| Library / Philosophy and Religion |
Gopalatapini Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ गोपालतापिन्युपनिषत् ॥
॥ gopālatāpinyupaniṣat ॥
श्रीमत्पञ्चपदागारं सविशेषतयोज्ज्वलम् ।
śrīmatpañcapadāgāraṃ saviśeṣatayojjvalam ।
प्रतियोगिविनिर्मुक्तं निर्विशेषं हरिं भजे ॥
pratiyogivinirmuktaṃ nirviśeṣaṃ hariṃ bhaje ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
गोपालतापनं कृष्णं याज्ञवल्क्यं वराहकम् ।
gopālatāpanaṃ kṛṣṇaṃ yājñavalkyaṃ varāhakam ।
शाट्यायनी हयग्रीवं दत्तात्रेयं च गारुडम् ॥
śāṭyāyanī hayagrīvaṃ dattātreyaṃ ca gāruḍam ॥
हरिः ॐ सच्चिदानन्दरूपय कृष्णायाक्लिष्टकर्मणे ।
hariḥ oṃ saccidānandarūpaya kṛṣṇāyākliṣṭakarmaṇe ।
नमो वेदान्तवेद्याय गुरवे बुद्धिसाक्षिणे ॥
namo vedāntavedyāya gurave buddhisākṣiṇe ॥
मुनयो ह वै ब्राह्मणमूचुः ।
munayo ha vai brāhmaṇamūcuḥ ।
कः परमो देवः कुतो मृत्युर्बिभेति ।
kaḥ paramo devaḥ kuto mṛtyurbibheti ।
कस्य विज्ञानेनाखिलं विज्ञातं भवति ।
kasya vijñānenākhilaṃ vijñātaṃ bhavati ।
केनेदं विश्वं संसरतीति ।
kenedaṃ viśvaṃ saṃsaratīti ।
तदुहोवाच ब्राह्मणः ।
taduhovāca brāhmaṇaḥ ।
कृष्णो वै परमं दैवतम् ।
kṛṣṇo vai paramaṃ daivatam ।
गोविन्दान्मृत्युर्बिभेति ।
govindānmṛtyurbibheti ।
गोपीजनवल्लभज्ञानेनैतद्विज्ञातं भवति ।
gopījanavallabhajñānenaitadvijñātaṃ bhavati ।
स्वाहेदं विश्वं संसरतीति ।
svāhedaṃ viśvaṃ saṃsaratīti ।
तदुहोचुः ।
taduhocuḥ ।
कः कृष्णः ।
kaḥ kṛṣṇaḥ ।
गोविन्दश्च कोऽसाविति ।
govindaśca ko'sāviti ।
गोपीजनवल्लभश्च कः ।
gopījanavallabhaśca kaḥ ।
का स्वाहेति ।
kā svāheti ।
तानुवाच ब्राह्मणः ।
tānuvāca brāhmaṇaḥ ।
पापकर्षणो गोभूमिवेदवेदितो गोपीजनविद्याकलापप्रेरकः ।
pāpakarṣaṇo gobhūmivedavedito gopījanavidyākalāpaprerakaḥ ।
तन्माया चेति सकलं परं ब्रह्मैव तत् ।
tanmāyā ceti sakalaṃ paraṃ brahmaiva tat ।
यो ध्यायति रसति भजति सोऽमृतो भवतीति ।
yo dhyāyati rasati bhajati so'mṛto bhavatīti ।
ते होचुः ।
te hocuḥ ।
किं तद्रूपं किं रसनं किमाहो
तद्भजनं तत्सर्वं विविदिषतामाख्याहीति ।
kiṃ tadrūpaṃ kiṃ rasanaṃ kimāho
tadbhajanaṃ tatsarvaṃ vividiṣatāmākhyāhīti ।
तदुहोवाच हैरण्यो
गोपवेषमभ्रामं कल्पद्रुमाश्रितम् ।
taduhovāca hairaṇyo
gopaveṣamabhrāmaṃ kalpadrumāśritam ।
तदिह श्लोका भवन्ति ॥
tadiha ślokā bhavanti ॥
सत्पुण्डरीकनयनं मेघाभं वैद्युताम्बरम् ।
satpuṇḍarīkanayanaṃ meghābhaṃ vaidyutāmbaram ।
द्विभुजं ज्ञानमुद्राढ्यं वनमालिनमीश्वरम् ॥ १॥
dvibhujaṃ jñānamudrāḍhyaṃ vanamālinamīśvaram ॥ 1॥
गोपगोपीगवावीतं सुरद्रुमतलाश्रितम् ।
gopagopīgavāvītaṃ suradrumatalāśritam ।
दिव्यालंकरणोपेतं रत्नपङ्कजमध्यगम् ॥ २॥
divyālaṃkaraṇopetaṃ ratnapaṅkajamadhyagam ॥ 2॥
कालिन्दीजलकल्लोलसङ्गिमारुतसेवितम् ।
kālindījalakallolasaṅgimārutasevitam ।
चिन्तयञ्चेतसा कृष्णं मुक्तो भवति संसृतेः ॥ ३॥
cintayañcetasā kṛṣṇaṃ mukto bhavati saṃsṛteḥ ॥ 3॥
इति॥
iti॥
तस्य पुना रसनमितिजलभूमिं तु सम्पाताः ।
tasya punā rasanamitijalabhūmiṃ tu sampātāḥ ।
कामादि कृष्णायेत्येकं पदम् ।
kāmādi kṛṣṇāyetyekaṃ padam ।
गोविन्दायेति द्वितीयम् ।
govindāyeti dvitīyam ।
गोपीजनेति तृतीयम् ।
gopījaneti tṛtīyam ।
वल्लभेति तुरीयम् ।
vallabheti turīyam ।
स्वाहेति पञ्चममिति पञ्चपदं जपन्पञ्चाङ्गं द्यावाभूमी
सूर्याचन्द्रमसौ तद्रूपतया ब्रह्म सम्पद्यत इति ।
svāheti pañcamamiti pañcapadaṃ japanpañcāṅgaṃ dyāvābhūmī
sūryācandramasau tadrūpatayā brahma sampadyata iti ।
तदेष श्लोकः
क्लीमित्येतदादावादाय कृष्णाय गोविन्दाय गोपीजनवल्लभायेति
बृहन्मानव्यासकृदुच्चरेद्योऽसौ गतिस्तस्यास्ति मङ्क्षु नान्या
गतिः स्यादिति ।
tadeṣa ślokaḥ
klīmityetadādāvādāya kṛṣṇāya govindāya gopījanavallabhāyeti
bṛhanmānavyāsakṛduccaredyo'sau gatistasyāsti maṅkṣu nānyā
gatiḥ syāditi ।
भक्तिरस्य भजनम् ।
bhaktirasya bhajanam ।
एतदिहामुत्रोपाधिनैराश्ये-
नामुष्मिन्मनःकल्पनम् ।
etadihāmutropādhinairāśye-
nāmuṣminmanaḥkalpanam ।
एतदेव च नैष्कर्म्यम् ।
etadeva ca naiṣkarmyam ।
कृष्णं तं विप्रा बहुधा यजन्ति
गोविन्दं सन्तं बहुधा आराधयन्ति ।
kṛṣṇaṃ taṃ viprā bahudhā yajanti
govindaṃ santaṃ bahudhā ārādhayanti ।
गोपीजनवल्लभो भुवनानि दध्रे
स्वाहाश्रितो जगदेतत्सुरेताः ॥ १॥
gopījanavallabho bhuvanāni dadhre
svāhāśrito jagadetatsuretāḥ ॥ 1॥
वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो
जन्येजन्ये पञ्चरूपो बभूव ।
vāyuryathaiko bhuvanaṃ praviṣṭo
janyejanye pañcarūpo babhūva ।
कृष्णस्तदेकोऽपि जगद्धितार्थं
शब्देनासौ पञ्चपदो विभाति ॥ २॥
kṛṣṇastadeko'pi jagaddhitārthaṃ
śabdenāsau pañcapado vibhāti ॥ 2॥
इति॥
iti॥
ते होचुरुपासनमेतस्य परमात्मनो
गोविन्दस्याखिलाधारिणो ब्रूहीति ।
te hocurupāsanametasya paramātmano
govindasyākhilādhāriṇo brūhīti ।
तानुवाच यत्तस्य पीठं हैरण्याष्टपलाशमम्बुजं
तदन्तराधिकानलास्त्रयुगं तदन्तरालाद्यर्णाखिलबीजं कृष्णाय
नम इति बीजाढ्यं सब्रह्मा ब्राह्मणमादायानङ्गगायत्रीं
