| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අපදාන-අට්‌ඨකථා • Apadāna-aṭṭhakathā |
10. උපවානත්‌ථෙරඅපදානවණ්‌ණනා
10. Upavānattheraapadānavaṇṇanā
දසමාපදානෙ පදුමුත්‌තරො නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්‌මතො උපවානත්‌ථෙරස්‌ස අපදානං. අයං කිර පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො තත්‌ථ තත්‌ථ භවෙ විවට්‌ටූපනිස්‌සයානි පුඤ්‌ඤානි උපචිනන්‌තො කෙනචි කම්‌මච්‌ඡිද්‌දෙන පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො කාලෙ දල්‌ලිද්‌දකුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා විඤ්‌ඤුතං පත්‌තො භගවති පරිනිබ්‌බුතෙ තස්‌ස ධාතුං ගහෙත්‌වා මනුස්‌සදෙවනාගගරුළයක්‌ඛකුම්‌භණ්‌ඩගන්‌ධබ්‌බෙහි සත්‌තරතනමයෙ සත්‌තයොජනිකෙ ථූපෙ කතෙ තත්‌ථ සුධොතං අත්‌තනො උත්‌තරාසඞ්‌ගං වෙළග්‌ගෙ ආබන්‌ධිත්‌වා ධජං කත්‌වා පූජං අකාසි. තං ගහෙත්‌වා අභිසම්‌මතකො නාම යක්‌ඛසෙනාපති දෙවෙහි චෙතියපූජාරක්‌ඛණත්‌ථං ඨපිතො අදිස්‌සමානකායො ආකාසෙ ධාරෙන්‌තො චෙතියං තික්‌ඛත්‌තුං පදක්‌ඛිණං අකාසි. තං දිස්‌වා භිය්‍යොසොමත්‌තාය පසන්‌නමානසො අහොසි. සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවමනුස්‌සෙසු සංසරන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සාවත්‌ථියං බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා උපවානොති ලද්‌ධනාමො වයප්‌පත්‌තො ජෙතවනපටිග්‌ගහණෙ බුද්‌ධානුභාවං දිස්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජිත්‌වා විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තො ඡළභිඤ්‌ඤො අහොසි. අථායස්‌මා උපවානො භගවතො උපට්‌ඨාකො අහොසි . තෙන ච සමයෙන භගවතො වාතාබාධො උප්‌පජ්‌ජි. ථෙරස්‌ස ගිහිසහායො දෙවහිතො නාම බ්‍රාහ්‌මණො සාවත්‌ථියං පටිවසති. සො ථෙරං චතූහි පච්‌චයෙහි පවාරෙසි. අථායස්‌මා උපවානො නිවාසෙත්‌වා පත්‌තචීවරං ගහෙත්‌වා තස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස නිවෙසනං උපගඤ්‌ඡි. බ්‍රාහ්‌මණො ‘‘කෙනචි මඤ්‌ඤෙ පයොජනෙන ථෙරො ආගතො භවිස්‌සතී’’ති ඤත්‌වා ‘‘වදෙය්‍යාථ, භන්‌තෙ, කෙනත්‌ථො’’ති ආහ. ථෙරො තස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පයොජනං ආචික්‌ඛන්‌තො –
Dasamāpadāne padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato upavānattherassa apadānaṃ. Ayaṃ kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto kenaci kammacchiddena padumuttarassa bhagavato kāle dalliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavati parinibbute tassa dhātuṃ gahetvā manussadevanāgagaruḷayakkhakumbhaṇḍagandhabbehi sattaratanamaye sattayojanike thūpe kate tattha sudhotaṃ attano uttarāsaṅgaṃ veḷagge ābandhitvā dhajaṃ katvā pūjaṃ akāsi. Taṃ gahetvā abhisammatako nāma yakkhasenāpati devehi cetiyapūjārakkhaṇatthaṃ ṭhapito adissamānakāyo ākāse dhārento cetiyaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ akāsi. Taṃ disvā bhiyyosomattāya pasannamānaso ahosi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā upavānoti laddhanāmo vayappatto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Athāyasmā upavāno bhagavato upaṭṭhāko ahosi . Tena ca samayena bhagavato vātābādho uppajji. Therassa gihisahāyo devahito nāma brāhmaṇo sāvatthiyaṃ paṭivasati. So theraṃ catūhi paccayehi pavāresi. Athāyasmā upavāno nivāsetvā pattacīvaraṃ gahetvā tassa brāhmaṇassa nivesanaṃ upagañchi. Brāhmaṇo ‘‘kenaci maññe payojanena thero āgato bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘vadeyyātha, bhante, kenattho’’ti āha. Thero tassa brāhmaṇassa payojanaṃ ācikkhanto –
‘‘අරහං සුගතො ලොකෙ, වාතෙහාබාධිකො මුනි;
‘‘Arahaṃ sugato loke, vātehābādhiko muni;
සචෙ උණ්‌හොදකං අත්‌ථි, මුනිනො දෙහි බ්‍රාහ්‌මණ.
