English Edition

Avadhuta Upanishad

Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

॥ अवधूतोपनिषत् ॥

॥ avadhūtopaniṣat ॥

गौणमुख्यावधूतालिहृदयाम्बुजवर्ति यत् ।
तत्त्रैपदं ब्रह्मतत्त्वं स्वमात्रमवशिष्यते ॥

gauṇamukhyāvadhūtālihṛdayāmbujavarti yat ।
tattraipadaṃ brahmatattvaṃ svamātramavaśiṣyate ॥

ॐ सह नाववतु ॥

oṃ saha nāvavatu ॥

सह नौ भुनक्तु ॥

saha nau bhunaktu ॥

सह वीर्यं करवावहै ॥

saha vīryaṃ karavāvahai ॥

तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

हरिः ॐ अथ ह सांकृतिर्भगवन्तमवधूतं दत्तात्रेयं
परिसमेत्य पप्रच्छ भगवन्कोऽवधूतस्य का स्थितिः किं
लक्ष्म किं संसरणमिति । तं होवाच भगवो दत्तात्रेयः
परमकारुणिकः ॥

hariḥ oṃ atha ha sāṃkṛtirbhagavantamavadhūtaṃ dattātreyaṃ
parisametya papraccha bhagavanko'vadhūtasya kā sthitiḥ kiṃ
lakṣma kiṃ saṃsaraṇamiti । taṃ hovāca bhagavo dattātreyaḥ
paramakāruṇikaḥ ॥

अक्षरत्वाद्वरेण्यत्वाद्धृतसंसारबन्धनात् ।
तत्त्वमस्यादिलक्ष्यत्वादवधूत इतीर्यते ॥ १॥

akṣaratvādvareṇyatvāddhṛtasaṃsārabandhanāt ।
tattvamasyādilakṣyatvādavadhūta itīryate ॥ 1॥

यो विलङ्घ्याश्रमान्वर्णानात्मन्येव स्थितः सदा ।
अतिवर्णाश्रमी योगी अवधूतः स कथ्यते ॥ २॥

yo vilaṅghyāśramānvarṇānātmanyeva sthitaḥ sadā ।
ativarṇāśramī yogī avadhūtaḥ sa kathyate ॥ 2॥

तस्य प्रियं शिरः कृत्वा मोदो दक्षिणपक्षकः ।
प्रमोद उत्तरः पक्ष आनन्दो गोष्पदायते ॥ ३॥

tasya priyaṃ śiraḥ kṛtvā modo dakṣiṇapakṣakaḥ ।
pramoda uttaraḥ pakṣa ānando goṣpadāyate ॥ 3॥

गोपालसदृशां शीर्षे नापि मध्ये न चाप्यधः ।
ब्रह्मपुच्छं प्रतिष्ठेति पुच्छाकारेण कारयेत् ॥ ४॥

gopālasadṛśāṃ śīrṣe nāpi madhye na cāpyadhaḥ ।
brahmapucchaṃ pratiṣṭheti pucchākāreṇa kārayet ॥ 4॥

एवं चतुष्पथं कृत्वा ते यान्ति परमां गतिम् ।
न कर्मणा न प्रजया धनेन त्यागेनैके अमृतत्वमानशुः ॥ ५॥

evaṃ catuṣpathaṃ kṛtvā te yānti paramāṃ gatim ।
na karmaṇā na prajayā dhanena tyāgenaike amṛtatvamānaśuḥ ॥ 5॥

