| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
2. වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා
2. Vedanāttikavaṇṇanā
1. වෙදනාත්‌තිකෙ පටිච්‌චාදිනියමන්‌ති තිකපදසම්‌බන්‌ධවසෙන පටිච්‌චවාරාදීසු වත්‌තබ්‌බං පටිච්‌චසහජාතට්‌ඨාදිනියමනං න ලභන්‌ති වෙදනාරූපනිබ්‌බානානි. කස්‌මා? තිකමුත්‌තකත්‌තා. තථා පච්‌චයුප්‌පන්‌නවචනං. න හි සක්‌කා වත්‌තුං වෙදනං රූපං නිබ්‌බානඤ්‌ච සන්‌ධාය ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තං ධම්‌මං පටිච්‌ච සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තො උප්‌පජ්‌ජතී’’ති. තිකධම්‌මානන්‌ති වෙදනාත්‌තිකධම්‌මානං. තත්‌ථාති හෙතුපච්‌චයාදීසු. යථානුරූපතොති වෙදනාදීසු යො යස්‌ස වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තධම්‌මස්‌ස ආරම්‌මණාදිපච්‌චයො භවිතුං යුත්‌තො, තදනුරූපතො. ආරම්‌මණාදීති ආදි-සද්‌දෙන ආරම්‌මණාධිපතිආරම්‌මණූපනිස්‌සයාදිකෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති.
1. Vedanāttike paṭiccādiniyamanti tikapadasambandhavasena paṭiccavārādīsu vattabbaṃ paṭiccasahajātaṭṭhādiniyamanaṃ na labhanti vedanārūpanibbānāni. Kasmā? Tikamuttakattā. Tathā paccayuppannavacanaṃ. Na hi sakkā vattuṃ vedanaṃ rūpaṃ nibbānañca sandhāya ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca sukhāya vedanāya sampayutto uppajjatī’’ti. Tikadhammānanti vedanāttikadhammānaṃ. Tatthāti hetupaccayādīsu. Yathānurūpatoti vedanādīsu yo yassa vedanāya sampayuttadhammassa ārammaṇādipaccayo bhavituṃ yutto, tadanurūpato. Ārammaṇādīti ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti.
10. කුසලත්‌තිකෙපි පරිහීනන්‌ති ඉදං පච්‌චනීයං සන්‌ධාය වුත්‌තං. රූපාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකත්‌තාති ඉදං අනාදිභූතස්‌සපි සහජාතස්‌ස ආදිම්‌හි ඨපනෙ කාරණවචනං. ආදි-සද්‌දෙනාති ‘‘සහජාතාදයො’’ති එත්‌ථ ආදි-සද්‌දෙන. යථාරහං ආරබ්‌භ උප්‌පත්‌තිවසෙන සබ්‌බෙ අරූපධම්‌මා ආරම්‌මණාදීනං පච්‌චයුප්‌පන්‌නා හොන්‌තීති වුත්‌තං ‘‘පච්‌චයුප්‌පන්‌නවසෙන සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකානං ආරම්‌මණාදීන’’න්‌ති. ආදි-සද්‌දෙන ආරම්‌මණාධිපතිආරම්‌මණූපනිස්‌සයාදිකෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති. තෙනාති ‘‘සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකා පනා’’තිආදිවචනෙන. සබ්‌බට්‌ඨානිකානං…පෙ.… දස්‌සිතා හොති සහජාතදස්‌සනෙනාති අත්‌ථො. එකදෙසපරිහානිදස්‌සනෙනෙව හි සමුදායපරිහානි දස්‌සිතා හොතීති. සහජාතාදයොති වා ආදි-සද්‌දෙන සබ්‌බට්‌ඨානිකා චත්‌තාරොපි දස්‌සිතා හොන්‌තීති. සහජාතමූලකාති සහජාතපච්‌චයෙ සති භවන්‌තා න සහජාතං පුරතො කත්‌වා පාළියං ආගතා. තෙනාහ ‘‘සහජාතනිබන්‌ධනා…පෙ.… වුත්‌තං හොතී’’ති. සො පච්‌ඡාජාතො කස්‌මා පන න පරිහායතීති සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථාති යථාවුත්‌තාය පරිහානියං අපරිහානියඤ්‌ච. සහජාතනිබන්‌ධනෙහීති සහජාතධම්‌මනිමිත්‌තෙහි පච්‌චයභාවෙහි ඉධ පච්‌චයධම්‌මහෙතුකො වුත්‌තො. එත්‌ථෙවාති පරිහානියංයෙව. සා හි ඉධ අධිකතා. සහජාතනිබන්‌ධනානමෙව පරිහානීති වුත්‌තෙ ‘‘කිං සබ්‌බෙසංයෙව නෙසං පරිහානී’’ති ආසඞ්‌කාය ආහ ‘‘සහජාත…පෙ.… දස්‌සිතමෙත’’න්‌ති.