यथावदालिख्य भूमण्डलं शूलवेष्टितं कृत्वाङ्गवासुदेवादि-
रुक्मिण्यादिस्वशक्तिं नन्दादिवसुदेवादिपार्थादिनिध्यादिवीतं
यजेत्सन्ध्यासु प्रतिपत्तिभिरुपचारैः ।
tānuvāca yattasya pīṭhaṃ hairaṇyāṣṭapalāśamambujaṃ
tadantarādhikānalāstrayugaṃ tadantarālādyarṇākhilabījaṃ kṛṣṇāya
nama iti bījāḍhyaṃ sabrahmā brāhmaṇamādāyānaṅgagāyatrīṃ
yathāvadālikhya bhūmaṇḍalaṃ śūlaveṣṭitaṃ kṛtvāṅgavāsudevādi-
rukmiṇyādisvaśaktiṃ nandādivasudevādipārthādinidhyādivītaṃ
yajetsandhyāsu pratipattibhirupacāraiḥ ।
तेनास्याखिलं भवत्यखिलं
भवतीति ॥ २॥
tenāsyākhilaṃ bhavatyakhilaṃ
bhavatīti ॥ 2॥
तदिह श्लोका भवन्ति ।
tadiha ślokā bhavanti ।
एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य
एकोऽपि सन्बहुधा यो विभाति ।
eko vaśī sarvagaḥ kṛṣṇa īḍya
eko'pi sanbahudhā yo vibhāti ।
तं पीठं येऽनुभजन्ति धीरा-
स्तेषां सिद्धिः शाश्वती नेतरेषाम् ॥ ३॥
taṃ pīṭhaṃ ye'nubhajanti dhīrā-
steṣāṃ siddhiḥ śāśvatī netareṣām ॥ 3॥
नित्यो नित्यानां चेतनश्चेतनाना-
मेको बहूनां यो विदधाति कामान् ।
nityo nityānāṃ cetanaścetanānā-
meko bahūnāṃ yo vidadhāti kāmān ।
तं पीठगं येऽनुभजन्ति धीरा-
स्तेषां सुखं शाश्वतं नेतरेषाम् ॥ ४॥
taṃ pīṭhagaṃ ye'nubhajanti dhīrā-
steṣāṃ sukhaṃ śāśvataṃ netareṣām ॥ 4॥
एतद्विष्णोः परमं पदं ये
नित्योद्युक्तास्तं यजन्ति न कामात् ।
etadviṣṇoḥ paramaṃ padaṃ ye
nityodyuktāstaṃ yajanti na kāmāt ।
तेषामसौ गोपरूपःप्रयत्ना-
त्प्रकाशयेदात्मपदं तदेव ॥ ५॥
teṣāmasau goparūpaḥprayatnā-
tprakāśayedātmapadaṃ tadeva ॥ 5॥
यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वं
यो विद्यां तस्मै गोपयति स्म कृष्णः ।
yo brahmāṇaṃ vidadhāti pūrvaṃ
yo vidyāṃ tasmai gopayati sma kṛṣṇaḥ ।
तं ह देवमात्मबुद्धिप्रकाशं
मुमुक्षुः शरणं व्रजेत् ॥ ६॥
taṃ ha devamātmabuddhiprakāśaṃ
mumukṣuḥ śaraṇaṃ vrajet ॥ 6॥
ओङ्कारेणान्तरितं ये जपन्ति
गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुम् ।
oṅkāreṇāntaritaṃ ye japanti
govindasya pañcapadaṃ manum ।
तेषामसौ दर्शयेदात्मरूपं
तस्मान्मुमुक्षुरभ्यसेन्नित्यशान्तिः ॥ ७॥
teṣāmasau darśayedātmarūpaṃ
tasmānmumukṣurabhyasennityaśāntiḥ ॥ 7॥
एतस्मा एव पञ्चपदादभूव-
न्गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् ।
etasmā eva pañcapadādabhūva-
ngovindasya manavo mānavānām ।
दशार्णाद्यास्तेऽपि संक्रन्दनाद्यै-
रभ्यस्यन्ते भूतिकामैर्यथावत् ॥ ८॥
daśārṇādyāste'pi saṃkrandanādyai-
rabhyasyante bhūtikāmairyathāvat ॥ 8॥
पप्रच्छुस्तदुहोवाच ब्रह्मसदनं चरतो मे ध्यातः
स्तुतः परमेश्वरः परार्धान्ते सोऽबुध्यत ।
papracchustaduhovāca brahmasadanaṃ carato me dhyātaḥ
stutaḥ parameśvaraḥ parārdhānte so'budhyata ।
कोपदेष्टा मे पुरुषः पुरस्तादाविर्बभूव ।
kopadeṣṭā me puruṣaḥ purastādāvirbabhūva ।
ततः प्रणतो मायानुकूलेन हृदा
मह्यमष्टादशार्णस्वरूपं सृष्टये दत्त्वान्तर्हितः ।
tataḥ praṇato māyānukūlena hṛdā
mahyamaṣṭādaśārṇasvarūpaṃ sṛṣṭaye dattvāntarhitaḥ ।
पुनस्ते सिसृक्षतो मे प्रादुरभूवन् ।
punaste sisṛkṣato me prādurabhūvan ।
तेष्वक्षरेषु विभज्य भविष्यज्जगद्रूपं प्राकाशयम् ।
teṣvakṣareṣu vibhajya bhaviṣyajjagadrūpaṃ prākāśayam ।
तदिह कादाकालात्पृथिवीतोऽग्निर्बिन्दोरिन्दुस्तत्सम्पातात्तदर्क इति ।
tadiha kādākālātpṛthivīto'gnirbindorindustatsampātāttadarka iti ।
क्लींकारादजस्रं कृष्णादाकाशं
खाद्वायुरुत्तरात्सुरभिविद्याः प्रादुरकार्षमकार्षमिति ।
klīṃkārādajasraṃ kṛṣṇādākāśaṃ
khādvāyuruttarātsurabhividyāḥ prādurakārṣamakārṣamiti ।
तदुत्तरात्स्त्रीपुंसादिभेदं सकलमिदं सकलमिदमिति ॥ ३॥
taduttarātstrīpuṃsādibhedaṃ sakalamidaṃ sakalamidamiti ॥ 3॥
एतस्यैव यजनेन चन्द्रध्वजो गतमोहमात्मानं वेदयति ।
etasyaiva yajanena candradhvajo gatamohamātmānaṃ vedayati ।
ओङ्कारालिकं मनुमावर्तयेत् ।
oṅkārālikaṃ manumāvartayet ।
सङ्गरहितोभ्यानयत् ।
saṅgarahitobhyānayat ।
तद्विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः ।
tadviṣṇoḥ paramaṃ padaṃ sadā paśyanti sūrayaḥ ।
दिवीव चक्षुराततम् ।
divīva cakṣurātatam ।
तस्मादेनं नित्यमावर्तवेन्नित्यमावर्तयेदिति ॥४॥
tasmādenaṃ nityamāvartavennityamāvartayediti ॥4॥
तदाहुरेके यस्य प्रथमपदाद्भूमिर्द्वितीयपदाज्जलं
तृतीयपदात्तेजश्चतुर्थपदाद्वायुश्चरमपदाद्व्योमेति ।
tadāhureke yasya prathamapadādbhūmirdvitīyapadājjalaṃ
tṛtīyapadāttejaścaturthapadādvāyuścaramapadādvyometi ।
वैष्णवं पञ्चव्याहृतिमथं मन्त्रं कृष्णावभासकं
कैवल्यस्य सृत्यै सततमावर्तयेत्सततमावर्तयेदिति ॥ ५॥
vaiṣṇavaṃ pañcavyāhṛtimathaṃ mantraṃ kṛṣṇāvabhāsakaṃ
kaivalyasya sṛtyai satatamāvartayetsatatamāvartayediti ॥ 5॥
तदत्र गाथाः यस्य चाद्यपदाद्भूमिर्द्वितीयात्सलिलोद्भवः ।
tadatra gāthāḥ yasya cādyapadādbhūmirdvitīyātsalilodbhavaḥ ।
तृतीयात्तेज उद्भूतं चतुर्थाद्गन्धवाहनः ॥ १॥
tṛtīyātteja udbhūtaṃ caturthādgandhavāhanaḥ ॥ 1॥
पञ्चमादम्बरोत्पत्तिस्तमेवैकं समभ्यसेत् ।
pañcamādambarotpattistamevaikaṃ samabhyaset ।