Sace uṇhodakaṃ atthi, munino dehi brāhmaṇa.
‘‘පූජිතො පූජනෙය්‍යානං, සක්‌කරෙය්‍යාන සක්‌කතො;
‘‘Pūjito pūjaneyyānaṃ, sakkareyyāna sakkato;
අපචිතොපචෙය්‍යානං, තස්‌ස ඉච්‌ඡාමි හාතවෙ’’ති. (ථෙරගා. 185-186) –
Apacitopaceyyānaṃ, tassa icchāmi hātave’’ti. (theragā. 185-186) –
ගාථාද්‌වයං අභාසි.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
තස්‌සත්‌ථො – යො ඉමස්‌මිං ලොකෙ පූජනෙය්‍යානං පූජෙතබ්‌බෙහි සක්‌කාදීහි දෙවෙහි මහාබ්‍රහ්‌මාදීහි ච බ්‍රහ්‌මෙහි පූජිතො, සක්‌කරෙය්‍යානං සක්‌කාතබ්‌බෙහි බිම්‌බිසාරකොසලරාජාදීහි සක්‌කතො, අපචෙය්‍යානං අපචායිතබ්‌බෙහි මහෙසීහි ඛීණාසවෙහි අපචිතො, කිලෙසෙහි ආරකත්‌තාදිනා අරහං, සොභනගමනාදිනා සුගතො සබ්‌බඤ්‌ඤූ මුනි මය්‌හං සත්‌ථා දෙවදෙවො සක්‌කානං අතිසක්‌කො බ්‍රහ්‌මානං අතිබ්‍රහ්‌මා, සො දානි වාතෙහි වාතහෙතු වාතක්‌ඛොභනිමිත්‌තං ආබාධිකො ජාතො. සචෙ , බ්‍රාහ්‌මණ, උණ්‌හොදකං අත්‌ථි, තස්‌ස වාතාබාධවූපසමනත්‌ථං තං හාතවෙ උපනෙතුං ඉච්‌ඡාමීති.
Tassattho – yo imasmiṃ loke pūjaneyyānaṃ pūjetabbehi sakkādīhi devehi mahābrahmādīhi ca brahmehi pūjito, sakkareyyānaṃ sakkātabbehi bimbisārakosalarājādīhi sakkato, apaceyyānaṃ apacāyitabbehi mahesīhi khīṇāsavehi apacito, kilesehi ārakattādinā arahaṃ, sobhanagamanādinā sugato sabbaññū muni mayhaṃ satthā devadevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā, so dāni vātehi vātahetu vātakkhobhanimittaṃ ābādhiko jāto. Sace , brāhmaṇa, uṇhodakaṃ atthi, tassa vātābādhavūpasamanatthaṃ taṃ hātave upanetuṃ icchāmīti.
