| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
1. පාරාජිකකණ්‌ඩො
1. Pārājikakaṇḍo
1. පඨමපාරාජිකං
1. Paṭhamapārājikaṃ
සුදින්‌නභාණවාරවණ්‌ණනා
Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
24. වික්‌කායිකභණ්‌ඩස්‌ස වික්‌කිණනං ඉණදානඤ්‌ච භණ්‌ඩප්‌පයොජනං නාම. එවං පයොජිතස්‌ස මූලස්‌ස සහ වඩ්‌ඪියා ගහණවායාමො උද්‌ධාරො නාම. අසුකදිවසෙ දින්‌නන්‌තිආදිනා පමුට්‌ඨස්‌ස සතුප්‌පාදනාදි සාරණං නාම. චතුබ්‌බිධායාති ඛත්‌තියබ්‍රාහ්‌මණගහපතිසමණානං වසෙන, භික්‌ඛුආදීනං වා වසෙන චතුබ්‌බිධාය. දිස්‌වානස්‌ස එතදහොසීති හෙතුඅත්‌ථෙ අයං දිස්‌වාන-සද්‌දො අසමානකත්‌තුකත්‌තා, යථා ඝතං පිවිත්‌වා බලං හොතීති, එවමඤ්‌ඤත්‌ථාපි එවරූපෙසු. භබ්‌බකුලපුත්‌තොති උපනිස්‌සයමත්‌තසභාවෙන වුත්‌තං, න පච්‌ඡිමභවිකතාය. තෙනෙවස්‌ස මාතාදිඅකල්‍යාණමිත්‌තසමායොගෙන කතවීතික්‌කමනං නිස්‌සාය උප්‌පන්‌නවිප්‌පටිසාරෙන අධිගමන්‌තරායො ජාතො. පච්‌ඡිමභවිකානං පුබ්‌බබුද්‌ධුප්‌පාදෙසු ලද්‌ධබ්‍යාකරණානං න සක්‌කා කෙනචි අන්‌තරායං කාතුං. තෙනෙව අඞ්‌ගුලිමාලත්‌ථෙරාදයො අකුසලං කත්‌වාපි අධිගමසම්‌පන්‌නා එව අහෙසුන්‌ති. චරිමකචිත්‌තන්‌ති චුතිචිත්‌තං. සඞ්‌ඛං විය ලිඛිතං ඝංසිත්‌වා ධොවිතං සඞ්‌ඛලිඛිතන්‌ති ආහ ධොතඉච්‌චාදි. අජ්‌ඣාවසතාති අධි-සද්‌දයොගෙන අගාරන්‌ති භුම්‌මත්‌ථෙ උපයොගවචනන්‌ති ආහ ‘‘අගාරමජ්‌ඣෙ’’ති. කසායරසරත්‌තානි කාසායානීති ආහ ‘‘කසායරසපීතතායා’’ති. කසායතො නිබ්‌බත්‌තතාය ච හි රසොපි ‘‘කසායරසො’’ති වුච්‌චති.
24. Vikkāyikabhaṇḍassa vikkiṇanaṃ iṇadānañca bhaṇḍappayojanaṃ nāma. Evaṃ payojitassa mūlassa saha vaḍḍhiyā gahaṇavāyāmo uddhāro nāma. Asukadivase dinnantiādinā pamuṭṭhassa satuppādanādi sāraṇaṃ nāma. Catubbidhāyāti khattiyabrāhmaṇagahapatisamaṇānaṃ vasena, bhikkhuādīnaṃ vā vasena catubbidhāya. Disvānassa etadahosīti hetuatthe ayaṃ disvāna-saddo asamānakattukattā, yathā ghataṃ pivitvā balaṃ hotīti, evamaññatthāpi evarūpesu. Bhabbakulaputtoti upanissayamattasabhāvena vuttaṃ, na pacchimabhavikatāya. Tenevassa mātādiakalyāṇamittasamāyogena katavītikkamanaṃ nissāya uppannavippaṭisārena adhigamantarāyo jāto. Pacchimabhavikānaṃ pubbabuddhuppādesu laddhabyākaraṇānaṃ na sakkā kenaci antarāyaṃ kātuṃ. Teneva aṅgulimālattherādayo akusalaṃ katvāpi adhigamasampannā eva ahesunti. Carimakacittanti cuticittaṃ. Saṅkhaṃ viya likhitaṃ ghaṃsitvā dhovitaṃ saṅkhalikhitanti āha dhotaiccādi. Ajjhāvasatāti adhi-saddayogena agāranti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘agāramajjhe’’ti. Kasāyarasarattāni kāsāyānīti āha ‘‘kasāyarasapītatāyā’’ti. Kasāyato nibbattatāya ca hi rasopi ‘‘kasāyaraso’’ti vuccati.
26. යදා ජානාති-සද්‌දො බොධනත්‌ථො න හොති, තදා තස්‌ස පයොගෙ සප්‌පිනො ජානාති මධුනො ජානාතීතිආදීසු විය කරණත්‌ථෙ සාමිවචනං සද්‌දසත්‌ථවිදූ ඉච්‌ඡන්‌තීති ආහ ‘‘කිඤ්‌චි දුක්‌ඛෙන නානුභොසී’’ති. කෙනචි දුක්‌ඛෙන නානුභොසීති අත්‌ථො, කිඤ්‌චීති එත්‌ථාපි හි කරණත්‌ථෙ සාමිවචනස්‌ස ලොපො කතො, තෙනෙව වක්‌ඛති ‘‘විකප්‌පද්‌වයෙපි පුරිමපදස්‌ස උත්‌තරපදෙන සමානවිභත්‌තිලොපො දට්‌ඨබ්‌බො’’ති. යදා පන ජානාති-සද්‌දො සරණත්‌ථො හොති, තදා මාතු සරතීතිආදීසු විය උපයොගත්‌ථෙ සාමිවචනං සද්‌දසත්‌ථවිදූ වදන්‌තීති ආහ ‘‘අථ වා කිඤ්‌චි දුක්‌ඛං නස්‌සරතීති අත්‌ථො’’ති, කස්‌සචි දුක්‌ඛස්‌ස අනනුභූතතාය නස්‌සරතීති අත්‌ථො. විකප්‌පද්‌වයෙපීති අනුභවනසරණත්‌ථවසෙන වුත්‌තෙ දුතියතතියවිකප්‌පද්‌වයෙ. පුරිමපදස්‌සාති කිඤ්‌චීති පදස්‌ස. උත්‌තරපදෙනාති දුක්‌ඛස්‌සාතිපදෙන. සමානාය සාමිවචනභූතාය විභත්‌තියා ‘‘කස්‌සචි දුක්‌ඛස්‌සා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘කිඤ්‌චි දුක්‌ඛස්‌සා’’ති ලොපොති දට්‌ඨබ්‌බො. මරණෙනපි මයං තෙති එත්‌ථ තෙති පදස්‌ස සහත්‌ථෙ කරණවසෙනපි අත්‌ථං දස්‌සෙතුං තයා වියොගං වා පාපුණිස්‌සාමාති අත්‌ථන්‌තරං වුත්‌තං.
26. Yadā jānāti-saddo bodhanattho na hoti, tadā tassa payoge sappino jānāti madhuno jānātītiādīsu viya karaṇatthe sāmivacanaṃ saddasatthavidū icchantīti āha ‘‘kiñci dukkhena nānubhosī’’ti. Kenaci dukkhena nānubhosīti attho, kiñcīti etthāpi hi karaṇatthe sāmivacanassa lopo kato, teneva vakkhati ‘‘vikappadvayepi purimapadassa uttarapadena samānavibhattilopo daṭṭhabbo’’ti. Yadā pana jānāti-saddo saraṇattho hoti, tadā mātu saratītiādīsu viya upayogatthe sāmivacanaṃ saddasatthavidū vadantīti āha ‘‘atha vā kiñci dukkhaṃ nassaratīti attho’’ti, kassaci dukkhassa ananubhūtatāya nassaratīti attho. Vikappadvayepīti anubhavanasaraṇatthavasena vutte dutiyatatiyavikappadvaye. Purimapadassāti kiñcīti padassa. Uttarapadenāti dukkhassātipadena. Samānāya sāmivacanabhūtāya vibhattiyā ‘‘kassaci dukkhassā’’ti vattabbe ‘‘kiñci dukkhassā’’ti lopoti daṭṭhabbo. Maraṇenapi mayaṃ teti ettha teti padassa sahatthe karaṇavasenapi atthaṃ dassetuṃ tayā viyogaṃ vā pāpuṇissāmāti atthantaraṃ vuttaṃ.