चन्द्रध्वजोऽगमद्विष्णोः परमं पदमव्ययम् ॥ २॥
candradhvajo'gamadviṣṇoḥ paramaṃ padamavyayam ॥ 2॥
ततो विशुद्धं विमलं विशोक-
मशेषलोभादिनिरस्तसङ्गम् ।
tato viśuddhaṃ vimalaṃ viśoka-
maśeṣalobhādinirastasaṅgam ।
यत्तत्पदं पञ्चपदं तदेव
स वासुदेवो न यतोऽन्यदस्ति ॥ ३॥
yattatpadaṃ pañcapadaṃ tadeva
sa vāsudevo na yato'nyadasti ॥ 3॥
तमेकं गोविन्दं सच्चिदानन्दविग्रहं पञ्चपदं
वृन्दावनसुरभूरुहतलासीनं सततं मरुद्गणोऽहं
परमया स्तुत्या स्तोष्यामि ॥
tamekaṃ govindaṃ saccidānandavigrahaṃ pañcapadaṃ
vṛndāvanasurabhūruhatalāsīnaṃ satataṃ marudgaṇo'haṃ
paramayā stutyā stoṣyāmi ॥
ॐ नमो विश्वस्वरूपाय विश्वस्थित्यन्तहेतवे ।
oṃ namo viśvasvarūpāya viśvasthityantahetave ।
विश्वेश्वराय विश्वाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ १॥
viśveśvarāya viśvāya govindāya namonamaḥ ॥ 1॥
नमो विज्ञानरूपाय परमानन्दरूपिणे ।
namo vijñānarūpāya paramānandarūpiṇe ।
कृष्णाय गोपीनाथाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ २॥
kṛṣṇāya gopīnāthāya govindāya namonamaḥ ॥ 2॥
नमः कमलनेत्राय नमः कमलमालिने ।
namaḥ kamalanetrāya namaḥ kamalamāline ।
नमः कमलनाभाय कमलापतये नमः ॥ ३॥
namaḥ kamalanābhāya kamalāpataye namaḥ ॥ 3॥
बर्हापीडाभिरामाय रामायाकुण्ठमेधसे ।
barhāpīḍābhirāmāya rāmāyākuṇṭhamedhase ।
रमामानसहंसाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ ४॥
ramāmānasahaṃsāya govindāya namonamaḥ ॥ 4॥
कंसवंशविनाशाय केशिचाणूरघातिने ।
kaṃsavaṃśavināśāya keśicāṇūraghātine ।
वृषभध्वजवन्द्याय पार्थसारथये नमः ॥ ५॥
vṛṣabhadhvajavandyāya pārthasārathaye namaḥ ॥ 5॥
वेणुनादविनोदाय गोपालायाहिमर्दिने ।
veṇunādavinodāya gopālāyāhimardine ।
कालिन्दीकूललोलाय लोलकुण्डलधारिणे ॥ ६॥
kālindīkūlalolāya lolakuṇḍaladhāriṇe ॥ 6॥
पल्लवीवदनाम्भोजमालिने नृत्तशालिने ।
pallavīvadanāmbhojamāline nṛttaśāline ।
नमः प्रणतपालाय श्रीकृष्णाय नमोनमः ॥ ७॥
namaḥ praṇatapālāya śrīkṛṣṇāya namonamaḥ ॥ 7॥
नमः पापप्रणाशाय गोवर्धनधराय च ।
namaḥ pāpapraṇāśāya govardhanadharāya ca ।
पूतनाजीवितान्ताय तृणावर्तासुहारिणे ॥ ८॥
pūtanājīvitāntāya tṛṇāvartāsuhāriṇe ॥ 8॥
निष्कलाय विमोहाय शुद्धायाशुद्धवैरिणे ।
niṣkalāya vimohāya śuddhāyāśuddhavairiṇe ।
अद्वितीयाय महते श्रीकृष्णाय नमोननमः ॥ ९॥
advitīyāya mahate śrīkṛṣṇāya namonanamaḥ ॥ 9॥
प्रसीद परमानन्द प्रसीद परमेश्वर ।
prasīda paramānanda prasīda parameśvara ।
आधिव्याधिभुजङ्गेन दष्टं मामुद्धर प्रभो ॥ १०॥
ādhivyādhibhujaṅgena daṣṭaṃ māmuddhara prabho ॥ 10॥
श्रीकृष्ण रुक्मिणीकान्त गोपीजनमनोहर ।
śrīkṛṣṇa rukmiṇīkānta gopījanamanohara ।
संसारसागरे मग्नं मामुद्धर जगद्गुरो ॥ ११॥
saṃsārasāgare magnaṃ māmuddhara jagadguro ॥ 11॥
केशव क्लेशहरण नारायण जनार्दन ।
keśava kleśaharaṇa nārāyaṇa janārdana ।
गोविन्द परमानन्द मां समुद्धर माधव ॥ १२॥
govinda paramānanda māṃ samuddhara mādhava ॥ 12॥
अथैवं स्तुतिभिराराधयामि ।
athaivaṃ stutibhirārādhayāmi ।
तथा यूयं पञ्चपदं जपन्तः श्रीकृष्णं
ध्यायन्तः संसृतिं तरिष्यथेति होवाच
हैरण्यगर्भः ।
tathā yūyaṃ pañcapadaṃ japantaḥ śrīkṛṣṇaṃ
dhyāyantaḥ saṃsṛtiṃ tariṣyatheti hovāca
hairaṇyagarbhaḥ ।
अमुं पञ्चपदं मनुमार्तयेयेद्यः स
यात्यनायासतः केवलं तत्पदं तत् ।
amuṃ pañcapadaṃ manumārtayeyedyaḥ sa
yātyanāyāsataḥ kevalaṃ tatpadaṃ tat ।
अनेजदेकं मनसो जवीयो नैनद्देवा
आप्नुवन्पूर्वमर्षदिति ।
anejadekaṃ manaso javīyo nainaddevā
āpnuvanpūrvamarṣaditi ।
तस्मात्कृष्ण एव परमं देवस्तं ध्यायेत् ।
tasmātkṛṣṇa eva paramaṃ devastaṃ dhyāyet ।
तं रसयेत् ।
taṃ rasayet ।
तं यजेत् ।
taṃ yajet ।
तं भजेत् ।
taṃ bhajet ।
ॐ तत्सदित्युपनिषत् ॥
oṃ tatsadityupaniṣat ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इति गोपालपूर्वतापिन्युपनिषत्समाप्ता ॥
iti gopālapūrvatāpinyupaniṣatsamāptā ॥
ॐ एकदा हि व्रजस्त्रियः सकामाः शर्वरीमुषित्वा
सर्वेश्वरं गोपालं कृष्णमूचिरे ।
oṃ ekadā hi vrajastriyaḥ sakāmāḥ śarvarīmuṣitvā
sarveśvaraṃ gopālaṃ kṛṣṇamūcire ।
उवाच ताः कृष्ण अमुकस्मै ब्राह्मणाय
भैक्ष्यं दातव्यमिति दुर्वासस इति ।
uvāca tāḥ kṛṣṇa amukasmai brāhmaṇāya
bhaikṣyaṃ dātavyamiti durvāsasa iti ।
कथं यास्यामो जलं तीर्त्वा यमुनायाः ।
kathaṃ yāsyāmo jalaṃ tīrtvā yamunāyāḥ ।
यतः श्रेयो भवति कृष्णेति ब्रह्मचारीत्युक्त्वा
मार्गं वो दास्यति ।
yataḥ śreyo bhavati kṛṣṇeti brahmacārītyuktvā
mārgaṃ vo dāsyati ।
यं मां स्मृत्वाऽगाधा गाधा भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'gādhā gādhā bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽपूतः पूतो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'pūtaḥ pūto bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽव्रती व्रती भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'vratī vratī bhavati ।