තං සුත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණො උණ්‌හොදකං තදනුරූපං වාතහරඤ්‌ච භෙසජ්‌ජං භගවතො උපනාමෙසි. තෙන ච සත්‌ථු රොගො වූපසමි. තස්‌ස භගවා අනුමොදනං අකාසි.
Taṃ sutvā brāhmaṇo uṇhodakaṃ tadanurūpaṃ vātaharañca bhesajjaṃ bhagavato upanāmesi. Tena ca satthu rogo vūpasami. Tassa bhagavā anumodanaṃ akāsi.
122. අථායස්‌මා උපවානො අපරභාගෙ අත්‌තනො පුබ්‌බකම්‌මං සරිත්‌වා සොමනස්‌සජාතො පුබ්‌බචරිතාපදානං පකාසෙන්‌තො පදුමුත්‌තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්‌ථ පදුමුත්‌තරොතිආදීනි පුබ්‌බෙ වුත්‌තත්‌ථානෙව.
122. Athāyasmā upavāno aparabhāge attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha. Tattha padumuttarotiādīni pubbe vuttatthāneva.
123. මහාජනා සමාගම්‌මාති සකලජම්‌බුදීපවාසිනො රාසිභූතාති අත්‌ථො. චිතකං කත්‌වාති යොජනුබ්‌බෙධං චන්‌දනරාසිචිතකං කත්‌වා භගවතො සරීරං තත්‌ථ අභිරොපයිංසූති සම්‌බන්‌ධො.
123.Mahājanā samāgammāti sakalajambudīpavāsino rāsibhūtāti attho. Citakaṃ katvāti yojanubbedhaṃ candanarāsicitakaṃ katvā bhagavato sarīraṃ tattha abhiropayiṃsūti sambandho.
124. සරීරකිච්‌චං කත්‌වානාති ආදහනාති අග්‌ගිනා දහනකිච්‌චං කත්‌වාති අත්‌ථො.
124.Sarīrakiccaṃkatvānāti ādahanāti agginā dahanakiccaṃ katvāti attho.
127-28. ජඞ්‌ඝා මණිමයා ආසීති මනුස්‌සෙහි කතථූපෙ ජඞ්‌ඝා පුප්‌ඵවාහත්‌ථං චරිතට්‌ඨානං මණිමයා ඉන්‌දනීලමණිනා කතාති අත්‌ථො. මයම්‌පීති සබ්‌බෙ දෙවා ථූපං කරිස්‌සාමාති අත්‌ථො.
127-28.Jaṅghā maṇimayā āsīti manussehi katathūpe jaṅghā pupphavāhatthaṃ caritaṭṭhānaṃ maṇimayā indanīlamaṇinā katāti attho. Mayampīti sabbe devā thūpaṃ karissāmāti attho.
129. ධාතු ආවෙණිකා නත්‌ථීති දෙවමනුස්‌සෙහි විසුං විසුං චෙතියං කාතුං ආවෙණිකා විසුං ධාතු නත්‌ථි, තං දස්‌සෙන්‌තො සරීරං එකපිණ්‌ඩිතන්‌ති ආහ. අධිට්‌ඨානබලෙන සකලසරීරධාතු එකඝනසිලාමයපටිමා විය එකමෙව අහොසීති අත්‌ථො. ඉමම්‌හි බුද්‌ධථූපම්‌හීති සකලජම්‌බුදීපවාසීහි කතම්‌හි ඉමම්‌හි සුවණ්‌ණථූපම්‌හි මයං සබ්‌බෙ සමාගන්‌ත්‌වා කඤ්‌චුකථූපං කරිස්‌සාමාති අත්‌ථො.
