| Library / Philosophy and Religion |
Krishna Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ श्रीकृष्णोपनिषत् ॥
॥ śrīkṛṣṇopaniṣat ॥
॥ श्री गुरुभ्यो नमः हरिः ॐ ॥
॥ śrī gurubhyo namaḥ hariḥ oṃ ॥
यो रामः कृष्णतामेत्य सार्वात्म्यं प्राप्य लीलया ।
अतोषयद्देवमौनिपटलं तं नतोऽस्म्यहम् ॥ १॥
yo rāmaḥ kṛṣṇatāmetya sārvātmyaṃ prāpya līlayā ।
atoṣayaddevamaunipaṭalaṃ taṃ nato'smyaham ॥ 1॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo'riṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ।
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ।
॥ अथ प्रथम खंडः ॥
॥ atha prathama khaṃḍaḥ ॥
हरिः ॐ । श्रीमहाविष्णुं सच्चिदानन्दलक्षणं रामचन्द्रं
दृष्ट्वा सर्वाङ्गसुन्दरं मुनयो वनवासिनो विस्मिता बभूवुः ।
तं होचुर्नोऽवद्यमवतारान्वै गण्यन्ते आलिङ्गामो भवन्तमिति ।
भवान्तरे कृष्णावतारे यूयं गोपिका भूत्व मामालिङ्गथ
अन्ये येऽवतारास्ते हि गोपा न स्त्रीश्च नो कुरु । अन्योन्यविग्रहं
धार्यं तवाङ्गस्पर्शनादिह । शाश्वतस्पर्शयितास्माकं
गृण्हीमोऽवतारान्वयम् ॥ १॥
hariḥ oṃ । śrīmahāviṣṇuṃ saccidānandalakṣaṇaṃ rāmacandraṃ
dṛṣṭvā sarvāṅgasundaraṃ munayo vanavāsino vismitā babhūvuḥ ।
taṃ hocurno'vadyamavatārānvai gaṇyante āliṅgāmo bhavantamiti ।
bhavāntare kṛṣṇāvatāre yūyaṃ gopikā bhūtva māmāliṅgatha
anye ye'vatārāste hi gopā na strīśca no kuru । anyonyavigrahaṃ
dhāryaṃ tavāṅgasparśanādiha । śāśvatasparśayitāsmākaṃ
gṛṇhīmo'vatārānvayam ॥ 1॥
रुद्रादीनां वचः शृत्वा प्रोवाच भगवान्स्वयम् ।
अङ्गयङ्गं करिष्यामि भवद्वाक्यं करोम्यहम् ॥ २॥
rudrādīnāṃ vacaḥ śṛtvā provāca bhagavānsvayam ।
aṅgayaṅgaṃ kariṣyāmi bhavadvākyaṃ karomyaham ॥ 2॥
मोदितास्ते सुरा सर्वे कृतकृत्याधुना वयम् ।
यो नन्दः परमानन्दो यशोदो मुक्तिगेहिनी ॥ ३॥
moditāste surā sarve kṛtakṛtyādhunā vayam ।
yo nandaḥ paramānando yaśodo muktigehinī ॥ 3॥
माया सा त्रिविधा प्रोक्ता सत्त्वराजसतामसी ।
प्रोक्ता च सात्त्विकी रुद्रे भक्ते ब्रह्मणि राजसी ॥ ४॥
māyā sā trividhā proktā sattvarājasatāmasī ।
proktā ca sāttvikī rudre bhakte brahmaṇi rājasī ॥ 4॥
तामसी दैत्यपक्षेषु माया त्रेधा ह्युदाहृता ।
अजेया वैष्णवी माया जप्येन च सुता पुरा ॥ ५॥
tāmasī daityapakṣeṣu māyā tredhā hyudāhṛtā ।
ajeyā vaiṣṇavī māyā japyena ca sutā purā ॥ 5॥