स्वैरं स्वैरविहरणं तत्संसरणम् । सांबरा वा दिगंबरा वा ।
न तेषां धर्माधर्मौ न मेध्यामेधौ । सदा
सांग्रहण्येष्ट्याश्वमेधमन्तयागं यजते ।
स महामखो महायोगः । कृत्स्नमेतच्चित्रं कर्म।
स्वैरं न विगायेत्तन्महाव्रतम् । न स मूढवल्लिप्यते ।
यथा रविः सर्वरसान्प्रभुङ्क्ते
हुताशनश्चापि हि सर्वभक्षः ।
तथैव योगी विषयान्प्रभुङ्क्ते
न लिप्यते पुण्यपापैश्च शुद्धः ॥ ६॥

svairaṃ svairaviharaṇaṃ tatsaṃsaraṇam । sāṃbarā vā digaṃbarā vā ।
na teṣāṃ dharmādharmau na medhyāmedhau । sadā
sāṃgrahaṇyeṣṭyāśvamedhamantayāgaṃ yajate ।
sa mahāmakho mahāyogaḥ । kṛtsnametaccitraṃ karma।
svairaṃ na vigāyettanmahāvratam । na sa mūḍhavallipyate ।
yathā raviḥ sarvarasānprabhuṅkte
hutāśanaścāpi hi sarvabhakṣaḥ ।
tathaiva yogī viṣayānprabhuṅkte
na lipyate puṇyapāpaiśca śuddhaḥ ॥ 6॥

आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं
समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत् ।
तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे
स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ॥ ७॥

āpūryamāṇamacalapratiṣṭhaṃ
samudramāpaḥ praviśanti yadvat ।
tadvatkāmā yaṃ praviśanti sarve
sa śāntimāpnoti na kāmakāmī ॥ 7॥

न निरोधो न चोत्पत्तिर्न बद्धो न च साधकः ।
न मुमुक्षुर्न वै मुक्त इत्येषा परमार्थता ॥ ८॥

na nirodho na cotpattirna baddho na ca sādhakaḥ ।
na mumukṣurna vai mukta ityeṣā paramārthatā ॥ 8॥

ऐहिकामुष्मिकव्रातसिद्धै मुक्तेश्च सिद्धये ।
बहुकृत्यं पुरा स्यान्मे तत्सर्वमधुना कृतम् ॥ ९॥

aihikāmuṣmikavrātasiddhai mukteśca siddhaye ।
bahukṛtyaṃ purā syānme tatsarvamadhunā kṛtam ॥ 9॥

तदेव कृतकृत्यत्वं प्रतियोगिपुरःसरम् ।
अनुसन्दधदेवायमेवं तृप्यति नित्यशः ॥ १०॥

tadeva kṛtakṛtyatvaṃ pratiyogipuraḥsaram ।
anusandadhadevāyamevaṃ tṛpyati nityaśaḥ ॥ 10॥

दुःखिनोऽज्ञाः संसरन्तु कामं पुत्राद्यपेक्षया ।
परमानन्दपूर्णोऽहं संसरामि किमिच्छया ॥ ११॥

duḥkhino'jñāḥ saṃsarantu kāmaṃ putrādyapekṣayā ।
paramānandapūrṇo'haṃ saṃsarāmi kimicchayā ॥ 11॥

अनुतिष्ठन्तु कर्माणि परलोकयियासवः ।
सर्वलोकात्मकः कस्मादनुतिष्ठामि किं कथम् ॥ १२॥

anutiṣṭhantu karmāṇi paralokayiyāsavaḥ ।
sarvalokātmakaḥ kasmādanutiṣṭhāmi kiṃ katham ॥ 12॥

व्याचक्षतां ते शास्त्राणि वेदानध्यापयन्तु वा ।
येऽत्राधिकारिणो मे तु नाधिकारोऽक्रियत्वतः ॥ १३॥

vyācakṣatāṃ te śāstrāṇi vedānadhyāpayantu vā ।
ye'trādhikāriṇo me tu nādhikāro'kriyatvataḥ ॥ 13॥

निद्राभिक्षे स्नानशौचे नेच्छामि न करोमि च ।
द्रष्टारश्चेत्कल्पयन्तु किं मे स्यादन्यकल्पनात् ॥ १४॥

nidrābhikṣe snānaśauce necchāmi na karomi ca ।
draṣṭāraścetkalpayantu kiṃ me syādanyakalpanāt ॥ 14॥