28. ගන්‌ධබ්‌බා නාම ගායනකා. නටා නාම රඞ්‌ගනටා. නාටකා ලඞ්‌ඝනකාදයො. සුඛූපකරණෙහි අත්‌තනො පරිචරණං කරොන්‌තො යස්‌මා ලළන්‌තො කීළන්‌තො නාම හොති, තස්‌මා දුතියෙ අත්‌ථවිකප්‌පෙ ලළාතිආදි වුත්‌තං. දානප්‌පදානාදීනීති එත්‌ථ නිච්‌චදානං දානං නාම, විසෙසදානං පදානං නාම, ආදි-සද්‌දෙන සීලාදීනි සඞ්‌ගණ්‌හාති.
28.Gandhabbā nāma gāyanakā. Naṭā nāma raṅganaṭā. Nāṭakā laṅghanakādayo. Sukhūpakaraṇehi attano paricaraṇaṃ karonto yasmā laḷanto kīḷanto nāma hoti, tasmā dutiye atthavikappe laḷātiādi vuttaṃ. Dānappadānādīnīti ettha niccadānaṃ dānaṃ nāma, visesadānaṃ padānaṃ nāma, ādi-saddena sīlādīni saṅgaṇhāti.
30. චුද්‌දස භත්‌තානීති සඞ්‌ඝභත්‌තං උද්‌දෙසභත්‌තං නිමන්‌තනං සලාකං පක්‌ඛිකං උපොසථිකං පාටිපදිකං ආගන්‌තුකං ගමිකං ගිලානං ගිලානුපට්‌ඨාකං විහාර-ධුර-වාරභත්‌තන්‌ති ඉමානි චුද්‌දස භත්‌තානි. එත්‌ථ ච සෙනාසනාදිපච්‌චයත්‌තයනිස්‌සිතෙසු ආරඤ්‌ඤකඞ්‌ගාදිපධානඞ්‌ගානං ගහණවසෙන සෙසධුතඞ්‌ගානිපි ගහිතානෙව හොන්‌තීති වෙදිතබ්‌බං. වජ්‌ජීනන්‌ති වජ්‌ජීරාජූනං. වජ්‌ජීසූති ජනපදාපෙක්‌ඛං බහුවචනං, වජ්‌ජීනාමකෙ ජනපදෙති අත්‌ථො. පඤ්‌චකාමගුණායෙව උපභුඤ්‌ජිතබ්‌බතො පරිභුඤ්‌ජිතබ්‌බතො ච උපභොගපරිභොගා, ඉත්‌ථිවත්‌ථාදීනි ච තදුපකරණානීති ආහ ‘‘යෙහි තෙස’’න්‌තිආදි. උක්‌කට්‌ඨපිණ්‌ඩපාතිකත්‌තාති සෙසධුතඞ්‌ගපරිවාරිතෙන උක්‌කට්‌ඨපිණ්‌ඩපාතිකධුතඞ්‌ගෙන සමන්‌නාගතත්‌තා, තෙනාහ ‘‘සපදානචාරං චරිතුකාමො’’ති.
30.Cuddasa bhattānīti saṅghabhattaṃ uddesabhattaṃ nimantanaṃ salākaṃ pakkhikaṃ uposathikaṃ pāṭipadikaṃ āgantukaṃ gamikaṃ gilānaṃ gilānupaṭṭhākaṃ vihāra-dhura-vārabhattanti imāni cuddasa bhattāni. Ettha ca senāsanādipaccayattayanissitesu āraññakaṅgādipadhānaṅgānaṃ gahaṇavasena sesadhutaṅgānipi gahitāneva hontīti veditabbaṃ. Vajjīnanti vajjīrājūnaṃ. Vajjīsūti janapadāpekkhaṃ bahuvacanaṃ, vajjīnāmake janapadeti attho. Pañcakāmaguṇāyeva upabhuñjitabbato paribhuñjitabbato ca upabhogaparibhogā, itthivatthādīni ca tadupakaraṇānīti āha ‘‘yehi tesa’’ntiādi. Ukkaṭṭhapiṇḍapātikattāti sesadhutaṅgaparivāritena ukkaṭṭhapiṇḍapātikadhutaṅgena samannāgatattā, tenāha ‘‘sapadānacāraṃ caritukāmo’’ti.
31. දොසාති රත්‌ති. තත්‌ථ අභිවුත්‌ථං පරිවුසිතං ආභිදොසිකං, අභිදොසං වා පච්‌චූසකාලං ගතො පත්‌තො අතික්‌කන්‌තො ආභිදොසිකො, තෙනාහ එකරත්‌තාතික්‌කන්‌තස්‌ස වාතිආදි.
31.Dosāti ratti. Tattha abhivutthaṃ parivusitaṃ ābhidosikaṃ, abhidosaṃ vā paccūsakālaṃ gato patto atikkanto ābhidosiko, tenāha ekarattātikkantassa vātiādi.
32. උදකකඤ්‌ජියන්‌ති පානීයපරිභොජනීයඋදකඤ්‌ච යාගු ච. තථාති සමුච්‌චයත්‌ථෙ.අනොකප්‌පනං අසද්‌දහනං, අමරිසනං අසහනං.
32.Udakakañjiyanti pānīyaparibhojanīyaudakañca yāgu ca. Tathāti samuccayatthe.Anokappanaṃ asaddahanaṃ, amarisanaṃ asahanaṃ.
34. තද්‌ධිතලොපන්‌ති පිතාමහතො ආගතං ‘‘පෙතාමහ’’න්‌ති වත්‌තබ්‌බෙ තද්‌ධිතපච්‌චයනිමිත්‌තස්‌ස එ-කාරස්‌ස ලොපං කත්‌වාති අත්‌ථො. යෙසං සන්‌තකං ධනං ගහිතං, තෙ ඉණායිකා. පලිබුද්‌ධොති ‘මා ගච්‌ඡ මා භුඤ්‌ජා’තිආදිනා කතාවරණො, පීළිතොති අත්‌ථො.
34.Taddhitalopanti pitāmahato āgataṃ ‘‘petāmaha’’nti vattabbe taddhitapaccayanimittassa e-kārassa lopaṃ katvāti attho. Yesaṃ santakaṃ dhanaṃ gahitaṃ, te iṇāyikā. Palibuddhoti ‘mā gaccha mā bhuñjā’tiādinā katāvaraṇo, pīḷitoti attho.
35. අත්‌තනාති සයං. සපතිනො ධනසාමිනො ඉදං සාපතෙය්‍යං, ධනං. තදෙව විභවො.
35.Attanāti sayaṃ. Sapatino dhanasāmino idaṃ sāpateyyaṃ, dhanaṃ. Tadeva vibhavo.
