| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
9. බාලපණ්‌ඩිතසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanā
246. එතෙහීති දුචින්‌තිතාදීහි. එතෙන ලක්‌ඛණසද්‌දස්‌ස කරණත්‌ථතමාහ. තානෙවාති ලක්‌ඛණානි එව. තස්‌සාති බාලස්‌ස. ‘‘අයං බාලො’’ති නිමීයති සඤ්‌චානීයති එතෙහීති බාලනිමිත්‌තානි. අපදානං වුච්‌චති විඛ්‍යාතං කම්‌මං. දුචින්‌තිතාදීනි ච බාලෙ විඛ්‍යාතානි, අවධාරණභාවෙ වා, තස්‌මා බාලස්‌ස අපදානානීති බාලාපදානානි. අභිජ්‌ඣාදීහි දුට්‌ඨං දූසිතං චින්‌තෙතීති දුචින්‌තිතචින්‌තී. ලොභාදීහි දුට්‌ඨං භාසිතං මුසාවාදාදිං භාසතීති දුබ්‌භාසිතභාසී. තෙසං තෙසංයෙව වසෙන කත්‌තබ්‌බතො දුක්‌කටකම්‌මං පාණාතිපාතාදිං කරොතීති දුක්‌කටකම්‌මකාරී. තෙනාහ ‘‘චින්‌තයන්‌තො’’තිආදි. තානි උපනිස්‌සාය ජාතන්‌ති තජ්‌ජං. තතො එව තෙසං සාරුප්‌පං අනුරූපන්‌ති තස්‌සාරුප්‌පං. තෙනාහ ‘‘තජ්‌ජාතික’’න්‌තිආදි. කච්‌ඡමානායාති කථියමානාය.
246.Etehīti ducintitādīhi. Etena lakkhaṇasaddassa karaṇatthatamāha. Tānevāti lakkhaṇāni eva. Tassāti bālassa. ‘‘Ayaṃ bālo’’ti nimīyati sañcānīyati etehīti bālanimittāni. Apadānaṃ vuccati vikhyātaṃ kammaṃ. Ducintitādīni ca bāle vikhyātāni, avadhāraṇabhāve vā, tasmā bālassa apadānānīti bālāpadānāni. Abhijjhādīhi duṭṭhaṃ dūsitaṃ cintetīti ducintitacintī. Lobhādīhi duṭṭhaṃ bhāsitaṃ musāvādādiṃ bhāsatīti dubbhāsitabhāsī. Tesaṃ tesaṃyeva vasena kattabbato dukkaṭakammaṃ pāṇātipātādiṃ karotīti dukkaṭakammakārī. Tenāha ‘‘cintayanto’’tiādi. Tāni upanissāya jātanti tajjaṃ. Tato eva tesaṃ sāruppaṃ anurūpanti tassāruppaṃ. Tenāha ‘‘tajjātika’’ntiādi. Kacchamānāyāti kathiyamānāya.
248. යස්‌මා සත්‌තානං යථූපචිතානි කම්‌මානි කතොකාසානි තදුපට්‌ඨාපිතානි කම්‌මනිමිත්‌තගතිනිමිත්‌තානි මරණස්‌ස ආසන්‌නකාලෙ චිත්‌තස්‌ස ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌තානි, තදා ඔලම්‌බන්‌තානි විය අභිභවන්‌තානි විය අජ්‌ඣොත්‌ථරන්‌තානි විය උපට්‌ඨහන්‌ති, තස්‌මා වුත්‌තං – ‘‘ඔලම්‌බනාදිආකාරෙන හි තානි උපට්‌ඨහන්‌තී’’ති. උපට්‌ඨානාකාරො එව තදා චිත්‌තස්‌ස ගොචරභාවං ගච්‌ඡතීති ආහ – ‘‘තස්‌මිං උපට්‌ඨානාකාරෙ ආපාථගතෙ’’ති.
248. Yasmā sattānaṃ yathūpacitāni kammāni katokāsāni tadupaṭṭhāpitāni kammanimittagatinimittāni maraṇassa āsannakāle cittassa āpāthaṃ āgacchantāni, tadā olambantāni viya abhibhavantāni viya ajjhottharantāni viya upaṭṭhahanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘olambanādiākārena hi tāni upaṭṭhahantī’’ti. Upaṭṭhānākāro eva tadā cittassa gocarabhāvaṃ gacchatīti āha – ‘‘tasmiṃ upaṭṭhānākāre āpāthagate’’ti.
249. න සක්‌කාති න වදතීති එතෙන ද්‌වෙපි පටිසෙධා පකතිඅත්‌ථාති අයමත්‌ථො වුත්‌තො හොති. න සුකරාති පන ඉමිනා දුක්‌කරභාවො දීපිතො, දුක්‌කරඤ්‌ච තාව උපායෙන සක්‌කා කාතුන්‌ති දස්‌සෙන්‌තො ආහ – ‘‘න සුකරං පනා’’තිආදි. තෙනාති විනිවිජ්‌ඣිත්‌වා ගමනෙන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං සංවිජ්‌ඣනෙන. අස්‌සාති චොරස්‌ස. ඉතො උත්‌තරිපීති මජ්‌ඣන්‌හිකසමයං සායන්‌හසමයඤ්‌ච සත්‌තිසතෙන.
249.Na sakkāti na vadatīti etena dvepi paṭisedhā pakatiatthāti ayamattho vutto hoti. Na sukarāti pana iminā dukkarabhāvo dīpito, dukkarañca tāva upāyena sakkā kātunti dassento āha – ‘‘na sukaraṃ panā’’tiādi. Tenāti vinivijjhitvā gamanena aññamaññaṃ saṃvijjhanena. Assāti corassa. Ito uttaripīti majjhanhikasamayaṃ sāyanhasamayañca sattisatena.