यं मां स्मृत्वा सकामो निष्कामो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā sakāmo niṣkāmo bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽश्रोत्रियः श्रोत्रियो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'śrotriyaḥ śrotriyo bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽगाधतः स्पर्शरहितापि
सर्वा सरिद्गाधा भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'gādhataḥ sparśarahitāpi
sarvā saridgādhā bhavati ।
श्रुत्वा तद्वाक्यं हि वै रौद्रं स्मृत्वा
तद्वाक्येन तीर्त्वा तत्सौर्यां हि वै गत्वाश्रमं
पुण्यतमं हि वै नत्वा मुनिं
श्रेष्ठतमं हि वै रौद्रं चेति ।
śrutvā tadvākyaṃ hi vai raudraṃ smṛtvā
tadvākyena tīrtvā tatsauryāṃ hi vai gatvāśramaṃ
puṇyatamaṃ hi vai natvā muniṃ
śreṣṭhatamaṃ hi vai raudraṃ ceti ।
दत्त्वास्मै ब्राह्मणाय क्षीरमयं
घृतमयमिष्टतमं हि वै मृष्टतमं हि तुष्टः
स्नात्वा भुक्त्वा हित्वशिषं प्रयुज्यान्नं ज्ञात्वादात् ।
dattvāsmai brāhmaṇāya kṣīramayaṃ
ghṛtamayamiṣṭatamaṃ hi vai mṛṣṭatamaṃ hi tuṣṭaḥ
snātvā bhuktvā hitvaśiṣaṃ prayujyānnaṃ jñātvādāt ।
कथं यास्यामो तीर्त्वा सौर्याम् ।
kathaṃ yāsyāmo tīrtvā sauryām ।
स होवाच मुनिर्दुर्वासनं
मां स्मृत्वा वो दास्यतीति मार्गम् ।
sa hovāca munirdurvāsanaṃ
māṃ smṛtvā vo dāsyatīti mārgam ।
तासां मध्ये हि श्रेष्ठा
गान्धर्वी ह्युवाच तं तं हि वै तामिः ।
tāsāṃ madhye hi śreṣṭhā
gāndharvī hyuvāca taṃ taṃ hi vai tāmiḥ ।
एवं कथं कृष्णो ब्रह्मचारी ।
evaṃ kathaṃ kṛṣṇo brahmacārī ।
कथं दुर्वासनो मुनिः ।
kathaṃ durvāsano muniḥ ।
तां हि मुख्यां विधाय पूर्वमनुकृत्वा तूष्णीमासुः ।
tāṃ hi mukhyāṃ vidhāya pūrvamanukṛtvā tūṣṇīmāsuḥ ।
शब्दवानाकाशः शब्दाकाशाभ्यां भिन्नः ।
śabdavānākāśaḥ śabdākāśābhyāṃ bhinnaḥ ।
तस्मिन्नाकाशस्तिष्ठति ।
tasminnākāśastiṣṭhati ।
आकाशे तिष्ठति स ह्याकाशस्तं न वेद ।
ākāśe tiṣṭhati sa hyākāśastaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
रूपवदिदं तेजो रूपाग्निभ्यां भिन्नम् ।
rūpavadidaṃ tejo rūpāgnibhyāṃ bhinnam ।
तस्मिन्नग्निस्तिष्ठति ।
tasminnagnistiṣṭhati ।
अग्नौ तिष्ठति अग्निस्तं न वेद ।
agnau tiṣṭhati agnistaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
रसवत्य आपो रसाद्भ्यां भिन्नाः ।
rasavatya āpo rasādbhyāṃ bhinnāḥ ।
तास्वापस्तिष्ठन्ति ।
tāsvāpastiṣṭhanti ।
अप्सु भूमिर्गन्धभूमिभ्यां भिन्ना ।
apsu bhūmirgandhabhūmibhyāṃ bhinnā ।
तस्यां भूमिस्तिष्ठति ।
tasyāṃ bhūmistiṣṭhati ।
भूमौ तिष्ठति ।
bhūmau tiṣṭhati ।
भूमिस्तं न वेद ।
bhūmistaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
इदं हि मनसैवेदं मनुते ।
idaṃ hi manasaivedaṃ manute ।
तानिदं हि गृह्णाति ।
tānidaṃ hi gṛhṇāti ।
यत्र सर्वमात्मैवाभूत्तत्र कुत्र वा मनुते ।
yatra sarvamātmaivābhūttatra kutra vā manute ।
कथं वा गच्छतीति ।
kathaṃ vā gacchatīti ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
अयं हि कृष्णो यो हि प्रेष्ठः
शरीरद्वयकारणं भवति ।
ayaṃ hi kṛṣṇo yo hi preṣṭhaḥ
śarīradvayakāraṇaṃ bhavati ।
द्वा सुपर्णा भवतो ब्रह्मणोऽहं
संभूतस्तथेतरो भोक्ता भवति ।
dvā suparṇā bhavato brahmaṇo'haṃ
saṃbhūtastathetaro bhoktā bhavati ।
अन्यो हि साक्षी भवतीति ।
anyo hi sākṣī bhavatīti ।
वृक्षधर्मे तौ तिष्ठतः ।
vṛkṣadharme tau tiṣṭhataḥ ।
अतू भोक्तभोक्तारौ ।
atū bhoktabhoktārau ।
पूर्वो हि भोक्ता भवति ।
pūrvo hi bhoktā bhavati ।
तथेतरोऽभोक्ता कृष्णो भवतीति ।
tathetaro'bhoktā kṛṣṇo bhavatīti ।
यत्र विद्याविद्ये न विदाम ।
yatra vidyāvidye na vidāma ।
विद्याविद्याभ्यां भिन्नो विद्यामयो हि यः
कथं विषयी भवतीति ।
vidyāvidyābhyāṃ bhinno vidyāmayo hi yaḥ
kathaṃ viṣayī bhavatīti ।
यो ह वै कामेन कामान्कामयते स कामी भवति ।
yo ha vai kāmena kāmānkāmayate sa kāmī bhavati ।
यो ह वै त्वकामेन कामान्कामयते
सोऽकामी भवति ।
yo ha vai tvakāmena kāmānkāmayate
so'kāmī bhavati ।
जन्मजराभ्यां भिन्नः स्थाणुरयमच्छेद्योऽयं
योऽसौ सूर्ये तिष्ठति योऽसौ गोषु तिष्ठति ।
janmajarābhyāṃ bhinnaḥ sthāṇurayamacchedyo'yaṃ
yo'sau sūrye tiṣṭhati yo'sau goṣu tiṣṭhati ।
योऽसौ गोपान्पालयति ।
yo'sau gopānpālayati ।
योऽसौ सर्वेषु देवेषु तिष्ठति ।
yo'sau sarveṣu deveṣu tiṣṭhati ।
योऽसौ सर्वैर्देवैर्गीयते ।
yo'sau sarvairdevairgīyate ।
योऽसौ सर्वेषु भूतेष्वाविश्य
भूतानि विदधाति स वो हि स्वामी भवति ।
yo'sau sarveṣu bhūteṣvāviśya
bhūtāni vidadhāti sa vo hi svāmī bhavati ।
सा होवाच गान्धर्वी ।
sā hovāca gāndharvī ।
कथं वास्मासु जातो गोपालः कथं वा
ज्ञातोऽसौ त्वया मुने कृष्णः ।
kathaṃ vāsmāsu jāto gopālaḥ kathaṃ vā
jñāto'sau tvayā mune kṛṣṇaḥ ।
को वास्य मन्त्रः किं स्थानम् ।
ko vāsya mantraḥ kiṃ sthānam ।
कथं वा देवक्या जातः ।
kathaṃ vā devakyā jātaḥ ।
को वास्य जायाग्रामो भवति ।
ko vāsya jāyāgrāmo bhavati ।
कीदृशी पूजास्य गोपालस्य भवति ।
kīdṛśī pūjāsya gopālasya bhavati ।
साक्षात्प्रकृति-
परोऽयमात्मा गोपालः कथं त्ववतीर्णो भूम्यां
हि वै सा गान्धर्वी मुनिमुवाच ।
sākṣātprakṛti-
paro'yamātmā gopālaḥ kathaṃ tvavatīrṇo bhūmyāṃ