36. භිජ්‌ජන්‌තීති අගහිතපුබ්‌බා එව භිජ්‌ජන්‌ති. දින්‌නාපි පටිසන්‌ධීති පිතරා දින්‌නං සුක්‌කං නිස්‌සාය උප්‌පන්‌නස්‌ස සත්‌තස්‌ස පටිසන්‌ධිපි තෙන දින්‌නා නාම හොතීති වුත්‌තං. සුක්‌කමෙව වා ඉධ පටිසන්‌ධිනිස්‌සයත්‌තා ‘‘පටිසන්‌ධී’’ති වුත්‌තං, තෙනාහ ‘‘ඛිප්‌පං පතිට්‌ඨාතී’’ති. න හි පිතු සංයොගක්‌ඛණෙයෙව සත්‌තස්‌ස උප්‌පත්‌තිනියමො අත්‌ථි සුක්‌කමෙව තථා පතිට්‌ඨානනියමතො. සුක්‌කෙ පන පතිට්‌ඨිතෙ යාව සත්‌ත දිවසානි, අඩ්‌ඪමාසමත්‌තං වා, තං ගබ්‌භසණ්‌ඨානස්‌ස ඛෙත්‌තමෙව හොති මාතු මංසස්‌ස ලොහිතලෙසස්‌ස සබ්‌බදාපි විජ්‌ජමානත්‌තා. පුබ්‌බෙපි පඤ්‌ඤත්‌තසික්‌ඛාපදානං සබ්‌භාවතො අපඤ්‌ඤත්‌තෙ සික්‌ඛාපදෙති ඉමස්‌ස පඨමපාරාජිකසික්‌ඛාපදෙ අට්‌ඨපිතෙති අත්‌ථො වුත්‌තො. එවරූපන්‌ති එවං ගරුකසභාවං, පාරාජිකසඞ්‌ඝාදිසෙසවත්‌ථුභූතන්‌ති අත්‌ථො, තෙනාහ ‘‘අවසෙසෙ පඤ්‌චඛුද්‌දකාපත්‌තික්‌ඛන්‌ධෙ එව පඤ්‌ඤපෙසී’’ති. යං ආදීනවන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. කායවිඤ්‌ඤත්‌තිචොපනතොති කායවිඤ්‌ඤත්‌තියා නිබ්‌බත්‌තචලනතො.
36.Bhijjantīti agahitapubbā eva bhijjanti. Dinnāpi paṭisandhīti pitarā dinnaṃ sukkaṃ nissāya uppannassa sattassa paṭisandhipi tena dinnā nāma hotīti vuttaṃ. Sukkameva vā idha paṭisandhinissayattā ‘‘paṭisandhī’’ti vuttaṃ, tenāha ‘‘khippaṃ patiṭṭhātī’’ti. Na hi pitu saṃyogakkhaṇeyeva sattassa uppattiniyamo atthi sukkameva tathā patiṭṭhānaniyamato. Sukke pana patiṭṭhite yāva satta divasāni, aḍḍhamāsamattaṃ vā, taṃ gabbhasaṇṭhānassa khettameva hoti mātu maṃsassa lohitalesassa sabbadāpi vijjamānattā. Pubbepi paññattasikkhāpadānaṃ sabbhāvato apaññatte sikkhāpadeti imassa paṭhamapārājikasikkhāpade aṭṭhapiteti attho vutto. Evarūpanti evaṃ garukasabhāvaṃ, pārājikasaṅghādisesavatthubhūtanti attho, tenāha ‘‘avasese pañcakhuddakāpattikkhandhe eva paññapesī’’ti. Yaṃ ādīnavanti sambandho. Kāyaviññatticopanatoti kāyaviññattiyā nibbattacalanato.
තෙනෙවාති අවධාරණෙන යානි ගබ්‌භග්‌ගහණකාරණානි නිවත්‌තිතානි, තානිපි දස්‌සෙතුං කිං පනාතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ උභයෙසං ඡන්‌දරාගවසෙන කායසංසග්‌ගො වුත්‌තො. ඉත්‌ථියා එව ඡන්‌දරාගවසෙන නාභිපරාමසනං විසුං වුත්‌තං. සාමපණ්‌ඩිතස්‌ස හි මාතා පුත්‌තුප්‌පත්‌තියා සඤ්‌ජාතාදරා නාභිපරාමසනකාලෙ කාමරාගසමාකුලචිත්‌තා අහොසි, ඉතරථා පුත්‌තුප්‌පත්‌තියා එව අසම්‌භවතො. ‘‘සක්‌කො චස්‌සා කාමරාගසමුප්‌පත්‌තිනිමිත්‌තානි අකාසී’’තිපි වදන්‌ති, වත්‌ථුවසෙන වා එතං නාභිපරාමසනං කායසංසග්‌ගතො විසුං වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. මාතඞ්‌ගපණ්‌ඩිතස්‌ස දිට්‌ඨමඞ්‌ගලිකාය නාභිපරාමසනෙන මණ්‌ඩබ්‍යස්‌ස නිබ්‌බත්‌ති අහොසි. චණ්‌ඩපජ්‌ජොතමාතු නාභියං විච්‌ඡිකා ඵරිත්‌වා ගතා, තෙන චණ්‌ඩපජ්‌ජොතස්‌ස නිබ්‌බත්‌ති අහොසීති ආහ එතෙනෙව නයෙනාතිආදි.
Tenevāti avadhāraṇena yāni gabbhaggahaṇakāraṇāni nivattitāni, tānipi dassetuṃ kiṃ panātiādi vuttaṃ. Tattha ubhayesaṃ chandarāgavasena kāyasaṃsaggo vutto. Itthiyā eva chandarāgavasena nābhiparāmasanaṃ visuṃ vuttaṃ. Sāmapaṇḍitassa hi mātā puttuppattiyā sañjātādarā nābhiparāmasanakāle kāmarāgasamākulacittā ahosi, itarathā puttuppattiyā eva asambhavato. ‘‘Sakko cassā kāmarāgasamuppattinimittāni akāsī’’tipi vadanti, vatthuvasena vā etaṃ nābhiparāmasanaṃ kāyasaṃsaggato visuṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mātaṅgapaṇḍitassa diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti ahosi. Caṇḍapajjotamātu nābhiyaṃ vicchikā pharitvā gatā, tena caṇḍapajjotassa nibbatti ahosīti āha eteneva nayenātiādi.
අයන්‌ති සුදින්‌නස්‌ස පුරාණදුතියිකා. යං සන්‌ධායාති යං අජ්‌ඣාචාරං සන්‌ධාය. මාතාපිතරො ච සන්‌නිපතිතා හොන්‌තීති ඉමිනා සුක්‌කස්‌ස සම්‌භවං දීපෙති, මාතා ච උතුනී හොතීති ඉමිනා සොණිතස්‌ස. ගන්‌ධබ්‌බොති තත්‍රුපගො සත්‌තො අධිප්‌පෙතො, ගන්‌තබ්‌බොති වුත්‌තං හොති, ත-කාරස්‌ස චෙත්‌ථ ධ-කාරො කතො. අථ වා ගන්‌ධබ්‌බා නාම රඞ්‌ගනටා, තෙ විය තත්‍ර තත්‍ර භවෙසු නානාවෙසග්‌ගහණතො අයම්‌පි ‘‘ගන්‌ධබ්‌බො’’ති වුත්‌තො, සො මාතාපිතූනං සන්‌නිපාතක්‌ඛණතො පච්‌ඡාපි සත්‌තාහබ්‌භන්‌තරෙ තත්‍ර උපපන්‌නො ‘‘පච්‌චුපට්‌ඨිතො’’ති වුත්‌තො. ගබ්‌භස්‌සාති කලලරූපසහිතස්‌ස පටිසන්‌ධිවිඤ්‌ඤාණස්‌ස. තඤ්‌හි ඉධ ‘‘ගබ්‌භො’’ති අධිප්‌පෙතං සා තෙන ගබ්‌භං ගණ්‌හීතිආදීසු (පාරා. 36) විය. අස්‌ස තං අජ්‌ඣාචාරන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. පාළියං නිරබ්‌බුදො වත භො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො නිරාදීනවොති ඉමස්‌ස අනන්‌තරං තස්‌මිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙති අජ්‌ඣාහරිත්‌වා සුදින්‌නෙන…පෙ.… ආදීනවො උප්‌පාදිතොති යොජනා වෙදිතබ්‌බා. ඉතිහාති නිපාතසමුදායස්‌ස එවන්‌ති ඉදං අත්‌ථභවනං. මුහුත්‌තෙනාති ඉදං ඛණෙනාති පදස්‌ස වෙවචනං. යාව බ්‍රහ්‌මලොකා අබ්‌භුග්‌ගතොපි දෙවානං තාවමහන්‌තො සද්‌දො තෙසං රූපං විය මනුස්‌සානං ගොචරො න හොති. තස්‌මා පච්‌ඡා සුදින්‌නෙන වුත්‌තෙ එව ජානිංසූති දට්‌ඨබ්‌බං.