250. සඞ්‌ඛම්‌පි න උපෙතීති ඉමිනා සඞ්‌ඛාතබ්‌බමත්‌තං නත්‌ථීති දීපිතං හොතීති ආහ – ‘‘ගණනාමත්‌තම්‌පි න ගච්‌ඡතී’’ති. උපනික්‌ඛෙපනමත්‌තම්‌පීති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. කලභාගන්‌ති කලානං සඞ්‌ගණනකොට්‌ඨාසං. තෙනාහ ‘‘සතිමං කල’’න්‌තිආදි. ඔලොකිතමත්‌තම්‌පීති උපනික්‌ඛෙපනවසෙන ඔලොකනමත්‌තකම්‌පි. තං කම්‌මකාරණන්‌ති තං පඤ්‌චවිධබන්‌ධනකම්‌මකාරණං චතුන්‌නම්‌පි පස්‌සානං වසෙන සම්‌පරිවත්‌තෙත්‌වා කරොන්‌තියෙව, පාළියං පන එකපස්‌සවසෙන ආගතා. ගෙහස්‌සාති මහතො ගෙහස්‌ස. සබ්‌බතොති සබ්‌බාවයවතො. සම්‌පජ්‌ජලිතෙ එකජාලීභූතෙ. සුපක්‌කුථිතායාති සුට්‌ඨු නිපක්‌කාය.
250.Saṅkhampi na upetīti iminā saṅkhātabbamattaṃ natthīti dīpitaṃ hotīti āha – ‘‘gaṇanāmattampi na gacchatī’’ti. Upanikkhepanamattampīti etthāpi eseva nayo. Kalabhāganti kalānaṃ saṅgaṇanakoṭṭhāsaṃ. Tenāha ‘‘satimaṃ kala’’ntiādi. Olokitamattampīti upanikkhepanavasena olokanamattakampi. Taṃ kammakāraṇanti taṃ pañcavidhabandhanakammakāraṇaṃ catunnampi passānaṃ vasena samparivattetvā karontiyeva, pāḷiyaṃ pana ekapassavasena āgatā. Gehassāti mahato gehassa. Sabbatoti sabbāvayavato. Sampajjalite ekajālībhūte. Supakkuthitāyāti suṭṭhu nipakkāya.
විභත්‌තොති තත්‌ථ නිබ්‌බත්‌තකසත්‌තානං සාධාරණකම්‌මුනා විභත්‌තො විය නිබ්‌බත්‌තො. අයොපාකාරෙන පරිතො අත්‌තො ගහිතොති අයොපාකාරපරියත්‌තො පරික්‌ඛිත්‌තො.
Vibhattoti tattha nibbattakasattānaṃ sādhāraṇakammunā vibhatto viya nibbatto. Ayopākārena parito atto gahitoti ayopākārapariyatto parikkhitto.
යමකගොළකාති දාරකානං කීළනයුගළා. එවම්‌පි දුක්‌ඛොති යථාවුත්‌තඋස්‌සදනිරයවසෙනපි සොත-ඝාන-ජිව්‌හා-කාය-මනො-ගොචරතාවසෙනපි ඉමිනා ආකාරෙන දුක්‌ඛොති.
Yamakagoḷakāti dārakānaṃ kīḷanayugaḷā. Evampi dukkhoti yathāvuttaussadanirayavasenapi sota-ghāna-jivhā-kāya-mano-gocaratāvasenapi iminā ākārena dukkhoti.
251. දන්‌තෙහි උල්‌ලෙහිත්‌වාති උත්‌තරදන්‌තෙහි අඤ්‌ඡිත්‌වා. රසවසෙන අතිත්‌තො අස්‌සාදො රසාදො. තෙනාහ ‘‘රසගෙධෙන පරිභුත්‌තරසො’’ති.
251.Dantehi ullehitvāti uttaradantehi añchitvā. Rasavasena atitto assādo rasādo. Tenāha ‘‘rasagedhena paribhuttaraso’’ti.
252. දුරූපොති විරූපො. දුද්‌දසොති තෙනෙව විරූපභාවෙන අනිට්‌ඨදස්‌සනො. ලකුණ්‌ඨකොති රස්‌සො. පවිට්‌ඨගීවොති ඛන්‌ධන්‌තරං අනුපවිට්‌ඨගීවො. මහොදරොති විපුලකුච්‌ඡි. යෙභුය්‍යෙන හි ලකුණ්‌ටකා සත්‌තා රස්‌සගීවා පුථුලකුච්‌ඡිකාව හොන්‌තීති තථා වුත්‌තං. කාණො නාම චක්‌ඛුවිකලොති වුත්‌තං – ‘‘එකක්‌ඛිකාණො වා උභයක්‌ඛිකාණො වා’’ති. කුණීති හත්‌ථවිකලො වුච්‌චතීති ආහ – ‘‘එකහත්‌ථකුණී වා උභයහත්‌ථකුණී වා’’ති. වාතාදිනා උපහතකායපක්‌ඛො ඉධ පක්‌ඛහතොති අධිප්‌පෙතො, න පක්‌ඛිහතොති ආහ – ‘‘පක්‌ඛහතොති පීඨසප්‌පී’’ති. දුක්‌ඛානුපබන්‌ධදස්‌සනත්‌ථන්‌ති අපරාපරජාතීසු විපාකදුක්‌ඛස්‌ස අනුපබන්‌ධවසෙන පවත්‌තිදස්‌සනත්‌ථං.