गुञ्जापुञ्जादि दह्येत नान्यारोपितवह्निना ।
नान्यारोपितसंसारधर्मा नैवमहं भजे ॥ १५॥

guñjāpuñjādi dahyeta nānyāropitavahninā ।
nānyāropitasaṃsāradharmā naivamahaṃ bhaje ॥ 15॥

शृण्वन्त्वज्ञाततत्त्वास्ते जानन्कस्माञ्छृणोम्यहम् ।
मन्यन्तां संशयापन्ना न मन्येऽहमसंशयः ॥ १६॥

śṛṇvantvajñātatattvāste jānankasmāñchṛṇomyaham ।
manyantāṃ saṃśayāpannā na manye'hamasaṃśayaḥ ॥ 16॥

विपर्यस्तो निदिध्यासे किं ध्यानमविपर्यये ।
देहात्मत्वविपर्यासं न कदाचिद्भजाम्यहम् ॥ १७॥

viparyasto nididhyāse kiṃ dhyānamaviparyaye ।
dehātmatvaviparyāsaṃ na kadācidbhajāmyaham ॥ 17॥

अहं मनुष्य इत्यादिव्यवहारो विनाप्यमुम् ।
विपर्यासं चिराभ्यस्तवासनातोऽवकल्पते ॥ १८॥

ahaṃ manuṣya ityādivyavahāro vināpyamum ।
viparyāsaṃ cirābhyastavāsanāto'vakalpate ॥ 18॥

आरब्धकर्मणि क्षीणे व्यवहारो निवर्तते ।
कर्मक्षये त्वसौ नैव शामेद्ध्यानसहस्रतः ॥ १९॥

ārabdhakarmaṇi kṣīṇe vyavahāro nivartate ।
karmakṣaye tvasau naiva śāmeddhyānasahasrataḥ ॥ 19॥

विरलत्वं व्यवहृतेरिष्टं चेद्ध्यानमस्तु ते ।
बाधिकर्मव्यवहृतिं पश्यन्ध्यायाम्यहं कुतः ॥ २०॥

viralatvaṃ vyavahṛteriṣṭaṃ ceddhyānamastu te ।
bādhikarmavyavahṛtiṃ paśyandhyāyāmyahaṃ kutaḥ ॥ 20॥

विक्षेपो नास्ति यस्मान्मे न समाधिस्ततो मम ।
विक्षेपो वा समाधिर्वा मनसः स्याद्विकारिणः ।
नित्यानुभवरूपस्य को मेऽत्रानुभवः पृथक् ॥ २१॥

vikṣepo nāsti yasmānme na samādhistato mama ।
vikṣepo vā samādhirvā manasaḥ syādvikāriṇaḥ ।
nityānubhavarūpasya ko me'trānubhavaḥ pṛthak ॥ 21॥

कृतं कृत्यं प्रापणीयं प्राप्तमित्येव नित्यशः ।
व्यवहारो लौकिको वा शास्त्रीयो वान्यथापि वा ।
ममाकर्तुरलेपस्य यथारब्धं प्रवर्तताम् ॥ २२॥

kṛtaṃ kṛtyaṃ prāpaṇīyaṃ prāptamityeva nityaśaḥ ।
vyavahāro laukiko vā śāstrīyo vānyathāpi vā ।
mamākarturalepasya yathārabdhaṃ pravartatām ॥ 22॥

अथवा कृतकृत्येऽपि लोकानुग्रहकाम्यया ।
शास्त्रीयेणैव मार्गेन वर्तेऽहं मम का क्षतिः ॥ २३॥

athavā kṛtakṛtye'pi lokānugrahakāmyayā ।
śāstrīyeṇaiva mārgena varte'haṃ mama kā kṣatiḥ ॥ 23॥

देवार्चनस्नानशौचभिक्षादौ वर्ततां वपुः ।
तारं जपतु वाक्तद्वत्पठत्वाम्नायमस्तकम् ॥ २४॥

devārcanasnānaśaucabhikṣādau vartatāṃ vapuḥ ।
tāraṃ japatu vāktadvatpaṭhatvāmnāyamastakam ॥ 24॥