Ayanti sudinnassa purāṇadutiyikā. Yaṃ sandhāyāti yaṃ ajjhācāraṃ sandhāya. Mātāpitaro ca sannipatitā hontīti iminā sukkassa sambhavaṃ dīpeti, mātā ca utunī hotīti iminā soṇitassa. Gandhabboti tatrupago satto adhippeto, gantabboti vuttaṃ hoti, ta-kārassa cettha dha-kāro kato. Atha vā gandhabbā nāma raṅganaṭā, te viya tatra tatra bhavesu nānāvesaggahaṇato ayampi ‘‘gandhabbo’’ti vutto, so mātāpitūnaṃ sannipātakkhaṇato pacchāpi sattāhabbhantare tatra upapanno ‘‘paccupaṭṭhito’’ti vutto. Gabbhassāti kalalarūpasahitassa paṭisandhiviññāṇassa. Tañhi idha ‘‘gabbho’’ti adhippetaṃ sā tena gabbhaṃ gaṇhītiādīsu (pārā. 36) viya. Assa taṃ ajjhācāranti sambandho. Pāḷiyaṃ nirabbudo vata bho bhikkhusaṅgho nirādīnavoti imassa anantaraṃ tasmiṃ bhikkhusaṅgheti ajjhāharitvā sudinnena…pe… ādīnavo uppāditoti yojanā veditabbā. Itihāti nipātasamudāyassa evanti idaṃ atthabhavanaṃ. Muhuttenāti idaṃ khaṇenāti padassa vevacanaṃ. Yāva brahmalokā abbhuggatopi devānaṃ tāvamahanto saddo tesaṃ rūpaṃ viya manussānaṃ gocaro na hoti. Tasmā pacchā sudinnena vutte eva jāniṃsūti daṭṭhabbaṃ.
37. මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති මග්‌ගපදට්‌ඨානං සික්‌ඛත්‌තයමෙව උපචාරතො වුත්‌තං තස්‌සෙව යාවජීවං චරිතබ්‌බත්‌තා. අවිප්‌ඵාරිකොති උද්‌දෙසාදීසු අබ්‍යාවටො. වහච්‌ඡින්‌නොති ඡින්‌නපාදො, ඡින්‌නඛන්‌ධො වා. චින්‌තයීති ඉමිනා පජ්‌ඣායීති පදස්‌ස කිරියාපදත්‌තං දස්‌සෙති. තෙන ‘‘කිසො අහොසි…පෙ.… පජ්‌ඣායි චා’’ති ච-කාරං ආනෙත්‌වා පාළියොජනා කාතබ්‌බා.
37.Maggabrahmacariyanti maggapadaṭṭhānaṃ sikkhattayameva upacārato vuttaṃ tasseva yāvajīvaṃ caritabbattā. Avipphārikoti uddesādīsu abyāvaṭo. Vahacchinnoti chinnapādo, chinnakhandho vā. Cintayīti iminā pajjhāyīti padassa kiriyāpadattaṃ dasseti. Tena ‘‘kiso ahosi…pe… pajjhāyi cā’’ti ca-kāraṃ ānetvā pāḷiyojanā kātabbā.
38. ගණෙ ජනසමාගමෙ සන්‌නිපාතනං ගණසඞ්‌ගණිකා, සාව පපඤ්‌චා, තෙන ගණසඞ්‌ගණිකාපපඤ්‌චෙන. යස්‌සාති යෙ අස්‌ස. කථාඵාසුකාති විස්‌සාසිකභාවෙන ඵාසුකකථා, සුඛසම්‌භාසාති අත්‌ථො. උපාදාරූපං භූතරූපමුඛෙනෙව මන්‌දනං පීනනඤ්‌ච හොතීති ආහ පසාදඉච්‌චාදි. දානීති නිපාතො ඉධ පන-සද්‌දත්‌ථෙ වත්‌තති තක්‌කාලවාචිනො එතරහි-පදස්‌ස විසුං වුච්‌චමානත්‌තාති ආහ ‘‘සො පන ත්‌ව’’න්‌ති. නො-සද්‌දොපි නු-සද්‌දො විය පුච්‌ඡනත්‌ථොති ආහ ‘‘කච්‌චි නු ත්‌ව’’න්‌ති. තමෙවාති ගිහිභාවපත්‌ථනාලක්‌ඛණමෙව. අනභිරතිමෙවාති එව-කාරෙන නිවත්‌තිතාය පන තදඤ්‌ඤාය අනභිරතියා විජ්‌ජමානත්‌තං දස්‌සෙතුං අධිකුසලානන්‌තිආදි වුත්‌තං, සමථවිපස්‌සනා අධිකුසලා නාම. ඉදං පනාතිආදි උපරි වත්‌තබ්‌බවිසෙසදස්‌සනං. පරියායවචනමත්‌තන්‌ති සද්‌දත්‌ථකථනමත්‌තං.
38. Gaṇe janasamāgame sannipātanaṃ gaṇasaṅgaṇikā, sāva papañcā, tena gaṇasaṅgaṇikāpapañcena. Yassāti ye assa. Kathāphāsukāti vissāsikabhāvena phāsukakathā, sukhasambhāsāti attho. Upādārūpaṃ bhūtarūpamukheneva mandanaṃ pīnanañca hotīti āha pasādaiccādi. Dānīti nipāto idha pana-saddatthe vattati takkālavācino etarahi-padassa visuṃ vuccamānattāti āha ‘‘so pana tva’’nti. No-saddopi nu-saddo viya pucchanatthoti āha ‘‘kacci nu tva’’nti. Tamevāti gihibhāvapatthanālakkhaṇameva. Anabhiratimevāti eva-kārena nivattitāya pana tadaññāya anabhiratiyā vijjamānattaṃ dassetuṃ adhikusalānantiādi vuttaṃ, samathavipassanā adhikusalā nāma. Idaṃ panātiādi upari vattabbavisesadassanaṃ. Pariyāyavacanamattanti saddatthakathanamattaṃ.
තස්‌මින්‌ති ධම්‌මෙ, එවං විරාගාය දෙසිතෙ සතීති අත්‌ථො. නාමාති ගරහායං. ලොකුත්‌තරනිබ්‌බානන්‌ති විරාගායාතිආදිනා වුත්‌තකිලෙසක්‌ඛයනිබ්‌බානතො විසෙසෙති. ජාතිං නිස්‌සාය උප්‌පජ්‌ජනකමානො එව මදජනනට්‌ඨෙන මදොති මානමදො. ‘‘අහං පුරිසො’’ති පවත්‌තො මානො පුරිසමදො. ‘‘අසද්‌ධම්‌මසෙවනාසමත්‌ථතං නිස්‌සාය මානො, රාගො එව වා පුරිසමදො’’ති කෙචි. ආදි-සද්‌දෙන බලමදාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. තෙභූමකවට්‌ටන්‌ති තීසු භූමීසු කම්‌මකිලෙසවිපාකා පවත්‌තනට්‌ඨෙන වට්‌ටං. විරජ්‌ජතීති විගච්‌ඡති. යොනියොති අණ්‌ඩජාදයො, තා පන යවන්‌ති තාහි සත්‌තා අමිස්‌සිතාපි සමානජාතිතාය මිස්‌සිතා හොන්‌තීති ‘‘යොනියො’’ති වුත්‌තා.
Tasminti dhamme, evaṃ virāgāya desite satīti attho. Nāmāti garahāyaṃ. Lokuttaranibbānanti virāgāyātiādinā vuttakilesakkhayanibbānato viseseti. Jātiṃ nissāya uppajjanakamāno eva madajananaṭṭhena madoti mānamado. ‘‘Ahaṃ puriso’’ti pavatto māno purisamado. ‘‘Asaddhammasevanāsamatthataṃ nissāya māno, rāgo eva vā purisamado’’ti keci. Ādi-saddena balamadādiṃ saṅgaṇhāti. Tebhūmakavaṭṭanti tīsu bhūmīsu kammakilesavipākā pavattanaṭṭhena vaṭṭaṃ. Virajjatīti vigacchati. Yoniyoti aṇḍajādayo, tā pana yavanti tāhi sattā amissitāpi samānajātitāya missitā hontīti ‘‘yoniyo’’ti vuttā.