252.Durūpoti virūpo. Duddasoti teneva virūpabhāvena aniṭṭhadassano. Lakuṇṭhakoti rasso. Paviṭṭhagīvoti khandhantaraṃ anupaviṭṭhagīvo. Mahodaroti vipulakucchi. Yebhuyyena hi lakuṇṭakā sattā rassagīvā puthulakucchikāva hontīti tathā vuttaṃ. Kāṇo nāma cakkhuvikaloti vuttaṃ – ‘‘ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā’’ti. Kuṇīti hatthavikalo vuccatīti āha – ‘‘ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā’’ti. Vātādinā upahatakāyapakkho idha pakkhahatoti adhippeto, na pakkhihatoti āha – ‘‘pakkhahatoti pīṭhasappī’’ti. Dukkhānupabandhadassanatthanti aparāparajātīsu vipākadukkhassa anupabandhavasena pavattidassanatthaṃ.
කලීයති ඛලීයති අප්‌පහීයති සාසනං එතෙනාති කලි, ජුතපරාජයො. සො එව ගහසදිසතාය ‘‘කලිග්‌ගහො’’ති වුත්‌තො. අධිබන්‌ධන්‌ති කුටුම්‌බස්‌ස අධිවුත්‌ථස්‌ස මූලභූතස්‌ස අත්‌තනො බන්‌ධිතබ්‌බතං. තෙනාහ ‘‘අත්‌තනාපි බන්‌ධං නිගච්‌ඡෙය්‍යා’’ති. බාලභූමියා බාලභාවස්‌ස මත්‌ථකප්‌පත්‌ති නිරයගාමිකම්‌මකාරිතාති ‘‘නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තති’’ච්‌චෙව වුත්‌තං. තග්‌ගහණෙනෙව පන තතො මුදුමුදුතරාදිකම්‌මවසෙන සෙසාපායෙසු අපරාපරනිබ්‌බත්‌තාදිබාලභූමි විභාවිතා හොතීති.
Kalīyati khalīyati appahīyati sāsanaṃ etenāti kali, jutaparājayo. So eva gahasadisatāya ‘‘kaliggaho’’ti vutto. Adhibandhanti kuṭumbassa adhivutthassa mūlabhūtassa attano bandhitabbataṃ. Tenāha ‘‘attanāpi bandhaṃ nigaccheyyā’’ti. Bālabhūmiyā bālabhāvassa matthakappatti nirayagāmikammakāritāti ‘‘niraye nibbattati’’cceva vuttaṃ. Taggahaṇeneva pana tato mudumudutarādikammavasena sesāpāyesu aparāparanibbattādibālabhūmi vibhāvitā hotīti.
253. වුත්‌තානුසාරෙනාති ‘‘බාලො අය’’න්‌තිආදිනා වුත්‌තස්‌ස අත්‌ථවචනස්‌ස ‘‘පණ්‌ඩිතො අය’’න්‌ති එතෙහි ලක්‌ඛීයතීතිආදිනා අනුසාරෙන. මනොසුචරිතාදීනං වසෙනාති චින්‌තෙන්‌තො අනභිජ්‌ඣා-අබ්‍යාපාද-සම්‌මාදස්‌සනං සුචින්‌තිතමෙව චින්‌තෙතීතිආදිනා මනොසුචරිතානං තිණ්‌ණං සුචරිතානං වසෙන යොජෙතබ්‌බානි.
253.Vuttānusārenāti ‘‘bālo aya’’ntiādinā vuttassa atthavacanassa ‘‘paṇḍito aya’’nti etehi lakkhīyatītiādinā anusārena. Manosucaritādīnaṃ vasenāti cintento anabhijjhā-abyāpāda-sammādassanaṃ sucintitameva cintetītiādinā manosucaritānaṃ tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vasena yojetabbāni.
චක්‌කරතනවණ්‌ණනා
Cakkaratanavaṇṇanā
256. උපොසථං (දී. නි. ටී. 2.243) වුච්‌චති අට්‌ඨඞ්‌ගසමන්‌නාගතං සබ්‌බදිවසෙසු ගහට්‌ඨෙහි රක්‌ඛිතබ්‌බසීලං, සමාදානවසෙන තං එතස්‌ස අත්‌ථීති උපොසථිකො, තස්‌ස. තෙනාහ ‘‘සමාදින්‌නඋපොසථඞ්‌ගස්‌සා’’ති. තදාති තස්‌මිං කාලෙ, යස්‌මිං පන කාලෙ චක්‌කවත්‌තිභාවසංවත්‌තනිය-දාන-සීලාදි-පුඤ්‌ඤසම්‌භාරසමුදාගමසම්‌පන්‌නො පූරිතචක්‌කවත්‌තිවත්‌තො කාදීපදෙසවිසෙසපච්‌චාජාතියා චෙව කුලරූපභොගාධිපතෙය්‍යාදිගුණවිසෙසසම්‌පත්‌තියා ච තදනුරූපෙ අත්‌තභාවෙ ඨිතො හොති, තස්‌මිං කාලෙ. තාදිසෙ හි කාලෙ චක්‌කවත්‌තිභාවී පුරිසුත්‌තමො යථාවුත්‌තගුණසමන්‌නාගතො රාජා ඛත්‌තියො හුත්‌වා මුද්‌ධාවසිත්‌තො විසුද්‌ධසීලො අනුපොසථං සතසහස්‌සවිස්‌සජ්‌ජනාදිනා සම්‌මාපටිපත්‌තිං පටිපජ්‌ජති, න යදා චක්‌කරතනං උප්‌පජ්‌ජති, තදා එව. තෙනාහ – ‘‘පාතො…පෙ.… ධම්‌මතා’’ති. (තත්‌ථ දමො ඉන්‌ද්‍රියසංවරො, සංයමො සීලසංවරො.)