hi vai sā gāndharvī munimuvāca ।
स होवाच तां हि वै पूर्वं नारायणो
यस्मिंल्लोका ओताश्च प्रोताश्च तस्य
हृत्पद्माजातोऽब्जयोनिस्तपस्तपस्तप्त्वा
तस्मै ह वरं ददौ ।
sa hovāca tāṃ hi vai pūrvaṃ nārāyaṇo
yasmiṃllokā otāśca protāśca tasya
hṛtpadmājāto'bjayonistapastapastaptvā
tasmai ha varaṃ dadau ।
स कामप्रश्नमेव वव्रे ।
sa kāmapraśnameva vavre ।
तं हास्मै ददौ ।
taṃ hāsmai dadau ।
स होवाचाब्जयोनिः यो वावताराणां मध्ये
श्रेष्ठोऽवतारः को भवति ।
sa hovācābjayoniḥ yo vāvatārāṇāṃ madhye
śreṣṭho'vatāraḥ ko bhavati ।
येन लोकास्तुष्टा भवन्ति ।
yena lokāstuṣṭā bhavanti ।
यं स्मृत्वा मुक्ता अस्मात्संसाराद्भवन्ति ।
yaṃ smṛtvā muktā asmātsaṃsārādbhavanti ।
कथं वास्यावतारस्य ब्रह्मता भवति ।
kathaṃ vāsyāvatārasya brahmatā bhavati ।
स होवाच तं हि वै नारायणो देवः ।
sa hovāca taṃ hi vai nārāyaṇo devaḥ ।
सकाम्या मेरोः शृङ्गे यथा सप्तपुर्यो भवन्ति
तथा निष्काम्याः सकाम्या भूगोपालचक्रे
सप्तपुर्यो भवन्ति ।
sakāmyā meroḥ śṛṅge yathā saptapuryo bhavanti
tathā niṣkāmyāḥ sakāmyā bhūgopālacakre
saptapuryo bhavanti ।
तासां मध्ये साक्षाद्ब्रह्म गोपालपुरी भवति ।
tāsāṃ madhye sākṣādbrahma gopālapurī bhavati ।
सकाम्या निष्काम्या देवानां सर्वेषां
भूतानां भवति ।
sakāmyā niṣkāmyā devānāṃ sarveṣāṃ
bhūtānāṃ bhavati ।
अथास्य भजनं भवति ।
athāsya bhajanaṃ bhavati ।
यथा हि वै सरसि पद्मं तिष्ठति
तथा भूम्यां तिष्ठति ।
yathā hi vai sarasi padmaṃ tiṣṭhati
tathā bhūmyāṃ tiṣṭhati ।
चक्रेण रक्षिता मथुरा ।
cakreṇa rakṣitā mathurā ।
तस्माद्गोपालपुरी भवति बृहद्बृहद्वनं
मधोर्मधुवनं तालस्तालवनं काम्यं
काम्यवनं बहुला बहुलवनं कुमुदः
कुमुदवनं खदिरः खदिरवनं भद्रो
भद्रवनं भाण्डीर इति भाण्डीरवनं
श्रीवनं लोहवनं वृन्दावनमेतैरावृता
पुरी भवति ।
tasmādgopālapurī bhavati bṛhadbṛhadvanaṃ
madhormadhuvanaṃ tālastālavanaṃ kāmyaṃ
kāmyavanaṃ bahulā bahulavanaṃ kumudaḥ
kumudavanaṃ khadiraḥ khadiravanaṃ bhadro
bhadravanaṃ bhāṇḍīra iti bhāṇḍīravanaṃ
śrīvanaṃ lohavanaṃ vṛndāvanametairāvṛtā
purī bhavati ।
तत्र तेष्वेव गगनेश्वेवं देवा मनुष्या
गन्धर्वा नागाः किंनरा गायन्ति नृत्यन्तीति ।
tatra teṣveva gaganeśvevaṃ devā manuṣyā
gandharvā nāgāḥ kiṃnarā gāyanti nṛtyantīti ।
तत्र द्वादशादित्या एकादश रुद्रा
अष्टौ वसवः सप्त मुनयो ब्रह्मा नारदश्च
पञ्च विनायका वीरेश्वरो रुद्रेश्वरोऽम्बिकेश्वरो
गणेश्वरो नीलकण्ठेश्वरो विश्वेश्वरो
गोपालेश्वरो भद्रेश्वर इत्यष्टावन्यानि
लिङ्गानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति ।
tatra dvādaśādityā ekādaśa rudrā
aṣṭau vasavaḥ sapta munayo brahmā nāradaśca
pañca vināyakā vīreśvaro rudreśvaro'mbikeśvaro
gaṇeśvaro nīlakaṇṭheśvaro viśveśvaro
gopāleśvaro bhadreśvara ityaṣṭāvanyāni
liṅgāni caturviṃśatirbhavanti ।
द्वे वने स्तः कृष्णवनं भद्रवनम् ।
dve vane staḥ kṛṣṇavanaṃ bhadravanam ।
तयोरन्तर्द्वादश वनानि पुण्यानि पुण्यतमानि ।
tayorantardvādaśa vanāni puṇyāni puṇyatamāni ।
तेश्वेव देवास्तिष्ठन्ति ।
teśveva devāstiṣṭhanti ।
सिद्धाः सिद्धिं प्राप्ताः ।
siddhāḥ siddhiṃ prāptāḥ ।
तत्र हि रामस्य राममूर्तिः प्रद्युम्नस्य प्रद्युम्नमूर्तिरनिरुद्धस्य-
अनिरुद्धमूर्तिः कृष्णस्य कृष्णमूर्तिः ।
tatra hi rāmasya rāmamūrtiḥ pradyumnasya pradyumnamūrtiraniruddhasya-
aniruddhamūrtiḥ kṛṣṇasya kṛṣṇamūrtiḥ ।
वनेश्वेवं मथुरास्वेवं द्वादश मूर्तयो भवन्ति ।
vaneśvevaṃ mathurāsvevaṃ dvādaśa mūrtayo bhavanti ।
एकां हि रुद्रा यजन्ति ।
ekāṃ hi rudrā yajanti ।
द्वितीयां हि ब्रह्मा यजति ।
dvitīyāṃ hi brahmā yajati ।
तृतीयां ब्रह्मजा यजन्ति ।
tṛtīyāṃ brahmajā yajanti ।
चतुर्थीं मरुतो यजन्ति ।
caturthīṃ maruto yajanti ।
पञ्चमीं विनायका यजन्ति ।
pañcamīṃ vināyakā yajanti ।
षष्ठीं च वसवो यजन्ति ।
ṣaṣṭhīṃ ca vasavo yajanti ।
सप्तमीमृषयो यजन्ति ।
saptamīmṛṣayo yajanti ।
नवमीमप्सरसो यजन्ति ।
navamīmapsaraso yajanti ।
दशमी वै ह्यन्तर्धाने तिष्ठति ।
daśamī vai hyantardhāne tiṣṭhati ।
एकादशीति-स्वपदानुगा ।
ekādaśīti-svapadānugā ।
द्वादशीति भूम्यां तिष्ठति ।
dvādaśīti bhūmyāṃ tiṣṭhati ।
तां हि ये यजन्ति ते मृत्युं तरन्ति ।
tāṃ hi ye yajanti te mṛtyuṃ taranti ।
मुक्तिं लभन्ते ।
muktiṃ labhante ।
गर्भजन्मजरामरणतापत्रयात्मकदुःखं
तरन्ति ।
garbhajanmajarāmaraṇatāpatrayātmakaduḥkhaṃ
taranti ।
तदप्येते श्लोका भवन्ति ।
tadapyete ślokā bhavanti ।
सम्प्राप्य मथुरा रम्यां सदा ब्रह्मादिवन्दिताम् ।
samprāpya mathurā ramyāṃ sadā brahmādivanditām ।
शङ्खचक्रगदाशार्ङ्गरक्षितां मुसलादिभिः ॥ १॥
śaṅkhacakragadāśārṅgarakṣitāṃ musalādibhiḥ ॥ 1॥
यत्रासौ संस्थितः कृष्णः स्त्रीभिः शक्त्या समाहितः ।
yatrāsau saṃsthitaḥ kṛṣṇaḥ strībhiḥ śaktyā samāhitaḥ ।
रमानिरुद्धप्रद्युम्नै रुक्मिण्या सहितो विभुः ॥ २॥
ramāniruddhapradyumnai rukmiṇyā sahito vibhuḥ ॥ 2॥
चतुःशब्दो भवेदेको ह्योंकारश्च उदाहृतः ।
catuḥśabdo bhavedeko hyoṃkāraśca udāhṛtaḥ ।