विष्णुं ध्यायतु धीर्यद्वा ब्रह्मानन्दे विलीयताम् ।
साक्ष्यहं किंचिदप्यत्र न कुर्वे नापि कारये ॥ २५॥

viṣṇuṃ dhyāyatu dhīryadvā brahmānande vilīyatām ।
sākṣyahaṃ kiṃcidapyatra na kurve nāpi kāraye ॥ 25॥

कृतकृत्यतया तृप्तः प्राप्तप्राप्यतया पुनः ।
तृप्यन्नेवं स्वमनसा मन्यतेसौ निरन्तरम् ॥ २६॥

kṛtakṛtyatayā tṛptaḥ prāptaprāpyatayā punaḥ ।
tṛpyannevaṃ svamanasā manyatesau nirantaram ॥ 26॥

धन्योऽहं धन्योऽहं नित्यं स्वात्मानमञ्जसा वेद्मि ।
धन्योऽहं धन्योऽहं ब्रह्मानन्दो विभाति मे स्पष्टम् ॥ २७॥

dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ nityaṃ svātmānamañjasā vedmi ।
dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ brahmānando vibhāti me spaṣṭam ॥ 27॥

धन्योऽहं धन्योऽहं दुःखं सांसारिकं न वीक्षेऽद्य ।
धन्योऽहं धन्योऽहं स्वस्याज्ञानं पलायितं क्वापि ॥ २८॥

dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ duḥkhaṃ sāṃsārikaṃ na vīkṣe'dya ।
dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ svasyājñānaṃ palāyitaṃ kvāpi ॥ 28॥

धन्योऽहं धन्योऽहं कर्तव्यं मे न विद्यते किंचित् ।
धन्योऽहं धन्योऽहं प्राप्तव्यं सर्वमत्र सम्पन्नम् ॥ २९॥

dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ kartavyaṃ me na vidyate kiṃcit ।
dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ prāptavyaṃ sarvamatra sampannam ॥ 29॥

धन्योऽहं धन्योऽहं तृप्तेर्मे कोपमा भवेल्लोके ।
धन्योऽहं धन्योऽहं धन्यो धन्यः पुनः पुनर्धन्यः ॥ ३०॥

dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ tṛpterme kopamā bhavelloke ।
dhanyo'haṃ dhanyo'haṃ dhanyo dhanyaḥ punaḥ punardhanyaḥ ॥ 30॥

अहो पुण्यमहो पुण्यं फलितं फलितं दृढम् ।
अस्य पुण्यस्य सम्पत्तेरहो वयमहो वयम् ॥ ३१॥

aho puṇyamaho puṇyaṃ phalitaṃ phalitaṃ dṛḍham ।
asya puṇyasya sampatteraho vayamaho vayam ॥ 31॥

अहो ज्ञानमहो ज्ञानमहो सुखमहो सुखम् ।
अहो शास्त्रमहो शास्त्रमहो गुरुरहो गुरुः ॥ ३२॥

aho jñānamaho jñānamaho sukhamaho sukham ।
aho śāstramaho śāstramaho gururaho guruḥ ॥ 32॥

इति य इदमधीते सोऽपि कृतकृत्यो भवति । सुरापानात्पूतो भवति ।
स्वर्णस्तेयात्पूतो भवति । ब्रह्महत्यात्पूतो भवति ।
कृत्याकृत्यात्पूतो भवति । एवं विदित्वा स्वेच्छाचारपरो
भूयादोंसत्यमित्युपनिषत् ॥

iti ya idamadhīte so'pi kṛtakṛtyo bhavati । surāpānātpūto bhavati ।
svarṇasteyātpūto bhavati । brahmahatyātpūto bhavati ।
kṛtyākṛtyātpūto bhavati । evaṃ viditvā svecchācāraparo
bhūyādoṃsatyamityupaniṣat ॥