256. Uposathaṃ (dī. ni. ṭī. 2.243) vuccati aṭṭhaṅgasamannāgataṃ sabbadivasesu gahaṭṭhehi rakkhitabbasīlaṃ, samādānavasena taṃ etassa atthīti uposathiko, tassa. Tenāha ‘‘samādinnauposathaṅgassā’’ti. Tadāti tasmiṃ kāle, yasmiṃ pana kāle cakkavattibhāvasaṃvattaniya-dāna-sīlādi-puññasambhārasamudāgamasampanno pūritacakkavattivatto kādīpadesavisesapaccājātiyā ceva kularūpabhogādhipateyyādiguṇavisesasampattiyā ca tadanurūpe attabhāve ṭhito hoti, tasmiṃ kāle. Tādise hi kāle cakkavattibhāvī purisuttamo yathāvuttaguṇasamannāgato rājā khattiyo hutvā muddhāvasitto visuddhasīlo anuposathaṃ satasahassavissajjanādinā sammāpaṭipattiṃ paṭipajjati, na yadā cakkaratanaṃ uppajjati, tadā eva. Tenāha – ‘‘pāto…pe… dhammatā’’ti. (Tattha damo indriyasaṃvaro, saṃyamo sīlasaṃvaro.)
වුත්‌තප්‌පකාරපුඤ්‌ඤකම්‌මපච්‌චයන්‌ති චක්‌කවත්‌තිභාවාවහදානදමසංයමාදිපුඤ්‌ඤකම්‌මහෙතුකං. නීලමණිසඞ්‌ඝාටසදිසන්‌ති ඉන්‌දනීලමණිසඤ්‌චයසමානං. දිබ්‌බානුභාවයුත්‌තත්‌තාති දස්‌සනීයතා මනුඤ්‌ඤඝොසතා ආකාසගාමිතා ඔභාසවිස්‌සජ්‌ජනා අප්‌පටිඝාතතා රඤ්‌ඤො ඉච්‌ඡිතත්‌ථනිප්‌ඵත්‌තිකාරණතාති එවමාදීහි දිබ්‌බසදිසෙහි ආනුභාවෙහි සමන්‌නාගතත්‌තා. සබ්‌බෙහි ආකාරෙහීති සබ්‌බෙහි සුන්‌දරෙහි ආකාරෙහි. පරිපූරන්‌ති පරිපුණ්‌ණං. සා චස්‌ස පාරිපූරි ඉදානෙව විත්‌ථාරීයති.
Vuttappakārapuññakammapaccayanti cakkavattibhāvāvahadānadamasaṃyamādipuññakammahetukaṃ. Nīlamaṇisaṅghāṭasadisanti indanīlamaṇisañcayasamānaṃ. Dibbānubhāvayuttattāti dassanīyatā manuññaghosatā ākāsagāmitā obhāsavissajjanā appaṭighātatā rañño icchitatthanipphattikāraṇatāti evamādīhi dibbasadisehi ānubhāvehi samannāgatattā. Sabbehi ākārehīti sabbehi sundarehi ākārehi. Paripūranti paripuṇṇaṃ. Sā cassa pāripūri idāneva vitthārīyati.
පනාළීති ඡිද්‌දං. සුද්‌ධසිනිද්‌ධදන්‌තපන්‌තියා නිබ්‌බිවරායාති අධිප්‌පායො. නාභිපනාළි පරික්‌ඛෙපපට්‌ටෙසූති නාභිපරික්‌ඛෙපපට්‌ටෙ චෙව නාභියා පනාළිපරික්‌ඛෙපපට්‌ටෙ ච. සුවිභත්‌තාවාති අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අසංකිණ්‌ණත්‌තා සුට්‌ඨු විභත්‌තා. පරිච්‌ඡෙදලෙඛන්‌තරෙසු මණිකා සුවිභත්‌තා හුත්‌වා පඤ්‌ඤායන්‌තීති වදන්‌ති.
Panāḷīti chiddaṃ. Suddhasiniddhadantapantiyā nibbivarāyāti adhippāyo. Nābhipanāḷi parikkhepapaṭṭesūti nābhiparikkhepapaṭṭe ceva nābhiyā panāḷiparikkhepapaṭṭe ca. Suvibhattāvāti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇattā suṭṭhu vibhattā. Paricchedalekhantaresu maṇikā suvibhattā hutvā paññāyantīti vadanti.
පරිච්‌ඡෙදලෙඛාදීනීති ආදි-සද්‌දෙන මාලාකම්‌මාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. සුරත්‌තාතිආදීසු සුරත්‌තග්‌ගහණෙන මහානාමවණ්‌ණතං පටික්‌ඛිපති, සුද්‌ධග්‌ගහණෙන සංකිලිට්‌ඨතං, සිනිද්‌ධග්‌ගහණෙන ලූඛතං. කාමං තස්‌ස චක්‌කරතනස්‌ස නෙමිමණ්‌ඩලං අසන්‌ධිකංව නිබ්‌බත්‌තං, සබ්‌බත්‌ථකමෙව පන කෙවලං පවාළවණ්‌ණොව න සොභතීති පකතිචක්‌කස්‌ස සන්‌ධියුත්‌තෙසු ඨානෙසු රත්‌තජම්‌බුනදපරික්‌ඛතං අහොසි, තං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘සන්‌ධීසු පනස්‌සා’’තිආදි.