देवकी ब्रह्मपुत्र सा या वेदैरुपगीयते ।
निगमो वसुदेवो यो वेदार्थः कृष्णरामयोः ॥ ६॥
devakī brahmaputra sā yā vedairupagīyate ।
nigamo vasudevo yo vedārthaḥ kṛṣṇarāmayoḥ ॥ 6॥
स्तुवते सततं यस्तु सोऽवतीर्णो महीतले ।
वने वृन्दावने क्रीडङ्गोपगोपीसुरैः सह ॥ ७॥
stuvate satataṃ yastu so'vatīrṇo mahītale ।
vane vṛndāvane krīḍaṅgopagopīsuraiḥ saha ॥ 7॥
गोप्यो गाव ऋचस्तस्य यष्टिका कमलासनः ।
वंशस्तु भगवान् रुद्रः शृङ्गमिन्द्रः सगोसुरः ॥ ८॥
gopyo gāva ṛcastasya yaṣṭikā kamalāsanaḥ ।
vaṃśastu bhagavān rudraḥ śṛṅgamindraḥ sagosuraḥ ॥ 8॥
गोकुलं वनवैकुण्ठं तापसास्तत्र ते द्रुमाः ।
लोभक्रोधादयो दैत्याः कलिकालस्तिरस्कृतः ॥ ९॥
gokulaṃ vanavaikuṇṭhaṃ tāpasāstatra te drumāḥ ।
lobhakrodhādayo daityāḥ kalikālastiraskṛtaḥ ॥ 9॥
गोपरूपो हरिः साक्षान्मायाविग्रहधारणः ।
दुर्बोधं कुहकं तस्य मायया मोहितं जगत् ॥ १०॥
goparūpo hariḥ sākṣānmāyāvigrahadhāraṇaḥ ।
durbodhaṃ kuhakaṃ tasya māyayā mohitaṃ jagat ॥ 10॥
दुर्जया सा सुरैः सर्वैर्धृष्टिरूपो भवेद्विजः ।
रुद्रो येन कृतो वंशस्तस्य माया जगत्कथम् ॥ ११॥
durjayā sā suraiḥ sarvairdhṛṣṭirūpo bhavedvijaḥ ।
rudro yena kṛto vaṃśastasya māyā jagatkatham ॥ 11॥
बलं ज्ञानं सुराणां वै तेषां ज्ञानं हृतं क्षणात् ।
शेशनागो भवेद्रामः कृष्णो ब्रह्मैव शाश्वतम् ॥ १२॥
balaṃ jñānaṃ surāṇāṃ vai teṣāṃ jñānaṃ hṛtaṃ kṣaṇāt ।
śeśanāgo bhavedrāmaḥ kṛṣṇo brahmaiva śāśvatam ॥ 12॥
अष्टावष्टसहस्रे द्वे शताधिक्यः स्त्रियस्तथा ।
ऋचोपनिषदस्ता वै ब्रह्मरूपा ऋचः स्त्रियाः ॥ १३॥
aṣṭāvaṣṭasahasre dve śatādhikyaḥ striyastathā ।
ṛcopaniṣadastā vai brahmarūpā ṛcaḥ striyāḥ ॥ 13॥
द्वेषाश्चाणूरमल्लोऽयं मत्सरो मुष्टिको जयः ।
दर्पः कुवलयापीडो गर्वो रक्षः खगो बकः ॥ १४॥
dveṣāścāṇūramallo'yaṃ matsaro muṣṭiko jayaḥ ।
darpaḥ kuvalayāpīḍo garvo rakṣaḥ khago bakaḥ ॥ 14॥
दया सा रोहिणी माता सत्यभामा धरेति वै ।
अघासुरो माहाव्याधिः कलिः कंसः स भूपतिः ॥ १५॥
dayā sā rohiṇī mātā satyabhāmā dhareti vai ।
aghāsuro māhāvyādhiḥ kaliḥ kaṃsaḥ sa bhūpatiḥ ॥ 15॥
शमो मित्रः सुदामा च सत्याक्रोद्धवो दमः ।
यः शङ्खः स स्वयं विष्णुर्लक्ष्मीरुपो व्यवस्थितः ॥ १६॥
śamo mitraḥ sudāmā ca satyākroddhavo damaḥ ।
yaḥ śaṅkhaḥ sa svayaṃ viṣṇurlakṣmīrupo vyavasthitaḥ ॥ 16॥