तस्मादेव परो रजसेति सोऽहमित्यवधार्यात्मानं
गोपालोऽहमिति भावयेत् ।
tasmādeva paro rajaseti so'hamityavadhāryātmānaṃ
gopālo'hamiti bhāvayet ।
स मोक्षमश्नुते ।
sa mokṣamaśnute ।
स ब्रह्मत्वमधिगच्छति ।
sa brahmatvamadhigacchati ।
स ब्रह्मविद्भवति ।
sa brahmavidbhavati ।
स गोपाञ्जीवानात्मत्वेन सृष्टिपर्यन्तमालाति ।
sa gopāñjīvānātmatvena sṛṣṭiparyantamālāti ।
स गोपालो ह्यों भवति ।
sa gopālo hyoṃ bhavati ।
तत्सत्सोऽहम् ।
tatsatso'ham ।
परं ब्रह्म कृष्णात्मको
नित्यानन्दैक्यस्वरूपः सोऽहम् ।
paraṃ brahma kṛṣṇātmako
nityānandaikyasvarūpaḥ so'ham ।
तत्सद्गोपालोऽहमेव ।
tatsadgopālo'hameva ।
परं सत्यमबाधितं सोऽहमित्यत्मानमादाय
मनसैक्यं कुर्यात् ।
paraṃ satyamabādhitaṃ so'hamityatmānamādāya
manasaikyaṃ kuryāt ।
आत्मानं गोपालोऽहमिति भावयेत् ।
ātmānaṃ gopālo'hamiti bhāvayet ।
स एवाव्यक्तोऽनन्तो नित्यो गोपालः ।
sa evāvyakto'nanto nityo gopālaḥ ।
मथुरायां स्थितिर्ब्रह्मन्सर्वदा मे भविष्यति ।
mathurāyāṃ sthitirbrahmansarvadā me bhaviṣyati ।
शङ्खचक्रगदापद्मवनमालाधरस्य वै ॥ १॥
śaṅkhacakragadāpadmavanamālādharasya vai ॥ 1॥
विश्वरूपं परंज्योतिः स्वरूपं रूपवर्जितम् ।
viśvarūpaṃ paraṃjyotiḥ svarūpaṃ rūpavarjitam ।
मथुरामण्डले यस्तु जम्बूद्वीपे स्थितोऽपि वा ॥ २॥
mathurāmaṇḍale yastu jambūdvīpe sthito'pi vā ॥ 2॥
योऽर्चयेत्प्रतिमां मां च स मे प्रियतरो भुवि ।
yo'rcayetpratimāṃ māṃ ca sa me priyataro bhuvi ।
तस्यामधिष्ठितः कृष्णरूपी पूज्यस्त्वया सदा ॥ ३॥
tasyāmadhiṣṭhitaḥ kṛṣṇarūpī pūjyastvayā sadā ॥ 3॥
चतुर्धा चास्यावतारभेदत्वेन यजन्ति माम् ।
caturdhā cāsyāvatārabhedatvena yajanti mām ।
युगानुवर्तिनो लोका यजन्तीह सुमेधसः ॥ ४॥
yugānuvartino lokā yajantīha sumedhasaḥ ॥ 4॥
गोपालं सानुजं कृष्णं रुक्मिण्या सह तत्परम् ।
gopālaṃ sānujaṃ kṛṣṇaṃ rukmiṇyā saha tatparam ।
गोपालोऽहमजो नित्यः प्रद्युम्नोऽहं सनातनः ॥ ५॥
gopālo'hamajo nityaḥ pradyumno'haṃ sanātanaḥ ॥ 5॥
रामोऽहमनिरुद्धोऽहमात्मानं चार्चयेद्बुधः ।
rāmo'hamaniruddho'hamātmānaṃ cārcayedbudhaḥ ।
मयोक्तेन स धर्मेण निष्कामेन विभागशः ॥ ६॥
mayoktena sa dharmeṇa niṣkāmena vibhāgaśaḥ ॥ 6॥
तैरहं पूजनीयो हि भद्रकृष्णनिवासिभिः ।
tairahaṃ pūjanīyo hi bhadrakṛṣṇanivāsibhiḥ ।
तद्धर्मगतिहीना ये तस्यां मयि परायणाः ॥ ७॥
taddharmagatihīnā ye tasyāṃ mayi parāyaṇāḥ ॥ 7॥
कलिना ग्रसिता ये वै तेषां तस्यामवस्थितिः ।
kalinā grasitā ye vai teṣāṃ tasyāmavasthitiḥ ।
यथा त्वं सह पुत्रैस्तु यथा रुद्रो गणैः सह ॥ ८॥
yathā tvaṃ saha putraistu yathā rudro gaṇaiḥ saha ॥ 8॥
यथा श्रियाभियुक्तोऽहं तथा भक्तो मम प्रियः ।
yathā śriyābhiyukto'haṃ tathā bhakto mama priyaḥ ।
स होवाचाब्जयोनिश्चतुर्भिर्देवैः कथमेको देवः स्यात् ।
sa hovācābjayoniścaturbhirdevaiḥ kathameko devaḥ syāt ।
एकमक्षरं यद्विश्रुतमनेकाक्षरं कथं संभूतम् ।
ekamakṣaraṃ yadviśrutamanekākṣaraṃ kathaṃ saṃbhūtam ।
स होवाच हि तं पूर्वमेकमेवाद्वितीयं ब्रह्मासीत् ।
sa hovāca hi taṃ pūrvamekamevādvitīyaṃ brahmāsīt ।
तस्मादव्यक्तमेकाक्षरम् ।
tasmādavyaktamekākṣaram ।
तस्मदक्षरान्महत् ।
tasmadakṣarānmahat ।
महतोऽहङ्कारः ।
mahato'haṅkāraḥ ।
तस्मादहङ्कारात्पञ्च तन्मात्राणि ।
tasmādahaṅkārātpañca tanmātrāṇi ।
तेभ्यो भूतानि ।
tebhyo bhūtāni ।
तैरावृतमक्षरम् ।
tairāvṛtamakṣaram ।
अक्षरोऽहमोंकारोऽयमजरोऽमरोऽभयोऽमृतो ब्रह्माभयं हि वै ।
akṣaro'hamoṃkāro'yamajaro'maro'bhayo'mṛto brahmābhayaṃ hi vai ।
स मुक्तोऽहमस्मि ।
sa mukto'hamasmi ।
अक्षरोऽहमस्मि ।
akṣaro'hamasmi ।
सत्तामात्रं चित्स्वरूपं प्रकाशं व्यापकं तथा ॥ ९॥
sattāmātraṃ citsvarūpaṃ prakāśaṃ vyāpakaṃ tathā ॥ 9॥
एकमेवाद्वयं ब्रह्म मायया च चतुष्टयम् ।
ekamevādvayaṃ brahma māyayā ca catuṣṭayam ।
रोहिणीतनयो विश्व अकाराक्षरसंभवः ॥ १०॥
rohiṇītanayo viśva akārākṣarasaṃbhavaḥ ॥ 10॥
तैजसात्मकः प्रद्युम्न उकाराक्षरसंभवः ।
taijasātmakaḥ pradyumna ukārākṣarasaṃbhavaḥ ।
प्राज्ञात्मकोऽनिरुद्धोऽसौ मकाराक्षरसंभवः ॥ ११॥
prājñātmako'niruddho'sau makārākṣarasaṃbhavaḥ ॥ 11॥
अर्धमात्रात्मकः कृष्णो यस्मिन्विश्वं प्रतिष्ठितम् ।
ardhamātrātmakaḥ kṛṣṇo yasminviśvaṃ pratiṣṭhitam ।
कृष्णात्मिका जगत्कर्त्री मूलप्रकृती रुक्मिणी ॥ १२॥
kṛṣṇātmikā jagatkartrī mūlaprakṛtī rukmiṇī ॥ 12॥
व्रजस्त्रीजनसंभूतः श्रुतिभ्यो ज्ञानसंगतः ।
vrajastrījanasaṃbhūtaḥ śrutibhyo jñānasaṃgataḥ ।
प्रणवत्वेन प्रकृतित्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ १३॥
praṇavatvena prakṛtitvaṃ vadanti brahmavādinaḥ ॥ 13॥
तस्मादोंकारसंभूतो गोपालो विश्वसंस्थितः ।
tasmādoṃkārasaṃbhūto gopālo viśvasaṃsthitaḥ ।
क्लीमोंकारस्यैकतत्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ १४॥
klīmoṃkārasyaikatatvaṃ vadanti brahmavādinaḥ ॥ 14॥
मथुरायां विशेषेण मां ध्यायन्मोक्षमश्नुते ।
mathurāyāṃ viśeṣeṇa māṃ dhyāyanmokṣamaśnute ।
अष्टपत्रं विकसितं हृत्पद्मं तत्र संस्थितम् ॥ १५॥
aṣṭapatraṃ vikasitaṃ hṛtpadmaṃ tatra saṃsthitam ॥ 15॥