10. Kusalattikepi parihīnanti idaṃ paccanīyaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpadhammapariggāhakattāti idaṃ anādibhūtassapi sahajātassa ādimhi ṭhapane kāraṇavacanaṃ. Ādi-saddenāti ‘‘sahajātādayo’’ti ettha ādi-saddena. Yathārahaṃ ārabbha uppattivasena sabbe arūpadhammā ārammaṇādīnaṃ paccayuppannā hontīti vuttaṃ ‘‘paccayuppannavasena sabbārūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīna’’nti. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti. Tenāti ‘‘sabbārūpadhammapariggāhakā panā’’tiādivacanena. Sabbaṭṭhānikānaṃ…pe… dassitā hoti sahajātadassanenāti attho. Ekadesaparihānidassaneneva hi samudāyaparihāni dassitā hotīti. Sahajātādayoti vā ādi-saddena sabbaṭṭhānikā cattāropi dassitā hontīti. Sahajātamūlakāti sahajātapaccaye sati bhavantā na sahajātaṃ purato katvā pāḷiyaṃ āgatā. Tenāha ‘‘sahajātanibandhanā…pe… vuttaṃ hotī’’ti. So pacchājāto kasmā pana na parihāyatīti sambandho. Tatthāti yathāvuttāya parihāniyaṃ aparihāniyañca. Sahajātanibandhanehīti sahajātadhammanimittehi paccayabhāvehi idha paccayadhammahetuko vutto. Etthevāti parihāniyaṃyeva. Sā hi idha adhikatā. Sahajātanibandhanānameva parihānīti vutte ‘‘kiṃ sabbesaṃyeva nesaṃ parihānī’’ti āsaṅkāya āha ‘‘sahajāta…pe… dassitameta’’nti.
17. නයදස්‌සනමෙව කරොතීති යථා අහෙතුකකිරියචෙතනං සන්‌ධාය ‘‘නහෙතුපච්‌චයා නකම්‌මපච්‌චයා’’ති වත්‌තුං ලබ්‌භා, එවං නවිපාකපච්‌චයාතිපි ලබ්‌භා. අහෙතුකමොහං පන සන්‌ධාය ‘‘නහෙතුපච්‌චයා නවිපාකපච්‌චයා’’ති ලබ්‌භා, න ‘‘නකම්‌මපච්‌චයා’’ති. තෙනාහ ‘‘න ච පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නධම්‌මසාමඤ්‌ඤදස්‌සන’’න්‌තිආදි.
17. Nayadassanameva karotīti yathā ahetukakiriyacetanaṃ sandhāya ‘‘nahetupaccayā nakammapaccayā’’ti vattuṃ labbhā, evaṃ navipākapaccayātipi labbhā. Ahetukamohaṃ pana sandhāya ‘‘nahetupaccayā navipākapaccayā’’ti labbhā, na ‘‘nakammapaccayā’’ti. Tenāha ‘‘na ca paccayapaccayuppannadhammasāmaññadassana’’ntiādi.