दुग्धसिन्धौ समुत्पन्नो मेघघोषस्तु संस्मृतः ।
दुग्दोदधिः कृतस्तेन भग्नभाण्डो दधिगृहे ॥ १७॥
dugdhasindhau samutpanno meghaghoṣastu saṃsmṛtaḥ ।
dugdodadhiḥ kṛtastena bhagnabhāṇḍo dadhigṛhe ॥ 17॥
क्रीडते बालको भूत्वा पूर्ववत्सुमहोदधौ ।
संहारार्थं च शत्रूणां रक्षणाय च संस्थितः ॥ १८॥
krīḍate bālako bhūtvā pūrvavatsumahodadhau ।
saṃhārārthaṃ ca śatrūṇāṃ rakṣaṇāya ca saṃsthitaḥ ॥ 18॥
कृपार्थे सर्वभूतानां गोप्तारं धर्ममात्मजम् ।
यत्स्रष्टुमीश्वरेणासीतच्चक्रं ब्रह्मरूपदृक् ॥ १९॥
kṛpārthe sarvabhūtānāṃ goptāraṃ dharmamātmajam ।
yatsraṣṭumīśvareṇāsītaccakraṃ brahmarūpadṛk ॥ 19॥
जयन्तीसंभवो वायुश्चमरो धर्मसंज्ञितः ।
यस्यासौ ज्वलनाभासः खड्गरूपो महेश्वरः ॥ २०॥
jayantīsaṃbhavo vāyuścamaro dharmasaṃjñitaḥ ।
yasyāsau jvalanābhāsaḥ khaḍgarūpo maheśvaraḥ ॥ 20॥
कश्यपोलूखलः ख्यातो रज्जुर्माताऽदितिस्तथा ।
चक्रं शङ्खं च संसिद्धिं बिन्दुं च सर्वमूर्धनि ॥ २१॥
kaśyapolūkhalaḥ khyāto rajjurmātā'ditistathā ।
cakraṃ śaṅkhaṃ ca saṃsiddhiṃ binduṃ ca sarvamūrdhani ॥ 21॥
यावन्ति देवरूपाणि वदन्ति विभुधा जनाः ।
नमन्ति देवरूपेभ्य एवमादि न संशयः ॥ २२॥
yāvanti devarūpāṇi vadanti vibhudhā janāḥ ।
namanti devarūpebhya evamādi na saṃśayaḥ ॥ 22॥
गदा च काळिका साक्षात्सर्वशत्रुनिबर्हिणी ।
धनुः शार्ङ्गं स्वमायाच शरत्कालः सुभोजनः ॥ २३॥
gadā ca kāḻikā sākṣātsarvaśatrunibarhiṇī ।
dhanuḥ śārṅgaṃ svamāyāca śaratkālaḥ subhojanaḥ ॥ 23॥
अब्जकाण्डं जगत्बीजं धृतं पाणौ स्वलीलया ।
गरुडो वटभाण्डीरः सुदामा नारदो मुनिः ॥ २४॥
abjakāṇḍaṃ jagatbījaṃ dhṛtaṃ pāṇau svalīlayā ।
garuḍo vaṭabhāṇḍīraḥ sudāmā nārado muniḥ ॥ 24॥
वृन्दा भक्तिः क्रिया बुद्धीः सर्वजन्तुप्रकाशिनी ।
तस्मान्न भिन्नं नाभिन्नमाभिर्भिन्नो न वै विभुः ।
भूमावुत्तारितं सर्वं वैकुण्ठं स्वर्गवासिनाम् ॥ २५॥
vṛndā bhaktiḥ kriyā buddhīḥ sarvajantuprakāśinī ।
tasmānna bhinnaṃ nābhinnamābhirbhinno na vai vibhuḥ ।
bhūmāvuttāritaṃ sarvaṃ vaikuṇṭhaṃ svargavāsinām ॥ 25॥
॥ इति प्रथम खण्डः ॥
॥ iti prathama khaṇḍaḥ ॥
॥ अथ द्वितीयः खण्डः ॥
॥ atha dvitīyaḥ khaṇḍaḥ ॥
शेषो ह वै वासुदेवात् संकर्षणो नाम जीव आसीत् ।
śeṣo ha vai vāsudevāt saṃkarṣaṇo nāma jīva āsīt ।
सोऽकामयत प्रजाः सृजेयेति ।
so'kāmayata prajāḥ sṛjeyeti ।
ततः प्रद्युम्नसंज्ञक आसीत् ।