Paricchedalekhādīnīti ādi-saddena mālākammādiṃ saṅgaṇhāti. Surattātiādīsu surattaggahaṇena mahānāmavaṇṇataṃ paṭikkhipati, suddhaggahaṇena saṃkiliṭṭhataṃ, siniddhaggahaṇena lūkhataṃ. Kāmaṃ tassa cakkaratanassa nemimaṇḍalaṃ asandhikaṃva nibbattaṃ, sabbatthakameva pana kevalaṃ pavāḷavaṇṇova na sobhatīti pakaticakkassa sandhiyuttesu ṭhānesu rattajambunadaparikkhataṃ ahosi, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sandhīsu panassā’’tiādi.
නෙමිමණ්‌ඩලපිට්‌ඨියන්‌ති නෙමිමණ්‌ඩලස්‌ස පිට්‌ඨිපදෙසෙ. දසන්‌නං දසන්‌නං අරානමන්‌තරෙති දසන්‌නං දසන්‌නං අරානං අන්‌තරසමීපෙ පදෙසෙ. ඡිද්‌දමණ්‌ඩලචිත්‌තොති මණ්‌ඩලසණ්‌ඨානඡිද්‌දවිචිත්‌තො. සුකුසලසමන්‌නාහතස්‌සාති සුට්‌ඨු කුසලෙන සිප්‌පිනා පහතස්‌ස, වාදිතස්‌සාති අත්‌ථො. වග්‌ගූති මනොරමො රජනීයොති සුණන්‌තානං රාගුප්‌පාදකො. කමනීයොති කන්‌තො. සමොසරිතකුසුමදාමාති ඔලම්‌බිතසුගන්‌ධකුසුමදාමා. නෙමිපරික්‌ඛෙපස්‌සාති නෙමිපරියන්‌තපරික්‌ඛෙපස්‌ස. නාභිපනාළියා ද්‌වින්‌නං පස්‌සානං වසෙන ‘‘ද්‌වින්‌නම්‌පි නාභිපනාළීන’’න්‌ති වුත්‌තං. එකා එව හි සා පනාළි. යෙහීති යෙහි ද්‌වීහි සීහමුඛෙහි. පුන යෙහීති මුත්‌තාකලාපෙහි.
Nemimaṇḍalapiṭṭhiyanti nemimaṇḍalassa piṭṭhipadese. Dasannaṃ dasannaṃ arānamantareti dasannaṃ dasannaṃ arānaṃ antarasamīpe padese. Chiddamaṇḍalacittoti maṇḍalasaṇṭhānachiddavicitto. Sukusalasamannāhatassāti suṭṭhu kusalena sippinā pahatassa, vāditassāti attho. Vaggūti manoramo rajanīyoti suṇantānaṃ rāguppādako. Kamanīyoti kanto. Samosaritakusumadāmāti olambitasugandhakusumadāmā. Nemiparikkhepassāti nemipariyantaparikkhepassa. Nābhipanāḷiyā dvinnaṃ passānaṃ vasena ‘‘dvinnampi nābhipanāḷīna’’nti vuttaṃ. Ekā eva hi sā panāḷi. Yehīti yehi dvīhi sīhamukhehi. Puna yehīti muttākalāpehi.
ඔධාපයමානන්‌ති සොතුං අවහිතානි කුරුමානං. චන්‌දො පුරතො, චක්‌කරතනං පච්‌ඡාති එවං පුබ්‌බාපරියෙන පුබ්‌බාපරභාගෙන.
Odhāpayamānanti sotuṃ avahitāni kurumānaṃ. Cando purato, cakkaratanaṃ pacchāti evaṃ pubbāpariyena pubbāparabhāgena.
අන්‌තෙ පුරස්‌සාති අනුරාධපුරෙ රඤ්‌ඤො අන්‌තෙපුරස්‌ස උත්‌තරසීහපඤ්‌ජරආසන්‌නෙ තදා රඤ්‌ඤො පාසාදෙ තාදිසස්‌ස උත්‌තරදිසාය සීහපඤ්‌ජරස්‌ස ලබ්‌භමානත්‌තා වුත්‌තං. සුඛෙන සක්‌කාති කිඤ්‌චි අනාරුහිත්‌වා සරීරඤ්‌ච අනුල්‌ලඞ්‌ඝිත්‌වා යථාඨිතෙනෙව හත්‌ථෙන පුප්‌ඵමුට්‌ඨියො ඛිපිත්‌වා සුඛෙන සක්‌කා හොති පූජෙතුං.
Ante purassāti anurādhapure rañño antepurassa uttarasīhapañjaraāsanne tadā rañño pāsāde tādisassa uttaradisāya sīhapañjarassa labbhamānattā vuttaṃ. Sukhena sakkāti kiñci anāruhitvā sarīrañca anullaṅghitvā yathāṭhiteneva hatthena pupphamuṭṭhiyo khipitvā sukhena sakkā hoti pūjetuṃ.
නානාවිරාගරතනප්‌පභාසමුජ්‌ජලන්‌ති නානාවිධචිත්‌තවණ්‌ණරතනොභාසපභස්‌සරං. ආකාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා පවත්‌තෙති. ආගන්‌ත්‌වා ඨිතට්‌ඨානතො උපරි ආකාසං අබ්‌භුග්‌ගන්‌ත්‌වා පවත්‌තෙ.
Nānāvirāgaratanappabhāsamujjalanti nānāvidhacittavaṇṇaratanobhāsapabhassaraṃ. Ākāsaṃ abbhuggantvā pavatteti. Āgantvā ṭhitaṭṭhānato upari ākāsaṃ abbhuggantvā pavatte.