ඤාතතීරණපහානවසෙනාති එත්‌ථ ලක්‌ඛණාදිවසෙන සප්‌පච්‌චයනාමරූපපරිග්‌ගහො ඤාතපරිඤ්‌ඤා නාම. කලාපසම්‌මසනාදිවසෙන පවත්‌තා ලොකියවිපස්‌සනා තීරණපරිඤ්‌ඤා නාම. අරියමග්‌ගො පහානපරිඤ්‌ඤා නාම. ඉධ පන ඤාතතීරණකිච්‌චානම්‌පි අසම්‌මොහතො මග්‌ගක්‌ඛණෙ සිජ්‌ඣනතො අරියමග්‌ගමෙව සන්‌ධාය තිවිධාපි පරිඤ්‌ඤා වුත්‌තා, තෙනෙව ‘‘ලොකුත්‌තරමග්‌ගොව කථිතො’’ති වුත්‌තං. කාමෙසු පාතබ්‍යතානන්‌ති වත්‌ථුකාමෙසු පාතබ්‍යතාසඞ්‌ඛාතානං සුභාදිආකාරානං තදාකාරගාහිකානං තණ්‌හානන්‌ති අත්‌ථො. විසයමුඛෙන හෙත්‌ථ විසයිනො ගහිතා. තීසු ඨානෙසූති ‘‘විරාගාය ධම්‌මො දෙසිතො…පෙ.… නො සඋපාදානායා’’ති එවං වුත්‌තෙසු.
Ñātatīraṇapahānavasenāti ettha lakkhaṇādivasena sappaccayanāmarūpapariggaho ñātapariññā nāma. Kalāpasammasanādivasena pavattā lokiyavipassanā tīraṇapariññā nāma. Ariyamaggo pahānapariññā nāma. Idha pana ñātatīraṇakiccānampi asammohato maggakkhaṇe sijjhanato ariyamaggameva sandhāya tividhāpi pariññā vuttā, teneva ‘‘lokuttaramaggova kathito’’ti vuttaṃ. Kāmesu pātabyatānanti vatthukāmesu pātabyatāsaṅkhātānaṃ subhādiākārānaṃ tadākāragāhikānaṃ taṇhānanti attho. Visayamukhena hettha visayino gahitā. Tīsu ṭhānesūti ‘‘virāgāya dhammo desito…pe… no saupādānāyā’’ti evaṃ vuttesu.
39. කලිසාසනාරොපනත්‌ථායාති දොසාරොපනත්‌ථාය. කලීති කොධස්‌ස නාමං, තස්‌ස සාසනං කලිසාසනං, කොධවසෙන වුච්‌චමානා ගරහා. අජ්‌ඣාචාරොව වීතික්‌කමො. සමණකරණානං ධම්‌මානන්‌ති සමණභාවකරානං හිරොත්‌තප්‌පාදිධම්‌මානං. පාළියං කථං-සද්‌දයොගෙන න සක්‌ඛිස්‌සසීති අනාගතවචනං කතං, ‘‘නාම-සද්‌දයොගෙනා’’තිපි වදන්‌ති. අතිවිය දුක්‌ඛවිපාකන්‌ති ගහට්‌ඨානං නාතිසාවජ්‌ජම්‌පි කම්‌මං පබ්‌බජිතානං භගවතො ආණාවීතික්‌කමතො චෙව සමාදින්‌නසික්‌ඛත්‌තයවිනාසනතො ච මහාසාවජ්‌ජං හොතීති වුත්‌තං. උදකෙ භවං ඔදකං, ධොවනකිච්‌චන්‌ති ආහ උදකකිච්‌චන්‌තිආදි. සමාපජ්‌ජිස්‌සසීති අනාගතවචනං නාම-සද්‌දයොගෙන කතන්‌ති ආහ ‘‘නාම-සද්‌දෙන යොජෙතබ්‌බ’’න්‌ති. දුබ්‌භරතාදීනං හෙතුභූතො අසංවරො ඉධ දුබ්‌භරතාදි-සද්‌දෙන වුත්‌තො කාරණෙ කාරියොපචාරෙනාති ආහ ‘‘දුබ්‌භරතාදීනං වත්‌ථුභූතස්‌ස අසංවරස්‌සා’’ති. අත්‌තාති අත්‌තභාවො. දුබ්‌භරතන්‌ති අත්‌තනා උපට්‌ඨාකෙහි ච දුක්‌ඛෙන භරිතබ්‌බතං. සත්‌තෙහි කිලෙසෙහි ච සඞ්‌ගණනං සමොධානං සඞ්‌ගණිකාති ආහ ගණසඞ්‌ගණිකායාතිආදි. අට්‌ඨකුසීතවත්‌ථුපාරිපූරියාති එත්‌ථ කම්‌මං කාතබ්‌බන්‌ති එකං, තථා අකාසින්‌ති, මග්‌ගො ගන්‌තබ්‌බොති අගමාසින්‌ති, නාලත්‌ථං භොජනස්‌ස පාරිපූරින්‌ති, අලත්‌ථන්‌ති, උප්‌පන්‌නො මෙ ආබාධොති, අචිරවුට්‌ඨිතො ගෙලඤ්‌ඤාති එකන්‌ති ඉමානි අට්‌ඨ කුසීතවත්‌ථූනි නාම. එත්‌ථ ච කොසජ්‌ජං කුසීත-සද්‌දෙන වුත්‌තං. විනාපි හි භාවජොතනපච්‌චයං භාවත්‌ථො විඤ්‌ඤායති යථා පටස්‌ස සුක්‌කන්‌ති. සබ්‌බකිලෙසාපචයභූතාය විවට්‌ටායාති රාගාදිසබ්‌බකිලෙසානං අපචයහෙතුභූතාය නිබ්‌බානාය, නිබ්‌බානත්‌ථන්‌ති අත්‌ථො. සංවරප්‌පහානපටිසංයුත්‌තන්‌ති සීලසංවරාදීහි පඤ්‌චහි සංවරෙහි චෙව තදඞ්‌ගප්‌පහානාදීහි පඤ්‌චහි පහානෙහි ච උපෙතං. අසුත්‌තන්‌ත විනිබද්‌ධන්‌ති තීසු පිටකෙසු පාළිසඞ්‌ඛාතසුත්‌තන්‌තවසෙන අරචිතං, සඞ්‌ගීතිකාරෙහි ච අනාරොපිතං, තෙනාහ ‘‘පාළිවිනිමුත්‌ත’’න්‌ති. තෙන ච අට්‌ඨකථාසු යථානුරූපං සඞ්‌ගහිතන්‌ති දස්‌සෙති. එවරූපා හි පකිණ්‌ණකදෙසනා අට්‌ඨකථාය මූලං. ඔක්‌කන්‌තිකධම්‌මදෙසනා නාම තස්‌මිං තස්‌මිං පසඞ්‌ගෙ ඔතාරෙත්‌වා ඔතාරෙත්‌වා නානානයෙහි කථියමානා ධම්‌මදෙසනා, තෙනාහ භගවා කිරාතිආදි. පටික්‌ඛිපනාධිප්‌පායාති පඤ්‌ඤත්‌තම්‌පි සික්‌ඛාපදං ‘‘කිමෙතෙනා’’ති මද්‌දනචිත්‌තා.