दिव्यध्वजातपत्रैस्तु चिह्नितं चरणद्वयम् ।
divyadhvajātapatraistu cihnitaṃ caraṇadvayam ।
श्रीवत्सलाञ्छनं हृत्स्थं कौस्तुभं प्रभया युतम् ॥ १६॥
śrīvatsalāñchanaṃ hṛtsthaṃ kaustubhaṃ prabhayā yutam ॥ 16॥
चतुर्भुजं शङ्खचक्रशार्ङ्गपद्मगदान्वितम् ।
caturbhujaṃ śaṅkhacakraśārṅgapadmagadānvitam ।
सुकेयूरान्वितं बाहुं कण्ठमालसुशोभितम् ॥ १७॥
sukeyūrānvitaṃ bāhuṃ kaṇṭhamālasuśobhitam ॥ 17॥
द्युमत्किरीटमभयं स्फुरन्मकरकुण्डलम् ।
dyumatkirīṭamabhayaṃ sphuranmakarakuṇḍalam ।
हिरण्मयं सौम्यतनुं स्वभक्तायाभयप्रदम् ॥ १८॥
hiraṇmayaṃ saumyatanuṃ svabhaktāyābhayapradam ॥ 18॥
ध्यायेन्मनसि मां नित्यं वेणुशृङ्गधरं तु वा ।
dhyāyenmanasi māṃ nityaṃ veṇuśṛṅgadharaṃ tu vā ।
मथ्यते तु जगत्सर्वं ब्रह्मज्ञानेन येन वा ॥ १९॥
mathyate tu jagatsarvaṃ brahmajñānena yena vā ॥ 19॥
मत्सारभूतं यद्यत्स्यान्मथुरा सा निगद्यते ।
matsārabhūtaṃ yadyatsyānmathurā sā nigadyate ।
अष्टदिक्पालकैर्भूमिपद्मं विकसितं जगत् ॥ २०॥
aṣṭadikpālakairbhūmipadmaṃ vikasitaṃ jagat ॥ 20॥
संसारार्णवसंजातं सेवितं मम मानसे ।
saṃsārārṇavasaṃjātaṃ sevitaṃ mama mānase ।
चन्द्रसूर्यत्विषो दिव्या ध्वजा मेरुर्हिरण्मयः ॥ २१॥
candrasūryatviṣo divyā dhvajā merurhiraṇmayaḥ ॥ 21॥
आतपत्रं ब्रह्मलोकमथोर्ध्वं चरणं स्मृतम् ।
ātapatraṃ brahmalokamathordhvaṃ caraṇaṃ smṛtam ।
श्रीवत्सस्य स्वरूपं तु वर्तते लाञ्छनैः सह ॥ २२॥
śrīvatsasya svarūpaṃ tu vartate lāñchanaiḥ saha ॥ 22॥
श्रीवत्सलक्षणं तस्मात्कथ्यते ब्रह्मवादिभिः ।
śrīvatsalakṣaṇaṃ tasmātkathyate brahmavādibhiḥ ।
येन सूर्याग्निवाक्चन्द्रतेजसा स्वस्वरूपिणा ॥ २३॥
yena sūryāgnivākcandratejasā svasvarūpiṇā ॥ 23॥
वर्तते कौस्तुभाख्यमणिं वदन्तीशमानिनः ।
vartate kaustubhākhyamaṇiṃ vadantīśamāninaḥ ।
सत्त्वं रजस्तम इति अहंकारश्चतुर्भुजः ॥ २४॥
sattvaṃ rajastama iti ahaṃkāraścaturbhujaḥ ॥ 24॥
पञ्चभूतात्मकं शङ्खं करे रजसि संस्थितम् ।
pañcabhūtātmakaṃ śaṅkhaṃ kare rajasi saṃsthitam ।
बालस्वरूपमित्यन्तं मनश्चक्रं निगद्यते ॥ २५॥
bālasvarūpamityantaṃ manaścakraṃ nigadyate ॥ 25॥
आद्या माया भवेच्छार्ङ्गं पद्मं विश्वं करे स्थितम् ।
ādyā māyā bhavecchārṅgaṃ padmaṃ viśvaṃ kare sthitam ।
आद्या विद्या गदा वेद्या सर्वदा मे करे स्थिता ॥ २६॥
ādyā vidyā gadā vedyā sarvadā me kare sthitā ॥ 26॥
धर्मार्थकामकेयूरैर्दिव्यैर्दिव्यमयेरितैः ।
dharmārthakāmakeyūrairdivyairdivyamayeritaiḥ ।
कण्ठं तु निर्गुणं प्रोक्तं माल्यते आद्ययाऽजया ॥ २७॥
kaṇṭhaṃ tu nirguṇaṃ proktaṃ mālyate ādyayā'jayā ॥ 27॥
माला निगद्यते ब्रह्मंस्तव पुत्रैस्तु मानसैः ।
mālā nigadyate brahmaṃstava putraistu mānasaiḥ ।
कूटस्थं सत्त्वरूपं च किरीटं प्रवदन्ति माम् ॥ २८॥
kūṭasthaṃ sattvarūpaṃ ca kirīṭaṃ pravadanti mām ॥ 28॥
क्षीरोत्तरं प्रस्फुरन्तं कुण्डलं युगलं स्मृतम् ।
kṣīrottaraṃ prasphurantaṃ kuṇḍalaṃ yugalaṃ smṛtam ।
ध्यायेन्मम प्रियं नित्यं स मोक्षमधिगच्छति ॥ २९॥
dhyāyenmama priyaṃ nityaṃ sa mokṣamadhigacchati ॥ 29॥
स मुक्तो भवति तस्मै स्वात्मानं तु ददामि वै ।
sa mukto bhavati tasmai svātmānaṃ tu dadāmi vai ।
एतत्सर्वं मया प्रोक्तं भविष्यद्वै विधे तव ॥ ३०॥
etatsarvaṃ mayā proktaṃ bhaviṣyadvai vidhe tava ॥ 30॥
स्वरूपं द्विविधं चैव सगुणं निर्गुणात्मकम् ॥ ३१॥
svarūpaṃ dvividhaṃ caiva saguṇaṃ nirguṇātmakam ॥ 31॥
स होवाचाब्जयोनिः ।
sa hovācābjayoniḥ ।
व्यक्तीनां मूर्तीनां प्रोक्तानां कथं चाभरणानि भवन्ति ।
vyaktīnāṃ mūrtīnāṃ proktānāṃ kathaṃ cābharaṇāni bhavanti ।
कथं वा देवा यजन्ति ।
kathaṃ vā devā yajanti ।
रुद्रा यजन्ति ।
rudrā yajanti ।
ब्रह्मा यजति ।
brahmā yajati ।
ब्रह्मजा यजन्ति ।
brahmajā yajanti ।
विनायका यजन्ति ।
vināyakā yajanti ।
द्वादशादित्या यजन्ति ।
dvādaśādityā yajanti ।
वसवो यजन्ति ।
vasavo yajanti ।
गन्धर्वा यजन्ति ।
gandharvā yajanti ।
सपदानुगा अन्तर्धाने तिष्ठन्ति ।
sapadānugā antardhāne tiṣṭhanti ।
कां मनुष्या यजन्ति ।
kāṃ manuṣyā yajanti ।
सहोवाच तं हि वै नारायणो देव आद्या व्यक्ता
द्वादश मूर्तयः सर्वेषु लोकेषु सर्वेषु
देवेषु सर्वेषु मनुष्येषु तिष्ठन्तीति ।
sahovāca taṃ hi vai nārāyaṇo deva ādyā vyaktā
dvādaśa mūrtayaḥ sarveṣu lokeṣu sarveṣu
deveṣu sarveṣu manuṣyeṣu tiṣṭhantīti ।
रुद्रेषु रौद्री ब्रह्माणीषु ब्राह्मी देवेषु
दैवी मनुष्येषु मानवी विनायकेषु
विघ्नविनाशिनी आदित्येषु ज्योतिर्गन्धर्वेषु
गान्धर्वी अप्सरःस्वेवं गौर्वसुष्वेवं काम्या
अन्तर्धानेष्वप्रकाशिनी आविर्भावतिरोभावा
स्वपदे तिष्ठन्ति ।
rudreṣu raudrī brahmāṇīṣu brāhmī deveṣu
daivī manuṣyeṣu mānavī vināyakeṣu
vighnavināśinī ādityeṣu jyotirgandharveṣu
gāndharvī apsaraḥsvevaṃ gaurvasuṣvevaṃ kāmyā
antardhāneṣvaprakāśinī āvirbhāvatirobhāvā
svapade tiṣṭhanti ।
तामसी राजसी सात्त्विकी मानुषी विज्ञानघन
आनन्दसच्चिदानन्दैकरसे भक्तियोगे तिष्ठति ।
tāmasī rājasī sāttvikī mānuṣī vijñānaghana
ānandasaccidānandaikarase bhaktiyoge tiṣṭhati ।