25-37. යථා කුසලත්‌තිකං, එවං ගණෙතබ්‌බන්‌ති ඉදං යං සන්‌ධාය පාළියං නික්‌ඛිත්‌තං, තං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං ‘‘හෙතුමූලකානං…පෙ.… නගණනසාමඤ්‌ඤ’’න්‌ති. න හි කුසලත්‌තිකෙ අනුලොමපච්‌චනීයෙ ගණනාහි වෙදනාත්‌තිකෙ තා සමානා. පරිවත්‌තෙත්‌වාපි යොජිතාති එත්‌ථ ‘‘නහෙතුපච්‌චයා නපුරෙජාතපච්‌චයා ආරම්‌මණෙ එක’’න්‌ති ආරම්‌මණං පඨමං වත්‌වා වත්‌තබ්‌බම්‌පි පුරෙජාතං පරිවත්‌තෙත්‌වා පඨමං වුත්‌තන්‌ති වදන්‌ති. තථා නහෙතුපච්‌චයා කම්‌මෙ තීණීති ඉදමෙව පදං පරිවත්‌තෙත්‌වා ‘‘නකම්‌මපච්‌චයා හෙතුයා තීණීති වුත්‌ත’’න්‌තිපි වදන්‌ති.
25-37. Yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti idaṃ yaṃ sandhāya pāḷiyaṃ nikkhittaṃ, taṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hetumūlakānaṃ…pe… nagaṇanasāmañña’’nti. Na hi kusalattike anulomapaccanīye gaṇanāhi vedanāttike tā samānā. Parivattetvāpi yojitāti ettha ‘‘nahetupaccayā napurejātapaccayā ārammaṇe eka’’nti ārammaṇaṃ paṭhamaṃ vatvā vattabbampi purejātaṃ parivattetvā paṭhamaṃ vuttanti vadanti. Tathā nahetupaccayā kamme tīṇīti idameva padaṃ parivattetvā ‘‘nakammapaccayā hetuyā tīṇīti vutta’’ntipi vadanti.
39. තංසම්‌පයුත්‌තෙති තෙන දොමනස්‌සෙන සම්‌පයුත්‌තෙ. දොමනස්‌සසීසෙන සම්‌පයුත්‌තධම්‌මා වුත්‌තා. සද්‌ධාපඤ්‌චකෙසූති සද්‌ධාසීලසුතචාගපඤ්‌ඤාසු. කත්‌තබ්‌බන්‌ති වා යොජනා කාතබ්‌බාති අත්‌ථො. අවසෙසෙසූති රාගාදීසු. පාළිගතිදස්‌සනත්‌ථන්‌ති ‘‘එවං පාළි පවත්‌තා’’ති පාළියා පවත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං. රාගාදීහි උපනිස්‌සයභූතෙහි. අනුප්‌පත්‌තිතොති න උප්‌පජ්‌ජනතො. තං පාළිගතිං තිකන්‌තරපාළියා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘කුසලත්‌තිකෙපිහී’’තිආදිමාහ. ඉධාපීති ඉමස්‌මිං වෙදනාත්‌තිකෙපි.
39. Taṃsampayutteti tena domanassena sampayutte. Domanassasīsena sampayuttadhammā vuttā. Saddhāpañcakesūti saddhāsīlasutacāgapaññāsu. Kattabbanti vā yojanā kātabbāti attho. Avasesesūti rāgādīsu. Pāḷigatidassanatthanti ‘‘evaṃ pāḷi pavattā’’ti pāḷiyā pavattidassanatthaṃ. Rāgādīhi upanissayabhūtehi. Anuppattitoti na uppajjanato. Taṃ pāḷigatiṃ tikantarapāḷiyā dassento ‘‘kusalattikepihī’’tiādimāha. Idhāpīti imasmiṃ vedanāttikepi.