39.Kalisāsanāropanatthāyāti dosāropanatthāya. Kalīti kodhassa nāmaṃ, tassa sāsanaṃ kalisāsanaṃ, kodhavasena vuccamānā garahā. Ajjhācārova vītikkamo. Samaṇakaraṇānaṃ dhammānanti samaṇabhāvakarānaṃ hirottappādidhammānaṃ. Pāḷiyaṃ kathaṃ-saddayogena na sakkhissasīti anāgatavacanaṃ kataṃ, ‘‘nāma-saddayogenā’’tipi vadanti. Ativiya dukkhavipākanti gahaṭṭhānaṃ nātisāvajjampi kammaṃ pabbajitānaṃ bhagavato āṇāvītikkamato ceva samādinnasikkhattayavināsanato ca mahāsāvajjaṃ hotīti vuttaṃ. Udake bhavaṃ odakaṃ, dhovanakiccanti āha udakakiccantiādi. Samāpajjissasīti anāgatavacanaṃ nāma-saddayogena katanti āha ‘‘nāma-saddena yojetabba’’nti. Dubbharatādīnaṃ hetubhūto asaṃvaro idha dubbharatādi-saddena vutto kāraṇe kāriyopacārenāti āha ‘‘dubbharatādīnaṃ vatthubhūtassa asaṃvarassā’’ti. Attāti attabhāvo. Dubbharatanti attanā upaṭṭhākehi ca dukkhena bharitabbataṃ. Sattehi kilesehi ca saṅgaṇanaṃ samodhānaṃ saṅgaṇikāti āha gaṇasaṅgaṇikāyātiādi. Aṭṭhakusītavatthupāripūriyāti ettha kammaṃ kātabbanti ekaṃ, tathā akāsinti, maggo gantabboti agamāsinti, nālatthaṃ bhojanassa pāripūrinti, alatthanti, uppanno me ābādhoti, aciravuṭṭhito gelaññāti ekanti imāni aṭṭha kusītavatthūni nāma. Ettha ca kosajjaṃ kusīta-saddena vuttaṃ. Vināpi hi bhāvajotanapaccayaṃ bhāvattho viññāyati yathā paṭassa sukkanti. Sabbakilesāpacayabhūtāya vivaṭṭāyāti rāgādisabbakilesānaṃ apacayahetubhūtāya nibbānāya, nibbānatthanti attho. Saṃvarappahānapaṭisaṃyuttanti sīlasaṃvarādīhi pañcahi saṃvarehi ceva tadaṅgappahānādīhi pañcahi pahānehi ca upetaṃ. Asuttanta vinibaddhanti tīsu piṭakesu pāḷisaṅkhātasuttantavasena aracitaṃ, saṅgītikārehi ca anāropitaṃ, tenāha ‘‘pāḷivinimutta’’nti. Tena ca aṭṭhakathāsu yathānurūpaṃ saṅgahitanti dasseti. Evarūpā hi pakiṇṇakadesanā aṭṭhakathāya mūlaṃ. Okkantikadhammadesanā nāma tasmiṃ tasmiṃ pasaṅge otāretvā otāretvā nānānayehi kathiyamānā dhammadesanā, tenāha bhagavā kirātiādi. Paṭikkhipanādhippāyāti paññattampi sikkhāpadaṃ ‘‘kimetenā’’ti maddanacittā.
වුත්‌තත්‌ථවසෙනාති පතිට්‌ඨාඅධිගමුපායවසෙන. සික්‌ඛාපදවිභඞ්‌ගෙ යා තස්‌මිං සමයෙ කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරා ආරති විරතීතිආදිනා (විභ. 706) නිද්‌දිට්‌ඨවිරතියො චෙව, යා තස්‌මිං සමයෙ චෙතනා සඤ්‌චෙතනාතිආදිනා (විභ. 704) නිද්‌දිට්‌ඨචෙතනා ච, කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරා විරමන්‌තස්‌ස ඵස්‌සො…පෙ.… අවික්‌ඛෙපොතිආදිනා (විභ. 705) නිද්‌දිට්‌ඨඵස්‌සාදිධම්‌මා ච සික්‌ඛාපදන්‌ති දස්‌සෙතුං ‘‘අයඤ්‌ච අත්‌ථො සික්‌ඛාපදවිභඞ්‌ගෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො’’ති වුත්‌තං. ‘‘යො තත්‌ථ නාමකායො පදකායොති ඉදං මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌ත’’න්‌ති වදන්‌ති. නාමකායොති නාමසමූහො නාමපඤ්‌ඤත්‌තියෙව, සෙසානිපි තස්‌සෙව වෙවචනානි. සික්‌ඛාකොට්‌ඨාසොති විරතිආදයො වුත්‌තා තප්‌පකාසකඤ්‌ච වචනං.
Vuttatthavasenāti patiṭṭhāadhigamupāyavasena. Sikkhāpadavibhaṅge yā tasmiṃ samaye kāmesumicchācārā ārati viratītiādinā (vibha. 706) niddiṭṭhaviratiyo ceva, yā tasmiṃ samaye cetanā sañcetanātiādinā (vibha. 704) niddiṭṭhacetanā ca, kāmesumicchācārā viramantassa phasso…pe… avikkhepotiādinā (vibha. 705) niddiṭṭhaphassādidhammā ca sikkhāpadanti dassetuṃ ‘‘ayañca attho sikkhāpadavibhaṅge vuttanayeneva veditabbo’’ti vuttaṃ. ‘‘Yo tattha nāmakāyo padakāyoti idaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vadanti. Nāmakāyoti nāmasamūho nāmapaññattiyeva, sesānipi tasseva vevacanāni. Sikkhākoṭṭhāsoti viratiādayo vuttā tappakāsakañca vacanaṃ.
අත්‌ථවසෙති හිතවිසෙසෙ ආනිසංසවිසෙසෙ, තෙ ච සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තියා හෙතූති ආහ ‘‘කාරණවසෙ’’ති. සුඛවිහාරාභාවෙ සහජීවනස්‌ස අභාවතො සහජීවිතාති සුඛවිහාරොව වුත්‌තො. දුස්‌සීලපුග්‌ගලාති නිස්‌සීලා දූසිතසීලා ච. පාරාජිකසික්‌ඛාපදප්‌පසඞ්‌ගෙ හි නිස්‌සීලා අධිප්‌පෙතා, සෙසසික්‌ඛාපදපසඞ්‌ගෙ තෙහි තෙහි වීතික්‌කමෙහි ඛණ්‌ඩඡිද්‌දාදිභාවප්‌පත්‌තියා දූසිතසීලා අධිප්‌පෙතා. උභයෙනපි අලජ්‌ජිනොව ඉධ ‘‘දුස්‌සීලා’’ති වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. සබ්‌බසික්‌ඛාපදානම්‌පි දස අත්‌ථවසෙ පටිච්‌චෙව පඤ්‌ඤත්‌තත්‌තා උපරි දුස්‌සීලපුග්‌ගලෙ නිස්‌සායාති එත්‌ථාපි එසෙව නයො, තෙනෙව ‘‘යෙ මඞ්‌කුතං…පෙ.… නිග්‌ගහෙස්‌සතී’’ති සබ්‌බසික්‌ඛාපදසාධාරණවසෙන අත්‌ථො වුත්‌තො. තත්‌ථ මඞ්‌කුතන්‌ති නිත්‌තෙජතං අධොමුඛතං. ධම්‌මෙනාතිආදීසු ධම්‌මොති භූතං වත්‌ථු. විනයොති චොදනා චෙව සාරණා ච. සත්‌ථුසාසනන්‌ති ඤත්‌තිසම්‌පදා චෙව අනුසාවනසම්‌පදා ච. සන්‌දිට්‌ඨමානාති සංසයං ආපජ්‌ජමානා. උබ්‌බාළ්‌හාති පීළිතා. දුස්‌සීලපුග්‌ගලෙ නිස්‌සාය හි උපොසථො න තිට්‌ඨති, පවාරණා න තිට්‌ඨති, සඞ්‌ඝකම්‌මානි නප්‌පවත්‌තන්‌ති, සාමග්‌ගී න හොතීති ඉමිනා අලජ්‌ජීහි සද්‌ධිං උපොසථාදිසකලසඞ්‌ඝකම්‌මං කාතුං න වට්‌ටති ධම්‌මපරිභොගත්‌තාති දස්‌සෙති. උපොසථපවාරණානං නියතකාලිකතාය ච අවස්‌සං කත්‌තබ්‌බත්‌තා සඞ්‌ඝකම්‌මතො විසුං ගහණං වෙදිතබ්‌බං. අකිත්‌ති ගරහා. අයසො පරිවාරහානි.