සන්‌නිවෙසක්‌ඛමොති ඛන්‌ධවාරසන්‌නිවෙසයොග්‍යො. සුලභාහාරූපකරණොති සුඛෙනෙව ලද්‌ධබ්‌බධඤ්‌ඤගොරසදාරුතිණාදිභොජනසාධනො. පරචක්‌කන්‌ති පරස්‌ස රඤ්‌ඤො සෙනා, ආණා වා.
Sannivesakkhamoti khandhavārasannivesayogyo. Sulabhāhārūpakaraṇoti sukheneva laddhabbadhaññagorasadārutiṇādibhojanasādhano. Paracakkanti parassa rañño senā, āṇā vā.
ආගතනන්‌දනොති ආගතො හුත්‌වා නන්‌දිජනනො. ආගතං වා ආගමනං, තෙන නන්‌දතීති ආගතනන්‌දනො. ගමනෙන සොචෙතීති ගමනසොචනො. උපකප්‌පෙථාති උපරූපරි කප්‌පෙථ සංවිදහථ, උපනෙථාති අත්‌ථො. උපපරික්‌ඛිත්‌වාති හෙතුතොපි සභාවතොපි ඵලතොපි දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකආදීනවතොපි වීමංසිත්‌වා.
Āgatanandanoti āgato hutvā nandijanano. Āgataṃ vā āgamanaṃ, tena nandatīti āgatanandano. Gamanena socetīti gamanasocano. Upakappethāti uparūpari kappetha saṃvidahatha, upanethāti attho. Upaparikkhitvāti hetutopi sabhāvatopi phalatopi diṭṭhadhammikasamparāyikaādīnavatopi vīmaṃsitvā.
විභාවෙන්‌ති පඤ්‌ඤාය අත්‌ථං විභූතං කරොන්‌තීති විභාවිනො, පඤ්‌ඤවන්‌තො. අනුයන්‌තාති අනුවත්‌තකා. ඔගච්‌ඡමානන්‌ති ඔසීදන්‌තං. යොජනමත්‌තන්‌ති විත්‌ථාරතො යොජනමත්‌තං පදෙසං. ගම්‌භීරභාවෙන පන යථා භූමි දිස්‌සති, එවං ඔගච්‌ඡති. තෙනාහ ‘‘මහාසමුද්‌දතල’’න්‌තිආදි. අන්‌තෙ චක්‌කරතනං උදකෙන සෙනාය අනජ්‌ඣොත්‌ථරණත්‌ථං.
Vibhāventi paññāya atthaṃ vibhūtaṃ karontīti vibhāvino, paññavanto. Anuyantāti anuvattakā. Ogacchamānanti osīdantaṃ. Yojanamattanti vitthārato yojanamattaṃ padesaṃ. Gambhīrabhāvena pana yathā bhūmi dissati, evaṃ ogacchati. Tenāha ‘‘mahāsamuddatala’’ntiādi. Ante cakkaratanaṃ udakena senāya anajjhottharaṇatthaṃ.
257. පුරත්‌ථිමො සමුද්‌දො පරියන්‌තො අස්‌සාති පුරත්‌ථිමසමුද්‌දපරියන්‌තො, පුරත්‌ථිමසමුද්‌දං පරියන්‌තං කත්‌වා. චාතුරන්‌තායාති චාතුසමුද්‌දන්‌තාය පුබ්‌බවිදෙහාදිචතුකොට්‌ඨාසන්‌තාය.
257. Puratthimo samuddo pariyanto assāti puratthimasamuddapariyanto, puratthimasamuddaṃ pariyantaṃ katvā. Cāturantāyāti cātusamuddantāya pubbavidehādicatukoṭṭhāsantāya.
හත්‌ථිරතනවණ්‌ණනා
Hatthiratanavaṇṇanā
258. හරිචන්‌දනාදීහීති ආදි-සද්‌දෙන චතුජ්‌ජාතියගන්‌ධාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. ආගමනං චින්‌තෙථාති වදන්‌ති චක්‌කවත්‌තිවත්‌තස්‌ස පූරිතතාය පරිචිතත්‌තා. භූමිඵුසනකෙහි වාලධි, වරඞ්‌ගං හත්‌ථොති ඉමෙහි ච තීහි, චතූහි පාදෙහි චාති සත්‌තහි අවයවෙහි ඨිතත්‌තා සත්‌තපතිට්‌ඨො. ඉතරෙසං අමච්‌චාදීනං චින්‌තයන්‌තානං න ආගච්‌ඡති. අපනෙත්‌වාති අත්‌තනො ආනුභාවෙන අපනෙත්‌වා. ගන්‌ධමෙව හි තස්‌ස ඉතරෙ හත්‌ථිනො න සහන්‌ති.
258.Haricandanādīhīti ādi-saddena catujjātiyagandhādiṃ saṅgaṇhāti. Āgamanaṃ cintethāti vadanti cakkavattivattassa pūritatāya paricitattā. Bhūmiphusanakehi vāladhi, varaṅgaṃ hatthoti imehi ca tīhi, catūhi pādehi cāti sattahi avayavehi ṭhitattā sattapatiṭṭho. Itaresaṃ amaccādīnaṃ cintayantānaṃ na āgacchati. Apanetvāti attano ānubhāvena apanetvā. Gandhameva hi tassa itare hatthino na sahanti.
අස්‌සරතනවණ්‌ණනා
Assaratanavaṇṇanā
සින්‌ධවකුලතොති සින්‌ධවස්‌සාජානීයකුලතො.
Sindhavakulatoti sindhavassājānīyakulato.