ॐ प्राणात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
प्राणात्मने नमोनमः ॥ १॥
oṃ prāṇātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
prāṇātmane namonamaḥ ॥ 1॥
ॐ श्रीकृष्णाय गोविन्दाय गोपीजनवल्लभाय
ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै नमोनमः ॥ २॥
oṃ śrīkṛṣṇāya govindāya gopījanavallabhāya
oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai namonamaḥ ॥ 2॥
ॐअपानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
अपानात्मने नमोनमः ॥ ३॥
oṃapānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
apānātmane namonamaḥ ॥ 3॥
ॐ श्रीकृष्णायानिरुद्धाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ४॥
oṃ śrīkṛṣṇāyāniruddhāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 4॥
ॐ व्यानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
व्यानात्मने नमोनमः ॥ ५॥
oṃ vyānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
vyānātmane namonamaḥ ॥ 5॥
ॐ श्रीकृष्णाय रामाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ६॥
oṃ śrīkṛṣṇāya rāmāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 6॥
ॐउदानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
उदानात्मने नमोनमः ॥ ७॥
oṃudānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
udānātmane namonamaḥ ॥ 7॥
ॐ श्रीकृष्णाय देवकीनन्दनाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ८॥
oṃ śrīkṛṣṇāya devakīnandanāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 8॥
ॐ समानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
समानात्मने नमोनमः ॥ ९॥
oṃ samānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
samānātmane namonamaḥ ॥ 9॥
ॐ श्रीगोपालाय निजस्वरूपाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १०॥
oṃ śrīgopālāya nijasvarūpāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 10॥
ॐ योऽसौ प्रधानात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ११॥
oṃ yo'sau pradhānātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 11॥
ॐ योऽसाविन्द्रियात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १२॥
oṃ yo'sāvindriyātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 12॥
ॐ योऽसौ भूतात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १३॥
oṃ yo'sau bhūtātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 13॥
ॐ योऽसावुत्तमपुरुषो गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तमै वै नमोनमः ॥ १४॥
oṃ yo'sāvuttamapuruṣo gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastamai vai namonamaḥ ॥ 14॥
ॐ योऽसौ ब्रह्म परं वै ब्रह्म ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १५॥
oṃ yo'sau brahma paraṃ vai brahma oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 15॥
ॐ योऽसौ सर्वभूतात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै नमोनमः ॥ १६॥
oṃ yo'sau sarvabhūtātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai namonamaḥ ॥ 16॥
ॐ जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तितुरीयतुरीयातीतोऽन्तर्यामी गोपाल
ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १७॥
oṃ jāgratsvapnasuṣuptiturīyaturīyātīto'ntaryāmī gopāla
oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 17॥
एको देवः सर्वभूतेषु गूढः
सर्वव्यापी सर्वभूतान्तरात्मा ।
eko devaḥ sarvabhūteṣu gūḍhaḥ
sarvavyāpī sarvabhūtāntarātmā ।
कर्माध्यक्षः सर्वभूताधिवासः
साक्षी चेता केवलो निर्गुणश्च ॥ १८॥
karmādhyakṣaḥ sarvabhūtādhivāsaḥ
sākṣī cetā kevalo nirguṇaśca ॥ 18॥
रुद्राय नमः ।
rudrāya namaḥ ।
आदित्याय नमः ।
ādityāya namaḥ ।
विनायकाय नमः ।
vināyakāya namaḥ ।
सूर्याय नमः ।
sūryāya namaḥ ।
विद्यायै नमः ।
vidyāyai namaḥ ।
इन्द्राय नमः ।
indrāya namaḥ ।
अग्नये नमः ।
agnaye namaḥ ।
यमाय नमः ।
yamāya namaḥ ।
निरृतये नमः ।
nirṛtaye namaḥ ।
वरुणाय नमः ।
varuṇāya namaḥ ।
वायवे नमः ।
vāyave namaḥ ।
कुबेराय नमः ।
kuberāya namaḥ ।
ईशानाय नमः ।
īśānāya namaḥ ।
सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः ।
sarvebhyo devebhyo namaḥ ।
दत्त्वा स्तुतिं पुण्यतमां ब्रह्मणे स्वस्वरूपिणे ।
dattvā stutiṃ puṇyatamāṃ brahmaṇe svasvarūpiṇe ।
कर्तृत्वं सर्वभूतानामन्तर्धानो बभूव सः ॥ १९॥
kartṛtvaṃ sarvabhūtānāmantardhāno babhūva saḥ ॥ 19॥
ब्रह्मणे ब्रह्मपुत्रेभ्यो नारदात्तु श्रुतं मुने ।
brahmaṇe brahmaputrebhyo nāradāttu śrutaṃ mune ।
तथा प्रोक्तं तु गान्धर्वि गच्छ त्वं स्वालयान्तिकम् ॥ २०॥
tathā proktaṃ tu gāndharvi gaccha tvaṃ svālayāntikam ॥ 20॥
इति॥
iti॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ तत्सत् ॥
hariḥ oṃ tatsat ॥
इति गोपालोत्तरतापिन्युपनिषत्समाप्ता ॥
iti gopālottaratāpinyupaniṣatsamāptā ॥
Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
Subscription Form
YOU MAY ALSO LIKE
Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
Subscription Form