tataḥ pradyumnasaṃjñaka āsīt ।
तस्मात् अहंकारनामानिरुद्धो हिरण्यगर्भोऽजायत ।
tasmāt ahaṃkāranāmāniruddho hiraṇyagarbho'jāyata ।
तस्मात् दश प्रजापतयो मरीच्याद्याः
स्थाणुदक्षकर्दमप्रियव्रतोत्तनपादवायवो व्यजायन्त ।
tasmāt daśa prajāpatayo marīcyādyāḥ
sthāṇudakṣakardamapriyavratottanapādavāyavo vyajāyanta ।
तेभ्योः सर्वाणि भूतानि च ।
tebhyoḥ sarvāṇi bhūtāni ca ।
तस्माच्छेषादेव सर्वाणि च भूतानि समुत्पद्यन्ते ।
tasmāccheṣādeva sarvāṇi ca bhūtāni samutpadyante ।
तस्मिन्नेव प्रलीयन्ते ।
tasminneva pralīyante ।
स एव बहुधा जायमानः सर्वान् परिपाति ।
sa eva bahudhā jāyamānaḥ sarvān paripāti ।
स एव काद्रवेयो व्याकरणज्योतिषादिशास्त्रणि निर्मिमाणो
बहुभिर्मुमुक्षुभिरुपास्यमानोऽखिलां भुवमेकस्मिन्
शीर्ष्ण सिद्धार्थवदवध्रियमाणः सर्वैर्मुनिभिः
सम्प्रार्थ्यमानः सहस्रशिखराणि मेरोः
शिरोभिरावार्यमाणो महावाय्वहंकारं निराचकार ।
sa eva kādraveyo vyākaraṇajyotiṣādiśāstraṇi nirmimāṇo
bahubhirmumukṣubhirupāsyamāno'khilāṃ bhuvamekasmin
śīrṣṇa siddhārthavadavadhriyamāṇaḥ sarvairmunibhiḥ
samprārthyamānaḥ sahasraśikharāṇi meroḥ
śirobhirāvāryamāṇo mahāvāyvahaṃkāraṃ nirācakāra ।
स एव भगवान् भगवन्तं बहुधा विप्रीयमाणः अखिलेन स्वेन
रुपेण युगे युगे तेनैव जयमानः स एव सौमित्रिरैक्ष्वाकः
सर्वाणि धानुषशास्त्राणि सर्वाण्यस्त्रशास्त्राणि बहुधा
विप्रीयमानो रक्षांसि सर्वाणि विनिघ्नंश्चातुर्वर्ण्यधर्मान्
प्रवर्तयामास ।
sa eva bhagavān bhagavantaṃ bahudhā viprīyamāṇaḥ akhilena svena
rupeṇa yuge yuge tenaiva jayamānaḥ sa eva saumitriraikṣvākaḥ
sarvāṇi dhānuṣaśāstrāṇi sarvāṇyastraśāstrāṇi bahudhā
viprīyamāno rakṣāṃsi sarvāṇi vinighnaṃścāturvarṇyadharmān
pravartayāmāsa ।
स एव भगवान् युगसंधिकाले शारदाभ्रसंनिकाशो
रौहिनेयो वासुदेवः सर्वाणि गदाद्यायुधशास्त्राणि
व्याचक्षाणो नैकान् राजन्यमण्डलान्निराचिकीर्षुः
भुभारमखिलं निचखान ।
sa eva bhagavān yugasaṃdhikāle śāradābhrasaṃnikāśo
rauhineyo vāsudevaḥ sarvāṇi gadādyāyudhaśāstrāṇi
vyācakṣāṇo naikān rājanyamaṇḍalānnirācikīrṣuḥ
bhubhāramakhilaṃ nicakhāna ।
स एव भगवान् युगे तुरियेऽपि ब्रह्मकुले जायमानः सर्व
उपनिषदः उद्दिधीर्षुः सर्वाणि धर्मशास्त्राणि
विस्तारयिष्णुः सर्वानपि जनान् संतारयिष्णुः
सर्वानपि वैष्णवान् धर्मान् विजृम्भयन्