මණිරතනවණ්‌ණනා
Maṇiratanavaṇṇanā
සකටනාභිසමප්‌පමාණන්‌ති පරිණාහතො මහාසකටස්‌ස නාභියා සමප්‌පමාණං. උභොසු අන්‌තෙසූති හෙට්‌ඨා උපරි චාති ද්‌වීසු අන්‌තෙසු. කණ්‌ණිකපරියන්‌තතොති ද්‌වින්‌නං කඤ්‌චනපදුමානං කණ්‌ණිකාය පරියන්‌තතො. මුත්‌තාජාලකෙ ඨපෙත්‌වාති සුවිසුද්‌ධෙ මුත්‌තාමයෙ ජාලකෙ පතිට්‌ඨපෙත්‌වා.
Sakaṭanābhisamappamāṇanti pariṇāhato mahāsakaṭassa nābhiyā samappamāṇaṃ. Ubhosu antesūti heṭṭhā upari cāti dvīsu antesu. Kaṇṇikapariyantatoti dvinnaṃ kañcanapadumānaṃ kaṇṇikāya pariyantato. Muttājālake ṭhapetvāti suvisuddhe muttāmaye jālake patiṭṭhapetvā.
ඉත්‌ථිරතනවණ්‌ණනා
Itthiratanavaṇṇanā
‘‘ඉත්‌ථිරතනං පාතුභවතී’’ති වත්‌වා අස්‌ස පාතුභවනාකාරං දස්‌සෙතුං, ‘‘මද්‌දරාජකුලතො වා’’තිආදි වුත්‌තං. මද්‌දරට්‌ඨං කිර අභිරූපානං ඉත්‌ථීනං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං. සණ්‌ඨානපාරිපූරියාති හත්‌ථපාදාදිසරීරාවයවානං සුසණ්‌ඨිතතාය. අවයවපාරිපූරියා හි සමුදායපාරිපූරිසිද්‌ධි. රූපන්‌ති සරීරං. දස්‌සනීයාති සුරූපභාවෙන පස්‌සිතබ්‌බයුත්‌තා. සොමනස්‌සවසෙන චිත්‌තං පසාදෙති යොනිසො චින්‌තෙන්‌තානං කම්‌මඵලසද්‌ධාය වසෙන. පසාදාවහත්‌තාති කාරණවචනෙන යථා පාසාදිකතාය වණ්‌ණපොක්‌ඛරතාසිද්‌ධි වුත්‌තා, එවං දස්‌සනීයතාය පාසාදිකතාසිද්‌ධි, අභිරූපතාය ච දස්‌සනීයතාසිද්‌ධි වත්‌තබ්‌බාති නයං දස්‌සෙති. පටිලොමතො වා වණ්‌ණපොක්‌ඛරතාය පාසාදිකතාසිද්‌ධි, පාසාදිකතාය දස්‌සනීයතාසිද්‌ධි, දස්‌සනීයතාය අභිරූපතාසිද්‌ධි යොජෙතබ්‌බා. එවං සරීරසම්‌පත්‌තිවසෙන අභිරූපතාදිකෙ දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි සරීරෙ දොසාභාවවසෙනපි තෙ දස්‌සෙතුං, ‘‘අභිරූපා වා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ යථා පමාණයුත්‌තා, එවං ආරොහපරිණාහයොගතො ච පාසාදිකා නාතිදීඝතාදයො. එවං මනුස්‌සානං දිබ්‌බරූපතාසම්‌පත්‌තිපීති ‘‘අප්‌පත්‌තා දිබ්‌බවණ්‌ණ’’න්‌ති වුත්‌තං. කායවිපත්‌තියාති සරීරදොසස්‌ස. අභාවොති අච්‌චන්‌තමෙව දූරීභාවො.
‘‘Itthiratanaṃpātubhavatī’’ti vatvā assa pātubhavanākāraṃ dassetuṃ, ‘‘maddarājakulato vā’’tiādi vuttaṃ. Maddaraṭṭhaṃ kira abhirūpānaṃ itthīnaṃ uppattiṭṭhānaṃ. Saṇṭhānapāripūriyāti hatthapādādisarīrāvayavānaṃ susaṇṭhitatāya. Avayavapāripūriyā hi samudāyapāripūrisiddhi. Rūpanti sarīraṃ. Dassanīyāti surūpabhāvena passitabbayuttā. Somanassavasena cittaṃ pasādeti yoniso cintentānaṃ kammaphalasaddhāya vasena. Pasādāvahattāti kāraṇavacanena yathā pāsādikatāya vaṇṇapokkharatāsiddhi vuttā, evaṃ dassanīyatāya pāsādikatāsiddhi, abhirūpatāya ca dassanīyatāsiddhi vattabbāti nayaṃ dasseti. Paṭilomato vā vaṇṇapokkharatāya pāsādikatāsiddhi, pāsādikatāya dassanīyatāsiddhi, dassanīyatāya abhirūpatāsiddhi yojetabbā. Evaṃ sarīrasampattivasena abhirūpatādike dassetvā idāni sarīre dosābhāvavasenapi te dassetuṃ, ‘‘abhirūpā vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathā pamāṇayuttā, evaṃ ārohapariṇāhayogato ca pāsādikā nātidīghatādayo. Evaṃ manussānaṃ dibbarūpatāsampattipīti ‘‘appattā dibbavaṇṇa’’nti vuttaṃ. Kāyavipattiyāti sarīradosassa. Abhāvoti accantameva dūrībhāvo.
සතවිහතස්‌සාති සතක්‌ඛත්‌තුං විහතස්‌ස. සතවිහතස්‌සාති ච ඉදං කප්‌පාසපිචුවසෙන වුත්‌තං, තූලපිචුනො පන විහනනමෙව නත්‌ථි. කුඞ්‌කුමතගරතුරුක්‌ඛයවනපුප්‌ඵානි චතුජ්‌ජාති. තමාලතගරතුරුක්‌ඛයවනපුප්‌ඵානීති අපරෙ.
