbasova pahīnā, dhammena pana laddhaṃ vicāretvā paribhuñjati.
236. පුත්‌තමතාය පුත්‌තාති සො කිර ඉමං ධම්‌මං සුත්‌වා ආජීවකා මතා නාමාති සඤ්‌ඤී හුත්‌වා එවමාහ. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අත්‌ථො – ආජීවකා මතා නාම, තෙසං මාතා පුත්‌තමතා හොති, ඉති ආජීවකා පුත්‌තමතාය පුත්‌තා නාම හොන්‌ති. සමණෙ ගොතමෙති සමණෙ ගොතමෙ බ්‍රහ්‌මචරියවාසො අත්‌ථි, අඤ්‌ඤත්‌ථ නත්‌ථීති දීපෙති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.
236.Puttamatāya puttāti so kira imaṃ dhammaṃ sutvā ājīvakā matā nāmāti saññī hutvā evamāha. Ayañhettha attho – ājīvakā matā nāma, tesaṃ mātā puttamatā hoti, iti ājīvakā puttamatāya puttā nāma honti. Samaṇe gotameti samaṇe gotame brahmacariyavāso atthi, aññattha natthīti dīpeti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
සන්‌දකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sandakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. සන්‌දකසුත්‌තං • 6. Sandakasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 6. සන්‌දකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 6. Sandakasuttavaṇṇanā