129.Dhātu āveṇikā natthīti devamanussehi visuṃ visuṃ cetiyaṃ kātuṃ āveṇikā visuṃ dhātu natthi, taṃ dassento sarīraṃ ekapiṇḍitanti āha. Adhiṭṭhānabalena sakalasarīradhātu ekaghanasilāmayapaṭimā viya ekameva ahosīti attho. Imamhi buddhathūpamhīti sakalajambudīpavāsīhi katamhi imamhi suvaṇṇathūpamhi mayaṃ sabbe samāgantvā kañcukathūpaṃ karissāmāti attho.
133. ඉන්‌දනීලං මහානීලන්‌ති ඉන්‌දීවරපුප්‌ඵවණ්‌ණාභං මණි ඉන්‌දනීලමණි. තතො අධිකවණ්‌ණතා මහාමණි ඉන්‌දනීලමණයො ච මහානීලමණයො ච ජොතිරසමණිජාතිරඞ්‌ගමණයො ච එකතො සන්‌නිපාතෙත්‌වා රාසී කත්‌වා සුවණ්‌ණථූපෙ කඤ්‌චුකථූපං කත්‌වා අඡාදයුන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.
133.Indanīlaṃ mahānīlanti indīvarapupphavaṇṇābhaṃ maṇi indanīlamaṇi. Tato adhikavaṇṇatā mahāmaṇi indanīlamaṇayo ca mahānīlamaṇayo ca jotirasamaṇijātiraṅgamaṇayo ca ekato sannipātetvā rāsī katvā suvaṇṇathūpe kañcukathūpaṃ katvā achādayunti sambandho.
144. පච්‌චෙකං බුද්‌ධසෙට්‌ඨස්‌සාති බුද්‌ධුත්‌තමස්‌ස පති එකං විසුං උපරිඡදනෙන ථූපං අකංසූති අත්‌ථො.
144.Paccekaṃbuddhaseṭṭhassāti buddhuttamassa pati ekaṃ visuṃ uparichadanena thūpaṃ akaṃsūti attho.
147. කුම්‌භණ්‌ඩා ගුය්‌හකා තථාති කුම්‌භමත්‌තානි අණ්‌ඩානි යෙසං දෙවානං තෙ කුම්‌භණ්‌ඩා, පටිච්‌ඡාදෙත්‌වා නිගුහිත්‌වා පටිච්‌ඡාදනතො ගරුළා ගුය්‌හකා නාම ජාතා, තෙ කුම්‌භණ්‌ඩා ගුය්‌හකාපි ථූපං අකංසූති අත්‌ථො.
147.Kumbhaṇḍā guyhakātathāti kumbhamattāni aṇḍāni yesaṃ devānaṃ te kumbhaṇḍā, paṭicchādetvā niguhitvā paṭicchādanato garuḷā guyhakā nāma jātā, te kumbhaṇḍā guyhakāpi thūpaṃ akaṃsūti attho.
151. අතිභොන්‌ති න තස්‌සාභාති තස්‌ස චෙතියස්‌ස පභං චන්‌දසූරියතාරකානං පභා න අතිභොන්‌ති, න අජ්‌ඣොත්‌ථරන්‌තීති අත්‌ථො.
151.Atibhonti na tassābhāti tassa cetiyassa pabhaṃ candasūriyatārakānaṃ pabhā na atibhonti, na ajjhottharantīti attho.
158. අහම්‌පි කාරං කස්‌සාමීති තාදිනො ලොකනාථස්‌ස ථූපස්‌මිං අහම්‌පි කාරං පුඤ්‌ඤකිරියං කුසලකම්‌මං ධජපටාකපූජං කරිස්‌සාමීති අත්‌ථො.
158.Ahampi kāraṃ kassāmīti tādino lokanāthassa thūpasmiṃ ahampi kāraṃ puññakiriyaṃ kusalakammaṃ dhajapaṭākapūjaṃ karissāmīti attho.
උපවානත්‌ථෙරඅපදානවණ්‌ණනා සමත්‌තා.
Upavānattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / අපදානපාළි • Apadānapāḷi / 10. උපවානත්‌ථෙරඅපදානං • 10. Upavānattheraapadānaṃ