Atthavaseti hitavisese ānisaṃsavisese, te ca sikkhāpadapaññattiyā hetūti āha ‘‘kāraṇavase’’ti. Sukhavihārābhāve sahajīvanassa abhāvato sahajīvitāti sukhavihārova vutto. Dussīlapuggalāti nissīlā dūsitasīlā ca. Pārājikasikkhāpadappasaṅge hi nissīlā adhippetā, sesasikkhāpadapasaṅge tehi tehi vītikkamehi khaṇḍachiddādibhāvappattiyā dūsitasīlā adhippetā. Ubhayenapi alajjinova idha ‘‘dussīlā’’ti vuttāti veditabbā. Sabbasikkhāpadānampi dasa atthavase paṭicceva paññattattā upari dussīlapuggale nissāyāti etthāpi eseva nayo, teneva ‘‘ye maṅkutaṃ…pe… niggahessatī’’ti sabbasikkhāpadasādhāraṇavasena attho vutto. Tattha maṅkutanti nittejataṃ adhomukhataṃ. Dhammenātiādīsu dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā ceva sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā ceva anusāvanasampadā ca. Sandiṭṭhamānāti saṃsayaṃ āpajjamānā. Ubbāḷhāti pīḷitā. Dussīlapuggale nissāya hi uposatho na tiṭṭhati, pavāraṇā na tiṭṭhati, saṅghakammāni nappavattanti, sāmaggī na hotīti iminā alajjīhi saddhiṃ uposathādisakalasaṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭati dhammaparibhogattāti dasseti. Uposathapavāraṇānaṃ niyatakālikatāya ca avassaṃ kattabbattā saṅghakammato visuṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Akitti garahā. Ayaso parivārahāni.
චුද්‌දස ඛන්‌ධකවත්‌තානි නාම වත්‌තක්‌ඛන්‌ධකෙ (චූළව. 356 ආදයො) වුත්‌තානි ආගන්‌තුකවත්‌තං ආවාසිකගමිකඅනුමොදනභත්‌තග්‌ගපිණ්‌ඩචාරිකආරඤ්‌ඤකසෙනාසනජන්‌තාඝරවච්‌චකුටිඋපජ්‌ඣායසද්‌ධිවිහාරිකආචරියඅන්‌තෙවාසිකවත්‌තන්‌ති ඉමානි චුද්‌දස වත්‌තානි, එතානි ච සබ්‌බෙසං භික්‌ඛූනං සබ්‌බදා ච යථාරහං චරිතබ්‌බානි. ද්‌වෙ අසීති මහාවත්‌තානි පන තජ්‌ජනීයකම්‌මකතාදිකාලෙයෙව චරිතබ්‌බානි, න සබ්‌බදා. තස්‌මා විසුං ගණිතානි. තානි පන ‘‘පාරිවාසිකානං භික්‌ඛූනං වත්‌තං පඤ්‌ඤපෙස්‌සාමී’’ති (චූළව. 75) ආරභිත්‌වා ‘‘න උපසම්‌පාදෙතබ්‌බං…පෙ.… න ඡමාය චඞ්‌කමන්‌තෙ චඞ්‌කමෙ චඞ්‌කමිතබ්‌බ’’න්‌ති වුත්‌තාවසානානි ඡසට්‌ඨි, තතො පරං ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්‌ඛුනා පාරිවාසිකෙන වුඩ්‌ඪතරෙන භික්‌ඛුනා සද්‌ධිං, මූලායපටිකස්‌සනාරහෙන, මානත්‌තචාරිකෙන, මානත්‌තාරහෙන, අබ්‌භානාරහෙන භික්‌ඛුනා සද්‌ධිං එකච්‌ඡන්‌නෙ ආවාසෙ වත්‌ථබ්‌බ’’න්‌තිආදිනා (චූළව. 82) වුත්‌තවත්‌තානි පකතත්‌තෙන චරිතබ්‌බෙහි අනඤ්‌ඤත්‌තා විසුං අගණෙත්‌වා පාරිවාසිකවුඩ්‌ඪතරාදීසු පුග්‌ගලන්‌තරෙසු චරිතබ්‌බත්‌තා තෙසං වසෙන සම්‌පිණ්‌ඩෙත්‌වා එකෙකං කත්‌වා ගණිතානි පඤ්‌චාති එකසත්‌තතිවත්‌තානි ච උක්‌ඛෙපනීයකම්‌මකතවත්‌තෙසු ච වුත්‌තං ‘‘න පකතත්‌තස්‌ස භික්‌ඛුනො අභිවාදනං පච්‌චුට්‌ඨානං…පෙ.… නහානෙ පිට්‌ඨිපරිකම්‌මං සාදිතබ්‌බ’’න්‌ති (චූළව. 86) ඉදං අභිවාදනාදීනං අසාදියනං එකං, ‘‘න පකතත්‌තො භික්‌ඛු සීලවිපත්‌තියා අනුද්‌ධංසෙතබ්‌බො’’තිආදීනි (චූළව. 51) ච දසාති එවං ද්‌වාසීති වත්‌තානි හොන්‌ති, එතෙස්‌වෙව පන කානිචි තජ්‌ජනීයකම්‌මාදිවත්‌තානි කානිචි පාරිවාසිකාදිවත්‌තානීති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන ද්‌වාසීතියෙව. අඤ්‌ඤත්‌ථ පන අට්‌ඨකථාපදෙසෙ අප්‌පකං ඌනමධිකං වා ගණනූපගං න හොතීති අසීතිඛන්‌ධකවත්‌තානීති ආගතං. අථ වා පුරිමෙහි චුද්‌දසවත්‌තෙහි අසඞ්‌ගහිතානි විනයාගතානි සබ්‌බානි වත්‌තානි යථා ද්‌වාසීති වත්‌තානි, අසීති වත්‌තානි එව වා හොන්‌ති, තථා සඞ්‌ගහෙත්‌වා ඤාතබ්‌බානි.
Cuddasa khandhakavattāni nāma vattakkhandhake (cūḷava. 356 ādayo) vuttāni āgantukavattaṃ āvāsikagamikaanumodanabhattaggapiṇḍacārikaāraññakasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyasaddhivihārikaācariyaantevāsikavattanti imāni cuddasa vattāni, etāni ca sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sabbadā ca yathārahaṃ caritabbāni. Dve asīti mahāvattāni pana tajjanīyakammakatādikāleyeva caritabbāni, na sabbadā. Tasmā visuṃ gaṇitāni. Tāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññapessāmī’’ti (cūḷava. 75) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāya caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti vuttāvasānāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikena vuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattacārikena, mānattārahena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādinā (cūḷava. 82) vuttavattāni pakatattena caritabbehi anaññattā visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattativattāni ca ukkhepanīyakammakatavattesu ca vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 86) idaṃ abhivādanādīnaṃ asādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti vattāni honti, etesveva pana kānici tajjanīyakammādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsītiyeva. Aññattha pana aṭṭhakathāpadese appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti asītikhandhakavattānīti āgataṃ. Atha vā purimehi cuddasavattehi asaṅgahitāni vinayāgatāni sabbāni vattāni yathā dvāsīti vattāni, asīti vattāni eva vā honti, tathā saṅgahetvā ñātabbāni.