62. අනඤ්‌ඤත්‌තන්‌ති අභෙදං. සුඛවෙදනාසම්‌පයුත්‌තො හි ධම්‌මො සුඛවෙදනාසම්‌පයුත්‌තස්‌සෙව ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො, න ඉතරෙසං. එස නයො සෙසපදෙසු සෙසෙසු ච ‘‘තීණී’’ති ආගතට්‌ඨානෙසු. තෙන වුත්‌තං ‘‘සබ්‌බානි තීණි සුද්‌ධානං තිණ්‌ණං පදානං වසෙන වෙදිතබ්‌බානී’’ති. ‘‘පච්‌ඡාජාතා අරූපධම්‌මානං පච්‌චයො න හොන්‌තී’’ති යුත්‌තමෙතං, පුරෙජාතා පන අරූපධම්‌මානං පච්‌චයා න හොන්‌තීති කථමිදං ගහෙතබ්‌බන්‌ති චොදනං සන්‌ධායාහ ‘‘පුරෙජාතා’’තිආදි, පුරෙජාතා හුත්‌වා පච්‌චයො න හොන්‌තීති අත්‌ථො. පුරිමතරං උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා ඨිතා හි රූපධම්‌මා පච්‌ඡා උප්‌පන්‌නානං අරූපධම්‌මානං පුරෙජාතපච්‌චයො හොන්‌ති, න චායං නයො අරූපධම්‌මෙසු ලබ්‌භති. තෙන වුත්‌තං ‘‘පුරෙජාතත්‌තාභාවතො’’ති. තථා පච්‌ඡාජාතත්‌තාභාවතොති යථා ඉමස්‌මිං තිකෙ කස්‌සචි ධම්‌මස්‌ස පුරෙජාතත්‌තාභාවතො පුරෙජාතපච්‌චයො න හොන්‌තීති වුත්‌තං, තථා පච්‌ඡාජාතත්‌තාභාවතො පච්‌ඡාජාතා හුත්‌වා පච්‌චයො න හොන්‌ති, පච්‌ඡාජාතපච්‌චයො න හොන්‌තීති අත්‌ථො. න හි එකස්‌මිං සන්‌තානෙ කෙසුචි අරූපධම්‌මෙසු පඨමතරං උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා ඨිතෙසු පච්‌ඡා කෙචි අරූපධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, යතො තෙ තෙසං පච්‌ඡාජාතපච්‌චයො භවෙය්‍යුං.
62. Anaññattanti abhedaṃ. Sukhavedanāsampayutto hi dhammo sukhavedanāsampayuttasseva dhammassa hetupaccayena paccayo, na itaresaṃ. Esa nayo sesapadesu sesesu ca ‘‘tīṇī’’ti āgataṭṭhānesu. Tena vuttaṃ ‘‘sabbāni tīṇi suddhānaṃ tiṇṇaṃ padānaṃ vasena veditabbānī’’ti. ‘‘Pacchājātā arūpadhammānaṃ paccayo na hontī’’ti yuttametaṃ, purejātā pana arūpadhammānaṃ paccayā na hontīti kathamidaṃ gahetabbanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘purejātā’’tiādi, purejātā hutvā paccayo na hontīti attho. Purimataraṃ uppajjitvā ṭhitā hi rūpadhammā pacchā uppannānaṃ arūpadhammānaṃ purejātapaccayo honti, na cāyaṃ nayo arūpadhammesu labbhati. Tena vuttaṃ ‘‘purejātattābhāvato’’ti. Tathā pacchājātattābhāvatoti yathā imasmiṃ tike kassaci dhammassa purejātattābhāvato purejātapaccayo na hontīti vuttaṃ, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā hutvā paccayo na honti, pacchājātapaccayo na hontīti attho. Na hi ekasmiṃ santāne kesuci arūpadhammesu paṭhamataraṃ uppajjitvā ṭhitesu pacchā keci arūpadhammā uppajjanti, yato te tesaṃ pacchājātapaccayo bhaveyyuṃ.
83-87. අවසෙසෙසු අට්‌ඨසූති ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තො ධම්‌මො’’තිආදිනා එකමූලකෙකාවසානා යෙ නව නව වාරා ආරම්‌මණපච්‌චයාදීසු ලබ්‌භන්‌ති, තෙසු යථාවුත්‌තමෙකං වජ්‌ජෙත්‌වා සෙසෙසු අට්‌ඨසු. තීස්‌වෙවාති සුද්‌ධෙසු තීස්‌වෙව සහජාතකම්‌මපච්‌චයො ලබ්‌භති.
83-87. Avasesesu aṭṭhasūti ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo’’tiādinā ekamūlakekāvasānā ye nava nava vārā ārammaṇapaccayādīsu labbhanti, tesu yathāvuttamekaṃ vajjetvā sesesu aṭṭhasu. Tīsvevāti suddhesu tīsveva sahajātakammapaccayo labbhati.
වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 2. වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