Satavihatassāti satakkhattuṃ vihatassa. Satavihatassāti ca idaṃ kappāsapicuvasena vuttaṃ, tūlapicuno pana vihananameva natthi. Kuṅkumatagaraturukkhayavanapupphāni catujjāti. Tamālatagaraturukkhayavanapupphānīti apare.
අග්‌ගිදඩ්‌ඪා වියාති ආසනගතෙන අග්‌ගිනා දඩ්‌ඪා විය. පඨමමෙවාති අඤ්‌ඤකිච්‌චතො පඨමමෙව, දස්‌සනසමකාලමෙවාති අත්‌ථො. තං තං අත්‌තනා රඤ්‌ඤො කාතබ්‌බකිච්‌චං කිං කරොමීති පුච්‌ඡිතබ්‌බතාය කිං කරණන්‌ති පටිස්‌සාවෙතීති කිඞ්‌කාරපටිස්‌සාවිනී.
Aggidaḍḍhā viyāti āsanagatena agginā daḍḍhā viya. Paṭhamamevāti aññakiccato paṭhamameva, dassanasamakālamevāti attho. Taṃ taṃ attanā rañño kātabbakiccaṃ kiṃ karomīti pucchitabbatāya kiṃ karaṇanti paṭissāvetīti kiṅkārapaṭissāvinī.
මාතුගාමො නාම යෙභුය්‍යෙන සඨජාතිකො, ඉත්‌ථිරතනස්‌ස පන තං නත්‌ථීති දස්‌සෙතුං, ‘‘ස්‌වාස්‌සා’’තිආදි වුත්‌තං. ගුණාති රූපගුණා චෙව ආචාරගුණා ච. පුරිමකම්‌මානුභාවෙනාති තස්‌සා පුරිමකම්‌මානුභාවෙන. ඉත්‌ථිරතනස්‌ස තබ්‌භාවසංවත්‌තනියපුරිමකම්‌මස්‌ස ආනුභාවෙන, චක්‌කවත්‌තිනොපි පරිවාරසංවත්‌තනියං පුඤ්‌ඤකම්‌මං තාදිසස්‌ස ඵලවිසෙසස්‌ස උපනිස්‌සයො හොතියෙව. තෙනාහ ‘‘චක්‌කවත්‌තිනො පුඤ්‌ඤං උපනිස්‌සායා’’ති. එතෙන සෙසරතනෙසුපි තෙසං විසෙසානං තදුපනිස්‌සයතා විභාවිතා එවාති දට්‌ඨබ්‌බං. පුබ්‌බෙ එකදෙසවසෙන ලබ්‌භමානපාරිපූරී රඤ්‌ඤො චක්‌කවත්‌තිභාවූපගමනතො පට්‌ඨාය සබ්‌බාකාරපාරිපූරා ජාතා.
Mātugāmo nāma yebhuyyena saṭhajātiko, itthiratanassa pana taṃ natthīti dassetuṃ, ‘‘svāssā’’tiādi vuttaṃ. Guṇāti rūpaguṇā ceva ācāraguṇā ca. Purimakammānubhāvenāti tassā purimakammānubhāvena. Itthiratanassa tabbhāvasaṃvattaniyapurimakammassa ānubhāvena, cakkavattinopi parivārasaṃvattaniyaṃ puññakammaṃ tādisassa phalavisesassa upanissayo hotiyeva. Tenāha ‘‘cakkavattino puññaṃ upanissāyā’’ti. Etena sesaratanesupi tesaṃ visesānaṃ tadupanissayatā vibhāvitā evāti daṭṭhabbaṃ. Pubbe ekadesavasena labbhamānapāripūrī rañño cakkavattibhāvūpagamanato paṭṭhāya sabbākārapāripūrā jātā.
ගහපතිරතනවණ්‌ණනා
Gahapatiratanavaṇṇanā
පකතියාවාති සභාවෙනෙව, චක්‌කරතනපාතුභාවතො පුබ්‌බෙපි.
Pakatiyāvāti sabhāveneva, cakkaratanapātubhāvato pubbepi.
පරිණායකරතනවණ්‌ණනා
Pariṇāyakaratanavaṇṇanā
නිස්‌සායාති උපනිස්‌සාය.
Nissāyāti upanissāya.
260. කටග්‌ගහො වුච්‌චති ජයග්‌ගහො සකානං පණානං කටභාවෙන අත්‌ථසිද්‌ධිවසෙන සඞ්‌ගණ්‌හනන්‌ති කත්‌වා. තෙනාහ ‘‘ජයග්‌ගාහෙනා’’ති. එකප්‌පහාරෙනෙවාති එකප්‌පයොගෙනෙව සතසහස්‌සානි අධිගච්‌ඡෙය්‍යාති යොජනා. සෙසං වුත්‌තනයත්‌තා සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
260.Kaṭaggaho vuccati jayaggaho sakānaṃ paṇānaṃ kaṭabhāvena atthasiddhivasena saṅgaṇhananti katvā. Tenāha ‘‘jayaggāhenā’’ti. Ekappahārenevāti ekappayogeneva satasahassāni adhigaccheyyāti yojanā. Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyameva.
බාලපණ්‌ඩිතසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 9. බාලපණ්‌ඩිතසුත්‌තං • 9. Bālapaṇḍitasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 9. බාලපණ්‌ඩිතසුත්‌තවණ්‌ණනා • 9. Bālapaṇḍitasuttavaṇṇanā