सर्वानपि पाषण्डान् निचखान ।
sa eva bhagavān yuge turiye'pi brahmakule jāyamānaḥ sarva
upaniṣadaḥ uddidhīrṣuḥ sarvāṇi dharmaśāstrāṇi
vistārayiṣṇuḥ sarvānapi janān saṃtārayiṣṇuḥ
sarvānapi vaiṣṇavān dharmān vijṛmbhayan
sarvānapi pāṣaṇḍān nicakhāna ।
स एष जगदन्तर्यामी ।
sa eṣa jagadantaryāmī ।
स एष सर्वात्मकः ।
sa eṣa sarvātmakaḥ ।
स एव मुमुक्षुभिर्ध्येयः ।
sa eva mumukṣubhirdhyeyaḥ ।
स एव मोक्षप्रदः ।
sa eva mokṣapradaḥ ।
एतं स्मृत्वा सर्वेभ्यः पापेभ्यो मुच्यते ।
etaṃ smṛtvā sarvebhyaḥ pāpebhyo mucyate ।
तन्नाम संकीर्तयन् विष्णुसायुज्यं गच्छति ।
tannāma saṃkīrtayan viṣṇusāyujyaṃ gacchati ।
तदेतद् दिवा अधीयानः रात्रिकृतं पापं नाशयति ।
tadetad divā adhīyānaḥ rātrikṛtaṃ pāpaṃ nāśayati ।
नक्तमधीयानो दिवसकृतं पापं नाशयति ।
naktamadhīyāno divasakṛtaṃ pāpaṃ nāśayati ।
तदेतद्वेदानां रहस्यं तदेतदुपनिषदां रहस्यम्
एतदधीयानः सर्वत्रतुफलं लभते
शान्तिमेति मनःशुद्धिमेति सर्वतीर्थफलं लभते
य एवं वेद देहबन्धाद्विमुच्यते इत्युपनिषत् ॥
tadetadvedānāṃ rahasyaṃ tadetadupaniṣadāṃ rahasyam
etadadhīyānaḥ sarvatratuphalaṃ labhate
śāntimeti manaḥśuddhimeti sarvatīrthaphalaṃ labhate
ya evaṃ veda dehabandhādvimucyate ityupaniṣat ॥
॥ इति द्वितीयः खण्डः ॥
हरिः ॐ तत्सत्
॥ iti dvitīyaḥ khaṇḍaḥ ॥
hariḥ oṃ tatsat
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ।
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devā bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
sthirairaṅgaistuṣṭuvāṃsastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
svasti na indro vṛddhaśravāḥ svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
svasti nastārkṣyo'riṣṭanemiḥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ।
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ।
॥ इति कृष्णोपनिषत्समाप्ता ॥
॥ iti kṛṣṇopaniṣatsamāptā ॥
॥ भारतीरमणमुख्यप्राणंतर्गत श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
॥ bhāratīramaṇamukhyaprāṇaṃtargata śrīkṛṣṇārpaṇamastu ॥
Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
Subscription Form
YOU MAY ALSO LIKE
Subscribe now to get unrestricted access to all resources, in all languages, throughout this web site!
Subscription Form