සංවරවිනයොති සීලසංවරො සතිසංවරො ඤාණසංවරො ඛන්‌තිසංවරො වීරියසංවරොති පඤ්‌චවිධොපි සංවරො යථාසකං සංවරිතබ්‌බානං විනෙතබ්‌බානඤ්‌ච කායදුච්‌චරිතාදීනං සංවරණතො සංවරො, විනයනතො විනයොති වුච්‌චති. පහානවිනයොති තදඞ්‌ගප්‌පහානං වික්‌ඛම්‌භනප්‌පහානං සමුච්‌ඡෙදප්‌පහානං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිප්‌පහානං නිස්‌සරණප්‌පහානන්‌ති පඤ්‌චවිධම්‌පි පහානං, යස්‌මා චාගට්‌ඨෙන පහානං, විනයනට්‌ඨෙන විනයො, තස්‌මා ‘‘පහානවිනයො’’ති වුච්‌චති. සමථවිනයොති සත්‌ත අධිකරණසමථා. පඤ්‌ඤත්‌තිවිනයොති සික්‌ඛාපදමෙව. තම්‌පි හි භගවතො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තියාව අනුග්‌ගහිතං හොති තබ්‌භාවෙ එව භාවතො. සඞ්‌ඛලිකනයං කත්‌වා දසක්‌ඛත්‌තුං යොජනඤ්‌ච කත්‌වා යං වුත්‌තන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථ පුරිමපුරිමපදස්‌ස අනන්‌තරපදෙනෙව යොජිතත්‌තා අයොසඞ්‌ඛලිකසදිසන්‌ති ‘‘සඞ්‌ඛලිකනය’’න්‌ති වුත්‌තං. දසසු පදෙසු එකමෙකං පදං තදවසෙසෙහි නවනවපදෙහි යොජිතත්‌තා ‘‘එකෙකපදමූලික’’න්‌ති වුත්‌තං.
Saṃvaravinayoti sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidhopi saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Pahānavinayoti tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidhampi pahānaṃ, yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Samathavinayoti satta adhikaraṇasamathā. Paññattivinayoti sikkhāpadameva. Tampi hi bhagavato sikkhāpadapaññattiyāva anuggahitaṃ hoti tabbhāve eva bhāvato. Saṅkhalikanayaṃ katvā dasakkhattuṃ yojanañca katvā yaṃ vuttanti sambandho. Tattha purimapurimapadassa anantarapadeneva yojitattā ayosaṅkhalikasadisanti ‘‘saṅkhalikanaya’’nti vuttaṃ. Dasasu padesu ekamekaṃ padaṃ tadavasesehi navanavapadehi yojitattā ‘‘ekekapadamūlika’’nti vuttaṃ.
අත්‌ථසතං ධම්‌මසතන්‌ති එත්‌ථ යො හි සො පරිවාරෙ (පරි. 334) යං සඞ්‌ඝසුට්‌ඨු, තං සඞ්‌ඝඵාසූති ආදිංකත්‌වා යං සද්‌ධම්‌මට්‌ඨිතියා, තං විනයානුග්‌ගහායාති පරියොසානං ඛණ්‌ඩචක්‌කවසෙනෙව සඞ්‌ඛලිකනයො වුත්‌තො, තස්‌මිං එකමූලකනයෙ ආගතබද්‌ධචක්‌කනයෙන යං විනයානුග්‌ගහාය, තං සඞ්‌ඝසුට්‌ඨූති ඉදම්‌පි යොජෙත්‌වා බද්‌ධචක්‌කෙ කතෙ පුරිමපුරිමානි දස ධම්‌මපදානි, පච්‌ඡිමපච්‌ඡිමානි දස අත්‌ථපදානි චාති වීසති පදානි හොන්‌ති. එකමූලකනයෙ පන එකස්‌මිං වාරෙ නවෙව අත්‌ථපදානි ලබ්‌භන්‌ති. එවං දසහි වාරෙහි නවුති අත්‌ථපදානි නවුති ධම්‌මපදානි ච හොන්‌ති, තානි සඞ්‌ඛලිකනයෙ වුත්‌තෙහි දසහි අත්‌ථපදෙහි දසහි ධම්‌මපදෙහි ච සද්‌ධිං යොජිතානි යථාවුත්‌තං අත්‌ථසතං ධම්‌මසතඤ්‌ච හොන්‌තීති වෙදිතබ්‌බං. යං පනෙත්‌ථ සාරත්‌ථදීපනියං (සාරත්‌ථ ටී. පාරාජිකකණ්‌ඩ 2.39) සඞ්‌ඛලිකනයෙපි එකමූලකනයෙපි පච්‌චෙකං අත්‌ථසතස්‌ස ධම්‌මසතස්‌ස යොජනාමුඛං වුත්‌තං, තං තථා සිද්‌ධෙපි අත්‌ථසතං ධම්‌මසතන්‌ති (පරි. 334) ගාථාය න සමෙති ද්‌වෙ අත්‌ථසතානි ද්‌වෙ ධම්‌මසතානි චත්‌තාරි නිරුත්‌තිසතානි අට්‌ඨ ඤාණසතානීති වත්‌තබ්‌බතො. තස්‌මා ඉධ වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථසතං ධම්‌මසතන්‌ති වුත්‌තන්‌ති ගහෙතබ්‌බං. ද්‌වෙ ච නිරුත්‌තිසතානීති අත්‌ථජොතිකානං නිරුත්‌තීනං වසෙන නිරුත්‌තිසතං, ධම්‌මභූතානං නිරුත්‌තීනඤ්‌ච වසෙන නිරුත්‌තිසතන්‌ති ද්‌වෙ නිරුත්‌තිසතානි. චත්‌තාරි ච ඤාණසතානීති අත්‌ථසතෙ ඤාණසතං, ධම්‌මසතෙ ඤාණසතං, ද්‌වීසු නිරුත්‌තිසතෙසු ද්‌වෙ ඤාණසතානීති චත්‌තාරි ඤාණසතානි. අතිරෙකානයනත්‌ථොති අවුත්‌තසමුච්‌චයත්‌ථො.
Atthasataṃdhammasatanti ettha yo hi so parivāre (pari. 334) yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsūti ādiṃkatvā yaṃ saddhammaṭṭhitiyā, taṃ vinayānuggahāyāti pariyosānaṃ khaṇḍacakkavaseneva saṅkhalikanayo vutto, tasmiṃ ekamūlakanaye āgatabaddhacakkanayena yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghasuṭṭhūti idampi yojetvā baddhacakke kate purimapurimāni dasa dhammapadāni, pacchimapacchimāni dasa atthapadāni cāti vīsati padāni honti. Ekamūlakanaye pana ekasmiṃ vāre naveva atthapadāni labbhanti. Evaṃ dasahi vārehi navuti atthapadāni navuti dhammapadāni ca honti, tāni saṅkhalikanaye vuttehi dasahi atthapadehi dasahi dhammapadehi ca saddhiṃ yojitāni yathāvuttaṃ atthasataṃ dhammasatañca hontīti veditabbaṃ. Yaṃ panettha sāratthadīpaniyaṃ (sārattha ṭī. pārājikakaṇḍa 2.39) saṅkhalikanayepi ekamūlakanayepi paccekaṃ atthasatassa dhammasatassa yojanāmukhaṃ vuttaṃ, taṃ tathā siddhepi atthasataṃ dhammasatanti (pari. 334) gāthāya na sameti dve atthasatāni dve dhammasatāni cattāri niruttisatāni aṭṭha ñāṇasatānīti vattabbato. Tasmā idha vuttanayeneva atthasataṃ dhammasatanti vuttanti gahetabbaṃ. Dve ca niruttisatānīti atthajotikānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisataṃ, dhammabhūtānaṃ niruttīnañca vasena niruttisatanti dve niruttisatāni. Cattāri ca ñāṇasatānīti atthasate ñāṇasataṃ, dhammasate ñāṇasataṃ, dvīsu niruttisatesu dve ñāṇasatānīti cattāri ñāṇasatāni. Atirekānayanatthoti avuttasamuccayattho.
පඨමපඤ්‌ඤත්‌තිකථාවණ්‌ණනානයො නිට්‌ඨිතො.
Paṭhamapaññattikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
සුදින්‌නභාණවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 1. පඨමපාරාජිකං • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / සුදින්‌නභාණවාරවණ්‌ණනා • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / සුදින්‌නභාණවාරවණ්‌ණනා • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
